آیا همه علوم معصوم لدنی است یا آموزش نیز در آنها راه دارد؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
آیا همه علوم معصوم لدنی است یا آموزش نیز در آنها راه دارد؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم
مدخل اصلیعلم معصوم
تعداد پاسخ۱ پاسخ

آیا معصوم در برخی موارد جهل دارد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید علی هاشمی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی، در مقاله «علم امام تام یا محدود؟» در این‌باره گفته‌ است:

«روایات متعددی بر آن دلالت دارند که ائمه (ع) به شیوه‌های گوناگون، علومی را دریافت می‌کردند. اگر علوم ائمه (ع) تام و کامل بود، علم آموزی آنان معنایی نداشت. ظاهر این روایات این است که دریافت علوم توسط ائمه تکرار دانسته‌های پیشین نبوده است. آنان این علوم را از ابتدای تولد یا امامت خود نداشتند، بلکه خداوند در زمان‌های مناسب، به تدریج این علوم را به شیوه‌های مختلف در اختیارشان قرار داده است. به اختصار به برخی از روایات اشاره می‌کنیم که شیوه‌هایی از دریافت علوم توسط ائمه را بیان می‌کنند:

  1. علم‌آموزی از حجت پیشین: اگرچه روایات و بررسی‌های تاریخی، دانش آموختن ائمه را نزد انسان‌های غیرمعصوم تأیید نمی‌کنند، اما روایات متعددی دلالت بر آن دارند که هر امامی از امام پیشین، دانش‌هایی را فرا می‌گرفته است که در صدر این سلسله، پیامبر اکرم قرار دارد. در روایات متعددی از ائمه این مضمون نقل شده است که تمام علوم پیامبر نسل به نسل به آنان منتقل شده است[۱] روایاتی نیز بر آن دلالت دارند که هر امام، علوم خود را به امام پس از خود تحویل می‌دهد [۲] سند برخی از این روایات معتبر است. در روایتی به صراحت بیان شده است که امام هر زمان، در آخرین لحظۀ عمر امام پیشین، علوم او را دریافت می‌کند [۳] سند حدیث دوم این مجموعه موثق است [۴] این روایات نشان می‌دهند علم امام، پیش از تحویل گرفتن آن علوم، کامل نیست.
  2. بهره‌مندی از میراث مکتوب ویژه ائمه: روایات متعددی نشان می‌دهد که کتاب‌ها و نوشته‌های محرمانه‌ای در اختیار ائمه بوده که نسل به نسل در میان آنان منتقل شده است[۵] تعداد این روایت مستفیض و سند برخی از آنها صحیح است. مثلاً روایات ۴، ۵ و ۶ که در صفحات ۵۵۹ - ۵۶۰ و روایتی که در صفحات ۵۶۴ و ۵۶۵ الکافی نقل شده است، سندی صحیح دارند.
  3. دریافت از روح القدس: اشاره شد که در روایات متعددی بر این مطلب تأکید شده است که هرگاه علم به چیزی نزد ائمه نباشد، روح‌القدس آن را برای ایشان می‌آورد[۶] روایات این مجموعه مستفیض است. اگرچه بهره‌مندی از امداد روح القدس و یا ارواح دیگر، مانع درماندگی ائمه در مسائل مختلف علمی و بهره‌مندی از هدایت‌های ویژه الهی در تمام حالات می‌شود، اما به روشنی نشان می‌دهد آنان این علوم را از ابتدا نداشته‌اند، بلکه در زمان‌های مورد نیاز از روح القدس دریافت می‌کرده‌اند.
  4. دریافت از مخلوقی برتر از جبرئیل و میکائیل: چنان‌که گفته شد بنابر برخی روایات، ائمه افزون بر روح‌القدس، از خبرها و امداد روح _ که مخلوقی بزرگ‌تر از جبرئیل و میکائیل است _ بهره می‌برند. این روح، مأمور راهنمایی علمی ائمه است و از ایشان جدا نمی‌شود[۷] روایات این موضوع مستفیض‌اند.
  5. دریافت قلبی و شنیدن: در روایات متعدد، افکندن در دل یا شنیدن صدا توسط گوش امام از شیوه‌های دریافت علوم آنان معرفی شده است [۸] این روایات نیز مستفیض هستند.

این‌گونه شیوه‌های دریافت علم، نشان می‌دهند که علوم ائمه تام و کامل نبوده است؛ زیرا اگر چنین می‌بود، نیازی به استفاده از شیوه‌های یادشده نبود. ظهور این روایات بر این نکته نیز دلالت دارد که ائمه این علوم را نداشتند و علوم دریافتی، تأیید و تکرار علوم موجود نزد آنان نبوده است»[۹].

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

پانویس

  1. نک: صفار، بصائرالدرجات، ص ۲۹۰ - ۲۹۶.
  2. کلینی، الکافی: ج‏۱، ۶۸۸؛ همچنین نک: صفار، بصائرالدرجات ۴۷۶.
  3. کلینی، الکافی: ج‏۱، ۶۸۵.
  4. نک: صفار، بصائرالدرجات ۴۷۷.
  5. نک: کلینی، الکافی: ج‏۱، ۵۵۸ - ۵۶۰، ۵۶۴ - ۵۶۵؛ صفار، بصائرالدرجات ۱۳۵ - ۱۳۸.
  6. کلینی، الکافی: ج‏۲، ۳۲۳ - ۳۲۵؛ صفار، بصائرالدرجات ۴۵۱ - ۴۵۴.
  7. کلینی، الکافی: ج‏۱، ۶۸۱ - ۶۸۳؛ صفار، بصائرالدرجات ۴۵۵ - ۴۵۸، ۴۶۰ - ۴۶۲.
  8. نک: کلینی، الکافی: ج‏۱، ۶۵۶ - ۶۶۸؛ صفار، بصائرالدرجات ۳۱۶ - ۳۱۹.
  9. متن مقاله علم امام تام یا محدود؟ در وبگاه مؤسسه آینده روشن