مبانی نظام اقتصادی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = مبانی نظام اقتصادی

| مداخل مرتبط = [[مبانی نظام اقتصادی در قرآن]] - [[مبانی نظام اقتصادی در حدیث]] - [[مبانی نظام اقتصادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

==مبانی [[نظام اقتصادی اسلام]]==

مبانی بینشی [[نظام اقتصادی]] از اهمیت به‌سزایی برخوردار است؛ زیرا ریشه تفاوت در نظام‌های مختلف در آن نهفته است. مبانی نظام اقتصادی مشتمل بر بخش‌های [[معرفت‌شناختی]]، خداشناختی، [[جهان‌شناختی]]، [[انسان‌شناختی]] و جامعه‌شناختی است. هر چند مباحث معرفتی‌شناختی به لحاظ رتبه، مقدم بر مباحث [[هستی‌شناختی]] است و لیکن [[فلاسفه]] [[مسلمان]] به دلیل [[ارزش]] دادن به مباحث خداشناختی ذیل مباحث [[هستی‌شناسی]] این مباحث را پیش از مباحث معرفت‌شناختی مطرح می‌کنند.

==مبانی خداشناختی==

مبانی خداشناختی<ref>تقریرات فلسفه (امام خمینی)، ج۲، مقصد سوم: الهیات.</ref> نظام اقتصادی [[روابط]] مؤثر [[اقتصادی]] [[خداوند]] با [[جهان]]، [[طبیعت]] و [[انسان]] اطلاق می‌گردد. از نظام‌های رایج، نظام اقتصادی [[سرمایه‌داری]] بر پایه [[فلسفه]] دئیسم<ref>{{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ...}} «و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است، دستشان بسته باد و بر آنچه گفته‌اند لعنت بر ایشان باد بلکه دست‌های او باز است.».. سوره مائده، آیه ۶۴؛ بر اساس این دیدگاه خداوند همانند ساعت‌سازی بازنشسته بعد از خلقت جهان، آن را به حال خود رها کرده و هیچ گونه دخالتی در آن ندارد.</ref> و [[نظام]] [[سوسیالیستی]] بر پایه [[نفی]] [[خدا]] [[استوار]] است؛ لذا در عمل نظام‌های رایج هیچ نقشی برای خدا قائل نیستند<ref>علی‌اصغر هادوی‌نیا، دئیسم و اصول نظام سرمایه‌داری، ۱۳۷۸.</ref>.

روشن است نفی یا [[انکار]] دخالت خداوند در [[جهان آفرینش]] مخالف دیدگاه [[اسلامی]] است که مبتنی بر [[توحید]] است<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۷۹؛ ج۵، ص۱۲۱.</ref>. در [[بینش]] اسلامی خداوند دارای دو نوع [[صفات ذات]] و فعل است. به نظر می‌رسد از این دو دسته صفت آنچه با نظام اقتصادی [[ارتباط مستقیم]] دارد، [[صفات فعل]] است. این دسته صفات نیز به دو دسته [[ارتباط]] با هستی و ارتباط با انسان اشاره دارد.

از منظر [[امام]] نظام [[اقتصاد]] [[اسلام]] بر اساس اصل توحید استوار است<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۷۹.</ref>. اساساً مقصد [[انبیاء الهی]] در همه [[شئون]] [[اجتماعی]] از جمله اقتصاد تنها تأمین [[مالی]] و [[دنیا]] نبوده بلکه اینها در [[خدمت]] [[خداشناسی]] و [[معرفت الهی]] فرا می‌گیرد<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۱۵۲؛ ج۱۲، ص۴۲۱؛ ج۱۹، ص۴۳۷.</ref>. براین اساس اگر [[ایمان به خدا]] و عمل برای [[خدا]] در [[فعالیت‌های اجتماعی]]، [[سیاسی]]، [[اقتصادی]] و سایر [[شئون زندگی]] [[بشر]] وارد شود پیچیده‌ترین [[مشکلات]] امروزی [[جهان]] به آسانی حل می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۴۰۷؛ ج۱۳، ص۱۷۲.</ref>.

در نگرش [[اسلامی]] صفات [[فعل خداوند]] چون [[خالقیت]]، رازقیت، [[مالکیت]]، [[ولایت]] و [[هدایت]] بیشترین [[ارتباط]] را با [[نظام اقتصادی اسلام]] پیدا می‌کنند این صفات با نشانگر رابطه خدا با [[جهان هستی]] بوده یا از رابطه خدا با [[انسان]] حکایت دارد<ref>جهت اطلاع بیشتر، رک: میرمعزی، سید حسین، نظام اقتصادی اسلام، ۱۳۹۱.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۲۳.</ref>

با رنسانس و شروع [[پیشرفت]] [[علمی]] [[غرب]]، نه تنها [[انسان‌محوری]] رواج یافت بلکه [[مشیت]] و [[عنایت الهی]] بر جهان هستی زیر سؤال برده شد و دیگر جایی برای تأثیر و تأثر از [[عالم غیب]] نماند<ref>علی‌اصغر هادوی‌نیا، دئیسم و اصل نظام سرمایه‌داری، ۱۳۷۸.</ref>. در نقطه مقابل [[اسلام]] در حوزه مبانی جهان‌شناختی [[نظام اقتصادی]] مشخصه‌های زیر را ارائه می‌دهد:

# خدا [[خالق]] و مالک [[حقیقی]] جهان بوده و همه امور جهان بسته به [[اراده]] او است<ref>تفسیر سوره حمد، ص۳ و ۳۴.</ref>. این دیدگاه از اصل [[توحید افعالی]] سرچشمه می‌گیرد<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۷.</ref>.

# جهان قانون‌مند و هدفدار به سمت خداست. [[هدف از خلقت]] جهان نیز، رفع نیاز و [[آزمایش]] انسان<ref>صحیفه امام، ج۱۳، ص۴۵۴.</ref> می‌باشد. برخلاف دیدگاه رایج منشأ [[نظم]] و [[قانون]] نیز در [[نظام طبیعی]] خداست.

# [[شناخت جهان]] تنها با [[حس]] و [[عقل]] کافی نبوده و به منبع [[وحی]] نیازمندیم. در طراحی نظام اقتصادی اسلام نیز حس و عقل کافی نیست<ref>تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۶۵؛ شرح چهل حدیث، ص۴۸۴.</ref>. این اصل از [[معرفت‌شناسی]] اسلامی سرچشمه می‌گیرد.

# جهان تنها محدود به [[جهان مادی]] نبوده و [[خداوند]] می‌تواند از [[خزائن]] [[غیب]]<ref>{{متن قرآن|وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ}} «و کلیدهای (چیزهای) نهان نزد اوست؛ (هیچ کس) جز او آنها را نمی‌داند» سوره انعام، آیه ۵۹.</ref> به منابع بالفعل محدود آن بیافزاید<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۳۴ و ۶۱۰.</ref>. البته این دو [[جهان]] در [[ارتباط]] کامل با یکدیگر بوده و از همدیگر تأثیر و تأثر می‌پذیرند.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۶۲۰.</ref>

==مبانی انسان‌شناختی==

بحث در رابطه با [[انسان]] و ویژگی‌های او نه تنها مورد توجه [[فیلسوفان]] و [[عالمان]] [[علوم اجتماعی]] بوده بلکه به خاطر نقش محوری آن در [[نظام‌سازی]] تحلیل مبانی انسان‌شناختی از اهمیت به‌سزایی برخوردار می‌باشد. مبانی انسان‌شناختی نظام اقتصادی اسلام بر پایه [[جهان‌بینی اسلامی]] و در [[تقابل]] کامل با [[لیبرالیسم]] است<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۱.</ref>. این مبانی عبارت‌اند از:

===[[سعادت انسان]] و [[قرب الهی]]===

هرچند [[هدف خلقت انسان]] رسیدن به [[سعادت]] است منتهی این سعادت با [[بعثت]] [[انبیاء]] به سمت [[عبودیت]] [[تربیت]] می‌گردد<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۸۹.</ref>. یعنی سعادت انسان در گرو [[اطاعت]] از [[قوانین]] ابلاغی [[خداوند]] توسط انبیاء است<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۳۸۷.</ref>. انسان برای رسیدن به سعادت جامع -[[دنیا]] و [[آخرت]] - و خلاصی از بن بست [[مادی‌گرایی]] راهی جز اطاعت از آن قوانین ندارد<ref>صحیفه امام، ج۵، ص۴۰۷.</ref>. با اطاعت و [[اجرای قوانین]] [[اقتصادی]] [[اسلام]]، [[جامعه]] به یک [[اقتصاد]] پیشرفته دست خواهد یافت<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۲۴۲؛ ج۵، ص۳۸۷.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۲۵.</ref>

===ابعاد گوناگون انسان===

انسان به عنوان عصاره [[خلقت]] تنها دارای بعد مادی نیست<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۹.</ref>. او از نباتات و حیوانات متکامل‌تر است. همین [[تکامل]]، منشاء [[اختلاف]] در [[هدف غایی]] انسان با دیگر موجودات می‌گردد.

«انسان؛ این هیکل موجود، این جثه موجود، و این حواس موجودی که ما احساسش می‌کنیم؛ این انسان نیست. به این معنا حیوانات و انسان مثل هم هستند. همه مادی هستند. همه این نحو ادراکاتی [دارند] متنها یک قدری کم و زیاد. یک بعد انسان عبارت از این موجود فعلی که دارای این حواس و دارای [[خواص]] هست، بعدهای دیگرش اصلا به آن توجه نشده است و یا کم شده است»<ref>صحیفه امام، ج۱۱، ص۲۱۶.</ref>.

انسان مرکب از [[روح]] و [[جسم]] است. [[انسانیت]] انسان به تبع روح اوست<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۴۶.</ref>. [[قرآن]] و کلیه کتب [[آسمان]]، [[احکام]] و [[معارف الهی]] برای تکمیل بعد [[معنوی]] [[انسان]] و تبدیل به «[[انسان کامل]]» می‌باشد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۸.</ref>. مکاتب مادی از این نکته [[غافل]] بوده و تنها در [[امور مادی]] دور می‌زنند<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۸.</ref>. این مکاتب انسان را در حد [[پست‌ترین]] موجودات [[نزول]] می‌دهند<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۹؛ ج۷، ص۵۳۲.</ref>.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۲۶.</ref>

===[[ابدیت]] انسان===

«انسان موجودی بالقوه و مستعد برای جمیع مراتب است و [[خداوند]] احدیت جنبه [[انسانی]] او را به استعدادات مختلفه مستعد قرار داده تا به هر نحوی که خواست حرکت کند، منتها خداوند احدیت به مقتضای [[لطف]] و [[مرحمت]] برای این انسانی که در حاق وسط است وسایل یک طرف را فراهم نموده و او را به [[سعادت]] خویش [[ارشاد]] نموده است. لکن طبایع مختار و صاحب [[اراده]] با [[اختیار]]، خود را یا به سعادت آبادی و یا به [[شقاوت]] [[ابدی]] می‌رسانند»<ref>صحیفه امام، ج۱، ص۲۹۸.</ref>.

از این منظر در طراحی [[نظام اقتصادی]] تنها نباید به جنبه مادی توجه داشت و [[مرگ]] را پایان امر انسان دانسته، از [[آخرت]] غافل بود. در این رابطه [[امام]] [[معتقد]] است:

«این [[عالم دنیا]] پست‌ترین [[عوالم]] است و دار فنا و زوال و تصرم و تغیر است و عالم هلاک و [[نقص]] است، و عوالم دیگر که بعد از [[موت]] است هر یک باقی و ابدی و دار کمال و [[ثبات]] و [[حیات]] و بهجت و [[سرور]] است»<ref>شرح چهل حدیث، ص۱۲۲.</ref>.

از طرف دیگر باید به این نکته توجه داشت که خداوند انسان را برای کمال اختیار کرده است<ref>تفسیر سوره حمد، ص۴۰.</ref>. ابدی بودن انسان برای رسیدن به بالاترین مراتب کمال و سعادت است.<ref>[[احمد رضا صفا|صفا، احمد رضا]]، [[نظام اقتصاد اسلامی - صفا (مقاله)| مقاله «نظام اقتصاد اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۶۲۷.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

[[ابزار شناخت]] در نظام رایج، [[عقل]] [[حسی]] یا [[تجربی]] است و چیزی را که محسوس نباشد از [[قلمرو علم]] بیرون می‌دانند؛ این در حالی است که اسلام [[ابزارهای شناخت]] را تنها در [[حس]] محدود نکرده و راه‌های حس، [[قلب]] و [[شهود]] را مکمل هم قرار داده است<ref>صحیفه امام، ج۲۱، ص۲۲۳.</ref>. [[آیات الهی]] و [[احادیث معتبر]] [[معصومین]] نیز از [[ادراکات]] [[شهودی]] عاری از [[خطا]] می‌باشد.

[[رده:مبانی نظام اقتصادی]]

[[رده:مدخل]]