مسجد کوفه

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Wasity (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱۱ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۵۵ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل مسجد کوفه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

  • از مکان‏‎های منسوب به حضرت مهدی(ع)‏، مسجد کوفه است. این مکان بیشتر در روایات مربوط به عصر ظهور و حاکمیت حضرت مهدی(ع)‏ وارد شده است. از روایات استفاده می‌‏شود که این مسجد، در عصر ظهور از جایگاه و پایگاه مهم و برجسته‌‏ای برخوردار است که برخی از این قرار است:
  1. مرکز دادرسی؛ امام صادق(ع) در این‏ باره فرمود: مرکز حکومت مهدی(ع) کوفه و مرکز قضاوت و دادرسی او مسجد اعظم کوفه است[۱][۲].
  2. مرکز تبلیغ دینی؛ حضرت صادق(ع) فرمود: "گویی به قائم می‏‌نگرم که بر فراز منبر مسجد کوفه است. ۳۱۳ تن یارانش در اطراف او حلقه زده‌‏اند. آنان پرچمداران و فرمانروایان خداوند بر فراز گیتی میان بندگان خدایند"[۳]. امام باقر(ع) نیز در این ‏باره فرمود: "مهدی(ع) وارد کوفه می‌‏شود. سه گروه درگیر، در یک صف بر وی گرد آیند. او بر فراز منبر، خطبه می‏‌خواند و مردم، آن‏قدر اشک شوق می‏‌ریزند که متوجه سخنان او نمی‌‏شنوند"[۴][۵].
  3. محل اقامه جمعه و جماعت؛ امام علی(ع) در خطبه‌‏ای طولانی، ویژگی‌‏های مسجد کوفه را چنین شمرده است: ای اهل کوفه! خداوند سبحانه و تعالی به شما نعمت‏‌هایی داده که به هیچ‏کس نداده است. از برتری محل برگزاری نماز شما این است که این‏جا خانه آدم، خانه نوح، خانه ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر(ع) بود و امروز محل عبادت و مناجات من است .... برای مسجد کوفه زمانی فرا می‏‌رسد که محل برگزاری نماز مهدی(ع) از تبار من و محل عبادت هر مؤمن می‌‏شود. هیچ مؤمنی روی زمین نمی‌‏ماند، مگر این‏که به این مسجد بیاید، یا قلبش برای این مسجد پر بزند[۶]. امام صادق(ع) نیز در این ‏باره فرمود:" هنگامی که قائم آل محمد(ع) قیام کند، پشت کوفه مسجدی بسازد کند که هزار در دارد، و خانه‏‌های کوفه به دو رود کربلا متصل می‏‌شود[۷][۸].
  4. محل برگزاری کلاس‏های آموزش آیات قرآن؛ حضرت علی(ع) فرمود: "گویی شیعیان خود را می‏‌بینم که در مسجد کوفه خیمه زده، به مردم قرآن را آن‏گونه که نازل شده آموزش می‌‏دهند"[۹][۱۰].
  • از موارد یاد شده استفاده می‌‏شود مسجد کوفه در عصر ظهور، از جایگاه بسیار ارزشمندی برخوردار است. به علاوه، دارای گستره بسیار زیادی است که کارکردهای فوق به راحتی در آن امکان‌‏پذیر خواهد بود[۱۱].
  • یکی از عظیم‌ترین مساجد جهان اسلام، با وسعتی بیش از ۴۰ هزار متر مربع، که از قداست خاصی برخوردار است، مسجد کوفه است. بنای مسجد در سال ۱۷ ق در زمان خلیفۀ دوم بود، امام علی(ع) پس از آنکه به کوفه منتقل شد، این مسجد عظیم را مقرّ اصلی خویش قرار داد و نمازها، خطبه‌ها، جلسات و تجمّع‌ها آنجا انجام می‌گرفت. فضیلت این مسجد بسیار است و نماز در آن ثواب بسیار دارد و یکی از چهار مسجدی است که توصیه شده به سفر و هجرت به آنجا و نماز خواندن در آن، مثل مسجد الحرام، مسجد النبی و مسجد الأقصی.[۱۲] در روایات است که امام زمان(ع) پس از ظهور، کوفه را مقرّ حکومت خویش می‌سازد و در این مسجد نماز می‌خواند و نیروها را از آنجا به شهرهای دیگر اعزام می‌کند.[۱۳] امام صادق(ع) فرمود: نماز در مسجد کوفه برابر با هزار نماز در جای دیگر است: صَلَاةٌ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ تَعْدِلُ أَلْفَ صَلَاةٍ فِي غَيْرِهِ مِنَ الْمَسَاجِد[۱۴] به مقتضای روایات، مسجد کوفه باغی از بوستان‌های بهشت است، هزار و هفت پیامبر در آن نماز خوانده‌اند، عصای موسی و شجرۀ یقطین و خاتم سلیمان در آن است، جوشش آب در طوفان نوح از آنجا بوده است، مسجد کوفه جایگاه و پایگاه پیامبران بوده است، امامان معصوم نیز به آن اهتمام ورزیده و در آن نماز می‌خواندند. برای عبادت در این مسجد آداب و سننی است که در کتب دعا به‌طور مفصّل آمده است.[۱۵] در محراب مسجد این بزرگ بود که در صبحدم نوزدهم رمضان، حضرت امیر ضربت خورد و به شهادت رسید و محراب به خون فرق امیر المؤمنین(ع) رنگین شد[۱۶]

مسجد کوفه در موعودنامه

  • از مساجد معروف و مهمی که همواره مورد توجه مسلمانان بوده، مسجد شریف کوفه است. آن‌چه که سبب توجه بیشتر شیعیان به این مکان مقدس شده است؛ عنایت خاصی است که حضرت مهدی (ع) به این مسجد دارند. بسیاری از سعادتمندان در این مکان پربرکت، توفیق زیارت امام (ع) را پیدا کرده‌اند. افزون بر این براساس روایات زیادی از جمله روایات معروف "مفضل" بعد از ظهور آن حضرت، کوفه مرکز حکومت و مسجد جامع آن، مرکز قضاوت و اجرای عدالت خواهد شد. در روایتی که مفضل از امام صادق (ع) نقل می‌کند، درباره جایگاه مسجد کوفه در عصر ظهور چنین آمده است: به امام صادق (ع) عرض کردم: سرور من! محل استقرار حضرت مهدی (ع) و مکان تجمع مؤمنان پس از ظهور کجا خواهد بود؟ حضرت در جواب فرمودند: پایتخت آن حضرت کوفه و مرکز قضاوتش مسجد جامع خواهد بود...[۱۷].
  • برطبق روایتی دیگر از علی (ع)، امام زمان (ع) در مسجد کوفه نماز را اقامه می‌کنند. ابن نباته می‌گوید: روزی در مسجد کوفه گرد حضرت امیر المؤمنین (ع) جمع شده بودیم که آن حضرت فرمودند: ای اهل کوفه! این مسجد شما یکی از آن چهار مسجدی است که خداوند تبارک و تعالی آن را برای اهلش اختیار نموده است... زمانی پیش می‌آید که این مسجد محل اقامه نماز فرزندم مهدی (ع) و همه مؤمنان خواهد شد[۱۸].
  • این روایت را روایت دیگری از امام باقر (ع) تکمیل می‌کند. براساس روایت نقل شده از آن حضرت وقتی امام مهدی (ع) وارد کوفه می‌شوند با استقبال گرم مردم روبرو می‌گردند؛ همه به حکم حضرت گردن می‌نهند و آن‌گاه وارد مسجد شده برای مردم خطبه می‌خوانند و نقل است که تجمع مردم به قدری زیاد خواهد بود که وقتی از شوق دیدار امام‌شان بی‌اختیار گریه می‌کنند، سخنان حضرت به گوش کسانی که دورتر از منبر هستند نخواهد رسید، لذا در هفته دوم بعد از ورود امام (ع) به کوفه، مردم خطاب به حضرت مهدی (ع) می‌گویند: ای پسر رسول خدا! نماز در پشت سر شما خواندن همانند نماز خواندن در پشت رسول خدا (ص) است، در حالی که این مسجد گنجایش این‌همه جمعیت ندارد. منظور مردم آن است که حضرت تدبیری بیندیشند تا همه مردم توفیق حضور در نماز جماعت و جمعه را داشته باشند. امام (ع) در پاسخ می‌فرمایند: مسجدی برای شما خواهم ساخت که گنجایش همه مردم را داشته باشد، در ادامه روایت آمده است: طرح مسجد بزرگی را که دارای هزار در است و همه مردم را در خود جای می‌دهد ارائه می‌دهند[۱۹]. نکته دیگری که در مورد مسجد کوفه در روایات به چشم می‌خورد این است که آن حضرت مسجد کوفه را برای اصلاح قبله آن بازسازی خواهند کرد. علی (ع) در این زمینه می‌فرمایند: گویی هم‌اکنون به شیعیان در مسجد کوفه می‌نگرم که خیمه‌ها برپا کرده‌اند و قرآن را آن‌گونه که نازل شده است برای مردم آموزش می‌دهند. قائم ما چون قیام کند آن مسجد را خراب و قبله آن را اصلاح خواهند نمود[۲۰].
  • و اما تاریخچه و مشخصات مسجد کوفه؛ به نوشته کتاب‌های تاریخ، وقتی شهر کوفه اولین بار در سال ۱۷ ق. به دستور عمر بن خطاب و توسط‍‌ سعد بن وقاص، فرمانده لشکر اسلام، به‌عنوان اردوگاه سربازان اسلام بنا گشت؛ سعد وقاص در مرکز این پایگاه نظامی در فضایی کوچک به شکل چهارگوش مسجدی بدون سقف را از چوب و نی تأسیس کرد که البته بعدها برای در امان ماندن آن از خطر آتش‌سوزی، اطراف آن را با دیوارهای گلی محصور کردند و سال‌ها بعد همین مسجد را زیاد بن ابی سفیان حاکم معاویه به سبک ساختمان‌سازی مرسوم در بین ساسانیان تجدیدبنا کرد...[۲۱] ولی از مضمون روایات چنین برمی‌آید که سابقه این مسجد بسیار قدیمی‌تر از آن است که در اسناد تاریخی ذکر شده است. به‌عنوان مثال از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که آن حضرت فرمودند: شبی که مرا سیر دادند تا مسجد اقصی (در جریان معراج) از مسجد کوفه گذشتیم؛ سوار براق بودم. به محلی رسیدیم که جبرئیل گفت: یا محمد در این‌جا پیاده شو و نماز بخوان! وقتی در آن‌جا نماز به جای آوردم از جبرئیل پرسیدم: این‌جا کجاست‌؟ جبرئیل گفت: این‌جا کوفان (کوفه)است و این محل هم مسجد آن‌جاست. من تاکنون بیست مرتبه دیده‌ام که این‌جا خراب شده و دوباره تجدیدبنا گشته است و فاصله بین هرخرابی و آبادی آن پانصد سال بوده است[۲۲].
  • بنابر مضمون روایتی دیگر، روزی امام صادق (ع) به نزدیکی‌های مسجد کوفه رسیدند و از مرکب خود پیاده شدند؛ وقتی علت پیاده شدنشان را سؤال کردند آن حضرت فرمودند: محدوده مسجد کوفه آخر سراجین (نام محلی در نزدیکی مسجد) است که این حد را حضرت آدم (ع) برای مسجد مشخص کرده است و من نمی‌پسندم که سواره وارد این محدود بشوم[۲۳]. در ادامه روایت آمده است که راوی می‌پرسد: اگر محدوده مسجد کوفه آن است که می‌فرمایید، پس چه چیز باعث تغییر آن شده است‌؟ حضرت در پاسخ می‌فرمایند: اول امری که سبب تغییر آن شد توفان نوح بود. بعدها هم اصحاب کسری و سپس نعمان بن منذر و بعد هم زیاد بن ابی سفیان تغییراتی در آن ایجاد کردند.
  • بر این اساس معلوم می‌شود که این مسجد شریف از زمان آدم ابو البشر به‌عنوان محلی برای عبادت خداوند تبارک و تعالی مطرح بوده است؛ منتهی در طول تاریخ دستخوش تغییر و تحولاتی شده و در زمان‌های مختلف در تجدیدبناها حدود محوطه مسجد تغییر پیدا کرده است. در جنوب غربی مسجد به فاصله ۸۵ متر، خانه کوچک و محقری وجود دارد و مشهور است که آن‌جا خانه علی (ع) بوده است که قبر میثم تمار در نزدیک آن خانه قرار دارد. در بین این خانه و مسجد، قصر دار الخلافه واقع شده است که در ضلع جنوب غربی مسجد می‌توان به دار الخلافه وارد شد.
  • ضمناً قبر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در دو مکان نزدیک به هم، چسبیده به دیوار ضلع شرقی مسجد است که از طریق یک در بزرگ که در دیوار گذاشته شده است می‌توان به حرم آن دو بزرگوار داخل شد. البته در شمالی هم به این در آرامگاه راه دارد و قبر مختار ثقفی به آرامگاه مسلم بن عقیل نزدیک‌تر است. در دور تا دور محوطه این مسجد، هفتاد و شش حجره (غرفه) وجود دارد. در مجموع درهای ورود و خروج به مسجد چهارتاست:
  1. "باب السده" که معروف به باب امیر المؤمنین (ع) است؛
  2. "باب الکنده" که در طرف غربی مسجد است؛
  3. "باب الانماط‍‌" که محاذی قبله است؛
  4. "باب الفیل" یا الثعبان.
  • در این مسجد مکان‌های مقدس و محراب‌های زیادی وجود دارد که هریک از آن‌ها را مقام می‌نامند. از جمله آن‌هاست: مقام حضرت ابراهیم خلیل (ع)، مقام حضرت خضر (ع)، مقام حضرت زین العابدین (ع)، مقام نوح (ع) یا باب الفرج، مقام امیر المؤمنین (ع)، مقام جبرئیل، دکه قضاء (محل قضاوت امیر المؤمنین (ع))، دکه حضرت صادق (ع)، محراب امیر المؤمنین (ع) که محراب حضرت زکریا هم گفته می‌شود، بیت الطشت، مقام بیعت النبی (ص)، دکة المعراج (محلی که پیامبر اکرم (ص) در شب معراج در آن مقام نماز به جای آوردند)؛ و... .
  • برای مسجد کوفه در روایات حضرات معصومین (ع) فضایل زیادی بیان شده است: امام باقر (ع) می‌فرمایند: اگر مردم به فضیلتی که مسجد کوفه دارد واقف بودند؛ از راه‌های بسیار دور به آن‌جا سفر می‌کردند. یک نماز واجب خواندن در آن‌جا مساوی با به جای آوردن یک حج، و یک نماز مستحبی خواندن در آن‌جا معادل با انجام دادن عمره است[۲۴].

علی (ع) نیز در این‌باره می‌فرمایند: خواندن نماز نافله در این مسجد معادل انجام عمره در کنار پیامبر اکرم (ص) و خواندن نماز واجب در آن‌جا مساوی انجام دادن حج با رسول اکرم (ص) است. در این مسجد هزار پیغمبر و هزار وصی پیغمبر نماز خوانده‌اند[۲۵].

  • امام صادق (ع) به یکی از اصحاب که اهل کوفه بود فرمودند: آیا تمام نمازهایت را در مسجد کوفه می‌خوانی‌؟ وی عرض کرد: خیر. حضرت فرمودند: من اگر در آن‌جا حاضر باشم امیدوارم که هیچ نمازی از من در آن مسجد فوت نشود. سپس حضرت اضافه کردند: آیا فضیلت نماز در این مسجد را می‌دانی‌؟ راوی می‌گوید: گفتم: خیر. حضرت فرمودند: هیچ بنده صالح و پیامبری نبوده است، مگر آن‌که در مسجد کوفه نماز خوانده است؛ حتی رسول خدا (ص) وقتی به معراج می‌رفتند جبرئیل (ع) به ایشان عرض کرد: آیا می‌دانی حالا در کجا هستی‌؟ حضرت رسول (ص) فرمودند: خیر. جبرئیل گفت: حالا در مقابل مسجد کوفه قرار گرفته‌اید. پیامبر (ص) به جبرئیل فرمود: از خداوند متعال اجازه بخواه تا پائین رفته در آن نماز بخوانیم. وقتی خداوند متعال اجازه دادند؛ حضرت در آن‌جا دو رکعت نماز به‌جای آوردند. سپس امام صادق (ع) فرمودند: یک نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و یک نماز نافله در آن مساوی با پانصد نماز در اماکن دیگر است. قبله این مسجد، باغی از باغ‌های بهشت و دست راست و چپ آن نیز از بستان‌های بهشت است. در آن مسجد نشستن، عبادت محسوب می‌شود. اگر مردم فضیلت آن را می‌دانستند، با چهار دست و پا همچون طفل خود را به آن‌جا می‌رساندند تا از برکات آن بهره‌مند شوند[۲۶]. محمد بن سنان می‌گوید: از امام رضا (ع) شنیدم که فرمودند: یک نماز فرادا در مسجد کوفه خواندن، بافضیلت‌تر از هفتاد نمازی است که به‌طور جماعت در جاهای دیگر خوانده شود[۲۷][۲۸].

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. " دَارُ مُلْكِهِ‏ الْكُوفَةُ وَ مَجْلِسُ‏ حُكْمِهِ‏ جَامِعُهَا‏‏‏‏‏‏"، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۱
  2. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۰۰ - ۴۰۱.
  3. " كَأَنِّي‏ أَنْظُرُ إِلَى‏ الْقَائِمِ‏ عَلَى‏ مِنْبَرِ الْكُوفَةِ وَ حَوْلَهُ‏ أَصْحَابُهُ‏ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةَ أَهْلِ‏ بَدْرٍ وَ هُمْ‏ أَصْحَابُ‏ الْأَلْوِيَةِ وَ هُمْ‏ حُكَّامُ‏ اللَّهِ‏ فِي‏ أَرْضِهِ‏ عَلَى‏ خَلْقِهِ‏ ‏ ‏‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۵۸، ح ۲۵
  4. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۶۸
  5. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۰۰ - ۴۰۱.
  6. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۳۱، ح ۶۹۶
  7. شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۸۰
  8. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۰۰ - ۴۰۱.
  9. " كَأَنِّي‏ أَنْظُرُ إِلَى‏ شِيعَتِنَا بِمَسْجِدِ الْكُوفَةِ قَدْ ضَرَبُوا الْفَسَاطِيطَ يُعَلِّمُونَ‏ النَّاسَ‏ الْقُرْآنَ‏ كَمَا أُنْزِلَ‏ أَمَا إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ كَسَرَهُ وَ سَوَّى قِبْلَتَهُ‏‏‏‏‏‏‏"، نعمانی، الغیبة، ص ۳۱۷، ح ۳.
  10. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۰۰ - ۴۰۱.
  11. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۰۰ - ۴۰۱.
  12. وسائل الشیعه، ج ۳ ص ۵۲۰ و ۵۲۵
  13. ارشاد، مفید، ج ۲ ص ۳۷۹
  14. وسائل الشیعه، ج ۳ ص ۵۲۶
  15. مفاتیح الجنان، اعمال مسجد بزرگ کوفه
  16. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص:۵۴۳.
  17. بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۱.
  18. بحار الانوار، ج ۹۷، صص ۳۸۹-۳۹۰.
  19. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۰.
  20. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۴.
  21. جهت اطلاع بیشتر به تاریخ طبری ج ۱، ص ۲۴۸ و معجم البلدان ج ۴، ص ۳۲۳ به بعد مراجعه شود.
  22. من لا یحضره الفقیه ج ۱، ص ۱۵۰.
  23. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۴۹؛ بحار الانوار، ج ۹۸، ص ۶ و ۳۸۶.
  24. المزار الکبیر، ص ۱۲۲.
  25. بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۴۰۰.
  26. بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۳۹۱.
  27. بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۱۳۹.
  28. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص:۶۵۳.