بحث:امام باقر علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'عکس العمل' به 'عکس‌العمل') |
|||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==دوران [[امامت]] [[امام]] [[محمد باقر]]{{ع}}== | ==دوران [[امامت]] [[امام]] [[محمد باقر]]{{ع}}== | ||
*این دوره را باید سرآغاز نهضتی [[عظیم]] و همه‌جانبه در زمینه [[فرهنگ]] و [[معارف اسلامی]] دانست. [[مشکلات]] عدیده [[قدرت]] [[غاصب]] از طرفی و شیوع ترجمه [[فلسفه]]، گسترش مباحث [[کلامی]] و پیدایش نحله‌های متعدّد در [[علم عقاید]] و [[کلام]]، سر بر آوردن گروهی [[صوفی]] مسلک و [[زهد]] پیشه که | *این دوره را باید سرآغاز نهضتی [[عظیم]] و همه‌جانبه در زمینه [[فرهنگ]] و [[معارف اسلامی]] دانست. [[مشکلات]] عدیده [[قدرت]] [[غاصب]] از طرفی و شیوع ترجمه [[فلسفه]]، گسترش مباحث [[کلامی]] و پیدایش نحله‌های متعدّد در [[علم عقاید]] و [[کلام]]، سر بر آوردن گروهی [[صوفی]] مسلک و [[زهد]] پیشه که عکس‌العملی در مقابل [[دنیاگرایی]] [[مسلمانان]] بود، پیدایش فقهای درباری و متکلّمان و...، [[لزوم]] توجّه به [[فرهنگ]] و [[معارف]] [[اسلام]] را بسیار حیاتی میکرد و از سوی دیگر، [[جبهه]] نظامی و انقلاب‌های مسلّحانه را [[شورش]] گران [[علوی]] و دیگران گرم نگه می‌داشتند و تنها نظارتی را از سوی [[امام]] طلب میکرد. در چنین شرایطی [[امام]]{{ع}} شرح، توضیح، [[تفسیر]] و [[تبیین]] حقایق [[اسلام]] را وجهه [[همّت]] خود قرار داد، در همه زمینه‌ها ([[عقاید]]، [[کلام]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، [[تفسیر قرآن]] و سایر [[علوم]]) به شکافتن [[علوم]] مشغول شد. سخنانی که از [[امام باقر]]{{ع}} و فرزندش در زمینه [[معارف]] مختلف [[اسلامی]] رسیده به [[تنهایی]] بیشتر از تمام سخنانی است که از سیزده [[معصوم]] دیگر در دست است. اقیانوسی از [[علوم]] مختلف توسّط [[امام باقر]] و فرزندانش ایجاد شد که تا [[انسان]] در یکی از شاخه‌های [[علوم اسلامی]] به [[پژوهش]] نپردازد، از عمق و وسعت آن [[آگاه]] نخواهد شد. در این زمینه بحث مفصّل‌تری در دوران [[امام صادق]]{{ع}} خواهد آمد. | ||
*موضع دیگر [[امام باقر]]{{ع}} از [[مبارزات سیاسی]] [[حضرت]] بود در جهت تصحیح [[فرهنگ]] [[سیاسی]] [[حاکم]] بر [[جامعه]] و معرفی [[سیاست]] [[اسلامی]]. [[امام صادق]]{{ع}} در حضور [[پدر]]، در مجمع عمومی موسم [[حجّ]] به [[سخنرانی]] می‌پردازد و در آن مسئله [[پیشوایی]] و [[امامت]] را در [[اسلام]] مطرح کرده، شرایط و ویژگی‌های [[پیشوایان]] بر [[حقّ]] و خلیفه‌های [[خدا]] بر [[زمین]] را بر می‌شمارد و بیان می‌کند که [[رستگاری]] و [[سعادت]] دو عالم در [[پیروی]] از ایشان است و مصداق این [[ائمه]] بر [[حق]] را [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} معرّفی می‌کند. این [[سخنرانی]] که در زمان [[اقتدار]] هشام [[خلیفه]] [[اموی]] و در حضور او در [[مکّه]] انجام گرفت، به تعقیب [[امام باقر]]{{ع}} و فرزندش بعد از موسم [[حج]] منجر شد و [[بهترین]] [[دلیل]] بر [[مبارزات سیاسی]] [[حضرت]]، [[شهادت]] او توسط [[حکّام]] [[جور]] است. | *موضع دیگر [[امام باقر]]{{ع}} از [[مبارزات سیاسی]] [[حضرت]] بود در جهت تصحیح [[فرهنگ]] [[سیاسی]] [[حاکم]] بر [[جامعه]] و معرفی [[سیاست]] [[اسلامی]]. [[امام صادق]]{{ع}} در حضور [[پدر]]، در مجمع عمومی موسم [[حجّ]] به [[سخنرانی]] می‌پردازد و در آن مسئله [[پیشوایی]] و [[امامت]] را در [[اسلام]] مطرح کرده، شرایط و ویژگی‌های [[پیشوایان]] بر [[حقّ]] و خلیفه‌های [[خدا]] بر [[زمین]] را بر می‌شمارد و بیان می‌کند که [[رستگاری]] و [[سعادت]] دو عالم در [[پیروی]] از ایشان است و مصداق این [[ائمه]] بر [[حق]] را [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} معرّفی می‌کند. این [[سخنرانی]] که در زمان [[اقتدار]] هشام [[خلیفه]] [[اموی]] و در حضور او در [[مکّه]] انجام گرفت، به تعقیب [[امام باقر]]{{ع}} و فرزندش بعد از موسم [[حج]] منجر شد و [[بهترین]] [[دلیل]] بر [[مبارزات سیاسی]] [[حضرت]]، [[شهادت]] او توسط [[حکّام]] [[جور]] است. | ||
*محور دیگر دوران [[امامت]] [[حضرت]]، [[نظارت]] عمومی بر جریان‌های کلّی [[جامعه]] و جلوگیری از ضربه وارد شدن به [[اسلام]] بود. نقطه و علامت‌گذاری حروف، [[آموزش]] کیفیّت، ضرب سکّه و... از موارد [[دفاع]] از [[جامعه اسلامی]] در مقابل خطرات خارجی است و در پایان برای [[ارشاد]] [[مردم]] بعد از [[شهادت]] [[وصیّت]] کرد، [[مالی]] از او [[وقف]] شود تا به مدّت ده سال در موسم [[حج]] و در [[منی]] برای [[حضرت]] اقامه عزا شود. زمان و مکان و [[فلسفه]] اقامه مجلس، از [[جدیت]] [[حضرت]] برای روشن شدن حقایق و [[هدایت]] توده [[مردم]] حکایت دارد<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۱۳۹-۱۴۰.</ref>. | *محور دیگر دوران [[امامت]] [[حضرت]]، [[نظارت]] عمومی بر جریان‌های کلّی [[جامعه]] و جلوگیری از ضربه وارد شدن به [[اسلام]] بود. نقطه و علامت‌گذاری حروف، [[آموزش]] کیفیّت، ضرب سکّه و... از موارد [[دفاع]] از [[جامعه اسلامی]] در مقابل خطرات خارجی است و در پایان برای [[ارشاد]] [[مردم]] بعد از [[شهادت]] [[وصیّت]] کرد، [[مالی]] از او [[وقف]] شود تا به مدّت ده سال در موسم [[حج]] و در [[منی]] برای [[حضرت]] اقامه عزا شود. زمان و مکان و [[فلسفه]] اقامه مجلس، از [[جدیت]] [[حضرت]] برای روشن شدن حقایق و [[هدایت]] توده [[مردم]] حکایت دارد<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۱۳۹-۱۴۰.</ref>. | ||
نسخهٔ ۱۶ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۷:۰۴
امام پنجم شیعیان که در سال ۵۷ هجری، روز اول ماه رجب در مدینه به دنیا آمد. کنیه او "ابو جعفر" و لقبش باقر العلوم (شکافنده دانش‌ها) است. وی در حادثه کربلا نیز حضور داشت و آن هنگام چهار ساله بود. پس از شهادت پدرش امام سجاد(ع) به امامت رسید. علم و فضیلت فراوان او، سبب شد که جمعی فراوان برای آموزش علم دین و فراگیری حدیث، به مدینه آمده، از حضور او بهره‌مند شوند. وی دانشی بیکران، اخلاقی پسندیده، چهره‌ای جذاب و بیانی رسا داشت و در علم و زهد و عبادت و بخشندگی، سرآمد عصر خویش بود. دانشمندان بسیاری در مکتب او علم آموختند. از معروف‌ترین شاگردان برجسته او میتوان از ابان بن تَغلب، زُراره، کمیت اسدی و محمد بن مسلم نام برد. آن حضرت با استفاده از فرصتی که پیش آمده بود، به نشر علوم اهل‌بیتو بیان احکام خداوند پرداختند و احادیث فراوانی به یادگار گذاشت. امام باقر(ع) در کنار کار علمی، به کار در باغ و مزرعه خویش هم می‌‌پرداخت و زندگی خود و بستگان را تأمین میکرد. هفت فرزند داشت که امام جعفر صادق(ع) یکی از آنان است. در هفتم ذی حجه سال ۱۱۴ هجری، در ۵۷ سالگی توسط هشام بن عبدالملک مسوم و شهید شد. قبر مطهرش در قبرستان بقیع در مدینه است[۱].
مقدمه
- امام محمد باقر(ع)، روز جمعه اول ماه رجب سال ۵۷ هجری قمری، در شهر مدینه، چشم به جهان گشود[۲]. در بعضی نقل‌ها ولادت حضرت، سوم ماه صفر سال ۵۶ نیز ذکر شده است[۳].
- پدر امام باقر(ع)، امام علی بن حسین زین العابدین(ع) و مادر بزرگوارش، ام عبدالله فاطمه، دختر امام حسن مجتبی(ع) است. از این جهت در میان اهل بیت(ع) او نخستین کسی است که از نظر نسب پدری و مادری، علوی و فاطمی است و لذا به علوی من علویین و هاشمی من هاشمیین معروف است[۴].
کنیه آن حضرت، ابوجعفر و لقب معروفش باقر و یا باقرالعلوم به معنای شکافنده دانش‌ها است که از سوی رسول خدا این لقب به او داده شده است. پیامبر(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: ای جابر تو زنده می‌مانی تا زمانی که فرزندم را از نسل حسین به نام محمد که شکافنده علم دین است ملاقات کنی، هرگاه وی را دیدی سلام من را به او برسان[۵]. دوران امامت امام باقر(ع) نوزده سال و همزمان با زمامداری ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک، هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید و ابراهیم بن ولید، از خلفای بنی امیه بود. آن حضرت در سال ۱۱۴ هجری قمری، در ۵۷سالگی به وسیله ابراهیم بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید و پیکر مطهرش در قبرستان بقیع، شهر مدینه به خاک سپرده شد[۶].
مقدمه
- نام مبارکش محمد و فرزند امام چهارم و هفتمین تن از چهارده معصوم(ع) است. در اول رجب یا سوم صفر سال ۵۷ﻫ. در مدینه به دنیا آمد و پنجاه و هفت سال زندگی کرد. جد والامقام امام باقر(ع)، حضرت حسین بن علی(ع) و پدرش حضرت زین‌العابدین(ع) و مادر ارجمندش، فاطمه- دختر امام حسن مجتبی(ع)- است. بدین‌سان، امام باقر(ع) از پدر و مادر به خاندان عصمت پیوسته است. پیامبر اسلام(ص) بدو لقب "باقرالعلوم" را ارزانی فرمود به معنای شکافنده علوم. از دیگر القاب شریف او است: شاکر، امین و شبیه (به پیامبر). کنیه گرامی‌اش، ابوجعفر است[۷][۸].
فضائل و مناقب
- امام باقر(ع) را آیینه تمام نمای پیامبر(ص) و امامان پیشین دانسته‌اند. در روایتی که پیامبر برای جابر بن عبدالله انصاری نام یکایک امامان معصوم(ع) را باز می‌گوید، آمده است که چون پیامبر به امام باقر(ع) می‌رسد، به جابر فرمان می‌دهد که سلام مرا بدو برسان[۹].
- از فضائل آن امام همام است:
- علم: امام باقر(ع) سرآمد عالمان روزگار خویش بود. برخی دانشمندان بزرگ مسلمان گفته‌اند که او چنان به رموز و اسرار علوم آگاه بود و احکام و حکمت‌ها و لطایف علمی را به طالبان عطا می‌فرمود که کسی جز کوردلان یا گمراهان منکر آن نتواند بود[۱۰][۱۱].
- حلم: فرو خوردن خشم و خویشتنداری هنگام غضب، از صفات آشکار امام باقر(ع) است[۱۲].
- تسلیم: رضا و تسلیم در برابر خواست و اراده الهی، از دیگر ویژگی‌ها و فضیلت‌های امام باقر(ع) است. در روایتی همان امام همام(ع) می‌فرماید: "ما [اهل بیت] دست به دعا برمی‌داریم و حاجت خویش را از خدا می‌خواهیم؛ اما چون قضای الهی به گونه‌ای دیگر رقم خورد، همان را می‌پسندیم"[۱۳][۱۴].
- انفاق: دستگیری از فقیران و تهیدستان، یکی دیگر از فضیلت‌های اخلاقی امام باقر(ع) است.امام(ع) از این نظر میان مردم شهرتی چشمگیر داشت و همه او را به احسان و کرم می‌شناختند هر چند دارایی فراوانی نداشت. امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: "دارایی پدرم در میان خاندانش، کم‌تر بود؛ ولی خرجش بیشتر. با این حال، او هر جمعه یک دینار صدقه می‌داد"[۱۵][۱۶].
- هیبت: شخصیت امام باقر(ع) را جلوه‌ای ویژه در دیده دیگران بود و هر کسی را در تأثیر خویش می‌گرفت.
- ابوبصیر گوید: خدمت امام باقر(ع) رسیدم و عرض کردم: "شما وارث رسول خدا(ص) هستید؟ فرمود: آری! گفتم: رسول خدا وارث پیامبران بود و هر چه را که آنها می‌دانستند می‌دانست؟ فرمود: آری! گفتم: شما می‌توانید مرده را زنده کنید و کور مادر زاد و مبتلا به پیسی را بهبود بخشید؟ فرمود: آری به اذن خدا! آن‌گاه به من فرمود: ای ابا محمد! نزدیک من بیا، پس نزدیکش رفتم، حضرت به چهره‌ام و چشمم دست کشید که فوراً بینا شدم و خورشید و آسمان و زمین و خانه‌ها و هر چه را که در شهر بود دیدم"[۱۷][۱۸].
- از دیگر فضائل امام باقر(ع) است: عبادت و راز و نیاز، فروتنی، مهم شمردن امر آخرت، سخاوت و کار و کوشش[۱۹][۲۰].
امامت
- امامت امام باقر(ع) را میتوان به نص پیامبر(ص) و وصیت امام پیشین ثابت کرد. پیامبر اسلام(ص) در روایتی، نام مبارک او را به عنوان پنجمین خلیفه و وصی خویش آورده و فرمانبرداری او را بر مسلمانان واجب دانسته است[۲۱]. نقل است که حضرت زین العابدین(ع) پیش از شهادت، فرزندان خویش را گرد آورد و حضرت باقر(ع) را وصی خود خواند و امر دیگر فرزندان را نیز بدو سپرد[۲۲]. افزون بر این، برتری و کمال آن امام همام(ع) بر دیگران، دلیلی دیگر بر امامت او است. شکی در این نیست که همه اهل آن روزگار، آن حضرت را اعلم و افضل می‌دانسته‌اند[۲۳][۲۴].
روزگار امامت
- امام باقر(ع) در روزگار طفولیت بود که همراه کاروان جد گرامی‌اش، حضرت حسین بن علی(ع)، به کربلا رفت. آن امام ارجمند(ع) چهار سال با امام حسین(ع) و سی و چهار سال با پدر گرامی‌اش زیست و به سال ۹۵ﻫ. به امامت رسید و حدود بیست سال امامت کرد[۲۵].
- حاکمان معاصر امامت او عبارت‌اند از: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک[۲۶][۲۷].
- مهم‌ترین ویژگی روزگار امامت امام باقر(ع) آن بود که فرصتی برای راه انداختن نهضتی علمی و فکری پیش آمد. امام از این فرصت بهره جست و شاگردان برجسته‌ای تربیت کرد و فرهنگ شیعی و آموزه‌های راستین اسلام را گسترانید. پیش از آن، دیگر امامان تنها مجال یافتند از کیان اسلام به دفاع برخیزند و بقای دین را پی جویند؛ زیرا بنیان دین آسمانی با خطری جدی رو به رو گشته بود. در روزگار امام باقر(ع) می‌باید آنچه امامان پیشین حفظ کرده بودند، به میان جامعه می‌رفت و گسترش می‌یافت[۲۸].
- بدین‌سان، میتوان عصر امامان معصوم(ع) را دو دوره دانست: یکی دوره تثبیت و دیگر دوره ترویج. امامت امام باقر(ع) در دوره دوم جای داشت و وقت آن بود که تعالیم دینی از حلقه شیعیانی معدود به عرصه گسترده جامعه اسلامی راه یابند و آموزه‌های شیعی در چارچوبی منطقی آشکارا پدیدار گردند. گفته‌اند که امام باقر(ع) در یک روز هزار مسئله بیان فرمود[۲۹] و این نشان می‌دهد که در دوره ترویج، فرصتی گران‌بها فراچنگ آمده بود و امام(ع) به خوبی از آن سود برده است[۳۰].
- امام باقر(ع) برای بهره بردن از فرصت پیش آمده، دو شیوه برگزید: الف. آموزش و پرورش شاگردان مستعد و تشکیل حوزه علمی؛ ب. آشنا ساختن عموم مردم با تعالیم راستین دینی از گذر سخنرانی، جلسه‌های علمی- دینی، مباحثه با اهل فِرَق و اعزام مبلغ به میان مردم[۳۱]. حکومت اموی از عصر عبدالملک مروان به بعد به ظاهر، سیاستِ مماشات با آل ابی‌طالب را در پیش گرفت و این از مهم‌ترین علل شدت یافتن فعالیت‌های علمی- فرهنگی امام بود[۳۲]. افزون بر این، نحله‌های کژاندیش فقهی و کلامی نیز در این روزگار ظهور و بروز یافته بودند و از این رو، لازم می‌نمود برای مقابله با انحرافات فکری جدید، حرکت علمی نظام‌مندی راه افتد و مرکزیت و مرجعیت فکری جامعه را در دست گیرد. بر جای ماندن صدها روایت از امام باقر(ع) درباره مسائل فکری و دینی نشان می‌دهد که امام باقر(ع) برای از میان بردن بیراهه‌های فکری و دینی بسیار کوشیده است[۳۳][۳۴].
شهادت
- حکام اموی، سرانجام از فعالیت‌های امام(ع) به بیم افتادند و هشام بن عبدالملک، دهمین حاکم اموی فرمان داد تا ابراهیم بن ولید، با زهری کشنده امام باقر(ع) را مسموم کند. امام در ماه ذی‌الحجه ۱۱۴ﻫ. در ۵۷ سالگی به شهادت رسید و پیکر پاکش در قبرستان بقیع مدینه به خاک سپرده شد[۳۵][۳۶].
دوران امامت امام محمد باقر(ع)
- این دوره را باید سرآغاز نهضتی عظیم و همه‌جانبه در زمینه فرهنگ و معارف اسلامی دانست. مشکلات عدیده قدرت غاصب از طرفی و شیوع ترجمه فلسفه، گسترش مباحث کلامی و پیدایش نحله‌های متعدّد در علم عقاید و کلام، سر بر آوردن گروهی صوفی مسلک و زهد پیشه که عکس‌العملی در مقابل دنیاگرایی مسلمانان بود، پیدایش فقهای درباری و متکلّمان و...، لزوم توجّه به فرهنگ و معارف اسلام را بسیار حیاتی میکرد و از سوی دیگر، جبهه نظامی و انقلاب‌های مسلّحانه را شورش گران علوی و دیگران گرم نگه می‌داشتند و تنها نظارتی را از سوی امام طلب میکرد. در چنین شرایطی امام(ع) شرح، توضیح، تفسیر و تبیین حقایق اسلام را وجهه همّت خود قرار داد، در همه زمینه‌ها (عقاید، کلام، فقه، حدیث، تفسیر قرآن و سایر علوم) به شکافتن علوم مشغول شد. سخنانی که از امام باقر(ع) و فرزندش در زمینه معارف مختلف اسلامی رسیده به تنهایی بیشتر از تمام سخنانی است که از سیزده معصوم دیگر در دست است. اقیانوسی از علوم مختلف توسّط امام باقر و فرزندانش ایجاد شد که تا انسان در یکی از شاخه‌های علوم اسلامی به پژوهش نپردازد، از عمق و وسعت آن آگاه نخواهد شد. در این زمینه بحث مفصّل‌تری در دوران امام صادق(ع) خواهد آمد.
- موضع دیگر امام باقر(ع) از مبارزات سیاسی حضرت بود در جهت تصحیح فرهنگ سیاسی حاکم بر جامعه و معرفی سیاست اسلامی. امام صادق(ع) در حضور پدر، در مجمع عمومی موسم حجّ به سخنرانی می‌پردازد و در آن مسئله پیشوایی و امامت را در اسلام مطرح کرده، شرایط و ویژگی‌های پیشوایان بر حقّ و خلیفه‌های خدا بر زمین را بر می‌شمارد و بیان می‌کند که رستگاری و سعادت دو عالم در پیروی از ایشان است و مصداق این ائمه بر حق را اهل بیت پیامبر(ص) معرّفی می‌کند. این سخنرانی که در زمان اقتدار هشام خلیفه اموی و در حضور او در مکّه انجام گرفت، به تعقیب امام باقر(ع) و فرزندش بعد از موسم حج منجر شد و بهترین دلیل بر مبارزات سیاسی حضرت، شهادت او توسط حکّام جور است.
- محور دیگر دوران امامت حضرت، نظارت عمومی بر جریان‌های کلّی جامعه و جلوگیری از ضربه وارد شدن به اسلام بود. نقطه و علامت‌گذاری حروف، آموزش کیفیّت، ضرب سکّه و... از موارد دفاع از جامعه اسلامی در مقابل خطرات خارجی است و در پایان برای ارشاد مردم بعد از شهادت وصیّت کرد، مالی از او وقف شود تا به مدّت ده سال در موسم حج و در منی برای حضرت اقامه عزا شود. زمان و مکان و فلسفه اقامه مجلس، از جدیت حضرت برای روشن شدن حقایق و هدایت توده مردم حکایت دارد[۳۷].
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۰۲.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۱۵؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ص۱۵۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۶، ص۲۱۲.
- ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۲۲۷.
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ص۱۵۸؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ص۴۹۸.
- ↑ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۳۶؛ فتال نیشابوری، محمد بن فتال، روضة الواعظین، ص۲۰۲.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۱۵؛ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابوطالب، ج۲، ص۲۲۷.
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۱۵۹- ۱۵۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۶.
- ↑ حلیة الابرار، ۳/ ۳۶۱.
- ↑ الصواعق المحرقة، ۲۰۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۷.
- ↑ سنن النبی، ۳۷۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۷.
- ↑ وسائل الشیعة، ۷۱/ ۴۱۳.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۷.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۳۷۴.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۰۴.
- ↑ اعیان الشیعه، ۱/ ۶۵۳- ۶۵۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۸.
- ↑ ینابیع المودة، ۵۵۴.
- ↑ بحارالانوار، ۴۶/ ۲۳۰.
- ↑ الصواعق المحرقة، ۲۰۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۸.
- ↑ اعلام الوری، ۲۵۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۸.
- ↑ بحارالانوار، ۴۶/ ۲۵۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۸.
- ↑ پیشوایان ما، ۱۷۳ و ۱۷۴.
- ↑ عوالم العلوم، ۱۸/ ۱۷۱.
- ↑ سیره چهارده معصوم، ۴۸۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۹.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ۴/ ۲۲۷ و ۲۲۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۹.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۳۹-۱۴۰.