بحث:انسان: تفاوت میان نسخه‌ها

انسان با تعبیرها و تعریف‌های مختلف و متفاوتی تعریف شده است. از قبیل: حیوان ناطق (تعقّل کننده)، مطلق طلب، لایتناهی، آرمان‌خواه، ارزش جو، حیوان ماوراء الطّبیعی، سیری ناپذیر، غیرمعیّن، متعهّد و مسؤول، آینده‌نگر، آزاد و مختار، عصیانگر اجتماعی، خواستار نظم، خواستار زیبایی، خواستار عدالت دو چهره، عاشق، مکلّف، صاحب وجدان، دو ضمیری، آفریننده و خلّاق، تنها، مضطرب، عقیده‌پرست، ابزارساز، ماوراءجو، تخیّل‌آفرین، معنوی، دروازه معنویّت و....

بدیهی است که هر یک از این امتیازات به جای خود صحیح است، امّا شاید اگر بخواهیم تعبیری بیاوریم که جامع تفاوت‌های اساسی باشد، همان به که از علم و ایمان یادکنیم و بگوییم انسان حیوانی است که با دو امتیاز علم و ایمان از دیگر جانداران امتیازیافته است^[۱].

انسان حیوان هو عیناً ناطق است. حیوانیتی است که آن حیوانیّت در ضمن ناطق است^[۲]. انسان، خود نوعی حیوان است؛ از این رو با دیگر جانداران مشترکات بسیار دارد؛ امّا یک سلسله تفاوت‌ها با هم‌جنسان خود دارد که او را از جانداران دیگر متمایز ساخته و به او مزیّت و تعالی بخشیده و او را بی‌رقیب ساخته است^[۳]. انسان مجموعه‌ای است از قوا، غرائز و استعدادها، انسان هم به زمان حاضر بستگی دارد و هم به زمان آینده^[۴]. انسان موجودی است ارزش جو، آرمان‌خواه و کمال‌مطلوب خواه آرمان‌هایی را جستجو می‌کند که مادّی و از نوع سود نیست؛ آرمان‌هایی که تنها به خودش و حدّاکثر همسر و فرزندانش اختصاص ندارد؛ عامّ و شامل و فراگیرنده همه بشریّت است، به محیط و منطقه خاص یا قطعه‌ای خاص از زمان محدود نمی‌گردد^[۵]. انسان تنها موجودی است که میان خودش و ماهیّتش جدایی و فاصله است، یعنی میان انسان و انسانیت^[۶]. انسان برخلاف جماد و نبات و حیوان، شخصی دارد و شخصیّتی. شخص انسان (یعنی مجموعه جهازات بدنی او) بالفعل به دنیا می‌آید. انسان در آغاز تولد از نظر جهازات بدنی مانند حیوانات دیگر بالفعل است، ولی از نظر جهازات روحی از نظر آنچه بعداً شخصیّت انسانی او را می‌سازد، موجودی بالقوّه است، ارزش‌های انسانی او در زمینه وجودش بالقوّه موجود است و آماده روییدن و رشد یافتن. انسان از نظر روحی و معنوی یک مرحله بدنی عقب‌تر است. جهازات بدنی‌اش در رحم عوامل دست‌اندرکار آفرینش ساخته و پرداخته می‌شود، ولی جهازات روحی و معنوی و ارکان شخصیّتش در مرحله بعد از رحم باید رشد داده شود و پایه‌گذاری گردد. از این رو می‌گوییم هرکس خود بنّا و معمار و مهندس شخصیّت خود است؛ قلم تصویرکننده و نقّاش خلقت انسان (برخلاف شخص او) به دست خودش داده شده است^[۷]. [انسان] او مخلوقی است اجتماعی، اجتماع در نیروی علمی و دماغی و بدنی او که آن محصول را به وجود آورده است سهیم است؛ او در قوای جسمی و روحی خود مدیون اجتماع است؛ آن قوا و نیروها تنها مال خود او نیست، اجتماع در خود آنها ذی‌حق است، علیهذا اجتماع در محصول این نیروها نیز ذی‌حق است^[۸].

انسان به عنوان یک حیوان به اصطلاح مستوی‌القامّه و یک سر و دو گوش که روی دو گوش که روی دو پای خود راه می‌رود که نیست، انسان یعنی انسانیّت، یعنی فضائل انسانی، نه این گوشت و پوست. اگر انسان این گوشت و پوست بخواهد باشد و هیچ فرقی میان انسان و حیوان نیست، انسان هم حیوانی است که جانی دارد و می‌خورد و می‌خوابد و شهواتی دارد، پس برایش نمی‌توان ارزش قائل شد. وقتی می‌گوییم انسان به اعتبار آن کمالات و اعتبارهای انسانی می‌گوییم. اگر کسی ضدّ انسان باشد، و در واقع انسانی بالقوّه، و ضدّ انسانِ بالفعل باشد، او انسان شمرده نمی‌شود^[۹]. [انسان] موجودی است مرکب از آنچه در فرشتگان وجود دارد و از آنچه در خاکیان موجود است؛ هم ملکوتی است و هم مُلکی، هم علوی است و هم سفلی^[۱۰].

انسان یعنی هرچیزی که متعلّق به خودش است با چشم تحسین و اعجاب نگاه می‌کند. به قول سعدی: هرکسی را عقل خود به کمال نماید و فرزند خود به جمال. انسان غریزه حبّ به ذات دارد، به خودش بیش از هرچیزی و هرکسی علاقمند است، همیشه خودش را و آنچه وابسته به خودش است با عینک خوش‌بینی می‌نگرد؛ یعنی درباره خودش و آنچه مربوط به خودش است طوری قضاوت می‌کند که دلش راضی شود، نه آن طور که حقیقت است. انسان اخلاق بد خود را خوب می‌پندارد و اعمال ناپسند خود را پسندیده. أَفَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا^[۱۱]. تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ^[۱۲]^[۱۳].

بنابر تلقی فطری از انسان، انسان موجودی است دارای سرشت الهی، مجهز به فطرتی حق‌جو و حق‌طلب، حاکم بر خویشتن و آزاد از جبر طبیعت، جبر محیط، جبر سرشت و جبر سرنوشت^[۱۴].

خود انسان این است که خودی نداشته باشد و به اصطلاح خودمان انسان عبارت است از لا تعینی مطلق، حد انسان بی‌حدی و مرز او بی‌مرزی، و رنگ او بی‌رنگی و شکل او بی‌شکلی و قید او بی‌قیدی و بالاخره ماهیت او بی‌ماهیتی است. انسان موجودی است فاقد طبیعت، فاقد هرگونه اقتضاء ذاتی، بی‌رنگ و بی‌شکل و بی‌ماهیت؛ هر حد و هر مرز و هر قید و طبیعت و هر رنگ و شکلی که به او تحمیل کنیم خود واقعی او را از او گرفته‌ایم^[۱۵]. مقصود از انسان نه هر انسانی است، نه انسان بالقوّه و نه انسان ضدّ انسان، بلکه انسان دارای انسانیت است^[۱۶].

مراجعه به جوهر انسان^[۱۷] اصالت انسان^[۱۸]، ناس و انسان^[۱۹]^[۲۰]

انسان اخلاقی

انسان اخلاقی، انسانی است که از دایره خود پا بیرون گذاشته است و به غیر خود رسیده است. این همان مسلکی که در اخلاق، محبّت را به عنوان پایه اخلاق تبلیغ می‌کند و اخلاق در نظر او یعنی محبت، معلّم اخلاقی که اخلاقش بر این پایه است خودش را پیام‌آور محبت می‌داند^[۲۱]^[۲۲]

انسان اجتماعی

انسان مانند برخی از جانداران دیگر، اجتماعی آفریده شده است. فرد به تنهایی قادر نیست نیازهای خویش را برطرف سازد. زندگی باید به صورت یک شرکت درآید که همه در وظایف و بهره‌ها سهیم باشند و یک نوع تقسیم کار میان افراد برقرار شود، با این تفاوت میان انسان و سایر جاندارهای اجتماعی (مانند زنبور عسل) که در آنها تقسیم کار و وظیفه به حکم غریزه و به فرمان طبیعت صورت گرفته است و امکان هر نوع تخلّف و سرپیچی از آنها گرفته شده است. برخلاف انسان که موجودی آزاد و مختار است و کار خویش را آزادانه و به عنوان وظیفه و تکلیف باید انجام دهد. به عبارت دیگر، آن جاندارها همان‌طور که نیازهایشان اجتماعی است، غرایز اجتماعی نیز به صورت جبری حاکم بر آنهاست. انسان نیازهایش اجتماعی است بدون آنکه چنان غرایزی بر او حکومت کند. غرایز اجتماعی انسان به صورت یک سلسله تقاضا در باطن انسان وجود دارد که در سایه تعلیم و تربیت باید پرورش یابد^[۲۳].

اجتماعی بودن انسان و به صورت جامعه درآمدن او و دارای روح جمعی شدنش از خاصیّت ذاتی نوعی او سرچشمه می‌گیرد و یک خاصیّت از خواص فطری نوع انسان است، نوع انسان برای اینکه به کمال لایق خود که استعداد رسیدن به آن را دارد برسد، گرایش اجتماعی دارد و زمینه روح جمعی را فراهم می‌کند^[۲۴]. بدون شک انسان یک موجود اجتماعی است. معنای اینکه انسان موجود اجتماعی است، مسلّم صرف این نیست که انسان‌ها باید با یکدیگر در یک مکان - مثلاً در شهر یا ده - زندگی کنند و زندگی‌هایشان نمی‌تواند مثل بعضی از حیوانات صحرا که انفرادی زندگی می‌کنند (مانند شیر و پلنگ) به طور منفرد باشد؛ صرف این نیست که فقط با هم گلّه‌وار زندگی می‌کنند، بلکه زندگی افراد بشر بر اساس یک سلسله روابط است و در واقع یک نوع ترکیب میان افراد صورت می‌گیرد و این ترکیبی است منحصر به نوع خود؛ این جور ترکیب، خارج از جهان انسان وجود ندارد^[۲۵]^[۲۶]

انسان اسلام

انسانِ اسلام تنها یک حیوان مستقیم‌القامه که ناخنی پهن دارد و با دوپا راه می‌رود و سخن می‌گوید نیست؛ این موجود از نظر قرآن ژرف‌تر و مرموزتر از این است که بتوان آن را با این چند کلمه تعریف کرد. قرآن، انسان را مدح‌ها و ستایش‌ها کرده و هم مذمت‌ها و نکوهش‌ها نموده است. عالی‌ترین مدح‌ها و بزرگ‌ترین مذمت‌های قرآن درباره انسان است؛ او را از آسمان و زمین و از فرشته برتر و در همان حال از دیو و چهارپایان پست‌تر شمرده است. از نظر قرآن، انسان موجودی است که توانایی دارد جهان را مسخّر خویش سازد و فرشتگان را به خدمت خویش بگمارد و هم می‌تواند به اسفل سافلین سقوط کند. این خود انسان است که باید درباره خود تصمیم بگیرد و سرنوشت نهایی خویش را تعیین نماید^[۲۷]^[۲۸]

انسان ایدئولوژیک

یعنی یک موجود عقیده‌ای است، تا آنجا که می‌گوید: إن الحیاه عقیده و جهاد اصلاً زندگی انسانی این است که انسان عقیده‌ای داشته باشد و در راهش جهاد کند؛ و این را که انسان در خدمت عقیده‌اش نباشد و فقط در خدمت منافعش باشد، دون شأن انسانیت تلقی می‌کنند^[۲۹]^[۳۰]

انسان بی‌طبقه

در دو سه قرن اخیر یک سلسله مکتب‌های دیگر پیدا شده است که اینها بیشتر به جنبه‌های اجتماعی گرایش پیدا کرده‌اند، نه به جنبه‌های فردی. یکی انسان کامل را انسان بی‌طبقه می‌داند؛ معتقد است که اگر انسانی در طبقه‌ای باشد (مخصوصاً در طبقه‌های عالی‌تر) همیشه یک انسان معیوب است و بلکه در جامعه طبقاتی، هیچ‌وقت انسان درست و سالم وجود ندارد^[۳۱]^[۳۲]

انسان حقیقی

انسان حقیقی خلیفة‌الله است، مسجود ملائکه است، همه چیز برای اوست و بالأخره دارنده همه کمالات انسانی است، انسان به علاوه ایمان است نه انسان منهای ایمان. انسانِ منهای ایمان، کاستی گرفته و ناقص است. چنین انسانی حریص است، خون‌ریز است، بخیل و ممسک است، کافر است، از حیوان پست‌تر است^[۳۳]^[۳۴]

انسان فطری

یک انسان فطری یعنی هرکسی بالفطره، انسان متولّد می‌شود همراه یک سلسله ارزش‌های عالی و متعالی بالقوّه. وقتی انسان متولد می‌شود، بالقوّه اخلاقی است، بالقوّه متدیّن است، بالقوّه حقیقت‌جوست، بالقوّه زیبایی دوست است، بالقوّه آزاد است؛ تمام ارزش‌ها را بالقوّه در خودش دارد، مثل درختی است که باید به او آب، نور و لوازم دیگر رساند، تا رشد کند و اینها در او به وجود آید. این انسانِ فطری است^[۳۵]^[۳۶]

پانویس

↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۲۵.
↑ حرکت و زمان، جلد دوم، ص۲۸.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۲۱.
↑ مجموعه آثار، ج۷، ص۵۷.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۲۳.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۳۱۴.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۳۱۳.
↑ نظری به نظام اقتصادی اسلام، ص۵۶.
↑ تعلیم و تربیت در اسلام، ص۱۴۷.
↑ انسان کامل، ص۳۹.
↑ «پس آیا کسی که بدی کردارش در چشم وی آرایش یافته است و آن را نیکو می‌بیند (چون کسی است که رهیافته است)؟» سوره فاطر، آیه ۸.
↑ «سوگند به خداوند که ما به سوی امّت‌های پیش از تو (نیز پیامبرانی) فرستاده‌ایم امّا شیطان کردار آنان را در چشمشان آراست» سوره نحل، آیه ۶۳.
↑ بیست گفتار، ص۲۸۳.
↑ قیام و انقلاب حضرت مهدی (ع)، ص۵۲.
↑ سیری در نهج البلاغه، ص۲۸۷.
↑ فلسفه اخلاق، ص۲۶.
↑ انسان کامل، ص۱۵۵.
↑ اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، ص۲۲۷؛ فلسفه تاریخ، جلد اول، ص۱۱۰.
↑ آشنایی با قرآن، جلد اول و دوم، ص۱۹۳.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۲.
↑ فلسفه اخلاقی، ص۳۹.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۴۷.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۳۵۶.
↑ اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، ص۱۲۲.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۵.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۲۶۷.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.
↑ اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، ص۱۰۴.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.
↑ انسان کامل، ص۱۳۹.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.
↑ مجموعه آثار، ج۲، ص۲۷۳.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.
↑ شناخت، ص۲۴۱.
↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.

[1] مجموعه آثار، ج۲، ص۲۵.

[2] حرکت و زمان، جلد دوم، ص۲۸.

[3] مجموعه آثار، ج۲، ص۲۱.

[4] مجموعه آثار، ج۷، ص۵۷.

[5] مجموعه آثار، ج۲، ص۲۳.

[6] مجموعه آثار، ج۲، ص۳۱۴.

[7] مجموعه آثار، ج۲، ص۳۱۳.

[8] نظری به نظام اقتصادی اسلام، ص۵۶.

[9] تعلیم و تربیت در اسلام، ص۱۴۷.

[10] انسان کامل، ص۳۹.

[11] «پس آیا کسی که بدی کردارش در چشم وی آرایش یافته است و آن را نیکو می‌بیند (چون کسی است که رهیافته است)؟» سوره فاطر، آیه ۸.

[12] «سوگند به خداوند که ما به سوی امّت‌های پیش از تو (نیز پیامبرانی) فرستاده‌ایم امّا شیطان کردار آنان را در چشمشان آراست» سوره نحل، آیه ۶۳.

[13] بیست گفتار، ص۲۸۳.

[14] قیام و انقلاب حضرت مهدی (ع)، ص۵۲.

[15] سیری در نهج البلاغه، ص۲۸۷.

[16] فلسفه اخلاق، ص۲۶.

[17] انسان کامل، ص۱۵۵.

[18] اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، ص۲۲۷؛ فلسفه تاریخ، جلد اول، ص۱۱۰.

[19] آشنایی با قرآن، جلد اول و دوم، ص۱۹۳.

[20] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۲.

[21] فلسفه اخلاقی، ص۳۹.

[22] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر

[23] مجموعه آثار، ج۲، ص۴۷.

[24] مجموعه آثار، ج۲، ص۳۵۶.

[25] اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، ص۱۲۲.

[26] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۵.

[27] مجموعه آثار، ج۲، ص۲۶۷.

[28] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.

[29] اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، ص۱۰۴.

[30] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.

[31] انسان کامل، ص۱۳۹.

[32] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.

[33] مجموعه آثار، ج۲، ص۲۷۳.

[34] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.

[35] شناخت، ص۲۴۱.

[36] زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۵۶-۱۵۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]