آیا آیات ۸ و ۹ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا آیات ۸ و ۹ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلیعلم غیب

آیا آیات ۸ و ۹ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مجموعه پرسش‌های مرتبط به این بحث (علم غیب معصوم) یا به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

آیه مورد اشاره پرسش

اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ * عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالِ

«و خداوند می‌داند که هر مادینه چه در شکم دارد و بچّه‌دان‌ها چه می‌کاهند و چه می‌افزایند و هر چیز نزد او اندازه‌ای دارد * (خداوند) دانای نهان و آشکار، بزرگ والاست».

پاسخ نخست

احمد مطهری

حجج الاسلام و المسلمین مطهری و کاردان در کتاب «ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌» در این‌باره گفته‌اند:

«این آیه ممکن است موجب توهم انحصار بعضی از علوم به خداوند گردد، مانند علم به آنچه در رحم‌ها است و مدت حمل، ولی پس از اندکی دقت این توهم برطرف می‌شود و دلیل قاطعی بر این مدعی باقی نمی‌ماند، زیرا (...) اصلا دلالتی بر انحصار ندارد بلکه با قرینه وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ برای افاده این معنی است که علم الهی به تمام اشیا با تمام خصوصیات آن احاطه دارد، اما حکایت از آنکه این‌گونه علوم به کسی تعلیم داده می‌شود یا شده است نفیاً و اثباتاً ندارد» [۱].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین ایزدخواه و خانم نیری؛
حجت الاسلام و المسلمین محمد ابراهیم ایزدخواه و خانم عصمت نیری در مقاله «بررسی تفسیری آیات انحصار و شمول علم غیب پیامبران» در این‌باره گفته‌اند: «در مورد اطلاع از آنچه در رحم‌ها است با توجه به قرینه وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ [۲] گفته می‌شود که: علم الهی به تمام اشیا با تمام خصوصیات آن، احاطه دارد اما حکایت از آنکه این گونه علوم، نفیاً و اثباتاً به کسی تعلیم داده شده، ندارد[۳] و شاهد دیگر این معنا اختلاف سیاق علم به ساعت با علم به این گونه امور است؛ زیرا در مورد علم به ساعت و زمان قیامت، از ادات حصر استفاده شده است اما در مورد علم آنچه در رحم است، خدای متعال می‌فرماید: اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى [۴] آنچه هر زن بارداری در رحم دارد، خدا از آن آگاه است که بدون حصر بیان می‌شود و مانع از آن نیست که بندگان نیز از طریق دیگری مانند وحی الهی یا الهام غیبی و یا هر راه دیگری به ای امور آگاه گردند، با این تفاوت که علم خدا ذاتی و ضروری است و علم دیگران کسبی و امکانی است، که اختلاف این دو گونه تعبیر از نظر ادبی بسیار روشن است»[۵].
۲. آقای عرفانی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة).
آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است:
  • طبرسی در مجمع البیان ذیل آیه ۹ سوره رعد دیدگاه برخی را بیان می‌کند بر اینکه خداوند عالم است به آنچه موجود (شهاده) و آنچه معدوم است (غیب)، همچنین ایشان از حسن نقل می‌کند که خداوند دانای نهان و آشکار است. در ادامه ایشان می‌گویند بهتر این است که آیه، بر همه این معانی دلالت داشته و هر معلومی در علم خداوند داخل باشد. بدین وسیله خداوند خاطر نشان می‏‌سازد که وی به همه معلومات آگاه است، خواه در حال حاضر موجود باشند یا اینکه وجود آنها مربوط به گذشته یا آینده باشد.
  • حسینی همدانی، در تفسیر آیه فوق می‌نویسد: علم پروردگار مانند حیات او صفت ذات است ولی علم و احاطه او به ممکنات صفت فعل او است که همه آنها را تدبیر می‏‌نماید و چیزی بر او پنهان نخواهد بود بلکه آفریده‏‌ها مرتبه‌‏ای از علم و شهود او هستند، پس غیب و شهادت به لحاظ معدود بودن آن است، مثلاً به جهان طبع، عالم شهادت گفته می‌شود به مناسبت اینکه بشر می‌تواند بر آن آگاه شود و عالم برزخ غیب است به لحاظ اینکه بر آن نمی‌توان آگاه شد ولی نسبت به ارواح، برزخ عالم شهود است. به عبارت دیگر غیب مطلق و احاطه بر آن اختصاص به ساحت پروردگار دارد و به‌طور کلی از ممکنات پنهان است مانند علم پروردگار به قیامت.

با توجه به نظرات مفسران از دیدگاه آنها آیه دلالت دارد بر اینکه:

  1. خداوند به همه معلومات آگاه است؛
  2. احاطه به غیب مطلق اختصاص به خداوند دارد؛
  3. خداوند عالم به غیب می‌باشد، چون وجودش محدود به حدی نیست و بر همه چیز محیط است؛
  4. قدرت و ملک خداوند ناشی از علم و فرزانگی او است.
  5. خداوند آگاه به پنهان و پیدا است؛
  6. آیه کمال علم خداوند را بیان می‌کند؛
  7. علم خدا ذاتی است و بر آن کسی علم پیدا نمی‌کند، مگر افرادی که خدا بخواهد؛
  8. هیچ چیز از علم خدا بیرون نیست.

در بررسی آیه شریفه می‌توان گفت که این آیه از کلّیت و جامعیت علم خداوند خبر می‌‏دهد و می‌‏فرماید: او آگاه به پنهان و آشکار است و نیز برای او مساوی است که کسی از شما سخن را پنهانی و یا آشکارا بگوید و یا خود را در شب پنهان سازد و یا آشکارا در روز حرکت کند، بنابراین هیچ سخنی و هیچ حالتی از انسان بر خداوند پوشیده نیست و او همه چیز را می‌‏داند.

تقسیم اشیاء به غیب و شهادت درباره خدا معنا ندارد. همه اشیاء برای او مشهود است. بنابر این معنای علم غیب خدا این نیست که خدا چیزهایی را که از او غائب است می‌داند بلکه معنایش این است که آنچه را از دیگران غائب است او می‌داند. در واقع بازگشتش به این معنا است که آنچه برای دیگران ناپیدا است برای خدا پیدا است. و اینکه در این آیه غیب و شهود را متعلق علم خدا معرفی کرده مطابق با فهم ما سخن گفته است، یعنی آنچه را که شما غیب یا شهود می‌‏دانید همگی تحت احاطه علمی خدا می‌باشد»[۶].

پرسش‌های وابسته

  1. آیا علم غیب منحصر به خداست؟ (پرسش)
  2. آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
  3. آیا آیه ۱۰۱ سوره برائت به صراحت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  4. با توجه به آیه ۵۹ سوره انعام چگونه علم غیب غیر از خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  5. با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  6. با توجه به آیه ۶۵ سوره نمل چگونه علم غیب غیر از خدا اثبات می‌شود؟ (پرسش)
  7. با توجه به آیه ۵۰ سوره انعام آیا پیامبر خاتم علم غیب دارد؟ (پرسش)
  8. با توجه به آیه ۱۸۸ سوره اعراف چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  9. با توجه به آیه ۳۱ سوره هود چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  10. آیا آیه ۶۳ سوره احزاب علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  11. با توجه به آیه ۱۰۹ سوره مائده آیا علم غیب از پیامبران نفی شده است؟ (پرسش)
  12. با توجه به آیه ۱۸۷ سوره اعراف آیا پیامبر خاتم به زمان قیامت علم دارد؟ (پرسش)
  13. آیا آیه ۳۴ سوره لقمان علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  14. آیا آیه ۷۷ سوره نحل نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  15. آیا آیه ۳۳ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  16. آیا آیه ۳۸ سوره فاطر نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  17. آیا آیه ۴۶ سوره هود نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  18. آیا آیه ۹ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  19. آیا آیه ۶۹ سوره ص علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  20. آیا آیه ۶۹ سوره هود علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  21. آیا آیه ۲۶ سوره کهف نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  22. آیا آیه ۱۲۳ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  23. آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  24. آیا آیه ۲۶ سوره ملک علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  25. آیا آیه ۱۱۶ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  26. آیا آیه ۱۱۱ سوره انبیا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  27. آیا آیه ۴۷ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  28. آیا آیه ۱۱۲ سوره شعرا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  29. آیا آیه ۳ سوره عبس نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  30. آیا آیه ۸ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  31. آیا آیه ۱۹ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  32. آیا آیه ۳۶ سوره اسرا علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  33. آیا آیه ۴۷ سوره فصلت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  34. آیا آیه ۸۵ سوره زخرف علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  35. آیا آیه ۳۱ سوره مدثر علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  36. آیا آیه ۹ سوره ابراهیم نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  37. آیا آیه ۷ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  38. آیا آیه ۹۹ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)

پانویس

  1. ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌، ص ۶۲.
  2. ؛ و هر چیز نزد او اندازه‌ای دارد؛ سوره رعد، آیه: ۸.
  3. قرشی، احسن الحدیث، ج۵، ص۲۱۰.
  4. ؛خداوند می‌داند که هر مادینه چه در شکم دارد؛ سوره رعد، آیه: ۸.
  5. بررسی تفسیری آیات انحصار و شمول علم غیب پیامبران، فصلنامه مطالعات تفسیری؛ شماره۳۰، ص ۸۳.
  6. بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۶۲و۶۸.