نکت در دل معصوم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-]] | + - [[)) |
(←پانویس) |
||
| (۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{علم معصوم}} | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = علم معصوم | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[نکت در دل معصوم در کلام اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = علم معصوم (پرسش) | |||
}} | |||
یکی از [[منابع علم]] [[اهل بیت]] '''"نکت فی القلب"''' یا همان [[الهام]] است. "نکت" به حالتی می‌گویند که مطلبی علمی بدون تحصیل مقدمات به [[دل انسان]] بیاید. این علم از طرف [[خداوند]] عنایت شده و از برترین علوم ائمه {{ع}} است و یا به وسیله [[ملک]] انجام میگیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه [[قلب]] و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق [[علم غیب]]. | |||
== مقدمه == | |||
==مقدمه== | [[ائمه]] {{عم}} دو نوع [[علم]] دارند: [[علوم عادی]] که از راه‌های معمولی فرا می‌گیرند و در فراگیری آن با دیگر [[انسان‌ها]] تفاوتی ندارند و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت بوده و علم ایشان در ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند؛ از این قسم با عنوان [[الهام]] یاد شده و در توضیح آن گفته شده است: گاهی ممکن است مطلبی به [[قلب]] القا شود و [[انسان]] یک مرتبه خود را بر مطلبی واقف و [[آگاه]] ببیند، به این نوع القاء، [[الهام]] می‌گویند، مانند الهام به مادر [[حضرت موسی]] {{ع}}<ref>سوره قصص، آیه ۷: {{متن قرآن|وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ}}</ref>.<ref>ر.ک: [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[منشور جاوید ج۱۰ (کتاب)| منشور جاوید ج۱۰]]، ص۳۹ و [[آگاهی سوم یا علم غیب (کتاب)|آگاهی سوم یا علم غیب]]، ص٣٣ ـ ٣٨؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲، ص۵۹ و ۶۹؛ [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور، داوود]]، [[علم غیب از دیدگاه فریقین (پایان‌نامه)|علم غیب از دیدگاه فریقین]]، ص۷؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶.</ref> | ||
==برخی از راه‌های علم آموزی [[امامان]]== | == برخی از راه‌های [[علم آموزی]] [[امامان]] == | ||
در کتب [[روایی]] مانند [[کافی]]<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴، باب جهات علوم الائمه {{عم}}</ref> و [[بحارالانوار]]، ابواب و روایاتی وجود دارد که نشان میدهند همه [[علوم]] و دانش‌های امامان از رهگذر [[پیامبر]] یا [[حضرت علی]] {{ع}} به آنها نرسیده، بلکه آنان از طریق الهام با [[وحی]] غیر رسمی در ارتباط‌اند و پاسخ پرسش‌های نوظهور را از این طریق دریافت می‌کنند<ref>ر.ک: [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>، از جملۀ آنها می‌توان به دو زیر مورد اشاره کرد: | |||
== | === [[نکت فی القلب]] راهی برای علم آموزی امامان === | ||
یکی از منابع علم اهل بیت «نکت» یا «نکت فی القلب» است یا همان [[الهام]] است. «نکت» به حالتی می‌گویند که مطلبی [[علمی]] بدون تحصیل مقدمات به [[دل انسان]] بیاید. شخصی از [[امام صادق]] {{ع}} پرسید: گاهی ما از شما [[سؤال]] می‌پرسیم و سریع پاسخ می‌دهید و گاهی کمی مکث می‌کنید، سپس پاسخ ما را می‌دهید، علّت آن چیست؟ حضرت فرمودند: «بله پاسخ برخی سؤالات به گوش ما رسیده یا به [[قلب]] ما می‌آید، سپس ما آنها را به زبان می‌آوریم»<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}إِنَّا نَسْأَلُکَ أَحْیَاناً فَتُسْرِعُ فِی الْجَوَابِ وَ أَحْیَاناً تَطْرُقُ ثُمَّ تُجِیبُنَا قَالَ إِنَّهُ نَعَمْ یُنْقَرُ وَ یُنْکَتُ فِی آذَانِنَا وَ قُلُوبِنَا فَإِذَا نُکِتَ أَوْ نُقِرَ نَطَقْنَا وَ إِذَا أُمْسِکَ عَنَّا أَمْسَکْنَا}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۳۱۶.</ref> و یا در [[روایت]] دیگری از امام صادق {{ع}} آمده است: «برخی از ما [[علم]] در گوش‌شان قرار میگیرد. برخی از ما در [[خواب]] می‌بینند. برخی از ما صدایی می‌شنویم». همچنین از ایشان دربارۀ نوع علم اهل بیت {{عم}} سؤال شد فرمودند: «از [[رسول خدا]] {{صل}} و [[حضرت علی]] {{ع}} به ما [[ارث]] رسیده است، علمی که به واسطه آنها از [[مردم]] بی‌نیازیم [[ولی]] مردم به ما احتیاج دارند. راوی گفت: آیا حکمت‌هایی که در قلب یا گوش شما القاء میشود نیز هست؟ آن حضرت فرمود: گاهی هم از این نوع است»<ref>{{متن حدیث|قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ عِلْمِ عَالِمِکُمْ قَالَ وِرَاثَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صوَ مِنْ عَلِیٍّ {{ع}}قَالَ قُلْتُ إِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّهُ یُقْذَفُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ یُنْکَتُ فِی آذَانِکُمْ قَالَ أَوْ ذَاکَ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۶۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲ص ۵۹ و ۶۹؛ [[مجید معارف|معارف، مجید]]، [[نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن (مقاله)|نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن]]، ص۴۶؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref> | |||
== | بر اساس روایتی از [[امام کاظم]] {{ع}}<ref>{{متن حدیث|مَبْلَغُ عِلْمِنَا عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٍ وَ حَادِثٍ فَأَمَّا الْمَاضِی فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا الْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا الْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِی الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَ نَبِیِّنَا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.</ref>، [[امامان]] سه گونه [[علم]] دارند: ماضی، غابر و حادث. علوم ماضی علومی هستند مربوط به گذشته و توضیح و [[تفسیر]] آن به وسیلۀ [[پیامبر]] به [[امام]] رسیده مانند [[علوم قرآن]]؛ [[علوم]] مربوط به [[آینده]] غابر نام دارد که توسط پیامبر، کتباً یا شفاهاً در [[اختیار]] امام قرار گرفته و از هر امامی به امام دیگر منتقل میشود. نوع سوم علومی هستند که به وسیلۀ [[الهام]] در اختیار امام قرار میگیرد. در [[روایات]]، این نوع، توصیفاتی دارد مانند: این علم یا با انداختن به [[قلوب]]، یا با گفتن در گوش حاصل میشود؛ این علم از طرف [[خداوند]] عنایت شده و از برترین علوم ایشان است و یا به وسیله [[ملک]] انجام میگیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه [[قلب]] است، و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق [[علم غیب]]<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>. | ||
در نتیجه در روایات متعدد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.</ref> القاء در دل یا شنیدن صدا توسط گوش امام از شیوه‌های دریافت علوم آنان معرفی شده است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷.</ref>. | |||
=== [[نقر فی الاسماع]] یا [[تحدیث]] راهی دیگر برای علم آموزی امامان === | |||
نقر فی الاسماع یا محدث بودن اهل بیت {{عم}} از دیگر [[منابع علم]] امامان است که نوعی [[الهام]] محسوب میشود. نقر فی الاسماع یا تحدیث ایشان عبارت است از صحبت کردن با [[فرشتگان الهی]] به گونه‌ایی که [[فرشته]] با آنها صحبت کند، بدون اینکه [[پیامبر]] باشند و یا فرشته را ببینند. [[امام]] در اثر نزاهت [[روحی]]، صفای [[باطن]] و شایستگی [[علمی]] به مرتبه‌ای می‌رسد که [[فرشتگان]] آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند و این تحدیث غیر از [[وحی تشریعی]] است زیرا بعد از [[پیامبر اسلام]] [[نبوت]] خاتمه یافته است<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص۳۳۰؛ [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲، صفحه ۵۹ و ۶۹؛ [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت]]، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲؛ [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]؛ [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ص۷۱؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۹۶ و ۳۹۷؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۶؛ [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. | |||
در مورد [[محدث]] بودن [[اهل بیت]] {{ع}} [[روایات]] فراوانی رسیده است، مانند اینکه [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|أَنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُون}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧٠؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۴۵۳.</ref>. همچنین ایشان فرمودند: "[[محدّث]] کسی است که [[سخن]] فرشته‌ها را می‌شنود بدون اینکه چیزی را ببیند بلکه در گوش و [[دل]] او نقش می‌بندد"<ref>{{متن حدیث|ذَکَرْتُ الْمُحَدَّثَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ {{ع}}قَالَ فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ مَلَکٌ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.</ref>. [[امام کاظم]] {{ع}} در پاسخ اینکه [[علم]] شما از کجا حاصل میشود فرمودند: "به وسیله [[القاء در قلب]] یا شنیدن ندایی در گوش و گاهی هر دو با هم"<ref>{{متن حدیث|سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ {{ع}}عَنْ شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ الْعَالِمِ فَقَالَ نَکْتٌ فِی الْقَلْبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ قَدْ یَکُونَانِ مَعاً}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.</ref> و یا می‌‌فرمایند: {{متن حدیث|الْأَئِمَّةُ عُلَمَاءُ صَادِقُونَ مُفَهَّمُونَ مُحَدَّثُون}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧١؛ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص٢۴۵.</ref>. همچنین [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً}}<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۱۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، [[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص۱۸۵.</ref> | |||
البته این صفت مخصوص به منصب [[امامت]] نیست بلکه ملائکۀ [[الهی]] با غیر [[پیامبران]] و [[امامان]] هم صحبت کرده‌اند مانند [[تحدیث]] با [[حضرت زهرا]] {{س}}<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج ۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح ۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰.</ref> | |||
== نتیجه گیری == | |||
در دستگاه [[معرفتی]] [[شیعه]] آموزه [[الهام]] یا "نکت فی القلب" و [[تحدیث]] "یا [[نقر]] فی السماع" دو مجرای تحقق [[آگاهی]] و دو شیوه برای رهیافت [[امام]] به [[حقیقت]] است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است<ref>ر.ک: [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت]]، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲</ref>. | |||
== | == پرسش‌های وابسته == | ||
{{پرسش‌های وابسته}} | {{پرسش‌های وابسته}} | ||
* [[رابطه نقر در گوش و نکت در دل با علم معصوم چیست؟ (پرسش)]] | |||
* [[ | * [[رابطه نقر در گوش و نکت در دل با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)]] | ||
* [[ | {{پایان پرسش‌های وابسته}} | ||
{{پایان}} | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{ | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:136887.jpg|22px]] [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[منشور جاوید ج۱۰ (کتاب)|'''منشور جاوید ج۱۰''']] | |||
# [[پرونده:03657.png|22px]] [[جعفر سبحانی|سبحانی، جعفر]]، [[آگاهی سوم یا علم غیب (کتاب)|'''آگاهی سوم یا علم غیب''']] | |||
# [[پرونده:95220153.jpg|22px]] [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|'''منابع علم امامان شیعه''']] | |||
# [[پرونده:1103985.jpg|22px]] [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|'''آفاق علم امام در الکافی''']]، [[مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقة‌الاسلام کلینی ج۴ (کتاب)|مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقة‌الاسلام کلینی]] | |||
# [[پرونده:11279.jpg|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|'''منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد''']]، [[شیعه‌پژوهی (نشریه)|فصلنامه شیعه‌پژوهی]] | |||
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[داوود خوش‌باور|خوش‌باور، داوود]]، [[علم غیب از دیدگاه فریقین (پایان‌نامه)|'''علم غیب از دیدگاه فریقین''']] | |||
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|'''سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی''']] | |||
# [[پرونده:Daneshgahemaaref.jpg|22px]] [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایان‌نامه)|'''گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات''']] | |||
# [[پرونده:11217.jpg|22px]] [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت (مقاله)|'''حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت''']]، [[آینه معرفت (نشریه)|فصلنامه آینه معرفت]] | |||
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|'''علم ائمه از نظر عقل و نقل''']] | |||
# [[پرونده:motafsiri.jpg|22px]] [[مجید معارف|معارف، مجید]]، [[نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن (مقاله)|'''نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن''']]، [[مطالعات تفسیری (نشریه)|فصلنامه مطالعات تفسیری]] | |||
# [[پرونده:علم غیب از نگاه عقل و وحی.png|22px]] [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|'''علم غیب از نگاه عقل و وحی''']] | |||
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|'''علم امام تام یا محدود؟''']]، [[مشرق موعود (نشریه)|فصلنامه مشرق موعود]] | |||
# [[پرونده:426310763.jpg|22px]] [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|'''کلام نوین اسلامی ج۲''']] | |||
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، [[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|'''بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{پایان | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:منبع علم معصوم]] | |||
[[رده: | |||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | ||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. نکت در دل معصوم از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: نکت در دل معصوم در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطیکی از منابع علم اهل بیت "نکت فی القلب" یا همان الهام است. "نکت" به حالتی می‌گویند که مطلبی علمی بدون تحصیل مقدمات به دل انسان بیاید. این علم از طرف خداوند عنایت شده و از برترین علوم ائمه (ع) است و یا به وسیله ملک انجام میگیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه قلب و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق علم غیب.
مقدمه
ائمه (ع) دو نوع علم دارند: علوم عادی که از راه‌های معمولی فرا می‌گیرند و در فراگیری آن با دیگر انسان‌ها تفاوتی ندارند و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت بوده و علم ایشان در ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند؛ از این قسم با عنوان الهام یاد شده و در توضیح آن گفته شده است: گاهی ممکن است مطلبی به قلب القا شود و انسان یک مرتبه خود را بر مطلبی واقف و آگاه ببیند، به این نوع القاء، الهام می‌گویند، مانند الهام به مادر حضرت موسی (ع)[۱].[۲]
برخی از راه‌های علم آموزی امامان
در کتب روایی مانند کافی[۳] و بحارالانوار، ابواب و روایاتی وجود دارد که نشان میدهند همه علوم و دانش‌های امامان از رهگذر پیامبر یا حضرت علی (ع) به آنها نرسیده، بلکه آنان از طریق الهام با وحی غیر رسمی در ارتباط‌اند و پاسخ پرسش‌های نوظهور را از این طریق دریافت می‌کنند[۴]، از جملۀ آنها می‌توان به دو زیر مورد اشاره کرد:
نکت فی القلب راهی برای علم آموزی امامان
یکی از منابع علم اهل بیت «نکت» یا «نکت فی القلب» است یا همان الهام است. «نکت» به حالتی می‌گویند که مطلبی علمی بدون تحصیل مقدمات به دل انسان بیاید. شخصی از امام صادق (ع) پرسید: گاهی ما از شما سؤال می‌پرسیم و سریع پاسخ می‌دهید و گاهی کمی مکث می‌کنید، سپس پاسخ ما را می‌دهید، علّت آن چیست؟ حضرت فرمودند: «بله پاسخ برخی سؤالات به گوش ما رسیده یا به قلب ما می‌آید، سپس ما آنها را به زبان می‌آوریم»[۵] و یا در روایت دیگری از امام صادق (ع) آمده است: «برخی از ما علم در گوش‌شان قرار میگیرد. برخی از ما در خواب می‌بینند. برخی از ما صدایی می‌شنویم». همچنین از ایشان دربارۀ نوع علم اهل بیت (ع) سؤال شد فرمودند: «از رسول خدا (ص) و حضرت علی (ع) به ما ارث رسیده است، علمی که به واسطه آنها از مردم بی‌نیازیم ولی مردم به ما احتیاج دارند. راوی گفت: آیا حکمت‌هایی که در قلب یا گوش شما القاء میشود نیز هست؟ آن حضرت فرمود: گاهی هم از این نوع است»[۶].[۷]
بر اساس روایتی از امام کاظم (ع)[۸]، امامان سه گونه علم دارند: ماضی، غابر و حادث. علوم ماضی علومی هستند مربوط به گذشته و توضیح و تفسیر آن به وسیلۀ پیامبر به امام رسیده مانند علوم قرآن؛ علوم مربوط به آینده غابر نام دارد که توسط پیامبر، کتباً یا شفاهاً در اختیار امام قرار گرفته و از هر امامی به امام دیگر منتقل میشود. نوع سوم علومی هستند که به وسیلۀ الهام در اختیار امام قرار میگیرد. در روایات، این نوع، توصیفاتی دارد مانند: این علم یا با انداختن به قلوب، یا با گفتن در گوش حاصل میشود؛ این علم از طرف خداوند عنایت شده و از برترین علوم ایشان است و یا به وسیله ملک انجام میگیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه قلب است، و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق علم غیب[۹].
در نتیجه در روایات متعدد[۱۰] القاء در دل یا شنیدن صدا توسط گوش امام از شیوه‌های دریافت علوم آنان معرفی شده است[۱۱].
نقر فی الاسماع یا تحدیث راهی دیگر برای علم آموزی امامان
نقر فی الاسماع یا محدث بودن اهل بیت (ع) از دیگر منابع علم امامان است که نوعی الهام محسوب میشود. نقر فی الاسماع یا تحدیث ایشان عبارت است از صحبت کردن با فرشتگان الهی به گونه‌ایی که فرشته با آنها صحبت کند، بدون اینکه پیامبر باشند و یا فرشته را ببینند. امام در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند و این تحدیث غیر از وحی تشریعی است زیرا بعد از پیامبر اسلام نبوت خاتمه یافته است[۱۲].
در مورد محدث بودن اهل بیت (ع) روایات فراوانی رسیده است، مانند اینکه امام باقر (ع) فرمودند: «أَنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُون»[۱۳]. همچنین ایشان فرمودند: "محدّث کسی است که سخن فرشته‌ها را می‌شنود بدون اینکه چیزی را ببیند بلکه در گوش و دل او نقش می‌بندد"[۱۴]. امام کاظم (ع) در پاسخ اینکه علم شما از کجا حاصل میشود فرمودند: "به وسیله القاء در قلب یا شنیدن ندایی در گوش و گاهی هر دو با هم"[۱۵] و یا می‌‌فرمایند: «الْأَئِمَّةُ عُلَمَاءُ صَادِقُونَ مُفَهَّمُونَ مُحَدَّثُون»[۱۶]. همچنین امام صادق (ع) فرمودند: «نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ مُحَدَّثاً»[۱۷].[۱۸]
البته این صفت مخصوص به منصب امامت نیست بلکه ملائکۀ الهی با غیر پیامبران و امامان هم صحبت کرده‌اند مانند تحدیث با حضرت زهرا (س)[۱۹].[۲۰]
نتیجه گیری
در دستگاه معرفتی شیعه آموزه الهام یا "نکت فی القلب" و تحدیث "یا نقر فی السماع" دو مجرای تحقق آگاهی و دو شیوه برای رهیافت امام به حقیقت است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است[۲۱].
پرسش‌های وابسته
منابع
سبحانی، جعفر، منشور جاوید ج۱۰
سبحانی، جعفر، آگاهی سوم یا علم غیب
سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه
غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقة‌الاسلام کلینی
نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی
خوش‌باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین
عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات
برنجکار، رضا، شاکر، محمد تقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامه آینه معرفت- مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل
معارف، مجید، نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن، فصلنامه مطالعات تفسیری
نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی
هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود
خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲- عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین
پانویس
- ↑ سوره قصص، آیه ۷: ﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ﴾
- ↑ ر.ک: سبحانی، جعفر، منشور جاوید ج۱۰، ص۳۹ و آگاهی سوم یا علم غیب، ص٣٣ ـ ٣٨؛ نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰؛ محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲، ص۵۹ و ۶۹؛ خوش‌باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۶.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴، باب جهات علوم الائمه (ع)
- ↑ ر.ک: نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات.
- ↑ «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع)إِنَّا نَسْأَلُکَ أَحْیَاناً فَتُسْرِعُ فِی الْجَوَابِ وَ أَحْیَاناً تَطْرُقُ ثُمَّ تُجِیبُنَا قَالَ إِنَّهُ نَعَمْ یُنْقَرُ وَ یُنْکَتُ فِی آذَانِنَا وَ قُلُوبِنَا فَإِذَا نُکِتَ أَوْ نُقِرَ نَطَقْنَا وَ إِذَا أُمْسِکَ عَنَّا أَمْسَکْنَا»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۳۱۶.
- ↑ «قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ عِلْمِ عَالِمِکُمْ قَالَ وِرَاثَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صوَ مِنْ عَلِیٍّ (ع)قَالَ قُلْتُ إِنَّا نَتَحَدَّثُ أَنَّهُ یُقْذَفُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ یُنْکَتُ فِی آذَانِکُمْ قَالَ أَوْ ذَاکَ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۶۴.
- ↑ ر.ک: نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲ص ۵۹ و ۶۹؛ معارف، مجید، نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن، ص۴۶؛ نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات.
- ↑ «مَبْلَغُ عِلْمِنَا عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٍ وَ حَادِثٍ فَأَمَّا الْمَاضِی فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا الْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا الْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِی الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لَا نَبِیَّ بَعْدَ نَبِیِّنَا»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.
- ↑ ر.ک: نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۶۴.
- ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷.
- ↑ ر.ک: نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰؛ نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش ۲، صفحه ۵۹ و ۶۹؛ برنجکار، رضا، شاکر، محمد تقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص۷۱؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲، ص۳۹۶ و ۳۹۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۶؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ نصیری، محمد حسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧٠؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۴۵۳.
- ↑ «ذَکَرْتُ الْمُحَدَّثَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع)قَالَ فَقَالَ إِنَّهُ یَسْمَعُ الصَّوْتَ وَ لَا یَرَی فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ کَیْفَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَلَامُ الْمَلَکِ قَالَ إِنَّهُ یُعْطَی السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ مَلَکٌ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.
- ↑ «سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (ع)عَنْ شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ الْعَالِمِ فَقَالَ نَکْتٌ فِی الْقَلْبِ وَ نَقْرٌ فِی الْأَسْمَاعِ وَ قَدْ یَکُونَانِ مَعاً»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۲۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ١، ص٢٧١؛ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص٢۴۵.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۱۹.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۱۸۵.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج ۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح ۱.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۳۰ ـ ۱۴۰.
- ↑ ر.ک: برنجکار، رضا، شاکر، محمد تقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص۱۵۲