معصومی که می‌داند در یک حادثه آسیبی نخواهد دید حضور در آن چه فضیلتی خواهد داشت؟ (پرسش)

معصومی که می‌داند در یک حادثه آسیبی نخواهد دید حضور در آن چه فضیلتی خواهد داشت؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

معصومی که می‌داند در یک حادثه آسیبی نخواهد دید حضور در آن چه فضیلتی خواهد داشت؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «کارکردهای علم غیب در فضایل معصومان چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• اگر معصوم نسبت به وقوع حادثه قبل از رخداد آن مطلع باشد، آیا فضیلت های منتسب به او باطل نخواهند بود؟
• اگر معصوم نسبت به وقوع حادثه قبل از رخداد آن مطلع باشد و بداند خطری او را تهدید نمی کند، آیا شرکت و از جان گذشتگی او در جنگ ها و موارد دیگر را می توان به عنوان فضیلت برای او محسوب کرد؟

پاسخ نخست

سید علی هاشمی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی نویسنده کتاب «ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی» در پاسخ به این پرسش گفته‌ است:

«باید توجه داشت که امام (ع) همیشه از مصون بودن خود آگاهی ندارد؛ زیرا خداوند این آگاهی را گاهی از او منع کرده بود؛ بنابراین، ایشان واقعاً فداکاری می‌کردند همه علوم معصومین بالفعل نیست.

اگر اندکی دقیق‌تر به این سؤال توجه شود باید گفت: خداوند علم غیب را به معصوم (ع) می‌دهد؛ به این دلیل که می‌داند او بهتر از دیگران عمل می‌کند؛ هرچند غیب نباشد. این بحث در علم کلام این‌گونه مطرح می‌شود که چرا خداوند بعضی‌ها را به‌عنوان پیغمبر انتخاب کرده است؟ یا چرا به آنها عصمت و علم غیب داده است؟ در آنجا گفته می‌شود که خداوند متعال، براساس برخی روایات، آن قلبی را که از همه خاشع‌تر و خاضع‌تر بوده انتخاب کرده است؛ در دعای ندبه آمده است: " عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاء" یعنی خداوند با علم پیشین خود دانست که اینها بهترین بندگان هستند؛ هرچند اصلاً در واقع تکلیفی نباشد اما آنان از همه مطیع‌تر هستند؛ به همین دلیل این افراد حتی اگر هیچ تکلیفی نمی‌بود، هیچ علم غیبی نمی‌بود، حتی اگر هیچ عصمتی نمی‌بود، این قابلیت را از خود نشان داده بودند که بهترین هستند؛ ازاین‌رو خداوند آنان را به‌عنوان پیامبر (ص) یا امام (ع) برگزید. پس از انتخاب پیامبر (ص) یا امام (ع)، آنان به تاییداتی نیاز دارند؛ این موقع است که خداوند از باب تفضل و لطف به آنها عصمت یا علم غیب می‌دهد.

1. نکته دوم این که تکلیف معصوم (ع) با ما یکسان نیست؛ به این معنا که تکلیف آنها سخت‌تر است؛ آنها نباید حتی خطا و غفلت داشته باشند. در داستان حضرت یونس (ع)، برپایه برخی از روایت‌ها، حضرت به‌ خاطر یک ترک اولی به کام "نهنگ" افتاد تا جایی که خداوند او را تهدید می‌کند که اگر از تسبیح‌کنندگان نبود او را تا روز قیامت در آنجا نگه می‌داشت؛ این همان مؤاخذه شدید است که تکلیف را برای معصومین دشوارتر می‌کند. آن حضرت گناهی انجام نداد؛ اما خداوند از این بنده‌اش انتظار صبر بیشتری داشت. پس تصور نشود که ما قابل مقایسه با ائمه (ع) هستیم؛ زیرا آنها بهترین بودند؛ افزون‌بر این، اکنون نیز با قوه اختیار خود، در مراتب عالی، که برایمان قابل تصور نیست، با نفس خودشان، با شیطان و... مقابله می‌کنند و در مسیر اطاعت خدا گام برمی‌دارند».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین احسائی؛

علی جزیری احسائی حجت الاسلام و المسلمین احسائی در کتاب «دفع الریب عن علم الغیب» در این‌باره گفته‌ است: «به این سؤال از چند وجه می‌توان پاسخ داد: نباید علم غیب را از موجبات بطلان عمل شمرد چرا که آیات قرآن و غیر آن به نحو مطلق دلالت بر ثبوت فضیلت برای مجاهدین دارند. پس قول خداوند متعال که می‌فرماید: وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا به نحو مطلق دلالت بر فضیلت مجاهدین دارد اگر چه که مجاهدین بدانند از این معرکه جان سالم به در می‌برند. در فضیلت داشتن، همین که جان خود را در معرض جهاد قرار می‌دهد و بذل نفس می‌کند کفایت می‌کند (...). بر فرض که بپذیریم اگر مجاهد بداند که نجات پیدا می‌کند جهادش فضیلت ندارد باز هم با این دلیل نمی‌توان فضیلت را از عالم به غیب سلب کرد چرا که علاوه بر آن باید اثبات کرد مثلا امیر المؤمنین (ع) قبل از جهادش علم به نجات داشته است (...) حتی اگر بگوییم جهاد کسی که علم به سلامت جانی دارد فضیلتی ندارد (...) باز هم فضیلت جهاد از این جهت که تحمل گرسنگی و تشنگی و خستگی جهاد را کرده باطل نمی‌کند چه برسد به فضیلت تحمل زخم‌ها جراحت‌های ناشی از مجاهدت».

۲. آقای عرفانی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛

محمد نظیر عرفانی آقای محمد نظیر عرفانی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین» در این‌باره گفته‌ است: «باید متذکر شد که مقوله علم غیر از عمل است. (...) عمل بر اساس علم نیز یک امتیاز محسوب می‌شود، چه بسا انسان‌هایی که علم دارند، ولی بر اساس آن عمل نمی‌کنند. برخی نیز با توجه به مفهوم روایاتی که می‌گویند امامان (ع) هر گاه اراده کنند چیزی را بدانند، خداوند آنان را آگاه می‌کند در پاسخ به اشکال فوق گفته‌اند اراده امامان (ع) به اذن خداوند است و جز در موارد اندک، مأمور و مکلف هستند که بر اساس امور عادی و بشری رفتار کنند، نه بر اساس علم غیب و این مطلب شبیه آن است که شخصی نامه‌ای به فردی بدهد تا آن را به دیگری برساند، نامه رسان به محتوای نامه آگاهی ندارد، اما می‌تواند با اجازه صاحب نامه، آن را باز کند و آگاه گردد ولی گاه به او اجازه این کار داده نمی‌شود».

۳. پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر (ع).

مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر در این‌باره گفته‌‌اند: «اگر علم به زنده ماندن در چنین موارد و جنگ‌ها را سلب کننده‌ فضائل بدانیم، پس برای پیامبران نیز در جهادهایشان فضلیتی ثابت نمی‌شود. باید بگوییم مجاهدت‌ها و جنگ‌های پیامبر (ص) نیز که علم به زنده ماندن خود داشت، هیچ یک فضیلت نیست. زیرا قرآن به طور دفعی بر پیامبر (ص) نازل شده بود، و نزول تدریجی آن در هنگام غزوات هنوز به اتمام نرسیده بود، پس پیامبر (ص) می‌دانستند که در جنگ‌ها شهید نمی‌شوند، پس مجاهدت ایشان در بَدر و اُحد و مقاومتشان در حُنَین، هیچ فضیلتی ندارد! در حالی که قرآن این مجاهدت‌ها را فضیلت برشمرده است. لذا دانستن فضیلت را از بین نمی‌برد».

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. آیا علم معصوم به غیب بر مقام و فضیلت یا برتری او می‌افزاید؟ (پرسش)
2. آیا علم معصوم به غیب از افضلیت او بر دیگران نمی‌کاهد؟ (پرسش)
3. اگر معصوم می‌داند چه سرنوشتی دارد آیا عملکرد او همانند ربات نخواهد بود؟ (پرسش)
4. آیا علم غیب امام علی به سالم بودنش در لیلة المبیت باعث انتفای فضیلت این عمل می‌شود؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. کارکردهای علم غیب در صفات معصومان چیست؟ (پرسش)
2. کارکردهای علم غیب در مناصب معصومان چیست؟ (پرسش)
3. کارکردهای علم غیب در وظایف معصومان چیست؟ (پرسش)
4. کارکردهای علم غیب در مقامات معصومان چیست؟ (پرسش)
5. کارکردهای علم غیب در فضایل معصومان چیست؟ (پرسش)
6. کارکرد علم غیب معصوم در عصمت چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

• کتاب‌شناسی علم غیب معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم غیب معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم.