آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلیعلم غیب

آیا آیه ۲۳ سوره احقاف علم غیب پیامبران (ع) را نفی نمی‌کند؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مجموعه پرسش‌های مرتبط به این بحث (علم غیب معصوم) یا به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

آیه مورد اشاره پرسش

قَالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَأُبَلِّغُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ

«گفت: این را تنها خداوند می‌داند و من آنچه را که بدان فرستاده شده‌ام به شما می‌رسانم».

پاسخ نخست

علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در کتاب «المیزان» در این باره گفته است:

«اینکه فرمود: إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ خواسته است علم به اینکه عذاب چه وقت نازل می‌شود را منحصر در خدای تعالی کند، چون این علم یکی از مصادیق علم به غیب است که حقیقت آن را غیر از خدای عز و جل کسی نمی‌داند. و جمله مذکور این اشاره را هم دارد که هود (ع) علم به این‌که آن عذاب چیست و چگونه است؟ و چه وقت است؟ ندارد و بدین جهت دنبال آن جمله گفت: وَأُبَلِّغُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ یعنی از این گذشته دیگر علمی به اینکه آن عذاب که مأمور شده‏‌ام شما را از آن بیم دهم چیست و چگونه و چه وقت است؟ ندارم، و قدرتی هم نسبت به آن ندارم»[۱].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجج الاسلام و المسلمین مطهری و کاردان؛
حجج الاسلام و المسلمین احمد مطهری و غلام رضا کاردان در کتاب «ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌» در این‌باره گفته‌اند: «این آیه اختصاص به علم غیب ندارد، بلکه علم و آگاهی را بدون قید به خدا اختصاص می‌دهد، ولی با توجه به آیه قبل باید گفت الف و لام در کلمه "العلم" اشاره به علم و آگاهی خاص یعنی نسبت به موضوعی است که در آیات قبل به میان آمده و این آیات نظری به انحصار هر علم و آگاهی ندارد، زیرا قبل از آیه چنین می‌خوانیم قَالُوا أَجِئْتَنَا لِتَأْفِكَنَا عَنْ آلِهَتِنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ[۲]در این آیه که پیش از آیه مورد بحث آمده سخن از وعده‌ای است که پیامبران به آنها داده‌اند و مشرکان در خواست می‌کنند که وعده الهی را عملی نمایند، ولی پیامبران در جواب آنان می‌گویند علم نسبت به زمان فرا رسیدن این وعده نزد خداست و ما تنها وظیفه رسالت خود را انجام می‌دهیم، حال مقصود از این وعده یا قیامت است که از علوم مخصوص به خداست و یا فرود آمدن عذاب و هلاکت آنان است؛ در هر صورت علم و آگاهی نسبت به موضوع خاصی در آیات مطرح است و دلالتی بر سلب علم غیب به‌طور مطلق از غیر خداوند ندارد»[۳].
۲. آقای عرفانی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة).
آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است:
  • محمد بن حسن طوسی در تفسیر آیه می‌نویسد: مراد علم به وقت نزول عذاب است که خداوند به آن آگاه است.
  • فضل بن حسن طبرسی در تفسیر آیه می‌گوید: این خداوند است كه می‏‌داند چه هنگام عذاب بر شما نازل خواهد شد نه من.
  • ملا محسن فیض کاشانی در تفسیر آیه چنین آورده: از وقت عذاب شما من آگاه نیستم و من تنها مأمورم به شما خبر دهم.
  • سید عبد الحسین طیب در تفسیر آیه ۲۶ سوره ملک قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ بیان می‌کند الف و لام، الْعِلْمُ عهد است یعنی به وقت قیامت و از آن طرف اخبار متظافره بلكه متواتره بتواتر اجمالی داریم كه ائمه اطهار (ع) عالم هستند به جمیع ما كان و ما یكون الی انقضاء خلقه، و جمع بین اینها به این نحوه است كه در اخبار هم بیان شده كه از برای خدای متعال دو لوح است لوح محفوظ كه آنچه واقع می‌شود و تغییر پذیر نیست در آن لوح است و آن لوح را پیغمبر (ص) و ائمه اطهار (ع) و بعض ملائكه دانا هستند و اخبار اشاره به این لوح است، و لوح محو و اثبات او مختص به خدا است.
  • ابو جعفر محمد بن جریر طبری در ذیل آیه می‌نویسد: همانا نزد خداوند است علم به وقت آمدن آنچه وعده داده بر عذاب شما به خاطر کفرتان و من به آن علمی ندارم مگر آنچه را که خداوند به من عطاء نموده است.
  • ابو عبد الله محمد بن عمر فخر الدین رازی ذیل آیه ۲۶ سوره ملک می‌گوید: مراد این است که علم به وقوع غیر از علم به وقت وقوع است و اولی یعنی علم به وقوع نزد من موجود است و این کافی است برای انذار و تحذیر و اما علم به وقت وقوع فقط نزد خداوند است.
  • محمد بن احمد قرطبی در تفسیر آیه می‌نویسد: یعنی بگو به ایشان ای محمد که علم به وقت برپایی قیامت نزد خداوند است و کسی غیر از او به آن آگاهی ندارد.
  • اسماعیل بن عمرو ابن کثیر دمشقی در تفسیر خود ذیل آیه گفته: وقت آن را غیر از خداوند کسی نمی‌داند ولی به من امر نموده که شما را خبر دهم که آن وجود دارد و امری محال نیست پس از آن بر حذر باشید.
  • محمد بن علی شوکانی در ذیل آیه شریفه می‌نویسد: آگاهی به وقت برپایی قیامت فقط نزد خداوند است و غیر از او کسی از آن خبر ندارد و پیامبر هم مبعوث شده برای انذار دادن نه برای خبر دادن از غیب‏.
  • از دیدگاههای مفسران که بیان شد، مطالب ذیل از آیه استنباط می‌شود:
  1. مراد علم به وقت نزول عذاب است؛
  2. اگر الف و لام عهد باشد مراد علم به وقت حشر است و اگر الف و لام جنس باشد مراد این است که حقیقت علم نزد خداوند می‌باشد؛
  3. منظور وقت قیامت است؛
  4. لوح محو و اثبات مختص به خدا است و لوح محفوظ که ائمه (ع) و پیامبر (ص) و بعضی از ملائکه به آن علم دارند.
  5. علم به وقت عذاب نزد خداوند می‌باشد و پیامبر غیر از آنچه خدا به او اعطاء نموده علمی ندارد؛
  6. پیامبر علم به وقوع قیامت را می‌داند ولی علم به وقت وقوع فقط نزد خداوند است.
  7. در بررسی آیه با توجه به نظرات مفسران فریقین در می‌یابیم که این آیه اختصاص به علم غیب ندارد بلکه علم و آگاهی را بدون قید به خدا اختصاص می‌دهد، الف و لام در کلمه الْعِلْمُ اشاره به علم و آگاهی خاص یعنی نسبت به موضوعی است که در آیات قبل به میان آمده و این آیات نظری به انحصار هر علم و آگاهی ندارد زیرا قبل از آیه فوق قرآن می‌فرماید: قَالُوا أَجِئْتَنَا لِتَأْفِكَنَا عَنْ آلِهَتِنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ و در این آیه سخن از وعده‌ای است که پیامبران به آنها داده‌اند و مشرکان درخواست می‌کنند که وعده الهی را عملی نمایند، ولی پیامبران در جواب آنان می‌گویند علم نسبت به زمان فرا رسیدن این وعده نزد خدا است و ما تنها وظیفه رسالت خود را انجام می‌دهیم، حال مقصود از این وعده یا قیامت است که از علوم مخصوص خداوند می‌باشد و یا فرود آمدن عذاب و هلاکت آنان است، در هر صورت علم و آگاهی نسبت به موضوع خاصی در آیات مطرح است و دلالتی بر سلب علم غیب به‌طور مطلق از غیر خداوند ندارد بلکه بیان برخی از علومی است که اختصاص به خداوند دارد»[۴].

پرسش‌های وابسته

  1. آیا علم غیب منحصر به خداست؟ (پرسش)
  2. آیاتی که مخالفان علم غیب غیر خدا به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
  3. آیا آیه ۱۰۱ سوره برائت به صراحت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  4. با توجه به آیه ۵۹ سوره انعام چگونه علم غیب غیر از خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  5. با توجه به آیه ۲۰ سوره یونس چگونه علم غیب غیر خدا ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  6. با توجه به آیه ۶۵ سوره نمل چگونه علم غیب غیر از خدا اثبات می‌شود؟ (پرسش)
  7. با توجه به آیه ۵۰ سوره انعام آیا پیامبر خاتم علم غیب دارد؟ (پرسش)
  8. با توجه به آیه ۱۸۸ سوره اعراف چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  9. با توجه به آیه ۳۱ سوره هود چگونه علم غیب پیامبر خاتم ثابت می‌شود؟ (پرسش)
  10. آیا آیه ۶۳ سوره احزاب علم غیب را از پیامبر خاتم نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  11. با توجه به آیه ۱۰۹ سوره مائده آیا علم غیب از پیامبران نفی شده است؟ (پرسش)
  12. با توجه به آیه ۱۸۷ سوره اعراف آیا پیامبر خاتم به زمان قیامت علم دارد؟ (پرسش)
  13. آیا آیه ۳۴ سوره لقمان علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  14. آیا آیه ۷۷ سوره نحل نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  15. آیا آیه ۳۳ سوره بقره نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  16. آیا آیه ۳۸ سوره فاطر نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  17. آیا آیه ۴۶ سوره هود نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  18. آیا آیه ۹ سوره احقاف علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  19. آیا آیه ۶۹ سوره ص علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  20. آیا آیه ۶۹ سوره هود علم غیب پیامبران را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  21. آیا آیه ۲۶ سوره کهف نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  22. آیا آیه ۱۲۳ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  23. آیا آیه ۲۶ سوره ملک علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  24. آیا آیه ۱۱۶ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  25. آیا آیه ۱۱۱ سوره انبیا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  26. آیا آیه ۴۷ سوره هود علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  27. آیا آیه ۱۱۲ سوره شعرا نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  28. آیا آیه ۳ سوره عبس نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  29. آیا آیه ۸ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  30. آیا آیه ۱۹ سوره مطففین نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  31. آیا آیه ۳۶ سوره اسرا علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  32. آیا آیه ۴۷ سوره فصلت نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  33. آیا آیه ۸۵ سوره زخرف علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  34. آیا آیه ۳۱ سوره مدثر علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  35. آیا آیه ۹ سوره ابراهیم نافی علم غیب غیر از خدا نیست؟ (پرسش)
  36. آیا آیه ۸ سوره رعد علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  37. آیا آیه ۷ سوره آل عمران علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)
  38. آیا آیه ۹۹ سوره مائده علم غیب غیر خدا را نفی نمی‌کند؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

پانویس

  1. ترجمه تفسیر المیزان، ج‏ ۱۸، ص ۳۲۲
  2. «گفتند: آیا نزد ما آمده‌ای تا ما را از خدایانمان باز داری؟ اگر از راستگویانی آنچه به ما وعده می‌دهی بر سر ما بیاور!»، سوره احقاف، آیه ۲۲.
  3. ع‍ل‍م‌ پ‍ی‍ام‍ب‍ر و ام‍ام‌ در ق‍رآن‌، ص ۲۱.
  4. بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص ۵۹.