راسخ در علم
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
راسخ به معنای: ثابت[۱] و راسخ در علم، کسی است که علم وی با ثبات و یقین همراه است [۲] و هیچگونه شبههای [۳] برایش رخ نمیدهد، زیرا حقایق و معارف الهی را با نور ایمان و شهود درک میکند[۴][۵].
چیستی راسخ در علم
- راسخ در علم، کسی است که علم وی با ثبات و یقین همراه است[۶] و هیچگونه شبههای[۷] برای او رخ نمیدهد، زیرا حقایق و معارف الهی را با نور ایمان و شهود درک میکند[۸].[۹] راسخ در علم کسی است که به علم و دانش آراسته شده، و شبههای بر او عارض نمیشود. پس راسخان در علم کسانی هستند که در آیه دیگر چنین معرفی شدهاند که به خدا و رسولش ایمان آورده و سپس شک و ریب دچار نشدهاند[۱۰].[۱۱]
امامان مصداق راسخان در علم
- از علومی که لازم است امام از آن بهرهمند باشد، آگاهی از قرآن و تفسیر و تأویل آن است. این آگاهی، همانند علم به احکام شرعی، برای هدایت جامعه لازم است، زیرا قرآن سرچشمۀ همۀ معارف دینی و از منابع مهم احکام اسلامی است و آگاه نبودن از آن به معنای نقصان در علم دینی خواهد بود و شیعه چنین نقصی را در امام نمیپذیرد.[۱۲] سؤال مذکور اشاره به آیۀ ﴿وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فىِ الْعِلْمِ﴾[۱۳] دارد. راسخان در علم افرادی هستند، برخوردار از دانش استوار و حقیقی، دانشی که تغییر و تحول در آن راه ندارد،[۱۴] کسانی هستند که در برابر شبهات گرفتار تردید در باورهای خود نمیشوند[۱۵] و علم آنها مطابق با واقع است،[۱۶] دانشی که خدا بر صفحۀ قلب خاصان از بندگانش یعنی پیامبران و امامان تابانیده است، چنانکه از امام صادق(ع) روایت شده:[۱۷] «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَه».[۱۸] بنابراین پیامبر(ص) و امامان(ع) از راسخان در علم هستند[۱۹] همان کسانی که خداوند علمشان به تاویل قرآن را در کنار علم خویش قرار داد و عالم بودن ایشان به تأویل قرآن مجید و کتاب آسمانی را در عرض علم خود قرار داده است[۲۰] و چون علم به تاویل قرآن از علوم غیبی است، پس ایشان بر علوم پنهانی و غیبی آگاهی دارند.[۲۱] این دانش، دانشی گران بهاست که حقایق و معارف عمیق قرآن را در اختیار صاحبان آن میگذارد.[۲۲] آگاهی از باطن و اسرار قرآن کریم نیز از امتیازات اهل بیت(ع) و راسخون در علم است.[۲۳] لذا تنها دانشی که دگرگونی نمییابد و با دانش همۀ دانشمندان تفاوت دارد، دانش پیامبران و امامان(ع) است که تا قیامت ثابت است؛ زیرا دانش آنان الهی و لدنی و بر اساس مشاهدۀ صادقانۀ قلب آنان نسبت به حقایق است و بیتردید چنین قلب هایی هرگز در تماشای حقایق و یافتن واقعیتها و اسرار ظاهر و باطن هستی خطا نمیکنند[۲۴].[۲۵]
روایات راسخ در علم بودن امامان
- روایاتی[۲۶] وجود دارد مبنی بر اینکه منظور از راسخان در آیۀ مذکور، پیامبر(ص) و امامان(ع) هستند،[۲۷] مانند: امیرالمؤمنین(ع) فرمودند:[۲۸] «کجایند کسانی که گمان کردهاند راسخان در علم آنهایند نه ما؟ آنان دروغ میگویند و به حق ما تجاوز میکنند. خداوند، ما را بالا برده و آنها را پست کرده است و به ما بخشیده و آنها را محروم ساخته است.»[۲۹] و یا صادقین(ع) فرمودند:[۳۰] «برترین راسخان در علم رسول خدا است که خداوند تمام آنچه را که بر او نازل کرده تنزیل و تأویلش را نیز به او تعلیم داده است و چنین نیست که خداوند چیزی را به او نازل کند و تاویل آن را به او نیاموزد و اوصیای آن حضرت تمامی آن را میدانند. بعد فرمود: قرآن عام و خاص، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ دارد، و راسخون در علم آن را میدانند.»[۳۱]
راسخ در علم بودن علما
- برخی از بزرگان عالمان ربانی را که اصول و مبانی تأویل و تفسیر صحیح را در مکتب اهل البیت آموخته و خود را به زیور علم و تقوا آراستهاند در حد خود از راسخان در علم به شمار میروند. با این وجود، دانش و معرفت آنان به قرآن، به هیچ وجه قابل مقایسه با دانش امامان(ع) نیست، ولی از آنجا که اصول و مبانی صحیح شریعت را از سرچشمه زلال آن دریافت کردهاند و از فطرتی سلیم برخوردارند، میتوانند شماری از متشابهات را به محکمات ارجاع دهند و از این طریق، به تأویل صحیح آن دست یابند.[۳۲]
نتیجه گیری
- نتیجه اینکه، تحت پرتو احادیثِ "راسخون فی العلم" به دست میآید، علاوه بر خداوند، راسخان در علم نیز به تأویل آیات قرآن آگاهی دارند و بنابر روایات تفسیری معتبر و صریح الدلاله، امامان(ع) به عنوان پیشوایان دینی، راسخان حقیقی علم و عالمان حقیقی تأویلند.[۳۳]
منابع
- موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی؛
- ردایی، حسین، قرآن و مرجعیت علمی اهل بیت در تأویل؛
- خوشباور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین؛
- مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن؛
- حسینی، سید حسین، هادیان در کلام امام هادی؛
- افسردیر، حسین و فضلینژاد، مرضیه، بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران؛
- مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام؛
- مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل؛
- میرشمسی، صدیقه، تأویل در قرآن؛
- ناصحیان، علی اصغر، تأویل و راسخان در علم؛
- اسعدی، محمد، معناشناسی راسخان در علم با تأکید بر کاربرد روایی
- باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی؛
- منصورآبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین؛
- شریعتمدار جزائری، سید نورالدین، امام حسین و علم به شهادت؛
- بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام؛
- اکبرنژاد، مهدی و محمدی، روحالله، بررسی سندی و دلالی احادیث راسخون فی العلم؛
پرسشهای وابسته
- رابطه مقام راسخان در علم با علوم معصوم چیست؟ (پرسش)
- رابطه مقام راسخان در علم با علوم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
منبعشناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ مفردات، ص: ۳۵۲، «رسخ».
- ↑ لسان العرب، ج۵، ص ۲۰۸، «رسخ».
- ↑ مفردات، ص ۳۵۲.
- ↑ التحقیق، ج۴، ص ۱۰۶ - ۱۰۷، «راسخ».
- ↑ دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص ۴۱۸.
- ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۵، ص ۲۰۸
- ↑ راغب، حسین بن محمد، مفردات، ص ۳۵۲
- ↑ مصطفوی، سید حسن، التحقیق، ج ۴، ص ۱۰۶ ـ ۱۰۷
- ↑ ر.ک. اسعدی، محمد، معناشناسی راسخان در علم با تأکید بر کاربرد روایی، فصلنامه علوم حدیث، ش ۵۳
- ↑ راغب، حسین بن محمد، مفردات، ص۲۰۰
- ↑ ر.ک: اسعدی، محمد، معناشناسی راسخان در علم با تأکید بر کاربرد روایی، فصلنامه علوم حدیث، ش ۵۳
- ↑ ر.ک. عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۷۱
- ↑ سورۀ آل عمران، آیۀ ۷
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰؛ ردایی، حسین، قرآن و مرجعیت علمی اهل بیت در تاویل، ۱۲۷ ـ ۱۲۸
- ↑ ر.ک. خوشباور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص ۲۱ و ۲۲
- ↑ ر.ک. مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص ۱۹۹
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۱۳
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰؛ باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص ۶۰؛ منصورآبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین، ص ۱۸۴ ـ ۱۹۳؛ رضاداد، علیه، علم به تاویل آیات قرآن کریم و ائمه معصومین انحصار یا عدم انحصار؟، پایگاه تخصصی معارف اهل بیت(ع)
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰؛ ناصحیان، علی اصغر، تاویل و راسخان در علم، ماهنام، علوم حدیث، ش ۱۱، ص ۱۴۳ ـ ۱۴۶؛ رضاداد، علیه، علم به تاویل آیات قرآن کریم و ائمه معصومین انحصار یا عدم انحصار؟، پایگاه تخصصی معارف اهل بیت(ع)
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰
- ↑ ر.ک. شریعتمدار جزائری، سید نورالدین، امام حسین و علم به شهادت، صفحه؟؟؟؛ بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص ۶۹
- ↑ ر.ک. خوشباور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص ۲۱ و ۲۲
- ↑ ر.ک. ردایی، حسین، قرآن و مرجعیت علمی اهل بیت در تاویل، ۱۲۷ ـ ۱۲۸
- ↑ ر.ک. انصاریان، حسین، اهل بیت عرشیان فرشنشین، ص ۵۳۵ ـ ۵۳۶
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰
- ↑ ر.ک. بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص ۶۹؛ منصورآبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین، ص ۱۸۴ ـ ۱۹۳
- ↑ ر.ک. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص ۶۹؛ افسردیر، حسین و فضلینژاد، مرضیه، بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران، ص ۲۳ ـ ۲۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۴۴، مناقب ابن شهر آشوب، ج۱، ص ۲۸۵ و غرر الحکم ش ۲۸۲۶
- ↑ ر.ک. مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص ۱۹۹
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۱۳، ح ۲
- ↑ ر.ک. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص ۶۹؛ مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص ۱۹۹؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص ۱۴۲؛ حسینی، سید حسین، هادیان در کلام امام هادی (کتاب)، ص ۷۶؛ افسردیر، حسین و فضلینژاد، مرضیه، بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران، ص ۲۳ ـ ۲۷؛ میرشمسی، صدیقه، تاویل در قرآن، فصلنامه پژوهشنامه متین، ش ۱۵ و ۱۶، ص ۲۱۷
- ↑ ر.ک. ناصحیان، علی اصغر، تاویل و راسخان در علم، ماهنام، علوم حدیث، ش ۱۱، ص ۱۴۳ ـ ۱۴۶
- ↑ ر.ک. اکبرنژاد، مهدی و محمدی، روحالله، بررسی سندی و دلالی احادیث راسخون فی العلم، ص ۶۰