اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / عصر ظهور امام مهدی / کلیات عصر ظهور
مدخل اصلیجبرئیل
تعداد پاسخ۷ پاسخ

اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی (ع) چه کسی است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید محمد کاظم قزوینی

آیت‌الله سید محمد کاظم قزوینی، در کتاب «امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور» در این‌باره گفته است:

«امام صادق (ع) فرمود: "اولین کسی که با امام مهدی (ع) بیعت می‌کند، جبرئیل است"[۱]. امام جواد (ع) فرمود: "حضرت قائم (ع) در روز شنبه‌ای- که عاشوراست- بین رکن و مقام می‌ایستد و جبرئیل در مقابل او ندا می‌دهد: برای خدا بیعت کنید"[۲]. امام صادق (ع) فرمود: "هنگامی که خداوند تعالی، اجازه خروج به حضرت قائم (ع) بدهد بر منبر می‌ایستد و مردم را به سوی خود، سنت رسول خدا (ص) و عمل به آن دعوت می‌کند و خداوند را گواه بر دعوت حق می‌گیرد؛ پس خداوند جبرئیل را نازل می‌کند تا در کنار دیوار کعبه فرود آید و بگوید: "به چه چیزی دعوت می‌نمایی؟!" امام زمان (ع) توضیح می‌دهد و جبرئیل می‌فرماید: "من اولین کسی هستم که با شما بیعت می‌نمایم، دست هایت را باز کن". دستان او را مسح می‌نماید و سپس سیصدو سیزده نفر با او بیعت می‌نمایند، ایشان در مکه باقی می‌ماند تا یاران او به ده هزار نفر برسند؛ سپس به مدینه می‌رود"[۳].

فرق بیعت با امام زمان (ع) با بیعت دیگران از جمله خلفا و حکام، این است که در این بیعت، آسمانیان و زمینیان حضور دارند و امین وحی خداوند، جبرئیل با امام زمان (ع) بیعت می‌نماید و به همراه اینها، بیعت مردم نیز می‌باشد که این نشانه‌ای بر اعتراف آسمانیان به مشروع بودن بیعت با آن حضرت است که برکات آن، شامل حال جمیع جنبندگان و همه موجودات می‌شود. از این احادیث استفاده می‌شود که بیعت اصحاب با امام زمان (ع)، دارای شرایطی است از جمله مرتکب نشدن تمام محرمات در همه حال. بعضی از این شروط، انجامشان واجب است مثل امر به معروف و نهی از منکر و بعضی دیگر، انسان را به زهد و اخلاق، ملتزم می‌کند؛ آنها با امام (ع) بیعت می‌نمایند و مسئولیتشان سنگین‌تر می‌شود که انسان، نباید سرقت کند و اگر سرقت نمود، دو بار مجازات می‌شود: یکی به سبب سرقت و دیگری به دلیل مخالفت با عهد و پیمان؛ چون بیعت با امام زمان (ع)، بیعت با خدای تبارک و تعالی است؛ خداوند متعال در این باره فرموده: إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ[۴]. علی رغم اینکه یاران امام زمان (ع)، امتیازها و شایستگی‌های خاصی هستند، طرح آن شروط، ضروری است؛ چون امام (ع) از یاران خود می‌خواهد در کمالات و فضایل نمونه باشند تا لیاقت فرماندهی کره زمین را داشته باشند و از محرمات دوری جویند و به واجبات عمل نمایند و از فریبنده‌های زندگی و زخارف دنیا اجتناب کنند و از هر نوع زندگی اشرافی ممانعت جویند، زندگی زاهدانه و سختی را در پیش بگیرند تا بتوانند وظایفی را که بر عهده دارند به خوبی اجرا کنند»[۵].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین مروجی طبسی
حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «همراه با مهدی از مکه تا قدس» در این‌باره گفته است:

«اولین کسی که دست بیعت در دستش می‌گذارد، جبرئیل و میکائیل هستند. سپس پیامبر خدا (ص) و امیرمؤمنان (ع) از جای برخاسته و دستورالعمل جدیدی را که تازه مهر و موم شده و برای عرب بسیار سخت و گران است، به دست حضرت مهدی می‌دهند و می‌فرمایند: به آن چه در آن است عمل کن.

هم چنین سیصد و اندی از اهل مکه نیز با او بیعت خواهند کرد و او از مکه بیرون نمی‌رود تا این که گرداگرد او همانند یک حلقه شود. راوی می‌گوید: عرض کردم منظور از حلقه چیست؟ امام فرمود: ده هزار نفرند که جبرئیل از طرف راست و میکائیل از طرف چپ او قرار می‌گیرند. آن گاه پرچم پیروزی را گشوده و آن را به اهتزاز در می‌آورد. این پرچم، همان پرچم رسول خدا (ص) است که "سحاب" نام داشته است. هم چنین امام (ع) زره پیامبر خدا را که "سابغه" نامیده می‌شد به تن کرده و شمشیر ذوالفقارش را حمایل می‌کند[۶]»[۷].
۲. حجت الاسلام و المسلمین رجالی تهرانی
حجت الاسلام و المسلمین علی رضا رجالی تهرانی، در کتاب «یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است: «از روایات چنین استفاده می‌‏‏شود که اوّلین کسی که با حضرت مهدی (ع) بیعت کرده و به دست مبارک آن جناب بوسه می‌‏‏زند، حضرت جبرئیل امین فرشته مقرّب الهی است. مفضل بن عمر، از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: آنگاه که خداوند به حضرت قائم اجازه خروج دهد، آن حضرت به منبر رود، پس مردم را به سوی خویش دعوت کند، و به خداوند سوگندشان دهد، و به حق خویش آنها را بخواند، و به اینکه بین ایشان به روش رسول خدا (ص) رفتار کند و به کردار آن حضرت عمل کند. آنگاه خداوند جبرئیل را می‌‏فرستد که نزد او بیاید، جبرئیل در حجر اسماعیل نزد آن حضرت می‌‏آید و می‌‏گوید: به چه چیز مردم را می‌‏‏خوانی؟ حضرت قائم (ع) دعوت خود را به او خبر دهد. جبرئیل می‌‏‏گوید: من نخستین کسی هستم که با تو بیعت می‌‏‏نمایم، دست خویش را برای بیعت باز کن، پس دست به دست آن حضرت گذارد، و متجاوز از سیصد و ده مرد نزد او بیایند و با او بیعت نمایند، و در مکه می‌‏‏ماند تا یارانش به ده هزار نفر برسد، سپس از آنجا به مدینه رهسپار گردد[۸] و نیز وارد شده که: حضرت قائم (ع) پشت به حرم (خانه کعبه) ی‌‏‏دهد و دست خود را دراز می‌‏‏کند مثل دست موسی ... آنگاه می‌‏فرماید: این دست خداست و از جانب خداست و به امر خدا کشیده شد، و این آیه را تلاوت می‌‏‏کند: إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَى نَفْسِهِ...[۹] پس اوّل کسی که دست آن حضرت را می‌‏‏بوسد جبرئیل است، و با آن جناب بیعت می‌‏نماید و پشت سر او فرشتگان و نجبای جنّ و نقیبان آن حضرت بیعت می‌‏‏کنند[۱۰]»[۱۱].
۳. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛
حجت الاسلام و المسلمین قنبر علی صمدی، در کتاب «آخرین منجی» در این‌باره گفته است: «در مسأله بیعت و هم پیمانی با امام مهدی (ع) گویا ملکوتیان آسمانی بر زمینیان سبقت می‌گیرند و پیشاپیش گروه فرشتگان، دو فرشته اعظم الهی یعنی حضرت جبرائیل و میکائیل حضور دارند که مفتخر به بیعت با آخرین حجت الهی می‌شوند. بر اساس روایات، در مراسم بیعت، ابتدا فرشتگان الهی دعوت امام (ع) را لبیک می‌گویند، سپس سیصد و سیزده یار ویژه آن حضرت، با امام و مقتدای خویش بیعت می‌کنند. مفضل بن عمر از امام صادق (ع) روایت می‌کند که فرمود: "زمانی که خداوند متعال به حضرت قائم (ع) اجازه قیام دهد، آن حضرت از منبر بالا رفته و مردم را به سوی خود دعوت نموده و آنها را درباره حق خود به خدا سوگند می‌دهد و تصریح می‌کند که در میان آنان به سنت و عمل رسول الله (ص) رفتار کرده و عمل می‌نماید. آنگاه خداوند، جل جلاله، جبرئیل را به سوی او می‌فرستد. جبرئیل درحطیم، بر آن حضرت نازل گشته و از آن حضرت می‌پرسد: "به چه چیز دعوت می‌کنی؟" حضرت قائم (ع) او را در جریان قرار می‌دهد. آنگاه جبرئیل می‌گوید: "من نخستین کسی هستم که با تو بیعت می‌کنم، دستت را بگشا" و آن گاه دستش را به دست حضرت می‌کشد. در آن زمان سیصد و اندی نفر گرد حضرت جمع شده و با او بیعت می‌کنند و آن حضرت در مکه اقامت نموده تا این که تعداد یاران و اصحابش به ده هزار نفر برسد. سپس رهسپار مدینه می‌شوند"[۱۲]؛ ابی الجارود، به نقل از امام باقر (ع) جریان باشکوه بیعت فرشتگان، را این چنین گزارش می‌کند: "خداوند متعال به فرشتگانی که رسول الله (ص) را در جنگ بدر یاری کردند فرمان می‌دهد، پس آنان (که تا آن زمان هنوز آماده باش بوده‌اند و زین اسب‌ها و اسلحه‌های خود را زمین نگذاشته اند) برای یاری رسانی حضرت مهدی (ع) با او بیعت می‌کنند"[۱۳]؛ ابان بن تغلب از امام صادق (ع) روایت کرده است که فرمود: "نخستین کسی که با حضرت قائم (ع) بیعت می‌کند، حضرت جبرائیل (ع) است که به صورت پرنده‌ای سفید بر آن حضرت فرود می‌آید و با ایشان بیعت می‌کند"[۱۴]؛ امام باقر (ع) رخداد باشکوه بیعت فرشتگان الهی را چنین بیان کرده است: "اولین کسانی که با او (مهدی) دست بیعت می‌دهند، جبرئیل و میکائیل هستند در حالی که رسول خدا (ص) و امیرمؤمنان (ع) آن دو فرشته بزرگ الهی را همراهی می‌فرمایند"[۱۵]»[۱۶].
۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «درسنامه مهدویت» در این‌باره گفته است:

«در برخی روایات از مراسم "بیعت یاران"[۱۷] با آن حضرت، به عنوان نخستین مراسم ظهور یاد شده است. بیعت، سنتی بود که پیش از اسلام، میان عرب رواج داشت؛ به همین دلیل طائفه اوس و خزرج در آغاز اسلام به مکه آمدند و با پیامبر اسلام (ص) در عقبه بیعت کردند. برخورد آنها با مسئله بیعت، برخورد با یک امر آشنا بود. پس از آن نیز پیغمبر گرامی اسلام (ص) در فرصت‌های گوناگون، با مسلمانان تجدید بیعت کرد. گفتنی است درباره پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) که از سوی خدا نصب می‌شوند به بیعت نیازی نیست، یعنی اطاعت پیامبر (ص) و امام معصوم منصوب از سوی او، واجب است؛ چه بر کسانی که بیعت کرده‌اند و چه آنان که بیعت نکرده‌اند. به تعبیر دیگر، لازمه مقام نبوت و امامت، وجوب اطاعت است؛ همان گونه که قرآن می‌فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ[۱۸]؛ ‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید. حال این پرسش پیش می‌آید که: چرا پیامبر (ص) از یاران خود یا تازه مسلمانان، بیعت گرفت که دو نمونه آن (بیعت رضوان و بیعت با اهل مکه)، به طور صریح در قرآن آمده است؟[۱۹]. در پاسخ باید گفت: بدون شک این بیعت‌ها، یک نوع تأکید بر وفاداری بوده که در مواقع خاصی انجام می‌گرفته است. بخصوص برای مقابله با بحران‌ها و حوادث سخت از آن استفاده می‌شده است تا در سایه آن، روح تازه‌ای در کالبد افراد دمیده شود. همین امر در بیعت با حضرت مهدی (ع) نیز صورت خواهد گرفت که جنبه تأکید بر وفاداری دارد. یکی از کارهای نخست حضرت مهدی (ع) گرفتن بیعت از یاران خود است. این بیعت، در مسجد الحرام و بین رکن و مقام صورت می‌گیرد[۲۰]. البته در روایاتی نقل شده که نخستین بیعت کننده با حضرت مهدی (ع)، جبرئیل امین است. امام باقر (ع) فرمود: «"…فَیَکُونُ أَولُ مَنْ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ ثُم الثلَاثَمِائَهِ وَ الثلَاثَهَ عَشَر"»[۲۱]؛ … پس نخستین کس که با او بیعت می‌کند، جبرئیل است. سپس آن ۳۱۳ نفر [[[بیعت]] می‌کنند]…. افزون بر روایات شیعه در پاره‌ای از روایات اهل سنت نیز بر بیعت یاران حضرت با ایشان تأکید شده است[۲۲]. ابو بصیر از امام صادق (ع) روایت کرده که آن حضرت فرمود: پدرم به من فرمود: «"… وَ اللهِ لَکَأَنی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ الناسَ عَلَی کِتَابٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ"»[۲۳]؛ … به خدا سوگند! گویی هم اکنون به او می‌نگرم که میان رکن و مقام به فرمانی جدید از مردم بیعت می‌گیرد، فرمانی که بر عرب سخت گران است.

بنابراین بیعت فقط به دلیل تأکید بر دلدادگی یاران نسبت به حضرت مهدی (ع) است و هرگز به سبب اعتماد و یا عدم اعتماد نیست[۲۴]. امام مهدی (ع) پس از ظهور، به هدایت و ارشاد مردم می‌پردازد و آنان را به معنویت و عدل و داد فرا می‌خواند. در برابر گفت و گوهای منطقی و ارشادات آن حضرت، گروه باطل و صاحبان زر و زور و تزویر و فساد قرار می‌گیرند. در نتیجه آن حضرت بعد از اتمام حجت به مبارزه می‌پردازد و نهضت مستضعفان و ستمدیدگان را رهبری می‌کند… و در اینجاست که قیام جهانی او آغاز می‌شود[۲۵].
۵. آقای حیدر کامل؛
آقای حیدر کامل ، در کتاب «دجال آخرالزمان» در این‌باره گفته است: «از امام محمد باقر (ع) در تفسیر قول خدای تعالی: أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلا مَّا تَذَكَّرُونَ [۲۶] روایت شده که فرمودند: "این ایه در شأن قائم (ع) نازل شده است. جبرئیل (ع) به صورت پرنده‌ای سفید قرار دارد و اول مخلوق خداست که با ایشان بیعت می‌کند و آنگاه سیصد و سیزده نفر با او بیعت می‌کنند. برخی از آنان از طریق پیمودن راه به او می‌پیوندند و برخی در حالی که بر فرش منازل خود نشسته‌اند؛ ناپدید گشته و به وی ملحق می‌گردند. و این سخن امیرالمؤمنین (ع) که از فرش‌های خود ناپدید می‌گردند، بیانگر این قول از خدای تعالی است که: وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ[۲۷] سپس حضرت فرمودند: خیرات، ولایت و دوستی ما اهل بیت است"[۲۸]»[۲۹].
۶. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛
نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند: «جبرئیل (ع)، نخستین کسی است که با آن حضرت دست بیعت می‌دهد. امام صادق (ع) می‌فرماید: "هنگامی‌ که خداوند به قائم اجازه خروج و قیام می‌دهد، او از روی منبر مردم را به یاری و ایمان به خود دعوت می‌کند و آنها را به خدا قسم داده، به سوی حقوق الهی دعوت می‌کند. نیز آنها را به اجرای روش و سنت رسول خدا (ص) می‌خواند. خداوند تبارک و تعالی جبرئیل را نزد آن حضرت در کنار حطیم در مکه می‌فرستد. جبرئیل می‌پرسد: "به چه چیز دعوت می‌کنی؟ آن حضرت پاسخ جبرئیل را می‌دهد. آن گاه جبرئیل می‌گوید: من اولین کسی هستم که با تو بیعت کرده، دعوت تو را می‌پذیرم، دست خود را بده تا بیعت کنم و دست خود را بر دست قائم می‌کشد؛ سپس ۳۱۳ نفر با آن حضرت بیعت می‌کنند و حضرت در مکه اقامت می‌نماید تا یارانش به ده هزار نفر برسند. آن گاه از مکه به سوی مدینه رهسپار می‌شود[۳۰]»[۳۱].

پرسش‌های وابسته

  1. در احادیث دوران نزدیک به ظهور چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)
  2. ویژگی‌های عصر ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  3. آیا امام مهدی در سال فرد ظهور می‌کند؟ (پرسش)
  4. در روایات چه توصیف‌هایی برای سال ظهور ذکر شده است؟ (پرسش)
  5. حضور امام مهدی میان مردم و امرار معاش آن حضرت چگونه است؟ (پرسش)
  6. چه کسانی از پیامبران الهی با امام مهدی همراه می‏‌شوند؟ (پرسش)
    1. آیا حضرت الیاس هنگام ظهور امام مهدی در کنار او خواهد بود؟ (پرسش)
  7. امام مهدی بعد از ظهور چه نوع لباسی می‌پوشد؟ (پرسش)
  8. وضعیت افتاء و مرجعیت در جهان تشیع بعد از ظهور امام مهدی چگونه خواهد شد؟ (پرسش)
  9. محل زندگی امام مهدی بعد از ظهورشان کجا خواهد بود؟ (پرسش)
  10. امام علی زمان بعد از ظهور را چگونه ترسیم کرده است؟ (پرسش)
  11. حادثه دهکده افیق چه ارتباطی با ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
  12. آیا بعد از ظهور امام مهدی نیز عالم برزخ وجود دارد یا خیر؟ (پرسش)
  13. آیا اجرای انقلاب جهانی توسط یک فرد (امام مهدی) ممکن است؟ (پرسش)
  14. آیا انگشتر حضرت سلیمان نزد امام مهدی است؟ (پرسش)
  15. نقش نگین انگشتر امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  16. ایام الله چه روزهایی است؟ (پرسش)
  17. امام مهدی بعد از خروج در کوفه چه کارهایی انجام می‌دهد؟ (پرسش)
  18. آیا از زنان هنگام ظهور امام مهدی زنده می‌شوند؟ (پرسش)
  19. چه کسانی هنگام ظهور از همراهان امام مهدی هستند؟ (پرسش)
  20. سن امام مهدی هنگام ظهور چقدر است؟ (پرسش)
  21. در عصر ظهور امام مهدی شیعیان چه جایگاهی دارند؟ (پرسش)
  22. آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)
  23. چه کسانی شاهد خروج امام مهدی هستند؟ (پرسش)
  24. نخستین رویارویی امام مهدی با چه کسی است؟ (پرسش)
  25. شیوه داوری و قضاوت امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
  26. مردمان چه سرزمین‌هایی با امام مهدی به نبرد می‌پردازند؟ (پرسش)
  27. امام مهدی با چه طوایفی به نبرد می‌پردازد؟ (پرسش)
  28. مرکبی که جبرئیل در آستانه ظهور برای امام مهدی می‌آورد چیست؟ (پرسش)
  29. امام مهدی وقتی که می‌‏آید اولین کاری که می‌‏کند چیست؟ (پرسش)
  30. آیا امام مهدی هنگام ظهور اموال ثروت‏مندان را علی‌‏رغم میل باطنی آنها بین فقرا تقسیم می‏‌کند؟ (پرسش)
  31. هنگام ظهور امام مهدی چه کسانی از پیامبران امامان و دیگر افراد ایشان را همراهی می‌‏کنند؟ (پرسش)
  32. چرا امام حسین حضرت عیسی و حضرت خضر در زمان ظهور امام مهدی می‌‏آیند؟ (پرسش)
  33. کشور امام مهدی کدام است؟ آیا ایران کشور امام مهدی است؟ (پرسش)
  34. کشور ایران تا قبل از ظهور چگونه باید باشد؟ (پرسش)
  35. روایتی که می‌‏‏فرماید: مردی از قم مردم را به سوی خدا دعوت می‌‏کند نسبت به چه کسی می‌‏‏باشد؟ (پرسش)
  36. حضور ایرانیان در دوره ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  37. آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
  38. آیا در زمان ظهور حضرت آیت الله خامنه‌‏ای رهبر ایران است؟ (پرسش)
  39. کشور عزیزمان ایران چندمین کشوری است که امام مهدی در آن ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
  40. چرا امام مهدی ظهور می‏‌کند؟ (پرسش)
  41. وضعیت شیعه در عصر امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
  42. آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
  43. آیا ظهور امام مهدی با قیامت همراه است؟ (پرسش)
  44. علت این‏که ظهور امام مهدی را روز قیامت یا یوم المحشر می‌‏خوانند چیست؟ (پرسش)
  45. چگونه می‌‏توان پس از ظهور امام مهدی به مکه رفت؟ (پرسش)
  46. چرا امامان قبل از امام مهدی برای تشکیل حکومت قیام مسلحانه انجام ندادند ولی امام مهدی این کار را انجام می‌دهد؟ (پرسش)
  47. چگونه امام مهدی در عصری که فساد و تباهی همه عالم را فراگرفته و جز عده کمی بر اصول خود باقی نمانده‏‌اند ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
  48. آیا امام مهدی عصا هم دارند؟ (پرسش)
  49. آیا امام زمان از وسائل ارتباط جمعی استفاده می‌کنند یا به گونه‌ای دیگر پیام خود را به مردم می‌رسانند؟ (پرسش)
  50. امام مهدی برای برآوردن نیازهای زندگی خود و یارانش در دوران قیام چه کار خواهد کرد؟ (پرسش)
  51. آیا امام مهدی هنگام ظهور بر سر قبر مادرش فاطمه حاضر می‌‏شود و آن را به مردم نشان می‌‏دهد؟ (پرسش)
  52. آیا صحیح است که مدعیان اسلام و ایمان هنگام ظهور حضرت با مشاهده اسلام راستینی که حضرت برای مسلمین می‌‏آورد با ایشان مخالفت می‌‏کنند؟ (پرسش)
  53. در قرآن آمده است که ابلیس از خداوند تا روز قیامت مهلت خواست اما خداوند فرمود الی یوم الوقت المعلوم منظور از آن کدام روز و وقت است؟ (پرسش)
  54. وضعیت کشاورزی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  55. وضعیت مسکن در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  56. وضعیت بیکاری در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  57. امام مهدی در آستانه مبارزه خود از کدام یک از امدادهای الهی برخوردار است؟ (پرسش)
  58. آیا دین ما همان دینی است که پیامبر آورده و امام مهدی به آن معتقد است و آیا در طول زمان تحریف نشده است؟ (پرسش)
  59. علت ترس بعضی افراد از ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  60. چگونه می‌توان فهمید شخص ظهور کرده امام مهدی است؟ (پرسش)
  61. درباره ظهور امام مهدی چه استدلال عقلی یا آیات و روایاتی وجود دارد؟ (پرسش)
  62. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
  63. امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می‏‌یابد؟ (پرسش)
  64. آیا ممکن است امام مهدی را در شکل و قیافه شخص دیگری ببینیم؟ (پرسش)
  65. آیا فعالیت‌های غرب در روند ظهور تأثیری دارد؟ اصولاً غربیان چه نقشی در جریان ظهور امام مهدی دارند؟ (پرسش)
  66. امام مهدی با چه هیئتی ظهور می‌کند؟ (پرسش)
  67. در روایت آمده است امام مهدی چهار مسجد را تخریب می‌کند آن مساجد کدامند و چرا تخریب می‌شوند؟ (پرسش)
  68. اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)
  69. بیعت جبرئیل با امام مهدی چه معنایی دارد؟ (پرسش)
  70. رهاورد بیعت جبرئیل هنگام ظهور با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  71. شیوه بیعت امام مهدی با اصحابش چگونه است؟ (پرسش)
  72. شرایط بیعت با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  73. در زمان ظهور آیا انسان به محض کوچک‌ترین اشتباه و خطا مجازات می‌شود؟ اصولاً امام مهدی درباره چه گناهانی اقدام به مجازات می‌کند؟ (پرسش)
  74. صدای حضرت در زمان ظهور چگونه به گوش همه می‌رسد؟ (پرسش)
  75. چه کسانی مقابل حضرت ایستاده با او به مبارزه مسلحانه بر می‌خیزند؟ (پرسش)
  76. آیا زمان ظهور از وسایل پیشرفته استفاده می‌شود؟ (پرسش)
  77. آیا با ظهور امام مهدی همه انسان‌های کافر کشته خواهند شد و فقط یاران واقعی آن حضرت باقی می‌مانند؟ (پرسش)
  78. آیا صحیح است که در عصر ظهور پستی و بلندی‌های زمین رفع شده بعد مسافت مانع دید نخواهد شد؟ (پرسش)
  79. امام مهدی هنگام ظهور با چه موانع و مشکلاتی روبه رو خواهد شد؟ (پرسش)
  80. ظهور امام مهدی در چه روزی است؟ (پرسش)
  81. آیا امام مهدی سوار بر ابر می‌شود؟ (پرسش)
  82. نظر اهل سنت در مورد ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  83. در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی می‏‌کند؟ (پرسش)
  84. آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
  85. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
  86. کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
  87. برپایه روایات یکی از وقایع بعد از ظهور انتقام امام مهدی از دو خلیفه اول است؛ در ابن باره توضیح دهید؟ (پرسش)
  88. چرا حضرت در مکه ظهور می‌کند؟ (پرسش)
  89. ظهور امام مهدی چه رابطه‏‌ای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  90. این‏که امام مهدی در نخستین اقدام از یاران خود بیعت می‌‏گیرد به چه معناست؟ (پرسش)
  91. این‏که از جبرئیل نخستین بیعت ‏کننده امام مهدی است به چه معناست؟ (پرسش)
  92. چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده می‏‌شوند؟ (پرسش)
  93. ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیش‌‏درآمد ظهور کبرا شمرده می‌‏شود؟ (پرسش)
  94. آیا صحیح است که می‏‌گویند اگر سیصد و سیزده نفر یاور حضرت داشته باشند ظهور می‌‏کنند؟ (پرسش)
  95. امام مهدی در ظاهر با چه سنی ظهور می‏‌کنند؟ (پرسش)
  96. خصوصیات جسمی امام مهدی هنگام ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  97. یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسان‌هایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ (پرسش)
  98. اول کسی که با امام مهدی‏ بیعت می‌‏کند چه کسی است؟ (پرسش)
  99. امام مهدی کجا ظهور می‏‌کند و آیا از همان ابتدا دست به قیام می‌‏زند؟ چرا و چه موقع به شهر قم و کوه خضر خواهد آمد؟ (پرسش)
  100. هنگام ظهور امام مهدی صدای آسمانی چگونه شنیده می‏‌شود؟ (پرسش)
  101. در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟ (پرسش)
  102. آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟ (پرسش)
  103. مقصود از اصلاح امر امام مهدی در یک شب چیست؟ (پرسش)
  104. غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟ (پرسش)
  105. آیا پیروزی امام مهدی‏ بر مخالفان و گسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟ (پرسش)
  106. آیا قاتلان و کشندگان امام حسین به دست امام مهدی کشته خواهند شد؟ (پرسش)
  107. مطابق روایات شیعه قتل‏‌ها در چه وقتی خواهد بود؟ (پرسش)
  108. شیوه و رفتار امام مهدی با ظالمان و دشمنان چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
  109. آیا بیشتر قتل‌‏ها که توسط امام مهدی انجام می‌‏گیرد از مسلمانان است؟ (پرسش)
  110. اینکه امام مهدی‏ هنگام ‏ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟ (پرسش)
  111. آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می‌‏کند؟ (پرسش)
  112. آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می‌‏کند؟ (پرسش)
  113. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
  114. آیا در دولت امام مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمی‌‏ماند؟ (پرسش)
  115. آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان می‌‏یابد؟ (پرسش)
  116. سرلوحه برنامه‌‏های امام مهدی‏ چیست؟ (پرسش)
  117. امام مهدی‏ در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟ (پرسش)
  118. وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟ (پرسش)
  119. کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل می‌‏شود؟ (پرسش)
  120. در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
  121. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور مسجد الحرام و مسجد النبی را تغییر خواهد داد؟ (پرسش)
  122. بین ظهور امام مهدی و برپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟ (پرسش)
  123. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش می‌‏دهد؟ (پرسش)
  124. چگونه یک فرد می‌‏تواند عهده‏‌دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
  125. از آنجایی که می دانم امام مهدی انسان های بد را به سزای اعمال شان می رساند آیا باید از ایشان بترسم چون احتمال است من هم جزو آنها باشم؟ (پرسش)
  126. در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی می‌‏کند؟ (پرسش)
  127. آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
  128. آیا هنگامی که امام مهدی ظهور می‏‌کنند تجهیزات امروزی به همین شکل باقی می‏‌مانند؟ (پرسش)
  129. بعضی می‏‌گویند وقتی که امام مهدی ظهور می‌‏فرمایند خیلی از علماء به مخالفت با ایشان برمی‏‌خیزند آیا سند روایی دارد؟ (پرسش)
  130. ظهور امام مهدی چه رابطه‏ای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
  131. ظرفیت کلی برای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  132. کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
  133. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
  134. خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی امام مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟ (پرسش)
  135. بهره مردم دوره ظهور از اجتهاد چگونه و به چه میزان خواهد بود؟ (پرسش)
  136. مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟ (پرسش)
  137. چرا هنگام شنیدن نام امام مهدی بلند می‌‏شوند؟ (پرسش)
  138. آیا درست است که پیرزنی امام مهدی را شهید می‌‏کند و آیا پیرزن از افراد مدینه فاضله امام است؟ (پرسش)
  139. چگونه یک فرد می‏‌تواند عهده‏ دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
  140. چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته می‌‏شوند؟ (پرسش)
  141. چه تحولاتی در زمان امام مهدی رخ می‏‌دهد؟ (پرسش)
  142. چه کسانی هنگام ظهور زنده می‌‏شوند؟ (پرسش)
  143. آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
  144. امام مهدی از چه کسانی انتقام می‏‌گیرد؟ (پرسش)
  145. چه نشانه‌هایی از پیامبران در امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
  146. آیا میراث پیامبران نزد امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
  147. وضعیت جهان در آستانه ظهور چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
  148. سرنوشت حضرت عیسی در زمان ظهور امام مهدی چگونه رقم می‌خورد؟ (پرسش)
  149. امام مهدی هنگام ظهور به چه زبانی صحبت می‌کنند؟ (پرسش)
  150. امام مهدی هنگام ظهور چه میراثی از انبیاء را به همراه دارد؟ (پرسش)
  151. اولین ملاقات امام مهدی با یاران پس از ظهور در کجاست؟ (پرسش)
  152. کیفیت اعلام ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  153. امام مهدی پس از ظهور چه اصلاحاتی در مکه انجام می‌دهند؟ (پرسش)
  154. پس از ظهور امام مهدی چه حوادثی در کوفه اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

پانویس

  1. " أَوَّلُ مَنْ‏ يُبَايِعُ‏ الْقَائِمَ‏(ع) جَبْرَئِيلُ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ بحارالأنوار؛ علامه مجلسی، ج ۵۲، ص ۲۸۵.
  2. " كَأَنِّي بِالْقَائِمِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ يَوْمَ السَّبْتِ قَائِماً بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ بَيْنَ يَدَيْهِ جَبْرَئِيلُ (ع) يُنَادِي‏ الْبَيْعَةَ لِلَّهِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ بحارالأنوار؛ علامه مجلسی، ج ۵۲، ص ۲۹۰.
  3. " إِذَا أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْقَائِمِ فِي‏ الْخُرُوجِ‏ صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَى نَفْسِهِ وَ نَاشَدَهُمْ بِاللَّهِ وَ دَعَاهُمْ إِلَى حَقِّهِ وَ أَنْ يَسِيرَ فِيهِمْ بِسِيرَةِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ يَعْمَلَ فِيهِمْ بِعَمَلِهِ فَيَبْعَثُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ جَبْرَئِيلَ (ع) حَتَّى يَأْتِيَهُ فَيَنْزِلُ عَلَى الْحَطِيمِ ثُمَّ يَقُولُ لَهُ إِلَى أَيِّ شَيْ‏ءٍ تَدْعُو فَيُخْبِرُهُ الْقَائِمُ (ع) فَيَقُولُ جَبْرَئِيلُ أَنَا أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُكَ ابْسُطْ يَدَكَ فَيَمْسَحُ عَلَى يَدِهِ وَ قَدْ وَافَاهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا فَيُبَايِعُونَهُ وَ يُقِيمُ بِمَكَّةَ حَتَّى يَتِمَّ أَصْحَابُهُ عَشَرَةَ آلَافٍ أَنْفُسٍ ثُمَّ يَسِيرُ مِنْهَا إِلَى الْمَدِينَةِ‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ بحارالأنوار؛ علامه مجلسی، ج ۵۲، ص ۳۳۷.
  4. کسانی که با تو بیعت می‌نمایند با خدا بیعت می‌کنند؛ دست خداوند بالاتر از همه دست‌هاست؛ سوره فتح، آیه ۱۰.
  5. قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص۳۹۱-۳۹۳
  6. بحارالانوار، ۵۲، ۳۰۷.
  7. همراه با مهدی از مکه تا قدس ص ۲۳.
  8. مهدی موعود، ترجمه و نگارش علی دوانی، ص ۱۱۵۴
  9. سوره فتح آیه ۱۰
  10. اسرار العقاید، ج ۲، ص ۱۰۰
  11. یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۹۹.
  12. " رَوَى الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ إِذَا أَذِنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْقَائِمِ فِي الْخُرُوجِ صَعِدَ الْمِنْبَرَ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَى نَفْسِهِ وَ نَاشَدَهُمْ بِاللَّهِ وَ دَعَاهُمْ إِلَى حَقِّهِ وَ أَنْ يَسِيرَ فِيهِمْ بِسِيرَةِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ يَعْمَلَ فِيهِمْ بِعَمَلِهِ فَيَبْعَثُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ جَبْرَئِيلَ (ع) حَتَّى يَأْتِيَهُ فَيَنْزِلُ عَلَى الْحَطِيمِ ثُمَّ يَقُولُ لَهُ إِلَى أَيِّ شَيْ‏ءٍ تَدْعُو فَيُخْبِرُهُ الْقَائِمُ (ع) فَيَقُولُ جَبْرَئِيلُ أَنَا أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُكَ ابْسُطْ يَدَكَ فَيَمْسَحُ عَلَى يَدِهِ وَ قَدْ وَافَاهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا فَيُبَايِعُونَهُ وَ يُقِيمُ بِمَكَّةَ حَتَّى يَتِمَّ أَصْحَابُهُ عَشَرَةَ آلَافٍ أَنْفُسٍ ثُمَّ يَسِيرُ مِنْهَا إِلَى الْمَدِينَةِ"؛ الارشاد، ج۲، ص۳۸۲؛ روضة الواعظین، ص۲۶۵؛ اعلام الوری، ج۲، ص۲۸۸؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۳۷.
  13. " فَيَقُولُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِلْمَلَائِكَةِ الَّذِينَ نَصَرُوا رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَوْمَ بَدْرٍ، وَ لَمْ يَحُطُّوا سُرُوجَهُمْ، وَ لَمْ يَضَعُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَيُبَايِعُونَه‏"؛ دلائل الإمامة، ص۴۵۵؛ معجم احادیث الامام المهدی (ع) ج۳، ص۳۰۶.
  14. " أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُ الْقَائِمَ (ع) جَبْرَئِيلُ يَنْزِلُ فِي صُورَةِ طَيْرٍ أَبْيَضَ فَيُبَايِعُهُ "؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۶۷۱؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۸۶.
  15. "ِ فَيَكُونُ أَوَّلُ مَنْ يَضْرِبُ عَلَى يَدِهِ وَ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ يَقُومُ مَعَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين‏"؛ الزام الناصب، ج۲، ص۲۵۷؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۰۷.
  16. صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص238 -240
  17. "بیعت" واژه عربی از ریشه (ب ی ع) به معنای خرید و فروش و ایجاب و پذیرش بیع و در اصطلاح بر هم زدن کف دست راست از طرفین معامله به نشانه ختم معامله و تسلیم است و نیز به هر عمل و رفتاری اطلاق می‌شود که شخص به وسیله آن، فرمانبرداری خود را از شخص دیگر و سرسپردگی در برابر امر و سلطه او نشان دهد. شاید اطلاق کلمه "بیعت" به این معنا، از این جهت است که هر یک از دو طرف، تعهدی همچون دو معامله گر در برابر دیگری می‌کنند؛ بیعت کننده حاضر می‌شود تا پای جان و مال و فرزند در راه اطاعتِ او بایستد و بیعت پذیر نیز حمایت و دفاع او را بر عهده می‌گیرد.
  18. نساء، آیه ۵۹.
  19. ر.ک: سوره فتح، آیه۱۰ و ۱۸.
  20. طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۷۶، ح۵۰۲؛ عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنف، ج۱۱، ح۲۰۷۶۹.
  21. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۰۴؛ نیز ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۸۴، ح۳.
  22. عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱۱، باب المهدی، ح۲۰۷۶۹؛ نیز نک: مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص۱۲۳.
  23. محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ۱۹۴، ح۱؛ ص۲۶۲، ح۲۲؛ ص۲۶۳، ح۲۴.
  24. در برخی از کتاب‌ها به مفاد بیعت نامه حضرت نیز اشاره شده است؛ اما از آنجا که این منابع روایی و روایات مربوط، دارای اعتبار کافی نیست از ذکر آنها چشم پوشی شد.
  25. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص۱۶۵-۱۶۷.
  26. یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید؛ سوره نمل، آیه: 62.
  27. و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان می‌کند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست؛ سوره بقره، آیه: 148.
  28. "أُنْزِلَتْ فِي الْقَائِمِ (ع) وَ جَبْرَئِيلُ‏ عَلَى‏ الْمِيزَابِ‏ فِي‏ صُورَةِ طَيْرٍ أَبْيَضَ فَيَكُونُ أَوَّلَ خَلْقٍ يُبَايِعُهُ وَ يُبَايِعُهُ النَّاسُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ فَمَنْ كَانَ ابْتُلِيَ بِالْمَسِيرِ وَافَى تِلْكَ السَّاعَةَ وَ مَنْ لَمْ يُبْتَلَ بِالْمَسِيرِ فُقِدَ عَنْ فِرَاشِهِ وَ هُوَ قَوْلُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) الْمَفْقُودُ عَنْ فُرُشِهِمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً قَالَ الْخَيْرَاتُ الْوَلَايَةُ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ "؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۳۶۹.
  29. حیدر کامل، دجال آخرالزمان، ص 257 -258.
  30. منتخب الاثر، ص۵۸۰. در این کتاب یازده حدیث در موضوع بیعت با امام زمان (ع) و کیفیت آن آمده است.
  31. آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۱۰ - ۱۱۱.