آیا جهانی شدن اقتصاد و ارتباطات زمینه‌های ظهور امام مهدی را فراهم نمی‌کند؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا جهانی شدن اقتصاد و ارتباطات زمینه‌های ظهور امام مهدی را فراهم نمی‌کند؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور
مدخل اصلی؟
تعداد پاسخ۲ پاسخ

آیا جهانی شدن اقتصاد و ارتباطات زمینه‌های ظهور امام مهدی (ع) را فراهم نمی‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.

پاسخ نخست

سید جعفر موسوی‌نسب

حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:

«به عنوان مقدمه به چند نکته اشاره می‌شود:

  1. روایاتی که وضعیت قبل از ظهور را مشخص می‌سازد. که ظهور آن حضرت وقتی است که ظلم و جور و فسق و گناه در سراسر جهان حتی در جوامع اسلامی ظاهر شود مانند، شراب‌‌‌خواری، زنا، قساوت قلب، نفاق، رشوه خواری، ریاکاری، بدعت، غیبت، ظهور زنان بی‌حجاب و بدحجاب در جامعه، شبیه شدن مردان به زنان و زنان به مردان، ترک امر به معروف و نهی از منکر، مؤمنان خوار و محزون، بی‌حرمتی به پدر و مادر، قطع صله ارحام، ترک خمس و زکات، تسلط بیگانگان بر مسلمین و تقلید مسلمین از آنها و...[۱].
  2. روایاتی که به حوادث پیش از ظهور دلالت دارد. مانند: ۱. خروج سفیانی[۲]؛ ۲. خروج سید حسنی که از ایران و از ناحیه دیلم و قزوین است[۳]؛ ۳. ندای آسمانی[۴]؛ ۴- نزول حضرت عیسی (ع) و... .
  1. خودسازی فردی؛
  2. خودیاری‌های اجتماعی و دیگرسازی؛
  3. حل نشدن در فساد محیط؛
  4. انتظار فرج را داشتن (کسی که منتظر مصلح است خود صالح باشد[۵]؛
  5. ناراحت بودن در فراق او[۶]؛
  6. آماده شدن برای از بین بردن فتنه‌‌‌ها[۷]؛
  7. مشتاق دیدار آن حضرت بودن[۸]؛
  8. خواندن دعای فرج و ندبه و برای فرجش دعا نمودن...[۹]‌‌‌.
  • برای جهانی شدن اقتصاد و... تعریف‌های مختلفی از آن شده است که ناچاریم آنها را ذکر و بیان نماییم تا جواب بر مبنای آنها داده شود:
  1. جهانی شدن فرایند رو به گستردشی است که همه عرصه‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی را در نوردیده و تمامی کشورهای جهانی به گونه‌ای با آن درگیر هستند. معتقدان به جهانی شدن به دهکده جهانی ایده‌‌‌آلی می‌اندیشند که در آن تنها وظیفه مرزهای حداقل، تعیین قلمرو و کشورهاست و همه چیز در بین جوامع در حال انتقال است سرمایه، نیرو کار مواد اولیه تفکر و اندیشه آداب و رسوم فرهنگ تولید و مصرف هرآنچه که قابلیت انتقال دارد به برکت رشد و تکنولوژی و ارتباطات سریعا در اختیار جوامع قرار می‌گیرد[۱۰].
  2. جهانی شدن در مفهوم عام آن عبارت است از "در هم ادغام شدن" بازارهای جهان در تجارت و سرمایه‌‌‌گذاری مستقیم و جابه‌‌‌جایی و انتقال سرمایه نبرد کار و فرهنگ در چارچوب سرمایه‌‌‌داری و آزادی بازار و نهایتا سر فرود آوردن جهان در برابر قدرتهای جهانی بازار که منجر به شکافته شدن مرزهای ملی و کاسته شدن از حاکمیت دولت خواهد شد عنصر اصلی و اساسی در این پدیده شرکت‌های بزرگ چند ملیتی و فراملی است هستند[۱۱].
  3. "جهانی شدن" از پیامدهای سربرآوردن دولت‌های نیرومند ملی و عالی‌ترین مرحله روابط سلطه‌‌‌گری سلطه‌‌‌پذیری امپریالیستی است "جهانی شدن" اوج پیروزی سرمایه‌‌‌داران جهانی در عالم است و از بطن دولت ملی که همچنان به تولید خود در درون و بیرون مرزهایش یکسان ادامه می‌دهد، زاده شده است[۱۲].
  4. تعریف جهانی شد به اختصار عبارت است از رقابت بی‌قید و شرط در سطح جهان رقابتی که برای کشورهای غنی، درآمد بیشتر و برای کشورهای فقیر فقر بیشتر می‌آورد[۱۳].
  5. "عصر جهانی شدن" عصر تحول عمیق سرمایه‌‌‌داری برای همه انسان‌هاست که در سایه چیرگی و رهبری کشورهای مرکز و نیز در سایه حاکمیت نظام جهانی مبادله نامتوازن و ناهمگون صورت می‌پذیرد[۱۴] بعد از این مقدمه که مقداری طولانی شد، جواب این است که آیا پرسشگر محترم نظر به زمینه‌های مثبت ظهور حضرت (که در تعبیر استاد مطهری به انتظار سازنده تعبیر شده است[۱۵] و ما هم در قسمت وظائف ما شیعیان در زمان غیبت اشاره نمودیم دارد یا زمینه‌های منفی ظهور حضرت که در مقدمه تحت عنوان (روایاتی که جو قبل از ظهور را بیان می‌کند) مطرح شد، سؤال دیگر این است که در هر یک از زمینه‌های مثبت و منفی نظر پرسشگر محترم به کدام یک از تعریف‌های پنجگانه است؟ تعریف اول و یا چهار تعریف دیگر که بیان شد؟

اگر نظر به زمینه‌های مثبت ظهور حضرت باشد یعنی مؤمنین تلاش کنند که همه چیز جهانی شود تا حضرت سریع‌تر ظهور کند باید گفته شود که در تعریف‌های پنجگانه غیر از اولی، چنین بار مثبتی مشاهده نمی‌شود و قابل توصیه به مؤمنین نیست چون به ضرر جامعه‌ای بشری است چون جهانی شدن یعنی سر فرود آوردن در مقابل قدرت‌های مالی و سست شدن حاکمیت‌ها و قرار گرفتن همه چیز در اختیار شرکت‌های چند ملیتی و فراملی (تعریف دوم) و نهایتا سر فرود آوردن جهان در برابر قدرت‌های جهانی بازار (تعریف سوم) سلطه‌‌‌گری و سلطه‌‌‌پذیری امپریالیستی، پیروزی سرمایه‌‌‌داران (تعریف سوم) که برای کشور غنی درآمد بیشتر و برای کشورهای فقیر فقر بیشتری می‌آورد (تعریف چهارم) چون مبادله یک مبادله نامتوازن و ناهمگون است (تعریف پنجم) این است که عده‌ای جهانی شدن را مساوی با آمریکایی شدن دانسته‌اند[۱۶].

پس جواب در این صورت این شد که طبق چهار تعریف اخیر جهانی شدن بار مثبت در زمینه ظهور امام زمان (ع) ندارد. اما طبق تعریف اول هرچند بار منفی نمایانی در آن مشاهده نمی‌شود اما بار مثبت آن هم خیلی مشهود نیست باید با احتیاط برخورد کنیم و خیلی نمی‌شود مؤمنین را تشویق نمود که در جهانی شدن اقتصاد... بکوشند، از این گذشته ما نیازی به چنین توصیه‌ای نداریم، چون وظیفه اصلی ما در این زمان خودسازی و دیگرسازی روحی جامعه است نه اقتصادی، هرچند آنهم باید انجام شود. زیرا جهانی شدن به معنای درست و صحیح (نه تعریف‌های موجود) آن است که در زمان حضرت مهدی (ع) انجام می‌گیرد که می‌توان تحت عنوان "امام مهدی، اصلاحات اقتصادی و اجرای عدالت" به عناوین آن که در روایات آمده اشاره نمود:

  1. فقرزدایی عمومی[۱۷]؛
  2. سازندگی گستردگی و از بین رفتن خرابی‌ها[۱۸]؛
  3. پرداخت وام‌ها، تحت پوشش قرار گرفتن خانواده‌های بی‌سرپرست و آزادی بردگان[۱۹]؛
  4. استخراج گنج‌ها و تقسیم مال‌ها بین همه مردم[۲۰]؛
  5. بخشش گسترده به اندازه که بتواند شخص بردارد و حمل کند[۲۱]؛
  6. گسترده شدن خوان حکمت و ثروت[۲۲]؛
  7. مبارزه با ثروت‌اندوزی، و مصرف گنج‌ها در راه مصالح مردم[۲۳]؛
  8. عدالت جهانی[۲۴] و اجرای آن درباره نیکان و بدان[۲۵]؛
  9. بازپس‌گیری حقوق تا آن‌‌‌جا رسد که اگر در بن دندان انسانی حق دیگری باشد باز پس گرفته می‌شود[۲۶] و...؛

و اگر مراد پرسشگر جنبه منفی زمینه‌های ظهور حضرت در جهانی شدن اقتصاد باشد، که اکثریت تعریف‌ها نشانگر بار منفی جهانی شدن بود، می‌شود آن را در تحت عنوان بعضی از علائم الظهور گنجاند مثل زیاد شدن رشوه‌‌‌خواری، تقلب، و یا تسلط بیگانگان و کافران و اهل باطل و چیره شدن آنها بر مسلمین و دنیا و خودباختگی مسلمین در همه امور لباس و گفتار و کردار ... (البته اینرا خیلی قاطعانه نمی‌توان گفت ولی از تعریف‌های چهارگانه می‌توان استفاده کرد).

سید حسنی و... بیان شده است و عمده وظیفه ما در زمان غیبت خودسازی و دیگرسازی و انتظار سازنده است، و جهانی شدن هم تعریف‌های مختلفی دارد.

اگر مراد جهانی شدن جنبه مثبت زمینه‌های ظهور باشد در چهار تعریف آخری، چنین بار مثبتی مشاهده نمی‌شود چون باعث فقر بیشتر کشورهای فقیر می‌شود ولی طبق تعریف اول ممکن است بار مثبتی داشته باشد ولی خیلی قابل توصیه نیست و اگر مراد جنبه منفی باشد تحت عنوان بعضی از علائم الظهور می‌گنجد»[۲۷].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در کتاب «امام مهدی» در این‌باره گفته است:

«برای "جهانی شدن"، تعریف‌های مختلفی ارائه شده است. برای پاسخ دادن به این سؤال باید این تعریف‌ها را بیان کنیم:

  1. جهانی شدن، فرایند رو به گسترشی است که همه عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را در نوردیده و تمامی کشورهای جهان، به گونه‌ای، با آن درگیر هستند. معتقدان به جهانی شدن، به دهکده جهانی ایده‌آلی می‌اندیشند که در آن، وظیفه مرزها، تعیین قلمرو کشورها است و همه‌چیز در میان جوامع، در حال انتقال است. سرمایه، نیروی کار، مواد اولیه، تفکر و اندیشه، فرهنگ و رسوم، تولید و مصرف، هرآن‌چه که قابلیت انتقال دارد، به برکت رشد فن‌آوری و ارتباطات، در اختیار جوامع قرار می‌گیرد[۲۸].
  2. جهانی شدن، در مفهوم عام آن، درهم ادغام شدن بازارهای جهان در تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم و جابه‌جایی و انتقال سرمایه و نیروی کار و فرهنگ در چهارچوب سرمایه‌داری و آزادی بازار و نهایتا سر فرود آوردن جهان در برابر قدرتهای جهانی بازار است که منجر به شکافته شدن مرزهای ملی و کاسته شدن از حاکمیت دولت می‌شود. عنصر اصلی و اساسی در این پدیده، شرکت‌های بزرگ چند ملیتی و فرا ملیتی است[۲۹].
  3. جهانی شدن، از پیامدهای سر برآوردن دولت‌های نیرومند ملی و عالی‌ترین مرحله روابط سلطه‌گری و سلطه‌پذیری امپریالیستی است. جهانی شدن، اوج پیروزی سرمایه‌داران جهانی در عالم است و از بطن دولت ملی که همچنان به تولید خود، در درون و بیرون مرزهایش، یک‌سان ادامه می‌دهد، زاده شده است[۳۰].
  4. جهانی شدن، رقابت بی‌قید و شرط در سطح جهانی است. این رقابت، برای کشورهای غنی، درآمد بیش‌تر و برای کشورهای فقیر، فقر بیش‌تر می‌آورد[۳۱].
  5. عصر جهانی شدن، عصر تحول عمیق سرمایه‌داری برای همه انسان‌ها است که در سایه چیرگی و رهبری کشورهای مرکز و نیز در سایه حاکمیت نظام جهانی، مبادله‌ای نامتوازن و ناهمگون صورت‌ می‌پذیرد[۳۲].

بعد از این مقدمه، باید گفت، اگر نظر به زمینه‌های مثبت ظهور حضرت مهدی (ع) - که استاد مرتضی مطهری، به انتظار سازنده تعبیر نموده است‌[۳۳]- باشد، یعنی مؤمنین تلاش کنند که همه‌چیز جهانی شود تا حضرت سریع‌تر ظهور کند. باید گفت در تعریف‌های پنج‌گانه، غیر از تعریف اول، چنین بار مثبتی مشاهده نمی‌شود و قابل توصیه به مؤمنان نیست؛ چون، به ضرر جامعه بشری است؛ زیرا، جهانی شدن، یعنی سر فرود آوردن در مقابل قدرت‌های مالی و سست شدن حاکمیت‌ها و قرار گرفتن همه‌چیز در اختیار شرکت‌های چند ملیتی و فراملیتی (تعریف دوم) و نهایتاً سر فرود آوردن جهان در برابر قدرت‌های جهانی بازار، و سلطه‌گری و سلطه‌پذیری امپریالیستی و پیروزی سرمایه‌داران (تعریف سوم) که برای کشور غنی، درآمد بیش‌تر و برای کشورهای فقیر، فقر بیش‌تری می‌آورد (تعریف چهارم)؛ چون، مبادله، یک مبادله نامتوازن و ناهمگون است (تعریف پنجم). این است که عده‌ای جهانی شدن را مساوی با آمریکایی شدن دانسته‌اند[۳۴].

بنابراین، طبق چهار تعریف اخیر، جهانی شدن، باری مثبت در زمینه ظهور امام زمان (ع) ندارد، اما طبق تعریف نخست، هرچند بار منفی‌ نمایانی در آن مشاهده نمی‌شود، لکن بار مثبت آنهم خیلی مشهود نیست و باید بااحتیاط برخورد کنیم و خیلی نمی‌شود مؤمنان را تشویق کرد که در جهانی شدن اقتصاد بکوشند. از این گذشته ما، نیازی به چنین توصیه‌ای نداریم؛ چون، وظیفه اصلی ما، در این زمان، خودسازی و دیگرسازی روحی جامعه است، نه اقتصادی. هرچند آن‌هم باید انجام شود؛ زیرا، جهانی شدن به معنای درست و صحیح (نه تعریف‌های موجود) آن است که در زمان حضرت مهدی (ع) انجام می‌گیرد و می‌توان تحت عنوان "امام مهدی و اصلاحات اقتصادی و اجرای عدالت" به آن اشاره کرد. عناوینی در روایات آمده، چنین است:

  1. فقرزدایی عمومی[۳۵].
  2. سازندگی گسترده و از بین رفتن خرابی‌ها[۳۶].
  3. پرداخت وام‌ها و تحت پوشش قرار گرفتن خانواده‌های بی‌سرپرست و آزادی بردگان[۳۷].
  4. استخراج گنج‌ها و تقسیم مال‌ها میان همه مردم[۳۸].
  5. بخشش گسترده، به اندازه‌ای که شخص بتواند حمل کند[۳۹].
  6. گسترده شدن خوان حکمت و ثروت[۴۰].
  7. مبارزه با ثروت‌اندوزی و مصرف گنج‌ها در راه مصالح مردم[۴۱].
  8. عدالت جهانی‌[۴۲] و اجرای آن درباره نیکان و بدان[۴۳].
  9. بازپس‌گیری حقوق تا آن‌جا رسد که اگر در بن دندان انسانی، حق دیگری باشد، باز پس گرفته می‌شود[۴۴].

اما اگر مراد، جنبه منفی زمینه‌های ظهور حضرت در جهانی شدن اقتصاد باشد - که اکثریت تعریف‌ها، نشانه بار منفی جهانی شدن بود - می‌شود آن‌را تحت عنوان بعضی از علائم ظهور، مثل زیاد شدن رشوه‌خواری و تقلب و تسلط بیگانگان و کافران و اهل باطل و چیره‌شدن آنان بر مسلمانان و دنیازدگی و خودباختگی مسلمانان و ... گنجانید.

خلاصه، این‌که برای ظهور حضرت، علائمی مانند زیاد شدن ظلم و گناه و سلطه بیگانگان و ... و حوادثی مانند ظهور سفیانی، سید حسنی، ... بیان شده است و عمده وظیفه ما، در زمان غیبت، خودسازی و دیگر سازی و انتظار سازنده است»[۴۵].

پرسش‌های وابسته

پانویس

  1. بحار الانوار، مرحوم مجلسى،(دار احیاء التراث العربى، لبنان، چاپ سوم، ۱۴۰۳ ه، ۱۹۸۳ م) ج ۵۲، ص ۲۵۴ تا ص ۲۶۴. در اینجا شبهه‌اى به نظر مى‌‌‌رسد، و آن اینکه پس باید براى تعجیل ظهور حضرت تلاش کنیم فساد بیشتر شود، جواب آن را شهید مطهرى مفصل (در کتاب قیام و انقلاب مهدى از دیدگاه فلسفه تاریخ به ضمیمه شهید، انتشاران حکمت، چاپ پنجم، ص ۱۳۹۸، ابتداء کتاب و مخصوصا ص ۶۲ تا ص ۶۴) داده است به- آن کتاب مراجعه شود که خلاصه آن این است «این نوع برداشت از ظهور و قیام مهدى موعود و این نوع انتظار فرج که منجر به نوعى تعطیل در حدود مقررات اسلامى مى‌‌‌شود و نوعى اباحیگرى باید شمرده شود و به هیچ‌وجه با موازین اسلامى و قرآنى وفق نمى‌‌‌دهد که در چند صفحه قبل نیز اشاره شد.
  2. همان مدرک، ص ۱۸۶ و ۲۳۷، ۲۸۰ و کلا از ص ۱۸۱ تا ص ۲۷۸.
  3. بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۶۸۵.
  4. بحار، ج ۵۲، ص ۱۸۱ به بعد.
  5. ر.ک، میرجهانى. نوائب الدهور(کتابخانه صدر ۱۳۶۹)، کمال الدین، صدوق،(مؤسسه النشر الاسلامى قم، ۱۴۰۵ ه.ق).
  6. بحار، ج ۵۱، ص ۲۱۹، ح ۹.
  7. نهج البلاغه، فیض، خطبه ۱۵۰.
  8. همان، حکمت ۱۴۷.
  9. مفاتیح الجنان، اعمال شب قدر.
  10. رکیت گریفین، مرورى بر جهانى شدن و گزار اقتصادى، مترجم محمد رضا فرزین (انتشارات سازمان برنامه و بودجه ۱۲، ۰۰، ۷۸)، ص ۱۳، پیشگفتار مترجم.
  11. مجله اطلاعات سیاسى اقتصادى (مؤسسه اطلاعات، مدیر مسئول مهدى بشارت)، شماره ۱۵۶- ۱۵۵، ص ۱۵۲.
  12. همان مدرک، ص ۱۵۲.
  13. همان، ص ۱۵۲ و ص ۱۵۳.
  14. همان، مدرک، ص ۱۵۳.
  15. قیام و انقلاب مهدى (پیشین)، ص ۶۴.
  16. اطلاعات سیاسى اقتصادى(پیشین)، ص ۱۵۳.
  17. مجلسى، بحار الانوار،(احیاء التراث العربى) ج ۵۲، ص ۳۹، روایات ۲۱۲.
  18. ابو القاسم خوئى(قده)، منهاج البراغة(بنیاد فرهنگى امام المهدى (ع) قم، ۱۴۰۵ ه.ق)، ج ۸، ص ۳۵۳.
  19. قزوینى، الامام المهدى(مؤسسة الوفاء قم، ۱۴۰۵ ه.ق)، ص ۶۳۱.
  20. لطف الله صافى، منتخب الاثر(نشر کتاب قم، ۱۳۷۳ ه.ق)، ص ۴۷۲.
  21. ترمذى، سنن ترمذى،(دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۸ ه.ق)، ج ۴، ص ۴۳۹، روایت ۲۲۳۲.
  22. نعمائى، الغیبة(مؤسسه الاعلمى، بیروت، ۱۴۰۳ ه.ق)، ص ۱۵۸.
  23. طوسى، تهذیب الاحکام(دار الکتب الاسلامیة ۱۳۶۵ ه.ق)، ج ۴، ص ۱۴۴، روایت ۴۰۲.
  24. اربلى، کشف الغمة،(دار الاضواء، بیروت بى‌‌‌تا)، ج ۳، ص ۳۲۸.
  25. صدوق، علل الشرایع(مکتبة الداورى، قم بى‌‌‌تا) ص ۱۶۱.
  26. کورانى، موسوعة احادیث الامام المهدى (ع)(مؤسسة المعارف الاسلامیة)
  27. موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۹۵-۱۰۱.
  28. رکیت گریفین، مروری بر جهانی شدن و گذار اقتصادی، ترجمه محمد رضا فرزین، ص ۱۳.
  29. مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش ۱۵۵- ۱۵۶، ص ۱۵۲.
  30. مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش ۱۵۵- ۱۵۶، ۱۵۲.
  31. مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش ۱۵۵- ۱۵۶، ص ۱۵۲- ۱۵۳.
  32. مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش ۱۵۵- ۱۵۶، ص ۱۵۳.
  33. مرتضی مطهری، قیام و انقلاب مهدی، ص ۱۵۳.
  34. مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش ۱۵۵- ۱۵۶، ص ۱۵۳.
  35. محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۹۷، روایت ۲۱۲.
  36. ابو القاسم خونی، منهاج البراعة، ج ۸، ص ۳۵۳.
  37. قزوینی، الامام المهدی، ص ۶۳۱.
  38. لطف الله صافی، منتخب الاثر، ص ۴۷۲.
  39. سنن ترمذی، ج ۴، ص ۴۳۹، ح ۲۲۳۲.
  40. نعمانی، الغیبة، ص ۱۵۸.
  41. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۱۴۴، ح ۴۰۲.
  42. علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة، ج ۳، ص ۳۲۸.
  43. شیخ صدوق، علل الشرایع، ص ۱۶۱.
  44. علی کورانی، موسوعة أحادیث الأمام المهدی (ع).
  45. رضوی، رسول، امام مهدی، ص ۱۳۳-۱۳۷.