برهان در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{ویرایش غیرنهایی}} +)) |
|||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = برهان | |||
| عنوان مدخل = برهان | |||
| مداخل مرتبط = [[برهان در قرآن]] - [[برهان در کلام اسلامی]] - [[مقام برهان الهی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== [[برهان]] == | |||
مربوط کردن معلومات برای دست یافتن به معلومات دیگر همان است که از آنها به «حد» و «قیاس» یا «برهان» تعبیر می‌شود<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۲۲۶.</ref>. استناد و [[استدلال]] به بدیهیات، «برهان» نامیده می‌شود<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۱۱۸.</ref>. قیاسی که بتواند حقیقتی را [[کشف]] کند «برهان» نامیده می‌شود<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۱۱۸.</ref>. برهان نظیر دلائلی است که در ریاضیات برای مطلب اقامه می‌کنند<ref>سیری در سیره نبوی، ص۷۵.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | |||
== | == برهان ارسطویی == | ||
برهان ارسطویی برهان معروف «محرک اول» است. ارسطو در این برهان از وجهه یک عالم طبیعی بحث کرده است نه از وجهه یک [[فیلسوف]] [[الهی]]<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۲.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | |||
==برهان | == برهان [[خلف]] == | ||
ذهن به [[حکم]] [[اجبار]] نتیجه را قبول می‌کند. حالت ذهن حالت کسی است که در مقابل یک قوه قهریّه قرار گرفته و نمی‌تواند [[سرپیچی]] کند، از آن جهت می‌پذیرد که نمی‌تواند رد کند<ref>مجموعه آثار، ج۱، ص۴۹۵.</ref>. یعنی مدعا نه بر [[سبیل]] [[استقامت]] بلکه به‌طور مستقیم و از راه ابطا شقوق مخالف [[اثبات]] شده است<ref>مقالات فلسفی (۲)، ص۲۲؛ مجموعه آثار، ج۷، ص۲۶.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | |||
== برهان سینوی == | |||
==برهان سینوی== | |||
برهان سینوی برهان معروف ابن‌سیناست، که خود [[ابن سینا]] آن را عالی‌ترین برهان می‌خواند<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۳.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | برهان سینوی برهان معروف ابن‌سیناست، که خود [[ابن سینا]] آن را عالی‌ترین برهان می‌خواند<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۳.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | ||
==برهان صدرایی== | == برهان صدرایی == | ||
برهان صدرایی برهان معروف [[صدیقین]] است که مبتنی بر اصالت وجود و [[وحدت]] [[حقیقت]] وجود است<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۳.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | برهان صدرایی برهان معروف [[صدیقین]] است که مبتنی بر اصالت وجود و [[وحدت]] [[حقیقت]] وجود است<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۳.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | ||
==[[برهان]] صدّیقین== | == [[برهان]] صدّیقین == | ||
[[بوعلی]] فقط به همین جهت که موجودی خاص، پلّه و نردبان [[اثبات]] [[واجب]] قرار نگرفته است، این برهان را | [[بوعلی]] فقط به همین جهت که موجودی خاص، پلّه و نردبان [[اثبات]] [[واجب]] قرار نگرفته است، این برهان را «برهان صدیقین» خوانده است و مدعی شده است که در واقع خود واجب [[دلیل]] خودش قرار گرفته است ([[آفتاب]] آمد دلیل آفتاب)<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۴۸۹.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۲.</ref> | ||
==برهان | == برهان علی طریقة الإلهیین == | ||
اگر برهان از مبادئی اخذ شده باشد که آن مبادی از عوارض موجود بما هو موجود است، آن برهان علی طریقه الالهیین است<ref>حرکت و زمان، جلد دوم، ص۱۸۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | اگر برهان از مبادئی اخذ شده باشد که آن مبادی از عوارض موجود بما هو موجود است، آن برهان علی طریقه الالهیین است<ref>حرکت و زمان، جلد دوم، ص۱۸۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | ||
==برهان علی طریقه الطبیعیه== | == برهان علی طریقه الطبیعیه == | ||
برهان نیز اگر از مبادئی اخذ شده باشد که آن مبادی عالم طبیعی است، آن برهان علی طریقة الطبیعین است<ref>حرکت و زمان، جلد دوم، ص۱۸۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | برهان نیز اگر از مبادئی اخذ شده باشد که آن مبادی عالم طبیعی است، آن برهان علی طریقة الطبیعین است<ref>حرکت و زمان، جلد دوم، ص۱۸۴.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | ||
==برهان | == برهان قوه و فعل == | ||
برهان قوه و فعل این است که هر جسمی در آن واحد چیزی است که هست و چیزی است که می‌تواند چیز دیگر بشود. هر جسمی در آن واحد دارای دو حیثیت است<ref>مقالات فلسفی (۳)، ص۲۶۵؛ مجموعه آثار، ج۷، ص۱۸۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | برهان قوه و فعل این است که هر جسمی در آن واحد چیزی است که هست و چیزی است که می‌تواند چیز دیگر بشود. هر جسمی در آن واحد دارای دو حیثیت است<ref>مقالات فلسفی (۳)، ص۲۶۵؛ مجموعه آثار، ج۷، ص۱۸۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | ||
==برهان لمی و انی== | == برهان لمی و انی == | ||
«برهان لمّی» یعنی با مقدمه قرار دادن وجود و [[صفات خدا]] به قدم عالم رسیده‌اند<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۱۶۹.</ref>. به عبارت دیگر یک [[استدلال]] مستقیم که آن را برهان لمّی می‌گویند و یک استدلال غیر مستقیم که آن را برهان انّی می‌گویند، یعنی از معلول به علّت پی بردن؟<ref>شرح مبسوط منظومه، جلد سوم، ص۲۸۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | |||
== | == برهان محرک اوّل ارسطویی == | ||
اگر نیروها ماوراء طبیعی باشند، پس ما در گام اوّل به ماوراء طبیعت رسیده‌ایم. امّا اگر آن نیروها طبیعی باشند- که واقعاً هم چنین است زیرا در محلّ خود [[ثابت]] شد که محال است حرکات ظاهری این عالم مستقیماً از ماورای طبیعت (ماوراء الطبیعه) نشأت گیرند- به [[حکم]] اینکه قوای طبیعی باید متغیّر باشند پس خود [[نیازمند]] به نیروهای دیگری هستند که در خود اینها حرکت و [[تغییر]] ایجاد کند، و باز [[نقل]] [[کلام]] می‌شود به قوایی که مبدأ تغییر در این قوا هستند و بالاخره در نهایت امر باید [[معتقد]] شویم که همواره در بن و ریشه عالم، قوه و یا قوای [[ثابت]] و ماوراء الطبیعی که همه حرکات از آنجا ناشی می‌شود وجود دارد، و این همان «برهان محرّک اوّل ارسطویی» است<ref>مجموعه آثار، ج۵، ص۵۱۲.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۱۹۳.</ref> | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1100662.jpg|22px]] [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|'''فرهنگ مطهر''']] | # [[پرونده:1100662.jpg|22px]] [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|'''فرهنگ مطهر''']] | ||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات کلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۴۷
این مدخل زیرشاخهٔ بحث برهان است. برهان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: برهان در قرآن - برهان در کلام اسلامی - مقام برهان الهی - پرسش مرتبط نداردبرهان
مربوط کردن معلومات برای دست یافتن به معلومات دیگر همان است که از آنها به «حد» و «قیاس» یا «برهان» تعبیر می‌شود[۱]. استناد و استدلال به بدیهیات، «برهان» نامیده می‌شود[۲]. قیاسی که بتواند حقیقتی را کشف کند «برهان» نامیده می‌شود[۳]. برهان نظیر دلائلی است که در ریاضیات برای مطلب اقامه می‌کنند[۴].[۵]
برهان ارسطویی
برهان ارسطویی برهان معروف «محرک اول» است. ارسطو در این برهان از وجهه یک عالم طبیعی بحث کرده است نه از وجهه یک فیلسوف الهی[۶].[۷]
برهان خلف
ذهن به حکم اجبار نتیجه را قبول می‌کند. حالت ذهن حالت کسی است که در مقابل یک قوه قهریّه قرار گرفته و نمی‌تواند سرپیچی کند، از آن جهت می‌پذیرد که نمی‌تواند رد کند[۸]. یعنی مدعا نه بر سبیل استقامت بلکه به‌طور مستقیم و از راه ابطا شقوق مخالف اثبات شده است[۹].[۱۰]
برهان سینوی
برهان سینوی برهان معروف ابن‌سیناست، که خود ابن سینا آن را عالی‌ترین برهان می‌خواند[۱۱].[۱۲]
برهان صدرایی
برهان صدرایی برهان معروف صدیقین است که مبتنی بر اصالت وجود و وحدت حقیقت وجود است[۱۳].[۱۴]
برهان صدّیقین
بوعلی فقط به همین جهت که موجودی خاص، پلّه و نردبان اثبات واجب قرار نگرفته است، این برهان را «برهان صدیقین» خوانده است و مدعی شده است که در واقع خود واجب دلیل خودش قرار گرفته است (آفتاب آمد دلیل آفتاب)[۱۵].[۱۶]
برهان علی طریقة الإلهیین
اگر برهان از مبادئی اخذ شده باشد که آن مبادی از عوارض موجود بما هو موجود است، آن برهان علی طریقه الالهیین است[۱۷].[۱۸]
برهان علی طریقه الطبیعیه
برهان نیز اگر از مبادئی اخذ شده باشد که آن مبادی عالم طبیعی است، آن برهان علی طریقة الطبیعین است[۱۹].[۲۰]
برهان قوه و فعل
برهان قوه و فعل این است که هر جسمی در آن واحد چیزی است که هست و چیزی است که می‌تواند چیز دیگر بشود. هر جسمی در آن واحد دارای دو حیثیت است[۲۱].[۲۲]
برهان لمی و انی
«برهان لمّی» یعنی با مقدمه قرار دادن وجود و صفات خدا به قدم عالم رسیده‌اند[۲۳]. به عبارت دیگر یک استدلال مستقیم که آن را برهان لمّی می‌گویند و یک استدلال غیر مستقیم که آن را برهان انّی می‌گویند، یعنی از معلول به علّت پی بردن؟[۲۴].[۲۵]
برهان محرک اوّل ارسطویی
اگر نیروها ماوراء طبیعی باشند، پس ما در گام اوّل به ماوراء طبیعت رسیده‌ایم. امّا اگر آن نیروها طبیعی باشند- که واقعاً هم چنین است زیرا در محلّ خود ثابت شد که محال است حرکات ظاهری این عالم مستقیماً از ماورای طبیعت (ماوراء الطبیعه) نشأت گیرند- به حکم اینکه قوای طبیعی باید متغیّر باشند پس خود نیازمند به نیروهای دیگری هستند که در خود اینها حرکت و تغییر ایجاد کند، و باز نقل کلام می‌شود به قوایی که مبدأ تغییر در این قوا هستند و بالاخره در نهایت امر باید معتقد شویم که همواره در بن و ریشه عالم، قوه و یا قوای ثابت و ماوراء الطبیعی که همه حرکات از آنجا ناشی می‌شود وجود دارد، و این همان «برهان محرّک اوّل ارسطویی» است[۲۶].[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۲۲۶.
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۱۱۸.
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۱۱۸.
- ↑ سیری در سیره نبوی، ص۷۵.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۲.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۱، ص۴۹۵.
- ↑ مقالات فلسفی (۲)، ص۲۲؛ مجموعه آثار، ج۷، ص۲۶.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۳.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۶، ص۹۶۳.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۲.
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۴۸۹.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۲.
- ↑ حرکت و زمان، جلد دوم، ص۱۸۴.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۳.
- ↑ حرکت و زمان، جلد دوم، ص۱۸۴.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۳.
- ↑ مقالات فلسفی (۳)، ص۲۶۵؛ مجموعه آثار، ج۷، ص۱۸۱.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۳.
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۱۶۹.
- ↑ شرح مبسوط منظومه، جلد سوم، ص۲۸۱.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۳.
- ↑ مجموعه آثار، ج۵، ص۵۱۲.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۹۳.