دیدگاه علامه طباطبایی درباره آیه ۵۵ سوره نور چیست و چگونه بر مهدویت دلالت می‌کند؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
دیدگاه علامه طباطبایی درباره آیه ۵۵ سوره نور چیست و چگونه بر مهدویت دلالت می‌کند؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / آشنایی با معارف مهدویت / مهدویت در اسلام / مهدویت در قرآن
تعداد پاسخ۱ پاسخ

دیدگاه علامه طباطبایی درباره آیه ۵۵ سوره نور چیست و چگونه بر مهدویت دلالت می‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

علی رضا امامی میبدی

حجت الاسلام و المسلمین علی رضا امامی میبدی، در کتاب «آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی» در این‌باره گفته است:

«قرآن کریم به عنوان نسخه هدایت بشر، در کنار بیان بسیاری از معارف و احکام، و همچنین ذکر حوادث گذشته، گاه بعضی از حوادث آینده را نیز مورد تأکید قرار داده و در قالب آیات الهی و به صورت سربسته به آنها اشاره نموده است[۱]. البته قرآن کتاب تاریخ و یا نسخه غیب گویی از آینده نیست تا به بیان هر آنچه بوده و خواهد بود بپردازد؛ بلکه چنانکه گفته شد قرآن کتاب هدایتی است که اگر از روزگاران گذشته سخن می‌گویند برای عبرت گیری و به دست آوردن خط مشی سعادت است اگر اشاره‌هایی به حوادث آینده و سرانجام تاریخ می‌کند برای ایجاد اعتماد و روحیه امید در انسان‌ها است. به همین علت نمی‌توان انتظار داشت که قرآن در رابطه با حوادثی که از آینده خبر می‌دهد به بیان تفصیلی آنها بپردازد و از تمام خصوصیات آن خبر دهد؛ بلکه روند قرآن در این‌گونه موارد این است که به بیان‌های مختصر و گزارش‌های اشاره گونه اکتفا می‌کند.

از میان حوادثی که قرآن به صورت اجمالی و سربسته خبر از وقوع آن در آینده تاریخ داده است، پدیدار شدن دوران شکوفایی و سعادتمندی بشر در زمین و گسترش حق و عدالت در پهنه گیتی است. آیات قرآن خبر از آمدن دورانی می‌دهد که انسان‌های صالح حاکمیت بر زمین را به دست گرفته بساط شرک را از میان انسانها بر می‌چینند و جامعه‌ای الهی و آرمانی را به وجود می‌آورند.

در کنار روشن نمایی قرآن نسبت به آینده بشر روایات فراوانی نیز پیام آور ظهور حق و حقیقت و حاکمیت خوبان و هدایت یافتگان در آخرالزمان است؛ حادثه‌ای که در زبان روایات از آن به «دوران ظهور» یاد می‌شود.

در این گفتار به آیاتی که از دیدگاه علامه به موضوع منجی و دوران ظهور اشاره دارد پرداخته، و در کنار بررسی آیات قرآنی، روایات و اخباری که در آثار ایشان در این رابطه نقل شده است را مورد بررسی قرار می‌دهیم. وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند و عده می‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد، همانگونه که به پیشینیان آنها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه‌دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدل می‌کند، آنچنان که تنها مرا می‌‌پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت؛ و کسانی که پس از آن کافر شوند، آنها فاسقانند[۲].

علامه معتقد است که این آیه به خبری غیبی و حادثه‌ای که در آینده اتفاق می‌‌افتد اشاره دارد[۳]. خداوند در این آیه وعده جمیل و زیبایی به مومنین صالح می‌‌دهد، و به آنان وعده می‌دهد که به زودی جامعه صالحی مخصوص به خودشان برایشان درست می‌‌کند و زمین را در اختیارشان می‌‌گذارد؛ دینشان را در زمین متمکن می‌‌سازد و امنیت را جایگزین ترسی که داشتند می‌کند؛ امنیتی که دیگر از منافقین و کید آنان و از کفار و کارشکنی‌هایشان بیمی نداشته باشند، خدای را آزادانه عبادت کنند و چیزی را شریک او قرار ندهند[۴].

این آیه از آمدن انسان‌‌هایی در آینده خبر می‌‌دهد که دینی را خداوند برای آنان پسندیده است، یعنی اسلام را در جامعه مورد عمل قرار می‌دهند، هیچکس از اجرای دین به وسیله آنان جلوگیری نمی‌کند، آنان دین را سبک نمی‌‌شمارند، و به اصول معارفش اعتقاد دارند و در میان آنان درباره دین هیچ اختلاف و تفرقه وجود ندارد[۵]. همچنین از آنجا که در این آیه کلمه «شیئا» در يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا به صورت مکرر آمده است لذا دلالت بر نفی مطلق شرکت می‌کند. این نکته‌‌ حکم می‌‌کند که مراد از عبادت، خداپرستی خالصانه است، به طوری که هیچ شائبه‌ای از شرک – چه شرک جلی چه شرک خفی – در آن راه نداشته باشد، و هیچ ربطی غیر از خدا در آن جامعه مطرح نباشد[۶].

البته در اینکه مقصود از این انسانهای صالح چه کسانی هستند، در میان مفسرین اختلاف نظر وجود دارد، و در نتیجه احتمالات متعددی نسبت به آیه مطرح می‌‌باشد[۷].

مرحوم علامه پس از نقد و بررسی این احتمالات نتیجه می‌گیرد که آنچه از آیه برمی‌آمد این است که خدای سبحان به کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌‌دهند، وعده می‌دهد که به زودی جامعه‌ای برایشان تکمیل می‌کند که جامعه به تمام معنا صالح باشد. و از لکه ننگ کفر و نفاق و فسق پاک باشد، زمین را ارث برده و در عقاید افراد آن و اعمالشان جز دین حق چیزی حاکم نباشد، ایمن زندگی کنند، ترسی از دشمن داخلی یا خارجی نداشته باشند، از کید نیرنگ بازان و ظلم ستمگران و زورگویی زورگویان آزاد باشند.

روشن است که این مجتمع طیب و طاهر با صفاتی که از فضیلت و قداست دارد، هرگز تاکنون در دنیا منعقد نشده و دنیا از روزی که پیامبر (ص) مبعوث به رسالت گشته تا کنون، چنین جامعه‌‌ای به خود ندیده، ناگزیر اگر مصداقی پیدا کند، در روزگار مهدی (ع) خواهد بود، که اخبار متواتر از رسول خدا (ص) و ائمه اهل بیت (ع) خبر از تحقق چنین جامعه‌‌ای به دست ایشان داده‌‌اند[۸]. به همین علت علامه به صراحت می‌گوید: حق مطلب این است که اگر واقعاً بخواهیم حق معنای آیه را به آن بدهیم و همه تعصبات را کنار بگذاریم، آیه شریفه جز با اجتماعی که به وسیله ظهور مهدی (ع) به زودی منعقد می‌‌شود قابل انطباق با هیچ مجتمعی نیست[۹]. احادیث فراوانی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) مقصود از این آیه را زمان ظهور و آمدن حضرت مهدی (ع) و تشکیل حکومت جهانی به وسیله آن حضرت دانسته است؛[۱۰] و چنانچه در چند سطر قبل گذشت، مرحوم علامه این روایات را متواتر می‌‌داند.

ایشان از مرحوم طبرسی در مجمع البیان نقل می‌‌کند که در ذیل آیه مورد بحث، گفته است: مفسرین در اینکه الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ چه کسانی‌‌اند، اختلاف کردند؛ و از اهل بیت روایت شده که منظور مهدی (ع) از عالم محمد (ص) است[۱۱].

همچنین از طبرسی نقل می‌‌کند که علی بن الحسین (ع) وقتی این آیه را تلاوت کرد فرمود: به خدا سوگند ایشان شیعیان ما اهل بیتند که خدا این وعده خود را در حق ایشان به وسیله مردی از ما محقق می‌‌کند و او مهدی این امت است، و او کسی است که رسول خدا (ص) در باره‌‌اش فرمود: اگر از دنیا نماند مگر یک روز خدا آن روز را آنقدر طولانی می‌کند تا مردی از عترتم قیام کن، که نامش نام من است، زمین را پر از عدل و داد کند، آنچنان که پر از ظلم و جور شده باشد[۱۲].

در نتیجه این آیه به روشنی دلالت بر ظهور امام زمان (ع) و تشکیل حکومت الهی درآینده می‌‌کند»[۱۳].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. نویسندگان کتاب نگین آفرینش؛
نویسندگان کتاب «نگین آفرینش» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:

«مفسر بزرگ قرآن، علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌گوید: "این جامعه با این صفات تا کنون به وجود نیامده است و اگر مصداقی داشته باشد در روزگار امام مهدی (ع) خواهد بود. حق مطلب این است که این آیه جز با جامعه‌ای که با ظهور امام مهدی (ع) تشکیل شود، با هیچ جامعه دیگری قابل انطباق نیست[۱۴].

پرسش‌های وابسته

  1. آیات مهدوی در قرآن کدامند و چگونه باید به آنها استدلال کرد؟ (پرسش)
  2. مهمترین آیات قرآن درباره مهدویت کدامند؟ (پرسش)
    1. آیا آیه ۳۹ سوره انفال درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    2. آیا آیه ۳۳ سوره توبه درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    3. آیا آیه ۸۶ سوره هود درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    4. آیا آیات ۳۴ تا ۳۸ سوره حجر درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    5. آیا آیه ۵ و ۶ سوره اسراء درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    6. ارتباط آیه ۸۱ از سوره اسراء با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    7. آیا آیه ۵۱ و ۶۱ سوره انبیاء درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    8. آیا آیه ۳۹ سوره حج درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    9. آیا آیه ۳۵ سوره نور درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    10. آیا آیه ۵۵ سوره نور درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    11. آیا آیه ۱۰۵ سوره انبیا درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    12. آیا آیه ۶۲ سوره نمل درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    13. آیا آیه ۵ و ۶ سوره قصص درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    14. آیا آیه ۱۴۸ سوره بقره درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    15. آیا آیه ۶۹ و ۷۰ سوره زمر درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    16. آیا آیات ۱ تا ۴ سوره شورى‌ درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    17. آیا آیه ۲۸ سوره فتح درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    18. آیا آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره ق درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    19. آیا آیه ۸ و ۹ سوره صف درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    20. آیا آیات ۲۸ تا ۳۰ سوره ملک درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    21. آیا آیات ۴۰ تا ۴۴ سوره معارج درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    22. آیا آیه ۴ سوره شعراء درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    23. آیا آیه ۵۵ سوره مائده درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    24. آیا آیه ۲۱۰ سوره بقره درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    25. آیا آیه ۵ سوره ابراهیم درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    26. آیا آیه ۵۳ سوره فصلت درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    27. آیا آیه ۴۴ سوره ابراهیم درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    28. آیا آیه ۱۳ سوره صف درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    29. آیا آیه ۲۴ سوره شوری درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
    30. آیا آیه ۱ تا ۳ سوره عصر درباره مهدویت است؟ تفسیر آن چیست؟ (پرسش)
  3. آیا مهدویت در قرآن کریم مطرح شده است؟ (پرسش)
  4. دیدگاه علامه طباطبایی درباره آیه ۵۵ سوره نور چیست و چگونه بر مهدویت دلالت می‌کند؟ (پرسش)
  5. مراد از خنس و کنس چیست؟ (پرسش)

پانویس

  1. در این زمینه می‌توان به المیزان، ج۱، ص۶۴ (تفسیر آیه ۲۳ سوره بقره) مراجعه نمود.
  2. نور: ۵۵.
  3. المیزان: ج ۱، ص ۶۵/ ج۲، ص ۶۷ و ج ۴، ص ۱۰۰.
  4. همان، ج ۱۵، ص ۱۵۱.
  5. همان، ج۱۵، ص ۱۵۲.
  6. همان، ج۱۵، ص ۱۵۳.
  7. ر.ک: المیزان، ج۱۵، ص ۱۵۱تا ۱۵۸.
  8. المیزان، ج ۱۵،ص ۱۵۵.
  9. همان، جلد ۱۵، صفحه ۱۵۶.
  10. البته در بعضی از احادیث مصادیق دیگری نیز برای این آیه بیان شده است که در المیزان، جلد ۱۵، صفحه ۱۵۹، مورد نقد قرار گرفته است.
  11. مجمع البیان، جلد ۷، صفحه۱۵۲؛ همچنین: البرهان فی تفسیر القرآن، جلد ۴، صفحه ۹۶؛ تفسیر نور الثقلین، جلد ۳، صفحه ۶۲۰؛ المیزان جلد ۱۵، صفحه ۱۵۸.
  12. مجمع البیان، جلد ۷، صفحه ۱۵۲؛ همچنین: تفسیر البرهان، جلد ۴، صفحه ۹۶؛ تفسیر نورالثقلین، جلد ۳، صفحه ۶۲۰؛ تفسیر روح المعانی، جلد ۹، صفحه ۳۹۶؛ المیزان، جلد ۱۵، صفحه ۱۵۸.
  13. امامی میبدی، علی رضا، آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی، ص ۱۴۳-۱۴۷.
  14. تفسیر المیزان، ج ۱۵، ذیل آیه ۵۵ نور.
  15. مانند این حدیث از امام باقر و امام صادق (ع) نیز روایت شده است.
  16. بالادستان، محمد امین، حائری‌‎پور، محمد مهدی، یوسفیان، مهدی؛ نگین آفرینش، ج۱، ص ۷۱ - ۷۲.