فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'هارون الرشید' به 'هارون الرشید') |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = فاطمه معصومه | | موضوع مرتبط = فاطمه معصومه | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = فاطمه معصومه | ||
| مداخل مرتبط = [[فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی]] | | مداخل مرتبط = [[فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
'''حضرت [[فاطمه معصومه]] {{س}}''' پس از [[امام رضا]] {{ع}} دومین شخصیت خاندان [[امام کاظم]] {{ع}} بوده و به [[القاب]] والایی چون معصومه، کریمه [[اهل بیت]]، اخت [[الرضا]] {{ع}} و ... خوانده شده است. ایشان در سال ۲۰۱ هجری به [[شوق دیدار]] [[برادر]] از [[مدینه]] به سمت مرو حرکت کرد اما در [[شهر]] ساوه کاروان ایشان مورد تهاجم قرار گرفته و به حضرت نیز غذای سمی دادند لذا حضرت [[بیمار]] شد و بعد از ورود به [[شهر قم]] و پس از چند [[روز]] [[وفات]] کردند. | |||
حضرت [[فاطمه معصومه]]{{س}} پس از [[امام رضا]]{{ع}} | |||
حضرت فاطمه معصومه{{ | == مقدمه == | ||
حضرت [[فاطمه معصومه]] {{س}} پس از [[امام رضا]] {{ع}}، دومین [[شخصیت]] [[ملکوتی]] [[خاندان]] [[موسی بن جعفر]] {{ع}} به شمار می‌آید و به [[القاب]] والایی چون معصومه، کریمه [[اهل بیت]]، [[طاهره]]، [[حمیده]]، بِره، رشیده، [[تقیه]]، نقیه، رضیه، [[مرضیه]]، [[سیده]] و اخت [[الرضا]] {{ع}}، خوانده شده است که همه به واسطه [[مقامات]] عالی [[عرفانی]] و [[سلوک]] [[معنوی]] ایشان در [[طول حیات]] و یا [[ظهور]] [[کرامات]] عدیده از سوی آن بانوی مکرمه است. [[شخصیت معنوی]] و ملکوتی حضرت فاطمه معصومه {{س}} به اندازه‌ای است که [[زیارت]] وی از سوی [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} [[ترغیب]] شده است. امام رضا {{ع}} در جواب [[سعد بن سعد]] فرمود: {{متن حدیث|مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ}} (هر کس او را زیارت کند، ثوابش [[بهشت]] خواهد بود.)<ref>عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج۲، ص۶۶۰، باب ۶۷، حدیث اول.</ref>. همچنین [[امام جواد]] {{ع}} می‌فرمایند: {{متن حدیث|مَنْ زَارَ عَمَّتِي بِقُمَ فَلَهُ الْجَنَّةُ}} (هر که عمه‌ام را در [[قم]] زیارت کند، بهشت از آن اوست.)<ref>کامل الزیارات، ص۳۲۴.</ref>. | |||
حضرت معصومه{{ع}} | حضرت فاطمه معصومه {{ع}}، دخت گرامی [[حضرت امام موسی کاظم]] {{ع}} است که در ماه [[ذی القعده]] [[سال ۱۷۳ هجری]] قمری، در [[مدینه]] متولد شد<ref>در بعضی از مدارک، [[سال]] [[تولد]] حضرت معصوم {{ع}}، ۱۸۳ قمری ذکر شده که این [[تاریخ]] صحیح نیست؛ زیرا با توجه به اینکه [[امام کاظم]] {{ع}} در [[۲۵ رجب]] [[سال ۱۸۳ هجری]] قمری در [[زندان هارون]] در [[بغداد]] به [[شهادت]] رسیدند و کمترین مدت [[زندانی]] شدن ایشان، چهار سال بود، در این مدت از خانواده‌شان که در مدینه ساکن بودند، دور بودند، بنابراین ممکن نیست ولادت حضرت معصومه {{س}} در سال ۱۸۳ رخ داده باشد و ظاهراً در این شماره [[اشتباه]] شده و به جای سال ۱۷۳ قمری، سال ۱۸۳ قمری نوشته شده است. از این رو محقق کاوشگر، مرحوم عمادزاده اصفهانی، بدون ابهام می‌نویسد: حضرت معصومه {{س}} در مدینه، در ماه [[ذیقعده]] سال ۱۷۳ متولد شد و در [[ربیع الثانی]] سال ۲۰۱ در [[شهر قم]]، دیده از [[جهان]] فرو بست. بنابراین باید پرونده این مطلب را در همین جا بست و از باب [[تسامح]] در [[ادله]] [[سنن]]، [[تاریخ]] ولادت [[حضرت]] معصومه {{س}} را همان آغاز [[ذیقعده]] [[سال ۱۷۳ هجری]] قمری اعلام کرد.</ref>. این بانو، دومین فرزند [[امام کاظم]] {{ع}} و تکتم (نجمه) خاتون عالی هستند<ref>اولین فرزند امام کاظم {{ع}}، علی بن موسی بودند که در سال ۱۴۸ ه. ق، متولد شدند و دومین فرزند ایشان بعد از ۲۵ سال، حضرت معصومه {{ع}} بودند که مژده تولد این بانوی پاک را امام صادق {{ع}} داده بودند. با تولد این بانو، نجمه خاتون {{س}} و امام رضا {{ع}} بسیار خشنود و مسرور گشتند.</ref>. | ||
==حضرت معصومه {{س}} در پی برادر== | حضرت معصومه {{ع}} هنگام [[شهادت]] پدر که در [[سال ۱۸۳ هجری]] قمری رخ داد، ده سال داشتند و بخش مهمی از دوران کودکی‌شان را با [[روزگار]] تلخ [[فراق]] پدر که در [[زندان]] به سر می‌بردند، گذراندند. در این مدت، ایشان در [[پناه]] [[برادر]] بزرگوارشان ـ [[امام رضا]] {{ع}} ـ [[زندگی]] می‌کردند. یک سال بعد از آمدن امام رضا {{ع}} به [[خراسان]] ([[سال ۲۰۱ هجری]] قمری)، حضرت معصومه {{س}} به [[شوق دیدار]] برادر، با عده‌ای از [[خواهران]] و [[برادران]] و دیگر [[علویان]]، عازم خراسان گردید<ref>بحارالانوار، ج۲، ص۳۱۲؛ تاریخ قدیم قم، ص۲۱۲.</ref>. | ||
== حضرت معصومه {{س}} در پی برادر == | |||
بعد از اینکه [[امام رضا]] {{ع}} توسط [[مامون]] عباسی به [[مرو]] فراخوانده شد، [[حضرت معصومه]] {{س}} در سال ۲۰۱ هجری به [[شوق دیدار]] [[برادر]] از [[مدینه]] حرکت کرد. | بعد از اینکه [[امام رضا]] {{ع}} توسط [[مامون]] عباسی به [[مرو]] فراخوانده شد، [[حضرت معصومه]] {{س}} در سال ۲۰۱ هجری به [[شوق دیدار]] [[برادر]] از [[مدینه]] حرکت کرد. | ||
کاروان حامل حضرت معصومه{{س}}، از [[مدینه]] به راه افتاد و [[شهرها]] و روستاهای زیادی را پشت سر نهاد. مسیری که حضرت معصومه{{س}} طی کردند، بدین شرح است: | کاروان حامل حضرت معصومه {{س}}، از [[مدینه]] به راه افتاد و [[شهرها]] و روستاهای زیادی را پشت سر نهاد. مسیری که حضرت معصومه {{س}} طی کردند، بدین شرح است: | ||
ایشان در مدینه با [[رسول خدا]]{{صل}} و [[جده]] بزرگوارش [[فاطمه زهرا]]{{س}} [[وداع]] کردند و [[سفر]] خویش به سوی [[مرو]] را آغاز نمودند. اولین منزلگاه «[[معدن]] نقره» بود که محل تلاقی راه مدینه، [[کوفه]] و [[بصره]] بود. از مدینه تا معدن نقره، مسیر مشترک [[حضرت امام رضا]]{{ع}} و حضرت معصومه{{س}} است و از این مکان، امام رضا{{ع}} راه «نباج» را در پیش گرفتند و حضرت معصومه{{س}} به «[[قادسیه]]» رفتند تا از مسیر کوفه به برادر بپیوندد. قادسیه روستای کوچکی نزدیک کوفه و در مسیر کاروان‌های [[حج]] بود. منزلگاه بعدی [[شهر]] «کوفه» و «[[نجف]]» بود. کوفه، شهرکی است بر لب [[رود فرات]] که بنیانگذار آن [[سعد بن ابی وقاص]] بوده است و بارگاه [[امیر المؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} آنجاست<ref>به نقل از: حدود العالم من المشرق الی المغرب.</ref>. | ایشان در مدینه با [[رسول خدا]] {{صل}} و [[جده]] بزرگوارش [[فاطمه زهرا]] {{س}} [[وداع]] کردند و [[سفر]] خویش به سوی [[مرو]] را آغاز نمودند. اولین منزلگاه «[[معدن]] نقره» بود که محل تلاقی راه مدینه، [[کوفه]] و [[بصره]] بود. از مدینه تا معدن نقره، مسیر مشترک [[حضرت امام رضا]] {{ع}} و حضرت معصومه {{س}} است و از این مکان، امام رضا {{ع}} راه «نباج» را در پیش گرفتند و حضرت معصومه {{س}} به «[[قادسیه]]» رفتند تا از مسیر کوفه به برادر بپیوندد. قادسیه روستای کوچکی نزدیک کوفه و در مسیر کاروان‌های [[حج]] بود. منزلگاه بعدی [[شهر]] «کوفه» و «[[نجف]]» بود. کوفه، شهرکی است بر لب [[رود فرات]] که بنیانگذار آن [[سعد بن ابی وقاص]] بوده است و بارگاه [[امیر المؤمنین علی بن ابی طالب]] {{ع}} آنجاست<ref>به نقل از: حدود العالم من المشرق الی المغرب.</ref>. | ||
با توجه به این نکته که [[مرقد مطهر]] [[امام علی]]{{ع}} تا [[زمان]] [[هارون الرشید]] مخفی بود و [[امامان شیعه]] و [[اصحاب خاص]]، پنهانی به [[زیارت]] آن حضرت می‌رفتند، به نظر می‌رسد حضرت [[فاطمه معصومه]]{{س}} نیز در گذر از [[شهر]] [[نجف]]، به زیارت مرقد مطهر [[حضرت علی]]{{ع}} رفته باشند. ایشان برای زیارت [[قبر]] [[پدر]] بزرگوارشان، به [[بغداد]] و سپس [[کاظمین]] رفتند. مسیری که حضرت معصومه{{س}} از بغداد و کاظمین به سوی [[ایران]] طی کردند، بدین شرح است: ۱. از بغداد تا [[نهروان]]: ۴ فرسخ؛ ۲. نهروان تا دیر ترمه: ۴ فرسخ؛ ۳. دیر ترمه تا [[دسکره]]: ۸ فرسخ؛ ۴. دسکره تا جولا: ۷ فرسخ؛ ۵. جولاء تا خانقین: ۷ فرسخ؛ 6. خانقین تا قصر شیرین: ۶ فرسخ. | با توجه به این نکته که [[مرقد مطهر]] [[امام علی]] {{ع}} تا [[زمان]] [[هارون الرشید]] مخفی بود و [[امامان شیعه]] و [[اصحاب خاص]]، پنهانی به [[زیارت]] آن حضرت می‌رفتند، به نظر می‌رسد حضرت [[فاطمه معصومه]] {{س}} نیز در گذر از [[شهر]] [[نجف]]، به زیارت مرقد مطهر [[حضرت علی]] {{ع}} رفته باشند. ایشان برای زیارت [[قبر]] [[پدر]] بزرگوارشان، به [[بغداد]] و سپس [[کاظمین]] رفتند. مسیری که حضرت معصومه {{س}} از بغداد و کاظمین به سوی [[ایران]] طی کردند، بدین شرح است: ۱. از بغداد تا [[نهروان]]: ۴ فرسخ؛ ۲. نهروان تا دیر ترمه: ۴ فرسخ؛ ۳. دیر ترمه تا [[دسکره]]: ۸ فرسخ؛ ۴. دسکره تا جولا: ۷ فرسخ؛ ۵. جولاء تا خانقین: ۷ فرسخ؛ 6. خانقین تا قصر شیرین: ۶ فرسخ. | ||
قصر شیرین شهر مرزی ایران و [[کشور عراق]] است که کاروان [[اهل بیت]] هم با ورود به این منطقه، وارد [[خاک]] ایران شدند و از منزلگاه‌هایی چون: ۷. قصر شیرین تا [[حلوان]]: ۵ فرسخ؛ ۸. حلوان تا مای ذرواستان: ۴ فرسخ؛ ۹. مای ذرواستان تا [[مرج]] القلعه: ۶ فرسخ؛ ۱۰. مرج القلعه تا زبیدیه: ۷ فرسخ؛ ۱۱. زبیدیه تا خوش کارش: ۳ فرسخ؛ ۱۲. خوش کارش تا قصر [[عمر]]: ۴ فرسخ؛ ۱۳. قصر عمر تا قرماشین؛ ۸ فرسخ. ۱۴. قر ماشین تا شبدیز: ۳ فرسخ؛ ۱۵. قر ماشین تا دکان؛ ۶ فرسخ. ۱۶. دکان تا قصر اللصوص: ۷ فرسخ؛ ۱۷. قصر اللصوص تا خنداد؛ ۷ فرسخ. ۱۸. خنداد تا [[همدان]]: ۸ فرسخ؛ ۱۹. همدان تا بوزنجرد: ۹ فرسخ؛ ۲۰. بوزنجرد تا طرزه: ۸ فرسخ؛ ۲۱. طرزه تا روذه: ۷ فرسخ؛ ۲۲. روذه تا سونقین: ۷ فرسخ؛ ۲۳. سونقین تا [[ساوه]]: ۸ فرسخ. | قصر شیرین شهر مرزی ایران و [[کشور عراق]] است که کاروان [[اهل بیت]] هم با ورود به این منطقه، وارد [[خاک]] ایران شدند و از منزلگاه‌هایی چون: ۷. قصر شیرین تا [[حلوان]]: ۵ فرسخ؛ ۸. حلوان تا مای ذرواستان: ۴ فرسخ؛ ۹. مای ذرواستان تا [[مرج]] القلعه: ۶ فرسخ؛ ۱۰. مرج القلعه تا زبیدیه: ۷ فرسخ؛ ۱۱. زبیدیه تا خوش کارش: ۳ فرسخ؛ ۱۲. خوش کارش تا قصر [[عمر]]: ۴ فرسخ؛ ۱۳. قصر عمر تا قرماشین؛ ۸ فرسخ. ۱۴. قر ماشین تا شبدیز: ۳ فرسخ؛ ۱۵. قر ماشین تا دکان؛ ۶ فرسخ. ۱۶. دکان تا قصر اللصوص: ۷ فرسخ؛ ۱۷. قصر اللصوص تا خنداد؛ ۷ فرسخ. ۱۸. خنداد تا [[همدان]]: ۸ فرسخ؛ ۱۹. همدان تا بوزنجرد: ۹ فرسخ؛ ۲۰. بوزنجرد تا طرزه: ۸ فرسخ؛ ۲۱. طرزه تا روذه: ۷ فرسخ؛ ۲۲. روذه تا سونقین: ۷ فرسخ؛ ۲۳. سونقین تا [[ساوه]]: ۸ فرسخ. | ||
سرانجام کاروان به شهر «[[ساوه]]» رسید. ساوه از جمله شهرهایی بود که [[مردم]] ساکن در آن، از [[مخالفان اهل بیت]]{{عم}} و [[شافعی]] [[مذهب]] بودند و خود را [[دوستدار]] و حامی [[خلفای عباسی]] نشان می‌دادند. مأموران [[حکومتی]] چون از وجود این کاروان مطلع شدند، به کاروان [[حمله]] کردند. بین جنگاوران کاروان و مأموران [[عباسی]] [[جنگ]] درگرفت که در درگیری، عده‌ای از [[علویان]] و همراهان حضرت به [[شهادت]] رسیدند<ref>زندگی حضرت معصومه{{س}}، ص۱۴ به نقل از ریاض الانساب.</ref>. حضرت معصومه{{س}} در [[غم]] از دست دادن عزیزانش، بسیار [[اندوهگین]] شدند و همین امر ایشان را [[بیمار]] کرد. زنی ملعونه از اهالی [[ساوه]] که به ظاهر خود را [[محبّ]] [[اهل بیت]]{{عم}} معرفی کرده بود، به جهت التیام بخشیدن به حضرت معصومه{{س}} غذایی [[آلوده]] به سمّ را برای حضرت می‌آورد و ایشان با خوردن آن [[غذا]] [[مسموم]] می‌گردد و بیماریشان عود می‌کند<ref>وسیله المعصومین، ص۶۸.</ref>. حضرت چون از موقعیت این [[شهر]] و [[شهر قم]] [[آگاهی]] یافتند، [[دستور]] دادند به [[قم]] برویم که آنجا پایگاه [[شیعیان]] است<ref>تاریخ قم، ص۲۱۲؛ سفینة البحار، ج۲، ص۳۷۶؛ اصطخری فاصله ساوه تا قم را ۱۲ فرسنگ ذکر می‌کند.</ref> | سرانجام کاروان به شهر «[[ساوه]]» رسید. ساوه از جمله شهرهایی بود که [[مردم]] ساکن در آن، از [[مخالفان اهل بیت]] {{عم}} و [[شافعی]] [[مذهب]] بودند و خود را [[دوستدار]] و حامی [[خلفای عباسی]] نشان می‌دادند. مأموران [[حکومتی]] چون از وجود این کاروان مطلع شدند، به کاروان [[حمله]] کردند. بین جنگاوران کاروان و مأموران [[عباسی]] [[جنگ]] درگرفت که در درگیری، عده‌ای از [[علویان]] و همراهان حضرت به [[شهادت]] رسیدند<ref>زندگی حضرت معصومه {{س}}، ص۱۴ به نقل از ریاض الانساب.</ref>. حضرت معصومه {{س}} در [[غم]] از دست دادن عزیزانش، بسیار [[اندوهگین]] شدند و همین امر ایشان را [[بیمار]] کرد. زنی ملعونه از اهالی [[ساوه]] که به ظاهر خود را [[محبّ]] [[اهل بیت]] {{عم}} معرفی کرده بود، به جهت التیام بخشیدن به حضرت معصومه {{س}} غذایی [[آلوده]] به سمّ را برای حضرت می‌آورد و ایشان با خوردن آن [[غذا]] [[مسموم]] می‌گردد و بیماریشان عود می‌کند<ref>وسیله المعصومین، ص۶۸.</ref>. حضرت چون از موقعیت این [[شهر]] و [[شهر قم]] [[آگاهی]] یافتند، [[دستور]] دادند به [[قم]] برویم که آنجا پایگاه [[شیعیان]] است<ref>تاریخ قم، ص۲۱۲؛ سفینة البحار، ج۲، ص۳۷۶؛ اصطخری فاصله ساوه تا قم را ۱۲ فرسنگ ذکر می‌کند.</ref>. | ||
== رحلت و زیارتگاه == | |||
چون خبر ورود ایشان به [[مردم]] قم رسید، بزرگان [[قبیله]] [[اشعری]] به همراه دیگر مردم به استقبال کاروان حامل حضرت معصومه {{س}} رفتند. در میان این [[جمعیت]] [[مشتاق]]، «[[موسی بن خزرج]]» (بزرگ [[خاندان اشعری]])، خود را به کاروان حضرت معصومه {{س}} رساند و زمام شتر آن حضرت را گرفته و به طرف قم آمد و ایشان را در [[منزل]] شخصی خود جای داد و با کمال [[افتخار]] از آن بانو [[پذیرایی]] نمود<ref>تاریخ قدیم قم، ص۲۱۳.</ref>. حضرت معصومه {{س}}، در مدتی که در [[شهر مقدس]] قم به سر می‌بردند، در [[حزن]] و [[اندوه]] از دست دادن عزیزانش بسیار نالان و اندوهگین بودند. و پس از ۱۶ یا ۱۷ [[روز]] آن بانوی ارجمند، بر اثر جراحات وارده و خوردن غذای زهر آلود، به شهادت رسیدند و مردم قم را سوگوار نمود. | |||
پیکر حضرت معصومه {{س}} بر روی دستان داغدیده اهالی قم [[تشیع]] شد و بنا به پیشنهاد موسی بن خزرج، پیکر حضرت معصومه {{س}} را به سوی [[باغی]] که از [[املاک]] [[موسی بن خزرج]] که «باغ بابلان» نام داشت، جهت [[تدفین]]، [[تشیع]] گردید. | |||
به هنگام تدفین حضرت معصومه {{س}}، بزرگان [[قبیله]] [[اشعری]] دچار مشکل شدند که چه کسی [[شایسته]] است داخل [[قبر]] شده و جنازه را در سردابی که از قبل تهیه شده بود، به [[خاک]] بسپارد، سرانجام اتفاق کردند که این کار را بر عهده پیرمرد سیدی به نام «[[قادر]]» که از [[پرهیزکاران]] و [[صالحین]] [[شهر]] محسوب می‌شد بگذارند. در این هنگام از جانب صحرا دو سوار نقاب دار پیدا شدند، همین که نزدیک رسیدند، از مرکب خود پیاده شدند و بر جنازه حضرت معصومه {{س}} [[نماز]] گزاردند، سپس داخل [[سرداب]] شده و جنازه را [[دفن]] کردند، آنگاه بیرون آمده و بدون اینکه با کسی سخن بگویند، رفتند و کسی نفهمید آنها چه کسی بودند<ref>تاریخ قدیم قم، ص۲۱۴؛ بعضی احتمال داده‌اند که آن دو نقاب‌دار حضرت رضا {{ع}} و امام جواد {{ع}} بوده‌اند. (الله اعلم)</ref>. آنگاه موسی بن خزرج سقف و سایبانی از [[بوریا]] بر سر قبر برافراخت تا هنگامی که «[[زینب]] {{س}}» دختر [[امام جواد]] {{ع}}، در قالب کاروانی از [[خواهران]] و بزرگان [[علوی]] وارد [[قم]] گردید و قبّه‌ای از آجر بر آن [[مرقد مطهر]] بنا کرد<ref>بحارالانوار، ج۶۰ ص۲۱۹؛ سفینةالبحار، ج۲، ص۳۷۶.</ref>. | |||
بعد از مدتی «ام [[محمّد]] {{س}}»، دختر [[موسی مبرقع]] {{ع}} ـ پسر امام جواد {{ع}} ـ [[وفات]] کرد و جنازه ایشان را در کنار [[مرقد]] حضرت معصومه {{س}} به خاک سپردند. مدتی بعد، «[[میمونه]] {{س}}» – [[خواهر]] ام محمّد ـ وفات کرد، او را نیز در کنار مرقد حضرت معصومه {{س}} به خاک سپردند و قبّه‌ای جداگانه بر روی قبر آن دو بانو، بنا نمودند. سپس «بریهیه {{س}}» ـ دختر موسی مبرقع {{ع}} ـ وفات نمود که ایشان را نیز در آنجا به خاک سپردند<ref>بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۲۰ و ۲۲۹.</ref>. | |||
مرحوم [[محدث قمی]]، غیر از [[بانوان]] فوق، از بانوان دیگری چون «[[ام اسحاق]]» [[کنیز]] محمّد بن موسی مبرقع {{ع}} و «[[ام حبیب]]» کنیز [[محمد بن احمد بن موسی مبرقع]] {{ع}} نیز نام برده که در کنار [[مرقد مطهر]] حضرت معصومه {{س}} مدفون هستند<ref>منتهی الامال، ج۲، ص۱۶۲؛ در کتاب تاریخ قدیم قم، صفحه ۲۱۸ آمده: ام اسحاق و ام حبیب، در بقعه چسبیده به مرقد مطهره حضرت معصومه {{س}} دفن شده‌اند.</ref>. | |||
از | بنابراین در مجموع شش تن از [[امام‌زادگان]] و منسوبین به [[امامان]] {{عم}} در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه [[دفن]] شده‌اند. از این رو [[شایسته]] است آنان که [[مرقد]] [[شریف]] حضرت معصومه {{س}} را [[زیارت]] می‌کنند، از آنها نیز یاد کنند، گرچه با این جمله کوتاه: {{متن حدیث|السلام عليكن يا بنات رسول الله، السلام عليكن و رحمة الله و بركاته}}؛ ([[سلام]] بر شما ای [[دختران]] [[رسول خدا]] {{صل}}، سلام و [[رحمت]] و [[برکات]] [[خدا]] به شما باد)<ref>[[حسین محمدی|محمدی، حسین]]، [[رضانامه (کتاب)|رضانامه]] ص ۵۳۱.</ref>. | ||
از آنجا که از حضرت و از [[شهر قم]] [[ستایش]] فراوان شده است، کم‌کم این [[شهر]] موقعیت ویژه‌ای یافت و در کنار بارگاه او [[حوزه علمیه]] [[قم]] شکل گرفت. امروز [[قم]] که مدفن اوست، یکی از مقدس‌ترین شهرهاست که در نشر [[علوم]] [[اهل بیت]]، نقش بسزایی دارد و سالانه میلیون‌ها نفر به [[زیارت]] [[قبر]] مطهرش می‌آیند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۶۹.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:13681348.jpg|22px]] [[حسین محمدی|محمدی، حسین]]، [[رضانامه (کتاب)|'''رضانامه''']] | # [[پرونده:13681348.jpg|22px]] [[حسین محمدی|محمدی، حسین]]، [[رضانامه (کتاب)|'''رضانامه''']] | ||
#[[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۱: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:فرزندان امام کاظم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۴۶
این مدخل زیرشاخهٔ بحث فاطمه معصومه است. فاطمه معصومه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردحضرت فاطمه معصومه (س) پس از امام رضا (ع) دومین شخصیت خاندان امام کاظم (ع) بوده و به القاب والایی چون معصومه، کریمه اهل بیت، اخت الرضا (ع) و ... خوانده شده است. ایشان در سال ۲۰۱ هجری به شوق دیدار برادر از مدینه به سمت مرو حرکت کرد اما در شهر ساوه کاروان ایشان مورد تهاجم قرار گرفته و به حضرت نیز غذای سمی دادند لذا حضرت بیمار شد و بعد از ورود به شهر قم و پس از چند روز وفات کردند.
مقدمه
حضرت فاطمه معصومه (س) پس از امام رضا (ع)، دومین شخصیت ملکوتی خاندان موسی بن جعفر (ع) به شمار می‌آید و به القاب والایی چون معصومه، کریمه اهل بیت، طاهره، حمیده، بِره، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده و اخت الرضا (ع)، خوانده شده است که همه به واسطه مقامات عالی عرفانی و سلوک معنوی ایشان در طول حیات و یا ظهور کرامات عدیده از سوی آن بانوی مکرمه است. شخصیت معنوی و ملکوتی حضرت فاطمه معصومه (س) به اندازه‌ای است که زیارت وی از سوی امام معصوم (ع) ترغیب شده است. امام رضا (ع) در جواب سعد بن سعد فرمود: «مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ» (هر کس او را زیارت کند، ثوابش بهشت خواهد بود.)[۱]. همچنین امام جواد (ع) می‌فرمایند: «مَنْ زَارَ عَمَّتِي بِقُمَ فَلَهُ الْجَنَّةُ» (هر که عمه‌ام را در قم زیارت کند، بهشت از آن اوست.)[۲].
حضرت فاطمه معصومه (ع)، دخت گرامی حضرت امام موسی کاظم (ع) است که در ماه ذی القعده سال ۱۷۳ هجری قمری، در مدینه متولد شد[۳]. این بانو، دومین فرزند امام کاظم (ع) و تکتم (نجمه) خاتون عالی هستند[۴].
حضرت معصومه (ع) هنگام شهادت پدر که در سال ۱۸۳ هجری قمری رخ داد، ده سال داشتند و بخش مهمی از دوران کودکی‌شان را با روزگار تلخ فراق پدر که در زندان به سر می‌بردند، گذراندند. در این مدت، ایشان در پناه برادر بزرگوارشان ـ امام رضا (ع) ـ زندگی می‌کردند. یک سال بعد از آمدن امام رضا (ع) به خراسان (سال ۲۰۱ هجری قمری)، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر، با عده‌ای از خواهران و برادران و دیگر علویان، عازم خراسان گردید[۵].
حضرت معصومه (س) در پی برادر
بعد از اینکه امام رضا (ع) توسط مامون عباسی به مرو فراخوانده شد، حضرت معصومه (س) در سال ۲۰۱ هجری به شوق دیدار برادر از مدینه حرکت کرد.
کاروان حامل حضرت معصومه (س)، از مدینه به راه افتاد و شهرها و روستاهای زیادی را پشت سر نهاد. مسیری که حضرت معصومه (س) طی کردند، بدین شرح است: ایشان در مدینه با رسول خدا (ص) و جده بزرگوارش فاطمه زهرا (س) وداع کردند و سفر خویش به سوی مرو را آغاز نمودند. اولین منزلگاه «معدن نقره» بود که محل تلاقی راه مدینه، کوفه و بصره بود. از مدینه تا معدن نقره، مسیر مشترک حضرت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) است و از این مکان، امام رضا (ع) راه «نباج» را در پیش گرفتند و حضرت معصومه (س) به «قادسیه» رفتند تا از مسیر کوفه به برادر بپیوندد. قادسیه روستای کوچکی نزدیک کوفه و در مسیر کاروان‌های حج بود. منزلگاه بعدی شهر «کوفه» و «نجف» بود. کوفه، شهرکی است بر لب رود فرات که بنیانگذار آن سعد بن ابی وقاص بوده است و بارگاه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) آنجاست[۶].
با توجه به این نکته که مرقد مطهر امام علی (ع) تا زمان هارون الرشید مخفی بود و امامان شیعه و اصحاب خاص، پنهانی به زیارت آن حضرت می‌رفتند، به نظر می‌رسد حضرت فاطمه معصومه (س) نیز در گذر از شهر نجف، به زیارت مرقد مطهر حضرت علی (ع) رفته باشند. ایشان برای زیارت قبر پدر بزرگوارشان، به بغداد و سپس کاظمین رفتند. مسیری که حضرت معصومه (س) از بغداد و کاظمین به سوی ایران طی کردند، بدین شرح است: ۱. از بغداد تا نهروان: ۴ فرسخ؛ ۲. نهروان تا دیر ترمه: ۴ فرسخ؛ ۳. دیر ترمه تا دسکره: ۸ فرسخ؛ ۴. دسکره تا جولا: ۷ فرسخ؛ ۵. جولاء تا خانقین: ۷ فرسخ؛ 6. خانقین تا قصر شیرین: ۶ فرسخ.
قصر شیرین شهر مرزی ایران و کشور عراق است که کاروان اهل بیت هم با ورود به این منطقه، وارد خاک ایران شدند و از منزلگاه‌هایی چون: ۷. قصر شیرین تا حلوان: ۵ فرسخ؛ ۸. حلوان تا مای ذرواستان: ۴ فرسخ؛ ۹. مای ذرواستان تا مرج القلعه: ۶ فرسخ؛ ۱۰. مرج القلعه تا زبیدیه: ۷ فرسخ؛ ۱۱. زبیدیه تا خوش کارش: ۳ فرسخ؛ ۱۲. خوش کارش تا قصر عمر: ۴ فرسخ؛ ۱۳. قصر عمر تا قرماشین؛ ۸ فرسخ. ۱۴. قر ماشین تا شبدیز: ۳ فرسخ؛ ۱۵. قر ماشین تا دکان؛ ۶ فرسخ. ۱۶. دکان تا قصر اللصوص: ۷ فرسخ؛ ۱۷. قصر اللصوص تا خنداد؛ ۷ فرسخ. ۱۸. خنداد تا همدان: ۸ فرسخ؛ ۱۹. همدان تا بوزنجرد: ۹ فرسخ؛ ۲۰. بوزنجرد تا طرزه: ۸ فرسخ؛ ۲۱. طرزه تا روذه: ۷ فرسخ؛ ۲۲. روذه تا سونقین: ۷ فرسخ؛ ۲۳. سونقین تا ساوه: ۸ فرسخ.
سرانجام کاروان به شهر «ساوه» رسید. ساوه از جمله شهرهایی بود که مردم ساکن در آن، از مخالفان اهل بیت (ع) و شافعی مذهب بودند و خود را دوستدار و حامی خلفای عباسی نشان می‌دادند. مأموران حکومتی چون از وجود این کاروان مطلع شدند، به کاروان حمله کردند. بین جنگاوران کاروان و مأموران عباسی جنگ درگرفت که در درگیری، عده‌ای از علویان و همراهان حضرت به شهادت رسیدند[۷]. حضرت معصومه (س) در غم از دست دادن عزیزانش، بسیار اندوهگین شدند و همین امر ایشان را بیمار کرد. زنی ملعونه از اهالی ساوه که به ظاهر خود را محبّ اهل بیت (ع) معرفی کرده بود، به جهت التیام بخشیدن به حضرت معصومه (س) غذایی آلوده به سمّ را برای حضرت می‌آورد و ایشان با خوردن آن غذا مسموم می‌گردد و بیماریشان عود می‌کند[۸]. حضرت چون از موقعیت این شهر و شهر قم آگاهی یافتند، دستور دادند به قم برویم که آنجا پایگاه شیعیان است[۹].
رحلت و زیارتگاه
چون خبر ورود ایشان به مردم قم رسید، بزرگان قبیله اشعری به همراه دیگر مردم به استقبال کاروان حامل حضرت معصومه (س) رفتند. در میان این جمعیت مشتاق، «موسی بن خزرج» (بزرگ خاندان اشعری)، خود را به کاروان حضرت معصومه (س) رساند و زمام شتر آن حضرت را گرفته و به طرف قم آمد و ایشان را در منزل شخصی خود جای داد و با کمال افتخار از آن بانو پذیرایی نمود[۱۰]. حضرت معصومه (س)، در مدتی که در شهر مقدس قم به سر می‌بردند، در حزن و اندوه از دست دادن عزیزانش بسیار نالان و اندوهگین بودند. و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز آن بانوی ارجمند، بر اثر جراحات وارده و خوردن غذای زهر آلود، به شهادت رسیدند و مردم قم را سوگوار نمود.
پیکر حضرت معصومه (س) بر روی دستان داغدیده اهالی قم تشیع شد و بنا به پیشنهاد موسی بن خزرج، پیکر حضرت معصومه (س) را به سوی باغی که از املاک موسی بن خزرج که «باغ بابلان» نام داشت، جهت تدفین، تشیع گردید.
به هنگام تدفین حضرت معصومه (س)، بزرگان قبیله اشعری دچار مشکل شدند که چه کسی شایسته است داخل قبر شده و جنازه را در سردابی که از قبل تهیه شده بود، به خاک بسپارد، سرانجام اتفاق کردند که این کار را بر عهده پیرمرد سیدی به نام «قادر» که از پرهیزکاران و صالحین شهر محسوب می‌شد بگذارند. در این هنگام از جانب صحرا دو سوار نقاب دار پیدا شدند، همین که نزدیک رسیدند، از مرکب خود پیاده شدند و بر جنازه حضرت معصومه (س) نماز گزاردند، سپس داخل سرداب شده و جنازه را دفن کردند، آنگاه بیرون آمده و بدون اینکه با کسی سخن بگویند، رفتند و کسی نفهمید آنها چه کسی بودند[۱۱]. آنگاه موسی بن خزرج سقف و سایبانی از بوریا بر سر قبر برافراخت تا هنگامی که «زینب (س)» دختر امام جواد (ع)، در قالب کاروانی از خواهران و بزرگان علوی وارد قم گردید و قبّه‌ای از آجر بر آن مرقد مطهر بنا کرد[۱۲].
بعد از مدتی «ام محمّد (س)»، دختر موسی مبرقع (ع) ـ پسر امام جواد (ع) ـ وفات کرد و جنازه ایشان را در کنار مرقد حضرت معصومه (س) به خاک سپردند. مدتی بعد، «میمونه (س)» – خواهر ام محمّد ـ وفات کرد، او را نیز در کنار مرقد حضرت معصومه (س) به خاک سپردند و قبّه‌ای جداگانه بر روی قبر آن دو بانو، بنا نمودند. سپس «بریهیه (س)» ـ دختر موسی مبرقع (ع) ـ وفات نمود که ایشان را نیز در آنجا به خاک سپردند[۱۳].
مرحوم محدث قمی، غیر از بانوان فوق، از بانوان دیگری چون «ام اسحاق» کنیز محمّد بن موسی مبرقع (ع) و «ام حبیب» کنیز محمد بن احمد بن موسی مبرقع (ع) نیز نام برده که در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه (س) مدفون هستند[۱۴].
بنابراین در مجموع شش تن از امام‌زادگان و منسوبین به امامان (ع) در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه دفن شده‌اند. از این رو شایسته است آنان که مرقد شریف حضرت معصومه (س) را زیارت می‌کنند، از آنها نیز یاد کنند، گرچه با این جمله کوتاه: «السلام عليكن يا بنات رسول الله، السلام عليكن و رحمة الله و بركاته»؛ (سلام بر شما ای دختران رسول خدا (ص)، سلام و رحمت و برکات خدا به شما باد)[۱۵].
از آنجا که از حضرت و از شهر قم ستایش فراوان شده است، کم‌کم این شهر موقعیت ویژه‌ای یافت و در کنار بارگاه او حوزه علمیه قم شکل گرفت. امروز قم که مدفن اوست، یکی از مقدس‌ترین شهرهاست که در نشر علوم اهل بیت، نقش بسزایی دارد و سالانه میلیون‌ها نفر به زیارت قبر مطهرش می‌آیند[۱۶].
منابع
پانویس
- ↑ عیون اخبارالرضا (ع)، ج۲، ص۶۶۰، باب ۶۷، حدیث اول.
- ↑ کامل الزیارات، ص۳۲۴.
- ↑ در بعضی از مدارک، سال تولد حضرت معصوم (ع)، ۱۸۳ قمری ذکر شده که این تاریخ صحیح نیست؛ زیرا با توجه به اینکه امام کاظم (ع) در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجری قمری در زندان هارون در بغداد به شهادت رسیدند و کمترین مدت زندانی شدن ایشان، چهار سال بود، در این مدت از خانواده‌شان که در مدینه ساکن بودند، دور بودند، بنابراین ممکن نیست ولادت حضرت معصومه (س) در سال ۱۸۳ رخ داده باشد و ظاهراً در این شماره اشتباه شده و به جای سال ۱۷۳ قمری، سال ۱۸۳ قمری نوشته شده است. از این رو محقق کاوشگر، مرحوم عمادزاده اصفهانی، بدون ابهام می‌نویسد: حضرت معصومه (س) در مدینه، در ماه ذیقعده سال ۱۷۳ متولد شد و در ربیع الثانی سال ۲۰۱ در شهر قم، دیده از جهان فرو بست. بنابراین باید پرونده این مطلب را در همین جا بست و از باب تسامح در ادله سنن، تاریخ ولادت حضرت معصومه (س) را همان آغاز ذیقعده سال ۱۷۳ هجری قمری اعلام کرد.
- ↑ اولین فرزند امام کاظم (ع)، علی بن موسی بودند که در سال ۱۴۸ ه. ق، متولد شدند و دومین فرزند ایشان بعد از ۲۵ سال، حضرت معصومه (ع) بودند که مژده تولد این بانوی پاک را امام صادق (ع) داده بودند. با تولد این بانو، نجمه خاتون (س) و امام رضا (ع) بسیار خشنود و مسرور گشتند.
- ↑ بحارالانوار، ج۲، ص۳۱۲؛ تاریخ قدیم قم، ص۲۱۲.
- ↑ به نقل از: حدود العالم من المشرق الی المغرب.
- ↑ زندگی حضرت معصومه (س)، ص۱۴ به نقل از ریاض الانساب.
- ↑ وسیله المعصومین، ص۶۸.
- ↑ تاریخ قم، ص۲۱۲؛ سفینة البحار، ج۲، ص۳۷۶؛ اصطخری فاصله ساوه تا قم را ۱۲ فرسنگ ذکر می‌کند.
- ↑ تاریخ قدیم قم، ص۲۱۳.
- ↑ تاریخ قدیم قم، ص۲۱۴؛ بعضی احتمال داده‌اند که آن دو نقاب‌دار حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) بوده‌اند. (الله اعلم)
- ↑ بحارالانوار، ج۶۰ ص۲۱۹؛ سفینةالبحار، ج۲، ص۳۷۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۲۰ و ۲۲۹.
- ↑ منتهی الامال، ج۲، ص۱۶۲؛ در کتاب تاریخ قدیم قم، صفحه ۲۱۸ آمده: ام اسحاق و ام حبیب، در بقعه چسبیده به مرقد مطهره حضرت معصومه (س) دفن شده‌اند.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۵۳۱.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۶۹.