ضرورت تشکیل حکومت: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

اصل [[حکومت]]، فارغ از دینی یا غیر دینی بودن آن، را می‌توان از دو راه به [[اثبات]] رساند.

== حکومت عامل [[نظم]] و تداوم زندگی اجتماعی ==

=== انکارناپذیری زندگی اجتماعی ===

[[پیامبر اکرم]] {{صل}} در بیان [[فلسفه]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] مثلی می‌آورند که گروهی از [[مردم]] در یک کشتی سوار شدند، کشتی روی آب می‌رفت و هر یک از مسافران در جای مخصوص خود بودند. یکی از مسافران، به بهانه اینکه جایی که نشسته، جایگاه خودش است و تنها به او تعلق دارد، با وسیله‌ای که در [[اختیار]] داشت همان نقطه را سوراخ کرد و مسافران به تماشای او نشستند و هیچ واکنشی از خود بروز ندادند؛ در نتیجه کشتی در اثر [[بی‌تفاوتی]] دیگران [[غرق]] شد. اگر سایر مسافران دست او را گرفته و مانع او می‌شدند، هرگز غرق نمی‌شدند. آیا این نمونه بیانگر نیاز [[فطری]] و [[عقلی]] [[انسان]] به وجود جمع و [[زندگی]] با دیگر همنوعان و برخورداری طرفین از مساعدت و ثمره کار همدیگر نیست؟

تمام این موارد، علاوه بر [[اجتماعی بودن اسلام]] و [[احکام]] آن، بر [[فطرت]] [[اجتماعی]] انسان [[حکم]] صریح یا حداقل ضمنی دارد. البته این مسئله، حقیقتی است که نوع [[انسان‌ها]] منکر آن نیستند و [[اثبات]] آن نیاز به [[برهان]] و [[استدلال]] ندارد؛ بلکه مقصود [[تذکر]] این اصل مشترک و ضروری زندگی [[بشر]] است که هر فردی، با هر [[اعتقاد]] و [[باور]] شخصی، نمی‌تواند جمعی زندگی کردن بشر را، [[انکار]] نماید؛ زیرا انکار زیست جمعی، مرادف با عدم [[توانایی]] انسان در رفع نیازهای ضروری و در نتیجه قائل شدن به [[نفی]] دوام و بقای نوع بشر است<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۱۳۰-۱۴۲.</ref>.

=== [[نظم]] لازمه زندگی اجتماعی بشر ===

تا آنجا که مولی‌الموحدین، امیرالمؤمنین علی {{ع}}، در اواخر [[عمر]] شریفشان، در وصیتی خطاب به [[حسنین]] {{عم}} فرموده‌اند: {{متن حدیث|أُوصِيكُمَا وَ جَمِيعَ‏ وَلَدِي‏ وَ أَهْلِي‏ وَ مَنْ بَلَغَهُ كِتَابِي بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِكُمْ وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَيْنِكُمْ}}<ref>فیض‌الاسلام نهج البلاغه، نامه ۴۷.</ref>؛ شما و همه [[فرزندان]] و اهل‌بیتم و هرکه نوشته‌ام به او می‌رسد، به [[تقوی]]، [[ترس از خدا]]، مرتب کردن و [[نظم]] در [[کارها]]، و [[اصلاح]] اموری که موجب جدایی بین شما می‌گردد، سفارش می‌کنم. [[وحدت سیاق]] [[کلام]] [[حضرت]] و عطف “نظم امر” به “تقوی”، نشان می‌دهد که نظم هم به اندازه [[تقوای الهی]] لازم و ضروری است و همان‌گونه که تقوای الهی جوهره [[ایمان]] است، [[نظم در امور]] نیز می‌تواند موجب [[حفظ]] و فزونی [[مراتب ایمان]] گردد.

امیرالمؤمنین علی {{ع}}، [[حکومت ظالم]] و [[فاجر]] را با همه [[زشتی‌ها]] و نتایج بد و ناگوار آن بر وضعیتی که [[آشوب]] و هرج و مرج در یک جامعه [[حاکم]] شود و [[فتنه]] و بی‌حکومتی بر آن چیره گردد ترجیح داده و می‌فرمایند: {{متن حدیث|وَالٍ‏ ظَلُومٌ‏ غَشُومٌ‏ خَيْرٌ مِنْ‏ فِتْنَةٍ تَدُومُ‏}}<ref>غرر و درر، کلام ش۱۰۱۰۹.</ref>؛ [[حاکم ستمگر]] [[غاصب]] از فتنه و هرج و مرج [[پایدار]]، بهتر است.

واضح است که [[امام]] {{ع}} نیز در [[مقام]] بیان [[مشروعیت حکومت]] [[ستمگر]] نیست؛ بلکه وجود [[حکومت]]، هرچند ستمگر و [[ظالم]] را، بر بی‌حکو [[متی]] و هرج و مرج ترجیح می‌دهند. از این [[روایت]] می‌توان استفاده نمود که، برای ایجاد ضابطه، [[قانون]] و [[برقراری نظم]] در جامعه [[ضرورت حکومت]]، آشکار و روشن است.

وجود نظم در جامعه و [[ضرورت اجتماعی]] آن، [[نیازمند]] [[دلیل]] و [[برهان]] نیست، [[روایات]] [[ائمه]] {{عم}} نیز در مقام [[ارشاد]] و امضای یک [[حکم عقلی]] هستند که [[ضرورت]] و غیر قابل [[انکار]] بودن آن نزد همگان پذیرفته شده است و از آنجا که بروز تغییرات و تحولات، کنش‌ها و واکنش‌ها و تأثیر و تأثرات [[اجتماعی]] اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توان لحظه‌ای را یافت که نبض [[جامعه]] از [[پویایی]] و حرکت باز ایستد، [[لزوم]] ایجاد [[نظم]] و هماهنگی و تلاش در جهت رفع دوگانگی و برخوردها، امری است که همه بر آن اتفاق‌نظر داشته و [[موفقیت]] آنان در گروه تلاش برای [[حاکمیت]] و استقرار آن است<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۱۳۰-۱۴۲.</ref>.

== [[حکومت]]، شامل هماهنگی و [[انتظام]] اجتماعی ==

# [[ابومحمد الفضل بن شاذان نیشابوری]] از [[حضرت رضا]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که فرمود: {{متن حدیث|وَ لِمَ‏ جَعَلَ‏ أُولِي‏ الْأَمْرِ وَ أَمَرَ بِطَاعَتِهِمْ‏ قِيلَ لِعِلَلٍ كَثِيرَةٍ مِنْهَا أَنَّ الْخَلْقَ لَمَّا وَقَفُوا عَلَى حَدٍّ مَحْدُودٍ وَ أُمِرُوا أَنْ لَا يَتَعَدَّوْا تِلْكَ الْحُدُودَ لِمَا فِيهِ مِنْ فَسَادِهِمْ لَمْ يَكُنْ يَثْبُتُ ذَلِكَ وَ لَا يَقُومُ إِلَّا بِأَنْ يَجْعَلَ عَلَيْهِمْ فِيهَا أَمِيناً يَأْخُذُهُمْ بِالْوَقْتِ عِنْدَ مَا أُبِيحَ لَهُمْ وَ يَمْنَعُهُمْ مِنَ التَّعَدِّي عَلَى مَا حَظَرَ عَلَيْهِمْ لِأَنَّهُ لَوْ لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ لَكَانَ أَحَدٌ لَا يَتْرُكُ لَذَّتَهُ وَ مَنْفَعَتَهُ لِفَسَادِ غَيْرِهِ}}؛ اگر کسی بپرسد. چرا [[خدای حکیم]] «اولی الامر» قرار داده و به [[اطاعت]] آنان امر کرده است، جواب داده خواهد که به [[علل]] و [[دلایل]] بسیار چنین کرده است، از آن جمله این که چون [[مردم]] بر طریقه مشخص و معینی نگه داشته شده و [[دستور]] یافته‌اند که از این طریقه [[تجاوز]] ننمایند و از حدود و [[قوانین]] مقرر در نگذرند زیرا که با این تجاوز و تخطی دچار [[فساد]] خواهند شد و از طرفی این امر به تحقق نمی‌پیوندد و مردم بر طریقه معین نمی‌روند و نمی‌مانند و [[قوانین الهی]] را بر پا نمی‌دارند مگر در صورتی که فرد (یا [[قدرت]]) [[امین]] و [[پاسداری]] بر ایشان گماشته شود که عهده‌دار این امر باشد و نگذارد پا از دائره حقشان بیرون نهند یا به [[حقوق]] دیگران [[تعدی]] کنند؛ زیرا اگر چنین نباشد و شخص یا قدرت بازدارنده‌ای گماشته نباشد، هیچ‌کس [[لذت]] و [[منفعت]] خویش را که با فساد دیگران ملازمه دارد، فرو نمی‌گذارد و در [[راه]] تأمین لذت و نفع شخصی به [[ستم]] و [[تباهی]] دیگران می‌پردازد.

#{{متن حدیث|وَ مِنْهَا أَنَّهُ‏ لَوْ لَمْ‏ يَجْعَلْ‏ لَهُمْ‏ إِمَاماً قَيِّماً أَمِيناً حَافِظاً مُسْتَوْدَعاً لَدَرَسَتِ الْمِلَّةُ وَ ذَهَبَ الدِّينُ وَ غُيِّرَتِ السُّنَنُ وَ الْأَحْكَامُ وَ لَزَادَ فِيهِ الْمُبْتَدِعُونَ وَ نَقَصَ مِنْهُ الْمُلْحِدُونَ وَ شَبَّهُوا ذَلِكَ عَلَى الْمُسْلِمِينَ لِأَنَّا وَجَدْنَا الْخَلْقَ مَنْقُوصِينَ مُحْتَاجِينَ غَيْرَ كَامِلِينَ مَعَ اخْتِلَافِهِمْ وَ اخْتِلَافِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ أَنْحَائِهِمْ فَلَوْ لَمْ يَجْعَلْ لَهُمْ قَيِّماً حَافِظاً لِمَا جَاءَ بِهِ الرَّسُولُ {{صل}} لَفَسَدُوا عَلَى نَحْوِ مَا بَيَّنَّا وَ غُيِّرَتِ الشَّرَائِعُ وَ السُّنَنُ وَ الْأَحْكَامُ وَ الْإِيمَانُ وَ كَانَ فِي ذَلِكَ فَسَادُ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ}}؛ و باز از جمله آن [[علل]] و [[دلایل]] یکی این است که اگر برای آنان [[امام]] برپا نگهدارنده [[نظم]] و [[قانون]]، خدمتگزار و [[امین]] و نگاهبان پاسدار و [[امانتداری]] [[تعیین]] نکند، [[دین]] به کهنگی و فرسودگی دچار خواهد شد و [[آیین]] از میان خواهد رفت و [[سنن]] و [[احکام اسلام]] دگرگونه و وارونه خواهد گشت و [[بدعت‌گزاران]] چیزها در دین خواهند افزود و [[ملحدان]] و بی‌دینان چیزها از آن خواهند کاست و آن را برای [[مسلمانان]] به گونه‌ای دیگر جلوه خواهند داد؛ زیرا می‌بینیم که [[مردم]] ناقص، [[نیازمند]] و ناکاملند، علاوه بر اینکه با هم [[اختلاف]] دارند و [[تمایلات]] گوناگون و حالات متشتت دارند؛ بنابراین هرگاه کسی را، که بر پا نگهدارنده، نظم و قانون باشد و پاسدار آنچه [[پیامبر]] آورده، بر مردم نگماشته بود؛ به چنان صورتی که شرح دادیم، [[فاسد]] می‌شدند و [[نظامات]] و [[قوانین]] و سنن و احکام اسلام دگرگونه می‌شود، [[ایمان]] و محتوای ایمان دگرگون می‌گشت و این [[تغییر]]، سبب [[فساد]] همگی [[مردمان]] و [[بشریت]] به تمامی است”<ref>بحارالانوار، ج۶، ص۶۰، ح۱.</ref>.

#{{متن حدیث|إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ‏ الدِّينِ‏ وَ نِظَامُ‏ الْمُسْلِمِينَ‏ وَ صَلَاحُ الدُّنْيَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۰۰.</ref>؛ [[امام رضا]] {{ع}} می‌فرمایند: [[امامت]] و [[رهبری]] به منزله مهار دین است و [[نظام]] [[مسلمین]] به وسیله امامت و [[صلاح دنیا]] و [[عزت]] [[مؤمنین]] به وسیله وی تأمین می‌شود.

# [[امام علی]] {{ع}} در [[حدیثی]] [[موقعیت امام]] در [[جامعه]] را به بند [[تسبیح]] [[تشبیه]] کرده، می‌فرمایند: {{متن حدیث|مَكَانُ الْقَيِّمِ بِالْأَمْرِ مَكَانُ النِّظَامِ‏ مِنَ‏ الْخَرَزِ يَجْمَعُهُ وَ يَضُمُّهُ فَإِنِ انْقَطَعَ النِّظَامُ تَفَرَّقَ وَ ذَهَبَ ثُمَّ لَمْ يَجْتَمِعْ بِحَذَافِيرِهِ أَبَداً}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۹۵.</ref>؛ جایگاه [[سرپرست]] در امر جامعه و [[حکومت]] به رشته و نخ تسبیح می‌ماند که آن را جمع کرده و در مدار خود نگه می‌دارد؛ پس آنگاه که رشته گسست، [[تسبیح]] پراکنده گشته و دانه‌های آن هرگز گرد هم جمع نمی‌شوند.

[[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: [[اسلام]] بر پنج چیز [[استوار]] گردیده است؛ بر [[نماز]] و [[زکات]] و [[حج]] و [[روزه]] و [[ولایت]]. [[زراره]] می‌پرسد که: کدام یک [[افضل]] و بالاتر از بقیه است؟ [[امام]] می‌فرماید: ولایت بر دیگران [[برتری]] دارد؛ زیرا ولایت کلید دیگر [[احکام]] است، و [[والی]] است که به [[اجرای احکام]] و اقامه آنها [[راهنمایی]] و [[دعوت]] می‌کند.

=== [[حکومت]]، زمینه‌ساز [[رشد]] و توسعه ===

از سوی دیگر، افراد، گروه‌ها و زیرمجموعه‌های جامعه، [[منافع]]، رشد و توسعه خود را دنبال می‌کنند. و به [[دلیل]] نامحدود بودن نیازهای فزاینده افراد و گروه‌ها و [[محدودیت]] منابع تأمین نیازها، پیدایش [[تعارض]] بر سر ارضای نیازها در جامعه اجتناب‌ناپذیر است؛ همچنین [[لزوم]] ایجاد هماهنگی کلیه فعالیت‌های بهره‌برداری از منابع و توزیع مناسب در میان افراد و اقشار [[اجتماعی]] با جهت‌گیری واحد و کلان، متناسب با آرمان‌های جامعه، تشکیلات [[امین]] و مقتدری را به نام [[دولت]]، توجیه می‌کند. این دستگاه با [[برنامه‌ریزی]] و [[سازماندهی]] کلان، می‌تواند رشد و توسعه کلان اجتماعی و زمینه‌های رشد و کمال فردی را امکان‌پذیر نماید»<ref>[[علی اصغر نصرتی|نصرتی، علی اصغر]]، [[نظام سیاسی اسلام (کتاب)|نظام سیاسی اسلام]]، ص ۱۳۰-۱۴۳.</ref>.

== پرسش مستقیم ==

* [[چگونه می‌توان ضرورت اصل حکومت را اثبات کرد؟ (پرسش)]]

== منابع ==

{{حکومت}}