آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]] | | موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]] | ||
| تصویر = 7626626268.jpg | | تصویر = 7626626268.jpg | ||
| مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[غیبت امام مهدی | | مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[غیبت امام مهدی]] | ||
| مدخل اصلی = [[آثار تربیتی انتظار]] | | مدخل اصلی = [[آثار تربیتی انتظار]] | ||
| مدخل وابسته = | | مدخل وابسته = | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
== پاسخ جامع اجمالی == | == پاسخ جامع اجمالی == | ||
=== اثر گذاری [[تربیتی]] [[انتظار]] === | === اثر گذاری [[تربیتی]] [[انتظار]] === | ||
[[انتظار]] یک نظریۀ [[تربیتی]] است یعنی یک نگاه بنیادی است که میتواند بر همۀ اجزا و [[اعمال]] و ابعاد و ساخت‌های گوناگون [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] اثرگذار باشد. [[انتظار]] آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً [[روح]] [[امید]] و [[انتظار مثبت]] کارکردهایی دارد، چه انتظارات مقطعی و چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول، اما انتظاری که در [[مکتب]] [[شیعه]] است چیزی فراتر از [[انتظار]] عام و مشترک است. [[انتظار]] [[مکتب]] [[تربیتی]] است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش [[اجتماعی]] را تعیین میکند و هم در ساخت‌های گوناگون | [[انتظار]] یک نظریۀ [[تربیتی]] است یعنی یک نگاه بنیادی است که میتواند بر همۀ اجزا و [[اعمال]] و ابعاد و ساخت‌های گوناگون [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] اثرگذار باشد. [[انتظار]] آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً [[روح]] [[امید]] و [[انتظار مثبت]] کارکردهایی دارد، چه انتظارات مقطعی و چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول، اما انتظاری که در [[مکتب]] [[شیعه]] است چیزی فراتر از [[انتظار]] عام و مشترک است. [[انتظار]] [[مکتب]] [[تربیتی]] است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش [[اجتماعی]] را تعیین میکند و هم در ساخت‌های گوناگون تربیت اخلاقی و فردی و [[خانوادگی]] و [[اجتماعی]] اثر میگذارد<ref>ر.ک: [[علی رضا اعرافی|اعرافی، علی رضا]]، [[انتظار با نگاه تربیتی (مقاله)|انتظار با نگاه تربیتی]]، ص۱۸.</ref>. | ||
=== [[آثار تربیتی انتظار]] === | === [[آثار تربیتی انتظار]] === | ||
برخی [[آثار تربیتی انتظار]] عبارت‌اند از: | برخی [[آثار تربیتی انتظار]] عبارت‌اند از: | ||
# '''گسترش امیدهای واقعی:''' [[امید]]، محرک [[انسان]] برای رویارویی با [[آینده]] است. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز [[آدمی]] می‌‌دانند<ref>ر.ک | # '''گسترش امیدهای واقعی:''' [[امید]]، محرک [[انسان]] برای رویارویی با [[آینده]] است. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز [[آدمی]] می‌‌دانند<ref>ر.ک: [[محمد رضا شرفی جم|شرفی جم، محمد رضا]]، [[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.</ref>. [[انسان]] برای تداوم [[زندگی]] و تحمل دشواری‌های آن، [[نیازمند]] انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده‌ای با نام "[[امید به آینده]]" تجلی می‌یابد؛ آینده‌ای که به مراتب، عالی‌تر، زیباتر و بهتر از امروز باشد<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.</ref>. مفهوم [[انتظار]] در [[حقیقت]]، [[امید]] به فردای ظهور است؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست<ref>ر.ک: [[محمد رضا شرفی جم|شرفی جم، محمد رضا]]، [[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.</ref>. یکی از ویژگی‌های نسل [[منتظر]]، [[امیدواری]] و نگرش مثبت به آیندۀ [[جهان]] است<ref>ر.ک: عبدی پور، حسن، تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی، ص ۲۳۳.</ref>. [[انتظار]] برای [[مشتاقان]] و [[صالحان]] امیدبخش است و این [[امیدواری]] و [[عشق]] و شور و [[نشاط]]، به دنبال آن [[انتظار پویا]] و زنده فراهم میشود و نیز احساس [[نظارت]] او بر ما<ref>ر.ک: [[علی رضا اعرافی|اعرافی، علی رضا]]، [[انتظار با نگاه تربیتی (مقاله)|انتظار با نگاه تربیتی]]، ص۱۸.</ref>. [[امام مجتبی]] {{ع}} از پدر بزرگوارش [[نقل]] میکند: «در [[دولت مهدی]] {{ع}}، درندگان [[سازش]] می‌‌کنند، نباتات از [[دل]] [[زمین]] می‌‌رویند و [[آسمان]] برکاتش را فرو می‌‌فرستد. [[گنج‌های نهفته]] در [[دل]] [[زمین]] برای او آشکار میشود و بین [[مشرق]] و [[مغرب]] را مالک میشود. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را [[درک]] کند و دستوراتش را با گوش [[جان]] بشنود»<ref>{{متن حدیث|تَصْطَلِحُ فِی مُلْکِهِ السِّبَاعُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبْتَهَا وَ تُنْزِلُ السَّمَاءُ بَرَکَتَهَا وَ تَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ یَمْلِکُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ أَرْبَعِینَ عَاماً فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ أَیَّامَهُ وَ سَمِعَ کَلَامَهُ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ٢٨٠.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد رضا شرفی جم|شرفی جم، محمد رضا]]، [[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.</ref> | ||
# '''معنا یافتن [[زندگی]] در پرتو | # '''معنا یافتن [[زندگی]] در پرتو پویایی و در جهت رسیدن به [[هدف]]'''<ref>ر.ک: [[محمد رضا شرفی جم|شرفی، محمد رضا]]، [[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم]]، ص ۱۱۶ـ ۱۲۲، ۱۳۴؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.</ref>، با نگاه تطبیقی به [[زندگی]] بدون [[هدف]] و فرجام آن، که تهی شدن از درون و روزمره‌گی است<ref>ر.ک: [[محمد رضا شرفی جم|شرفی، محمد رضا]]، [[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم]]، ص ۱۳۴.</ref>. اندیشۀ [[مهدویت]]، میتواند به [[انسان]] بیاموزد جهت رسیدن به جامعۀ آرمانی به محوریت [[امام مهدی]] {{ع}}، همواره باید به این کانون [[فکر]] کرد و فعالیت‌های خود را بدان سو معطوف ساخت<ref>ر.ک: عبدی پور، حسن، تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی، ص ۲۳۳.</ref> [[انتظار]] از دیدگاهی، به معنای عدم [[رضایت]] از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.</ref>. | ||
# '''استقرار و ایجاد [[وحدت]] و همبستگی و همگرایی:''' چنانچه [[انتظار]] را | # '''استقرار و ایجاد [[وحدت]] و همبستگی و همگرایی:''' چنانچه [[انتظار]] را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز [[افکار]] و نیروهای [[آدمی]] میشود و از حیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی [[امت]] [[منتظر]] خواهد شد<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸؛ [[محمد رضا شرفی جم|شرفی جم، محمد رضا]]، [[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.</ref>. | ||
# '''احساس حضور:''' یکی از آثار غیر قابل تردید در [[انتظار راستین]]، احساس حضور در محضر آن [[امام غایب]] و احساس حضور آن [[امام غایب]] در [[زندگی]] است و این خود در [[اصلاح]] [[رفتار]] وی بسیار مؤثر است<ref>ر.ک | # '''احساس حضور:''' یکی از آثار غیر قابل تردید در [[انتظار راستین]]، احساس حضور در محضر آن [[امام غایب]] و احساس حضور آن [[امام غایب]] در [[زندگی]] است و این خود در [[اصلاح]] [[رفتار]] وی بسیار مؤثر است<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.</ref>. | ||
# '''[[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]]:''' از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانوادۀ سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای خانوادۀ سالم است، بنابراین نوعی [[التزام]] منطقی میان [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[خانواده]] و [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]] وجود دارد. لذا خانوادۀ [[منتظر]] با [[درک]] [[مسؤولیت]] [[اجتماعی]] در برابر [[اصلاح]] | # '''[[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]]:''' از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانوادۀ سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای خانوادۀ سالم است، بنابراین نوعی [[التزام]] منطقی میان [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[خانواده]] و [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]] وجود دارد. لذا خانوادۀ [[منتظر]] با [[درک]] [[مسؤولیت]] [[اجتماعی]] در برابر [[اصلاح]] جامعه، تا [[حد]] [[توان]] خود تلاش میکند. | ||
# '''الگوسازی:''' [[آدمی]]، فطرتاً به کمال [[گرایش]] دارد؛ لازمۀ نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که [[انسان]] خود را با آنان همانند کند. [[گرایش]] به فرهنگ مهدوی {{ع}} موجب میشود، [[آدمی]] الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت [[مبارک]] [[امام زمان]] {{ع}} و [[سعادت]] خود را در [[پیروی]] از آن حضرت بداند. | |||
# '''مداومت بر [[دعا]]:''' [[منتظر]] برای تعجیل در فرج [[حضرت ولی عصر]] {{ع}}، بر [[دعا]] و به ویژه دعاهایی نظیر [[دعای ندبه]] و [[دعای فرج]] استمرار دارد. مداومت بر دعای فرج، یکی از مصادیق [[نیایش]] است که [[آدمی]] را به این مقصود نایل می‌گرداند. بر این اساس، انس و الفت [[آدمی]] با [[دعای فرج]] یا [[دعای ندبه]] برای به پایان رسیدن دورۀ [[انتظار]] و آغاز دورۀ ظهور محبوب، در راستای [[هدف خلقت]] است. | |||
# ''' | # '''به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد [[انسان]] در پرتو دوران سخت [[انتظار]]'''. | ||
# ''' | # '''پالایش درون و به مرحلۀ [[خلوص]] رسیدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت'''. | ||
# ''' | # '''رشد [[قدرت]] تحمل در برابر ناملایمات و تنگناها''' به جهت [[قداست]] و عظمت [[هدف]] که در [[انتظار]] حضرت بودن، معنا می‌یابد. | ||
# '''فراتر رفتن از مرز [[انسان]] [[متعادل]] و رسیدن به مرحلۀ [[انسان]] متعالی'''. | |||
# '''از سطح و مرحلۀ رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های عظیم [[معنوی]] و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن'''<ref>ر.ک: [[محمد رضا شرفی|شرفی، محمد رضا]]، [[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم]]، ص ۱۳۴.</ref>. | |||
# '''ارتباط پویا و زنده‌ای که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و [[آگاه]] مرتبط میکند'''. | |||
# '''شکوفایی [[انسان]] در اثر رابطۀ زنده و سرشار از عواطف و [[محبت]]، و جهت دادن به [[انسان]] و به افکار و اندیشه‌های وی'''. | |||
# '''پدید آمدن [[عشق]] در [[انسان]] در اثر ارتباط زنده'''. | |||
# '''فراهم آمدن منطبق سازی [[انسان]] با آن الگوی زنده در اثر تلاش وی'''<ref>ر.ک: [[علی رضا اعرافی|اعرافی، علی رضا]]، [[انتظار با نگاه تربیتی (مقاله)|انتظار با نگاه تربیتی]]، ص۱۸.</ref>. | |||
== پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه == | == پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه == | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
«[[انتظار]] یک [[نظریه]] [[تربیتی]] است یعنی یک نگاه بنیادی است که میتواند بر همه اجزا و [[اعمال]] و ابعاد و ساخت‌های گوناگون [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] ما اثرگذار باشد [[انتظار]] عام و مشترک یک آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً [[روح]] [[امید]] و [[انتظار مثبت]] خیلی کارکرد دارد چه انتظارات مقطعی چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول اما آن انتظاری که در [[مکتب]] [[شیعه]] است چیزی فراتر از این [[انتظار]] عام و مشترک است ویژگی‌های دو رکن [[انتظار]] است که [[انتظار]] [[شیعی]] را از [[انتظار]] [[بودایی]] یا [[انتظار]] [[مسیحی]] یا [[انتظار]] [[عامه]] و [[اهل سنت]] متفاوت میکند و به عنوان یک نگرش و [[مکتب]] در می‌آورد [[انتظار]] با این ویژگی‌ها [[مکتب]] [[تربیتی]] است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش [[اجتماعی]] وی را تعیین میکند و هم در ساخت‌های گوناگون [[تربیت اخلاقی]] و فردی و [[خانوادگی]] و [[اجتماعی]] اثر میگذارد و من در بخش دوم فقط به پاره‌ای از این آثار اشاره می‌کنم و البته این دیدگاه و نظریه قابل بسط است و ساحت‌های [[تربیت]] را باید جدا و شعاع و آثار این نگاه را در هر یک از آن ساحت‌ها بازشناسی کرد. | «[[انتظار]] یک [[نظریه]] [[تربیتی]] است یعنی یک نگاه بنیادی است که میتواند بر همه اجزا و [[اعمال]] و ابعاد و ساخت‌های گوناگون [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] ما اثرگذار باشد [[انتظار]] عام و مشترک یک آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً [[روح]] [[امید]] و [[انتظار مثبت]] خیلی کارکرد دارد چه انتظارات مقطعی چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول اما آن انتظاری که در [[مکتب]] [[شیعه]] است چیزی فراتر از این [[انتظار]] عام و مشترک است ویژگی‌های دو رکن [[انتظار]] است که [[انتظار]] [[شیعی]] را از [[انتظار]] [[بودایی]] یا [[انتظار]] [[مسیحی]] یا [[انتظار]] [[عامه]] و [[اهل سنت]] متفاوت میکند و به عنوان یک نگرش و [[مکتب]] در می‌آورد [[انتظار]] با این ویژگی‌ها [[مکتب]] [[تربیتی]] است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش [[اجتماعی]] وی را تعیین میکند و هم در ساخت‌های گوناگون [[تربیت اخلاقی]] و فردی و [[خانوادگی]] و [[اجتماعی]] اثر میگذارد و من در بخش دوم فقط به پاره‌ای از این آثار اشاره می‌کنم و البته این دیدگاه و نظریه قابل بسط است و ساحت‌های [[تربیت]] را باید جدا و شعاع و آثار این نگاه را در هر یک از آن ساحت‌ها بازشناسی کرد. | ||
'''اول''': در این نگاه [[انتظار]] "ارتباط پویا و زنده‌ای" است که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و [[آگاه]] مرتبط میکند، به نظر من این بسیار مهم است گرچه یک [[بودایی]] هم در [[انتظار]] یک حادثه به سر می‌برد و یک غیر [[شیعی]] هم در [[انتظار]] به سر می‌برد اما آن رخدادی که ما می‌گوییم محوری دارد و کانونی دارد که اینک زنده و خبیر و [[بصیر]] است و هم اکنون واقف بر زوایای [[زندگی]] و [[اسرار]] ماست، این ارتباط زنده و پویا میان فرد و [[الگو]] از لحاظ [[تربیتی]] اثربخش است، او فردی است موجود و ویژگی‌های او در [[روایات]] تعیین شده و الگوی تمام [[عیاری]] است که چهره او برای [[منتظر]] مجسم است و ارتباط با او میسر است البته با مراتبی که وجود دارد. | |||
'''دوم''': این رابطه زنده و سرشار از عواطف و [[محبت]] میتواند [[آدمی]] را شکوفا کند و به [[آدمی]] و به افکار و اندیشه‌های وی جهت‌هایی بزرگ و متعالی بدهد این اثر مهمی است که بر [[انتظار]] خاص [[شیعی]] مترتب است. | |||
'''سوم''': به دنبال این ارتباط زنده "عشقی در [[آدمی]]" پدید میآید، [[آدمی]] به طبع خود [[عاشق]] این الگوهای متعالی است و [[عشق]] است که کلید پیشرفت‌های بزرگ در [[تربیت]] و [[اخلاق]] است. | |||
'''چهارم''': به دنبال آن تلاش [[آدمی]] برای "منطبق سازی"» خود با آن الگوی زنده فراهم میآید و از سوی دیگر [[انتظار]] برای [[مشتاقان]] و [[صالحان]] امیدبخش است و این [[امیدواری]] و [[عشق]] و شور و [[نشاط]] به دنبال آن [[انتظار پویا]] و زنده فراهم میشود و نیز احساس نظارت او بر ما»<ref>[[علی رضا اعرافی|اعرافی، علی رضا]]، [[انتظار با نگاه تربیتی (مقاله)|انتظار با نگاه تربیتی]]، ص۱۸.</ref>. | |||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۶: | ||
| پاسخ‌دهنده = محمد رضا شرفی جم | | پاسخ‌دهنده = محمد رضا شرفی جم | ||
| پاسخ = آقای دکتر '''[[محمد رضا شرفی جم]]'''، در دو مقاله ''«[[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]»''، ''«[[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]»'' در این‌باره گفته است: | | پاسخ = آقای دکتر '''[[محمد رضا شرفی جم]]'''، در دو مقاله ''«[[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]»''، ''«[[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«آثار [[تربیتی]] انتظاری پویا و معطوف به [[هدف]]، عبارتند از: | |||
# به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد [[انسان]] در پرتو دوران سخت [[انتظار]]؛ | # به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد [[انسان]] در پرتو دوران سخت [[انتظار]]؛ | ||
# پالایش درون و به مرحله [[خلوص]] رسیدن به جهت طولانی شدن [[دوران غیبت]]؛ | # پالایش درون و به مرحله [[خلوص]] رسیدن به جهت طولانی شدن [[دوران غیبت]]؛ | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۴: | ||
# فراتر رفتن از مرز [[انسان]] [[متعادل]] و رسیدن به مرحله [[انسان]] متعالی؛ | # فراتر رفتن از مرز [[انسان]] [[متعادل]] و رسیدن به مرحله [[انسان]] متعالی؛ | ||
# از سطح و مرحله رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های [[عظیم]] [[معنوی]] و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن؛ هم‌چون [[رنج]] انتظاری [[راستین]] و طولانی را بر دوش کشیدن و چشم به دروازه‌های روشن ظهور داشتن»<ref>[[محمد رضا شرفی جم|شرفی، محمد رضا]]، [[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم]]، ص ۱۳۴.</ref>. | # از سطح و مرحله رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های [[عظیم]] [[معنوی]] و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن؛ هم‌چون [[رنج]] انتظاری [[راستین]] و طولانی را بر دوش کشیدن و چشم به دروازه‌های روشن ظهور داشتن»<ref>[[محمد رضا شرفی جم|شرفی، محمد رضا]]، [[مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار (مقاله)|مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار]]، [[گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم (کتاب)|گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم]]، ص ۱۳۴.</ref>. | ||
توسعه امیدهای واقعی: | |||
[[امید]]، محرک [[انسان]] برای رویارویی با [[آینده]] است. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز [[آدمی]] می‌‌دانند. [[امام مجتبی]] {{ع}} از [[پدر]] بزرگوارش [[نقل]] میکند: "در [[دولت مهدی]] {{ع}}، درندگان [[سازش]] می‌‌کنند، نباتات از [[دل]] [[زمین]] می‌‌رویند و [[آسمان]] برکاتش را فرو می‌‌فرستد. [[گنج‌های نهفته]] در [[دل]] [[زمین]] برای او آشکار میشود و بین [[مشرق]] و [[مغرب]] را مالک میشود. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را [[درک]] کند و دستوراتش را با گوش [[جان]] بشنود"<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ٢٨٠.</ref>. مفهوم [[انتظار]] در [[حقیقت]]، [[امید]] به فردای ظهور است؛ فردایی که هرگز با [[دوران غیبت]] قابل مقایسه نیست؛ | [[امید]]، محرک [[انسان]] برای رویارویی با [[آینده]] است. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز [[آدمی]] می‌‌دانند. [[امام مجتبی]] {{ع}} از [[پدر]] بزرگوارش [[نقل]] میکند: "در [[دولت مهدی]] {{ع}}، درندگان [[سازش]] می‌‌کنند، نباتات از [[دل]] [[زمین]] می‌‌رویند و [[آسمان]] برکاتش را فرو می‌‌فرستد. [[گنج‌های نهفته]] در [[دل]] [[زمین]] برای او آشکار میشود و بین [[مشرق]] و [[مغرب]] را مالک میشود. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را [[درک]] کند و دستوراتش را با گوش [[جان]] بشنود"<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ٢٨٠.</ref>. مفهوم [[انتظار]] در [[حقیقت]]، [[امید]] به فردای ظهور است؛ فردایی که هرگز با [[دوران غیبت]] قابل مقایسه نیست؛ | ||
پویایی معطوف به هدف: | |||
[[انتظار]] از دیدگاهی، به معنای عدم [[رضایت]] از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. یکی از روان‌شناسان می‌‌نویسد: "چیزی که به [[زندگی]] [[شور و هیجان]] میبخشد، تعقیب است نه تسخیر. راه است نه مقصد، تلاش است نه کامیابی"<ref>شولتس، دوآن، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل، ص ۴۴.</ref>. [[پویایی]] از دو نظر قابل تأمل است. [[انسان]] پویا ابتدا به نفی [[بی‌تفاوتی]] برمی‌خیزد و همین امر زمینه‌ساز نوآوری، خلاقیت و [[شکوفایی]] میشود. دیگر این که [[پویایی]] فارغ از [[هدف]]، عقیم و ناکارآمد است. [[پویایی]] [[منتظران حقیقی]]، نیل به [[جامعه موعود]] [[انبیا]] و [[اوصیا]] است. تجلی این نوع تلاش را در فرمایش [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌بینیم: "هر کس [[دوست]] دارد از [[یاران حضرت مهدی]] {{ع}} باشد، باید [[انتظار]] او را داشته باشد و به نیکویی و [[پرهیزکاری]] [[رفتار]] کند. پس اگر او به این حال، پیش از [[قیام]] [[حضرت]] از [[دنیا]] برود، [[پاداش]] [[یاران مهدی]] {{ع}} را خواهد گرفت. بنابراین بکوشید و [[جدیت]] کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا [[باد]]"<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ١۴٠.</ref>. | |||
استقرار [[وحدت]] و همبستگی: | استقرار [[وحدت]] و همبستگی: | ||
چنانچه [[انتظار]] را [[آرمان]] مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز [[افکار]] و نیروهای [[آدمی]] میشود و ازحیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی [[امت]] [[منتظر]] خواهد شد. آلپورت می‌‌گوید: "تلاش برای [[آینده]]، به همه شخصیت [[آدمی]]، [[یگانگی]] و [[یکپارچگی]] میبخشد"<ref>شولتس، دوآن، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل.</ref>؛ به عبارت دیگر، میتوان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به [[هدف]] ها، جنبه‌های شخصیت را یکپارچه ساخت و [[جامعیت]] بخشید. تحقق [[آرمان]] مشترک [[انتظار]] در میان [[امت اسلامی]] زمینه‌ساز احیای [[امر به معروف و نهی از منکر]] یا نظارت همگانی میشود. | |||
[[مراقبه]] دایمی: | [[مراقبه]] دایمی: | ||
یکی از پیامدهای منطقی [[انتظار]]، احساس حضور است. [[منتظر حقیقی]] با [[اعتقاد]] به این که اعمالش پیوسته در منظر آن عزیر [[منتظر]] است، هر جا که باشد گویی خود را در [[خیمه]] آن [[حضرت]] و [[گوش به فرمان]] ایشان احساس میکند<ref>حضرت امام صادق {{ع}} فرمود: «کسی از شما بمیرد در حالی که منتظر امر ظهور باشد، مانند کسی است که در خیمه حضرت قائم{{ع}} است». صدرالاسلام همدانی، دبیرالدین، پیوند معنوی با ساحت قدس مهدوی (تکالیف الانام فی غیبة الامام)، ص ٢۵٣؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ٢، ص ۵۴۶.</ref> و لازمه انتظار واقعی را تلاش برای جلب [[رضایت]] [[حضرت]] می‌‌داند. امیرالمؤمنین علی {{ع}} می‌‌فرماید: "هیچ مؤمنی در [[شرق]] و [[غرب]] [[زمین]] از ما غایب نیست"<ref>بنی هاشمی، سید محمد، معرفت امام عصر {{ع}}، ص ٣٠٠.</ref>. بر مبنای بعضی [[آیات]] قرآن، [[اعمال]] ما در محضر [[خدای تعالی]]، [[رسول گرامی اسلام]] و [[مؤمنان]] [[حقیقی]] انجام می‌‌گیرد<ref>{{متن قرآن|وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ}} «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید» سوره توبه، آیه ۱۰۵.</ref> و [[حضرت ولی عصر]] {{ع}}، عالی‌ترین مصداق [[مؤمن حقیقی]] است که بر [[اعمال]] ما نظارت میکند. | |||
[[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]]: | [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]]: | ||
از حیث ارتباط منطقی و معنایی، [[خانواده]] سالم زمینه‌ساز [[جامعه]] سالم و [[جامعه]] سالم، عامل تداوم و بقای [[خانواده]] سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی [[التزام]] منطقی میان [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[خانواده]] و [[سلامت]] [[اخلاقی]] [[جامعه]] وجود دارد. [[حضرت]] در سفارش دیگری می‌‌فرماید: "بر شماست رعایت کردن [[ورع]]، به درستی که [[ورع]] آن [[دینی]] است که ما ملتزم به آن هستیم و [[خدا]] را به وسیله آن [[بندگی]] می‌‌کنیم و همین را از [[اهل ولایت]] و [[محبت]] خود [[انتظار]] داریم. ما را به خاطر [[شفاعت]] کردن به [[سختی]] و زحمت نیندازید"<ref>حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ١۵، ص ٢۴٨.</ref>. لذا [[خانواده]] [[منتظر]] با [[درک]] [[مسؤولیت]] [[اجتماعی]] در برابر [[اصلاح]] [[جامعه]]، تا حد توان خود تلاش میکند. | |||
الگوسازی: | الگوسازی: | ||
[[آدمی]]، فطرتاً به کمال [[گرایش]] دارد؛ لازمه نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که وی خود را با آنان همانند کند، لذا [[قرآن کریم]] یکی از مصادیق سرمشق [[نیک]] را [[پیامبر اسلام]] {{صل}}<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}} «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref>) و همچنین [[حضرت ابراهیم]] {{ع}}<ref>{{متن قرآن|قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ}} «بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> می‌‌داند و هم‌اندیشان<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ}} «بی‌گمان برای شما آنان نمونه‌ای نیکویند، برای هر کس که به خداوند و روز بازپسین امید می‌ورزید» سوره ممتحنه، آیه ۶.</ref> او را [[اسوه]] حسنه می‌‌نامد. [[حضرت]] ولی عصر{{ع}} نیز [[مادر]] بزرگوارشان را [[اسوه]] حسنه خویش می‌‌دانند<ref>{{متن حدیث|وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ {{صل}} لِي أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}؛ «و در دختر رسول خدا {{صل}} فاطمه زهرا {{س}} برای من الگوی نیکویی است».</ref><ref>خادمی شیرازی، محمد، تحفه امام مهدی، ص ٩٢.</ref>؛ لذا [[گرایش]] به [[فرهنگ مهدوی]] {{ع}} موجب میشود که [[آدمی]] الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت [[مبارک]] [[امام زمان]] {{ع}} و [[سعادت]] خود را در [[پیروی]] از آن [[حضرت]] بداند. | |||
مداومت بر [[دعا]]: | مداومت بر [[دعا]]: | ||
[[خانواده]] [[منتظر]] برای [[تعجیل در فرج]] [[حضرت]] ولی عصر{{ع}}، بر [[دعا]] و به ویژه دعاهایی نظیر [[دعای ندبه]] و [[دعای فرج]] استمرار دارند<ref>موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، مکیال المکارم، ج ١، ص ۶١۴؛ عالم فقید سید محمد تقی موسوی اصفهانی در مکیال المکارم ذیل عنوان «نتایج خوب از دعا برای فرج»، به بیان نود مورد از آثار دعا برای فرج امام زمان {{ع}} می‌پردازد.</ref>؛ به ویژه که [[دعای ندبه]]، دعایی فردی و [[اجتماعی]] است. از آن جایی که [[انبیا]] برای [[تربیت]] فرد<ref>{{متن قرآن|فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَى أَنْ تَزَكَّى}} «(به او) بگو: آیا سر آن داری که پاکیزگی یابی؟» سوره نازعات، آیه ۱۸.</ref> و اجتماع<ref>{{متن قرآن|يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}} «آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی میبخشد. بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref> برانگیخته و [[انتخاب]] شده‌اند؛ وقتی از [[اتمام حجت]] [[خدای سبحان]] سخن گفته میشود، فقط بحث [[اتمام حجت]] بر فرد نیست یا زمانی که از [[منجی]] عالم [[انسانیت]] یاد میشود او [[آمال]] مشخص نیست، بلکه سخن از فرد و اجتماع است. | |||
سازواری با [[هدف آفرینش]]: | سازواری با [[هدف آفرینش]]: | ||
در برخی [[آیات قرآن کریم]] مقصود از [[خلقت]]، [[عبادت]] [[خدای تعالی]] ذکر شده است<ref>{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}} «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>؛ به لحاظ این که "[[عبودیت]]"، [[روح]] "[[عبادت]]" است و بیشتر ناظر به [[روح]] [[بندگی]] و [[اطاعت]] در پیشگاه [[قادر]] [[متعال]] است؛ لذا آنها که با [[روح]] و انگیزه [[عظیم]] درونی با معبود [[راز]] و نیاز می‌‌کنند، به [[هدف آفرینش]] نزدیکترند. مداومت بر دعای فرج، یکی از مصادیق [[نیایش]] است که [[آدمی]] را به این مقصود نایل می‌گرداند. [[امام]] [[جعفر صادق]] {{ع}} از نیاکان [[پاک]] خود [[نقل]] میکند که [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: "برترین عبادت‌‌های [[مؤمن]]، [[انتظار فرج]] [[حضرت حجت]] از سوی [[خداوند سبحان]] است"<ref>قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، ص ١٣١.</ref>. بر این اساس میتوان نتیجه گرفت که انس و الفت [[آدمی]] با [[دعای فرج]] یا [[دعای ندبه]] برای به پایان رسیدن دوره [[انتظار]] و آغاز [[دوره ظهور]] [[محبوب]]، در راستای [[هدف خلقت]] است و از ویژگی‌های [[خانواده]] [[منتظر]] به حساب میآید. | |||
[[گشایش]] امور: | |||
پیچیدگی سیر [[زندگی]] و مواجهه [[آدمی]] با مسائل و دشواری‌های [[جدید]] از ویژگی‌های عصر حاضر است؛ و بدیهی است که هر فرد در جستجوی راهکارهایی برای [[غلبه]] بر معضلات و تنگناهای موجود برآید و با بهره گیری از [[عقلانیت]] در پرتو استعانت از باری تعالی آنها را پشت سر نهد. در برخی [[آیات قرآن]] به رابطه [[تقوا]] و خروج [[آدمی]] از مشکلات اشاره شده است {{متن قرآن|...وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا}}<ref>«و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید» سوره طلاق، آیه ۲.</ref>. نیز مطابق برخی [[روایات]]، [[انتظار فرج]]، راهی برای [[گشایش]] امور است<ref>[[محمد رضا شرفی جم|شرفی جم، محمد رضا]]، [[آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده (مقاله)|آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده]]، ص ۱۱۶-۱۲۲.</ref>. | |||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۶
| آثار تربیتی انتظار چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی |
| مدخل اصلی | آثار تربیتی انتظار |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آثار تربیتی انتظار چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که میتوان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.
پاسخ جامع اجمالی
اثر گذاری تربیتی انتظار
انتظار یک نظریۀ تربیتی است یعنی یک نگاه بنیادی است که میتواند بر همۀ اجزا و اعمال و ابعاد و ساخت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی اثرگذار باشد. انتظار آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً روح امید و انتظار مثبت کارکردهایی دارد، چه انتظارات مقطعی و چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول، اما انتظاری که در مکتب شیعه است چیزی فراتر از انتظار عام و مشترک است. انتظار مکتب تربیتی است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش اجتماعی را تعیین میکند و هم در ساخت‌های گوناگون تربیت اخلاقی و فردی و خانوادگی و اجتماعی اثر میگذارد[۱].
آثار تربیتی انتظار
برخی آثار تربیتی انتظار عبارت‌اند از:
- گسترش امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند[۲]. انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌های آن، نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده‌ای با نام "امید به آینده" تجلی می‌یابد؛ آینده‌ای که به مراتب، عالی‌تر، زیباتر و بهتر از امروز باشد[۳]. مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست[۴]. یکی از ویژگی‌های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آیندۀ جهان است[۵]. انتظار برای مشتاقان و صالحان امیدبخش است و این امیدواری و عشق و شور و نشاط، به دنبال آن انتظار پویا و زنده فراهم میشود و نیز احساس نظارت او بر ما[۶]. امام مجتبی (ع) از پدر بزرگوارش نقل میکند: «در دولت مهدی (ع)، درندگان سازش می‌‌کنند، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار میشود و بین مشرق و مغرب را مالک میشود. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود»[۷].[۸]
- معنا یافتن زندگی در پرتو پویایی و در جهت رسیدن به هدف[۹]، با نگاه تطبیقی به زندگی بدون هدف و فرجام آن، که تهی شدن از درون و روزمره‌گی است[۱۰]. اندیشۀ مهدویت، میتواند به انسان بیاموزد جهت رسیدن به جامعۀ آرمانی به محوریت امام مهدی (ع)، همواره باید به این کانون فکر کرد و فعالیت‌های خود را بدان سو معطوف ساخت[۱۱] انتظار از دیدگاهی، به معنای عدم رضایت از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است[۱۲].
- استقرار و ایجاد وحدت و همبستگی و همگرایی: چنانچه انتظار را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی میشود و از حیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد[۱۳].
- احساس حضور: یکی از آثار غیر قابل تردید در انتظار راستین، احساس حضور در محضر آن امام غایب و احساس حضور آن امام غایب در زندگی است و این خود در اصلاح رفتار وی بسیار مؤثر است[۱۴].
- سلامت اخلاقی جامعه: از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانوادۀ سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای خانوادۀ سالم است، بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. لذا خانوادۀ منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه، تا حد توان خود تلاش میکند.
- الگوسازی: آدمی، فطرتاً به کمال گرایش دارد؛ لازمۀ نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که انسان خود را با آنان همانند کند. گرایش به فرهنگ مهدوی (ع) موجب میشود، آدمی الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت مبارک امام زمان (ع) و سعادت خود را در پیروی از آن حضرت بداند.
- مداومت بر دعا: منتظر برای تعجیل در فرج حضرت ولی عصر (ع)، بر دعا و به ویژه دعاهایی نظیر دعای ندبه و دعای فرج استمرار دارد. مداومت بر دعای فرج، یکی از مصادیق نیایش است که آدمی را به این مقصود نایل می‌گرداند. بر این اساس، انس و الفت آدمی با دعای فرج یا دعای ندبه برای به پایان رسیدن دورۀ انتظار و آغاز دورۀ ظهور محبوب، در راستای هدف خلقت است.
- به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد انسان در پرتو دوران سخت انتظار.
- پالایش درون و به مرحلۀ خلوص رسیدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت.
- رشد قدرت تحمل در برابر ناملایمات و تنگناها به جهت قداست و عظمت هدف که در انتظار حضرت بودن، معنا می‌یابد.
- فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسیدن به مرحلۀ انسان متعالی.
- از سطح و مرحلۀ رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های عظیم معنوی و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن[۱۵].
- ارتباط پویا و زنده‌ای که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و آگاه مرتبط میکند.
- شکوفایی انسان در اثر رابطۀ زنده و سرشار از عواطف و محبت، و جهت دادن به انسان و به افکار و اندیشه‌های وی.
- پدید آمدن عشق در انسان در اثر ارتباط زنده.
- فراهم آمدن منطبق سازی انسان با آن الگوی زنده در اثر تلاش وی[۱۶].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین اعرافی؛ |
|---|
|
آیت‌الله علی رضا اعرافی، درمقاله «انتظار با نگاه تربیتی» در این‌باره گفته است:
«انتظار یک نظریه تربیتی است یعنی یک نگاه بنیادی است که میتواند بر همه اجزا و اعمال و ابعاد و ساخت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی ما اثرگذار باشد انتظار عام و مشترک یک آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً روح امید و انتظار مثبت خیلی کارکرد دارد چه انتظارات مقطعی چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول اما آن انتظاری که در مکتب شیعه است چیزی فراتر از این انتظار عام و مشترک است ویژگی‌های دو رکن انتظار است که انتظار شیعی را از انتظار بودایی یا انتظار مسیحی یا انتظار عامه و اهل سنت متفاوت میکند و به عنوان یک نگرش و مکتب در می‌آورد انتظار با این ویژگی‌ها مکتب تربیتی است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش اجتماعی وی را تعیین میکند و هم در ساخت‌های گوناگون تربیت اخلاقی و فردی و خانوادگی و اجتماعی اثر میگذارد و من در بخش دوم فقط به پاره‌ای از این آثار اشاره می‌کنم و البته این دیدگاه و نظریه قابل بسط است و ساحت‌های تربیت را باید جدا و شعاع و آثار این نگاه را در هر یک از آن ساحت‌ها بازشناسی کرد. اول: در این نگاه انتظار "ارتباط پویا و زنده‌ای" است که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و آگاه مرتبط میکند، به نظر من این بسیار مهم است گرچه یک بودایی هم در انتظار یک حادثه به سر می‌برد و یک غیر شیعی هم در انتظار به سر می‌برد اما آن رخدادی که ما می‌گوییم محوری دارد و کانونی دارد که اینک زنده و خبیر و بصیر است و هم اکنون واقف بر زوایای زندگی و اسرار ماست، این ارتباط زنده و پویا میان فرد و الگو از لحاظ تربیتی اثربخش است، او فردی است موجود و ویژگی‌های او در روایات تعیین شده و الگوی تمام عیاری است که چهره او برای منتظر مجسم است و ارتباط با او میسر است البته با مراتبی که وجود دارد. دوم: این رابطه زنده و سرشار از عواطف و محبت میتواند آدمی را شکوفا کند و به آدمی و به افکار و اندیشه‌های وی جهت‌هایی بزرگ و متعالی بدهد این اثر مهمی است که بر انتظار خاص شیعی مترتب است. سوم: به دنبال این ارتباط زنده "عشقی در آدمی" پدید میآید، آدمی به طبع خود عاشق این الگوهای متعالی است و عشق است که کلید پیشرفت‌های بزرگ در تربیت و اخلاق است. چهارم: به دنبال آن تلاش آدمی برای "منطبق سازی"» خود با آن الگوی زنده فراهم میآید و از سوی دیگر انتظار برای مشتاقان و صالحان امیدبخش است و این امیدواری و عشق و شور و نشاط به دنبال آن انتظار پویا و زنده فراهم میشود و نیز احساس نظارت او بر ما»[۱۷]. |
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در مقاله «انتظار و منتظران» در این‌باره گفته است:
«اگر کسی به راستی به همه شرایط انتظار، پایبند بود و بایسته‌های آن را انجام داد، آثار تربیتی برجسته‌ای برای وی در پی خواهد داشت که برخی چنین است:
|
| ۳. آقای دکتر شرفی جم؛ |
|---|
|
آقای دکتر محمد رضا شرفی جم، در دو مقاله «مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار»، «آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده» در این‌باره گفته است:
«آثار تربیتی انتظاری پویا و معطوف به هدف، عبارتند از:
توسعه امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند. امام مجتبی (ع) از پدر بزرگوارش نقل میکند: "در دولت مهدی (ع)، درندگان سازش می‌‌کنند، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار میشود و بین مشرق و مغرب را مالک میشود. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود"[۲۰]. مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست؛ پویایی معطوف به هدف: انتظار از دیدگاهی، به معنای عدم رضایت از وضع موجود و تلاش برای تحقق وضع مطلوب است. یکی از روان‌شناسان می‌‌نویسد: "چیزی که به زندگی شور و هیجان میبخشد، تعقیب است نه تسخیر. راه است نه مقصد، تلاش است نه کامیابی"[۲۱]. پویایی از دو نظر قابل تأمل است. انسان پویا ابتدا به نفی بی‌تفاوتی برمی‌خیزد و همین امر زمینه‌ساز نوآوری، خلاقیت و شکوفایی میشود. دیگر این که پویایی فارغ از هدف، عقیم و ناکارآمد است. پویایی منتظران حقیقی، نیل به جامعه موعود انبیا و اوصیا است. تجلی این نوع تلاش را در فرمایش امام صادق (ع) می‌‌بینیم: "هر کس دوست دارد از یاران حضرت مهدی (ع) باشد، باید انتظار او را داشته باشد و به نیکویی و پرهیزکاری رفتار کند. پس اگر او به این حال، پیش از قیام حضرت از دنیا برود، پاداش یاران مهدی (ع) را خواهد گرفت. بنابراین بکوشید و جدیت کنید و چشم به راه باشید که بر شما گوارا باد"[۲۲]. استقرار وحدت و همبستگی: چنانچه انتظار را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی میشود و ازحیث جمعی، موجب هم دلی، هم نوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد. آلپورت می‌‌گوید: "تلاش برای آینده، به همه شخصیت آدمی، یگانگی و یکپارچگی میبخشد"[۲۳]؛ به عبارت دیگر، میتوان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به هدف ها، جنبه‌های شخصیت را یکپارچه ساخت و جامعیت بخشید. تحقق آرمان مشترک انتظار در میان امت اسلامی زمینه‌ساز احیای امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت همگانی میشود. مراقبه دایمی: یکی از پیامدهای منطقی انتظار، احساس حضور است. منتظر حقیقی با اعتقاد به این که اعمالش پیوسته در منظر آن عزیر منتظر است، هر جا که باشد گویی خود را در خیمه آن حضرت و گوش به فرمان ایشان احساس میکند[۲۴] و لازمه انتظار واقعی را تلاش برای جلب رضایت حضرت می‌‌داند. امیرالمؤمنین علی (ع) می‌‌فرماید: "هیچ مؤمنی در شرق و غرب زمین از ما غایب نیست"[۲۵]. بر مبنای بعضی آیات قرآن، اعمال ما در محضر خدای تعالی، رسول گرامی اسلام و مؤمنان حقیقی انجام می‌‌گیرد[۲۶] و حضرت ولی عصر (ع)، عالی‌ترین مصداق مؤمن حقیقی است که بر اعمال ما نظارت میکند. از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانواده سالم زمینه‌ساز جامعه سالم و جامعه سالم، عامل تداوم و بقای خانواده سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. حضرت در سفارش دیگری می‌‌فرماید: "بر شماست رعایت کردن ورع، به درستی که ورع آن دینی است که ما ملتزم به آن هستیم و خدا را به وسیله آن بندگی می‌‌کنیم و همین را از اهل ولایت و محبت خود انتظار داریم. ما را به خاطر شفاعت کردن به سختی و زحمت نیندازید"[۲۷]. لذا خانواده منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه، تا حد توان خود تلاش میکند. الگوسازی: آدمی، فطرتاً به کمال گرایش دارد؛ لازمه نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که وی خود را با آنان همانند کند، لذا قرآن کریم یکی از مصادیق سرمشق نیک را پیامبر اسلام (ص)[۲۸]) و همچنین حضرت ابراهیم (ع)[۲۹] می‌‌داند و هم‌اندیشان[۳۰] او را اسوه حسنه می‌‌نامد. حضرت ولی عصر(ع) نیز مادر بزرگوارشان را اسوه حسنه خویش می‌‌دانند[۳۱][۳۲]؛ لذا گرایش به فرهنگ مهدوی (ع) موجب میشود که آدمی الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت مبارک امام زمان (ع) و سعادت خود را در پیروی از آن حضرت بداند. مداومت بر دعا: خانواده منتظر برای تعجیل در فرج حضرت ولی عصر(ع)، بر دعا و به ویژه دعاهایی نظیر دعای ندبه و دعای فرج استمرار دارند[۳۳]؛ به ویژه که دعای ندبه، دعایی فردی و اجتماعی است. از آن جایی که انبیا برای تربیت فرد[۳۴] و اجتماع[۳۵] برانگیخته و انتخاب شده‌اند؛ وقتی از اتمام حجت خدای سبحان سخن گفته میشود، فقط بحث اتمام حجت بر فرد نیست یا زمانی که از منجی عالم انسانیت یاد میشود او آمال مشخص نیست، بلکه سخن از فرد و اجتماع است. سازواری با هدف آفرینش: در برخی آیات قرآن کریم مقصود از خلقت، عبادت خدای تعالی ذکر شده است[۳۶]؛ به لحاظ این که "عبودیت"، روح "عبادت" است و بیشتر ناظر به روح بندگی و اطاعت در پیشگاه قادر متعال است؛ لذا آنها که با روح و انگیزه عظیم درونی با معبود راز و نیاز می‌‌کنند، به هدف آفرینش نزدیکترند. مداومت بر دعای فرج، یکی از مصادیق نیایش است که آدمی را به این مقصود نایل می‌گرداند. امام جعفر صادق (ع) از نیاکان پاک خود نقل میکند که رسول خدا (ص) فرمود: "برترین عبادت‌‌های مؤمن، انتظار فرج حضرت حجت از سوی خداوند سبحان است"[۳۷]. بر این اساس میتوان نتیجه گرفت که انس و الفت آدمی با دعای فرج یا دعای ندبه برای به پایان رسیدن دوره انتظار و آغاز دوره ظهور محبوب، در راستای هدف خلقت است و از ویژگی‌های خانواده منتظر به حساب میآید. گشایش امور: پیچیدگی سیر زندگی و مواجهه آدمی با مسائل و دشواری‌های جدید از ویژگی‌های عصر حاضر است؛ و بدیهی است که هر فرد در جستجوی راهکارهایی برای غلبه بر معضلات و تنگناهای موجود برآید و با بهره گیری از عقلانیت در پرتو استعانت از باری تعالی آنها را پشت سر نهد. در برخی آیات قرآن به رابطه تقوا و خروج آدمی از مشکلات اشاره شده است ﴿...وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا﴾[۳۸]. نیز مطابق برخی روایات، انتظار فرج، راهی برای گشایش امور است[۳۹]. |
| ۴. آقای دکتر عبدی‌پور؛ |
|---|
|
آقای دکتر حسن عبدی‌پور، در کتاب «تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی» در این‌باره گفته است:
«تاثیرهای تربیتی - اجتماعی مهدویت بر جامعه، شامل شاخصه‌هایی می‌‌گردد که به نوعی در ابعاد تربیتی انسان‌های جامعه اثر میگذارد. بارزترین نمونه تاثیرهای تربیتی - اجتماعی مهدویت، عبارت است از:
|
پرسش‌های وابسته
- فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش میشود؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالتآور است؟ (پرسش)
پانویس
- ↑ ر.ک: اعرافی، علی رضا، انتظار با نگاه تربیتی، ص۱۸.
- ↑ ر.ک: شرفی جم، محمد رضا، آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.
- ↑ ر.ک: شرفی جم، محمد رضا، آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.
- ↑ ر.ک: عبدی پور، حسن، تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی، ص ۲۳۳.
- ↑ ر.ک: اعرافی، علی رضا، انتظار با نگاه تربیتی، ص۱۸.
- ↑ «تَصْطَلِحُ فِی مُلْکِهِ السِّبَاعُ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ نَبْتَهَا وَ تُنْزِلُ السَّمَاءُ بَرَکَتَهَا وَ تَظْهَرُ لَهُ الْکُنُوزُ یَمْلِکُ مَا بَیْنَ الْخَافِقَیْنِ أَرْبَعِینَ عَاماً فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ أَیَّامَهُ وَ سَمِعَ کَلَامَهُ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ٢٨٠.
- ↑ ر.ک: شرفی جم، محمد رضا، آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.
- ↑ ر.ک: شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۱۶ـ ۱۲۲، ۱۳۴؛ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.
- ↑ ر.ک: شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۴.
- ↑ ر.ک: عبدی پور، حسن، تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی، ص ۲۳۳.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸؛ شرفی جم، محمد رضا، آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده، ص ۱۱۶ـ۱۲۲.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۷ـ ۱۹۸.
- ↑ ر.ک: شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۴.
- ↑ ر.ک: اعرافی، علی رضا، انتظار با نگاه تربیتی، ص۱۸.
- ↑ اعرافی، علی رضا، انتظار با نگاه تربیتی، ص۱۸.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۷-۱۹۸.
- ↑ شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۴.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ٢٨٠.
- ↑ شولتس، دوآن، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل، ص ۴۴.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵٢، ص ١۴٠.
- ↑ شولتس، دوآن، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل.
- ↑ حضرت امام صادق (ع) فرمود: «کسی از شما بمیرد در حالی که منتظر امر ظهور باشد، مانند کسی است که در خیمه حضرت قائم(ع) است». صدرالاسلام همدانی، دبیرالدین، پیوند معنوی با ساحت قدس مهدوی (تکالیف الانام فی غیبة الامام)، ص ٢۵٣؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج ٢، ص ۵۴۶.
- ↑ بنی هاشمی، سید محمد، معرفت امام عصر (ع)، ص ٣٠٠.
- ↑ ﴿وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾ «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید» سوره توبه، آیه ۱۰۵.
- ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ١۵، ص ٢۴٨.
- ↑ ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾ «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ ﴿قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ﴾ «بی‌گمان برای شما ابراهیم و همراهان وی نمونه‌ای نیکویند» سوره ممتحنه، آیه ۴.
- ↑ ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ﴾ «بی‌گمان برای شما آنان نمونه‌ای نیکویند، برای هر کس که به خداوند و روز بازپسین امید می‌ورزید» سوره ممتحنه، آیه ۶.
- ↑ «وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) لِي أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛ «و در دختر رسول خدا (ص) فاطمه زهرا (س) برای من الگوی نیکویی است».
- ↑ خادمی شیرازی، محمد، تحفه امام مهدی، ص ٩٢.
- ↑ موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، مکیال المکارم، ج ١، ص ۶١۴؛ عالم فقید سید محمد تقی موسوی اصفهانی در مکیال المکارم ذیل عنوان «نتایج خوب از دعا برای فرج»، به بیان نود مورد از آثار دعا برای فرج امام زمان (ع) می‌پردازد.
- ↑ ﴿فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَى أَنْ تَزَكَّى﴾ «(به او) بگو: آیا سر آن داری که پاکیزگی یابی؟» سوره نازعات، آیه ۱۸.
- ↑ ﴿يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾ «آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی میبخشد. بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.
- ↑ ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾ «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.
- ↑ قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، ص ١٣١.
- ↑ «و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید» سوره طلاق، آیه ۲.
- ↑ شرفی جم، محمد رضا، آثار تربیتی فرهنگ انتظار در تقابل با چالش‌های جدید خانواده، ص ۱۱۶-۱۲۲.
- ↑ عبدی‌پور، حسن، تاثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت از دیدگاه جامعه‌شناسی، انتظار موعود، ص۲۳۳.