نمایش مبدأ برای شبهه در کلام اسلامی

{{مدخل مرتبط
| موضوع مرتبط = شبهه
| عنوان مدخل  = شبهه
| مداخل مرتبط = [[شبهه در لغت]] - [[شبهه در نهج البلاغه]] - [[شبهه در کلام اسلامی]] - [[شبهه در معارف دعا و زیارات]] - [[شبهه در معارف و سیره سجادی]]
| پرسش مرتبط  = 
}}

== مقدمه ==
اگرچه به صورت عام، منظور از [[شبهه]]، هر سؤالی است که به قصد [[منحرف]] کردن افراد از [[باور]] درست خود مطرح می‌گردد، ولی در اصطلاح [[دینی]]، به هر اشکال، [[پرسش]] یا ابهامی گفته می‌شود که در برداشت‌ها، تحلیل‌ها، تصمیمات و رفتارهای مرتبط با [[سعادت]] فرد یا [[جامعه]] سبب ایجاد [[خطا]] و [[اشتباه]] در [[شناخت حق]] از [[باطل]] گردد؛ به عبارت دیگر، «شبهه» خود را شبیه به [[حق]] می‌نمایاند و راه شناخت حق از باطل را مشکل و افراد را دچار [[شک و تردید]] می‌کند.

نخستین شبهه در [[خلقت]]، توسط [[ابلیس]] مطرح شد که در باب [[خلقت آدم]] گفت: «[[آدم]] را از خاک بیافریدی و من را از [[نار]] و نار را بر خاک مزیت است و در [[شأن]] من نیست که بر آدم [[سجده]] کنم»<ref>ر.ک: سید جعفر سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۲، ص۱۰۳۶-۱۰۳۷.</ref>.

این واژه در [[علم اصول فقه]]، تردید بین امور محلله و محرمه و تردید بین خطا و [[تواب]] است و بالجمله، اموری که امتیاز آنها ممکن نباشد و به آنچه از راه اشتباه انجام شده است «مشتبه» گویند<ref>سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج۳، ص۸۴۳.</ref>. [[ابن عربی]] [[معتقد]] است، شبهه یعنی چیزی شبیه [[محرمات]] که مطابق نص صریح کتاب، [[سنت]] و [[اجماع]]، [[تحریم]] شده است<ref>محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۲، ص۱۵۶.</ref>.<ref>[[نفیسه ابوالحسنی|ابوالحسنی، نفیسه]]، [[خاتمیت در قرآن (کتاب)|خاتمیت در قرآن]]، ص ۲۹.</ref>

== معنای اصطلاحی شبهه ==
شبهه در اصطلاح متکلمان اسلامی به معنای ایراد، اشکال، ایجاد تردید، به اشتباه انداختن و مسلم نبودن است<ref>خاتمی، فرهنگ علم کلام، ص۱۳۶؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۲، ص۱۰۳۷.</ref>. شبهه را از آن رو شبهه نامیدند که به [[حق]] شباهت دارد. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در این باره می‌فرمایند: {{متن حدیث|وَ إِنَّمَا سُمِّيَتِ الشُّبْهَةُ شُبْهَةً لِأَنَّهَا تُشْبِهُ الْحَقَّ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۸.</ref>؛ «شبهه را شبهه نامیدند؛ زیرا شبیه حق است». در [[حقیقت]]، شبهه‌افکنان سخنان‌شان را به صورت حق جلوه می‌دهند تا واقعیت برای [[مردم]] پوشیده و مشتبه شود و آنها از تشخیص [[حق و باطل]] بازمانند. آن حضرت در [[حدیثی]] دیگر، [[هدف]] از القای شبهه را [[فتنه‌انگیزی]] و [[گمراه کردن]] مردم می‌دانند و می‌فرمایند: {{متن حدیث|احْذَرُوا الشُّبْهَةَ فَإِنَّهَا وُضِعَتْ لِلْفِتْنَةِ}}<ref>حرانی، تحف العقول، ص۱۵۵.</ref>؛ «از شبهه بپرهیزید؛ زیرا به قصد [[فتنه]] ساخته شده است».

شبهه همواره با دلیل مطرح می‌شود؛ چنان که وقتی [[ابلیس]] در باب [[خلقت آدم]] شبهه وارد کرد، دلیلش این بود که «[[آدم]] را از خاک آفریدی و من را از [[نار]] و نار بر خاک مزیت دارد و در [[شأن]] من نیست که به آدم [[سجده]] کنم»<ref>خاتمی، فرهنگ علم کلام، ص۱۳۶.</ref>. البته دلیلی که شبهه کننده می‌آورد، حقیقتاً دلیل نیست؛ چنان که [[شیخ طوسی]] می‌گوید: «[[شبهه]] یعنی آنچه به صورت دلیل تصور می‌شود؛ در حالی که چنین نیست»<ref>طوسی، الرسائل العشر، ص۸۵.</ref>. [[سید مرتضی]] نیز شبهه را دلیلی می‌داند که مرکب از دو یا یک مقدمه [[فاسد]] است؛ در حالی که [[گمان]] می‌رود هر دو مقدمه، صحیح هستند<ref>شریف مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۲، ص۲۷۳.</ref>.

با توجه به این مطالب، می‌توان شبهه را این‌گونه تعریف کرد: «هر [[پیام]] [[باطل]] شبه استدلالی که به دلیل مشابهتش با [[حقیقت]] باعث [[گمراهی]] [[انسان]] می‌شود». واضح است که در تعریف اصطلاحی شبهه، همان معنای لغوی مثل، مانند و ابهام نهفته است.

از مفاهیمی که با واژه شبهه در پاره‌ای موارد هم‌پوشانی دارد، سؤال است. سؤال عبارت است از طلب شناختن یا چیزی که انسان را به [[معرفت]] و [[شناخت]] می‌رساند<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۳۷.</ref>. البته همیشه سؤال کننده به دنبال [[کشف]] حقیقت نیست؛ بلکه گاه حقیقت را می‌داند؛ اما با انگیزه [[گمراه کردن]] و به چالش کشاندن مخاطب، به طرح سؤال می‌پردازد؛ بنابراین، برخی سؤالات، شبهه هستند. از طرف دیگر، برخی [[شبهات]] نیز سؤال هستند؛ اما بعضی دیگر در قالب سؤال مطرح نمی‌شوند؛ بلکه جنبه نظریه‌پردازی دارند؛ اگرچه در همه موارد [[هدف]] فرد، تردیدافکنی و به [[اشتباه]] انداختن مخاطب است؛ بنابراین می‌توان رابطه منطقی بین سؤال و شبهه را عموم و خصوص من وجه دانست؛ زیرا بعضی شبهات، سؤال‌اند و برخی سؤالات، شبهه؛ اما بعضی سؤالات شبهه نیستند و برخی شبهات هم سؤال نیستند<ref>[[زکیه فلاح یخدانی|فلاح یخدانی، زکیه]]، [[بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام (کتاب)|بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام]]، ص۱۵.</ref>.

== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010661.jpg|22px]] [[نفیسه ابوالحسنی|ابوالحسنی، نفیسه]]، [[خاتمیت در قرآن (کتاب)|'''خاتمیت در قرآن''']]
# [[پرونده:IM010732.jpg|22px]] [[زکیه فلاح یخدانی|فلاح یخدانی، زکیه]]، [[بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام (کتاب)|بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام]]
{{پایان منابع}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

[[رده:مفاهیم]]