ایمان به امامت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
== | == مقدمه == | ||
[[شناخت امامان]]{{عم}} و [[جانشینان پیامبر]]{{صل}} و [[ایمان]] به آنان چهارمین اصل [[اعتقادی]] [[اسلام]] است. در [[روایات]]، ایمان به [[امامان]]{{عم}} از مهم‌ترین [[ارکان اسلام]] به شمار آمده است: | [[شناخت امامان]]{{عم}} و [[جانشینان پیامبر]]{{صل}} و [[ایمان]] به آنان چهارمین اصل [[اعتقادی]] [[اسلام]] است. در [[روایات]]، ایمان به [[امامان]]{{عم}} از مهم‌ترین [[ارکان اسلام]] به شمار آمده است: «اسلام بر پنج (رکن) [[استوار]] است بر، [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]] [[حج]] و [[ولایت]] ([[اهل بیت]]{{عم}}) و بر هیچ یک از این (ارکان) مانند ولایت تأکید نشده است»<ref>{{متن حدیث|بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ، وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶۵، ص۳۲۹.</ref>. | ||
همچنین [[ایمان به اهل بیت]]{{عم}} و شناخت آنان شرط قبولی اعمال [[مسلمان]] است. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: | همچنین [[ایمان به اهل بیت]]{{عم}} و شناخت آنان شرط قبولی اعمال [[مسلمان]] است. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: «بر [[دوستی]] ما اهل بیت ثابت باشید؛ قسم به کسی که جان محمد در [[اختیار]] او است هیچ بنده‌ای را عملش سود نمی‌بخشد مگر به [[معرفت]] ما»<ref>{{متن حدیث|الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ؛... فَوَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا وَ وَلَايَتِنَا}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۷، ص۱۹۳.</ref>. | ||
== روش طرح مسئله امامت در سیره پیامبر{{صل}} == | == روش طرح مسئله امامت در سیره پیامبر{{صل}} == | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۰: | ||
همچنین زمانی که دستور داد مردان [[مسلمان]] با یکدیگر [[پیمان برادری]] ببندند، خود او با [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} پیمان برادری بست. علاوه بر این، پیامبر{{صل}} دستور داد درهای همه خانه‌هایی را که به [[مسجد النبی]] باز می‌شد ببندند، به استثنای درِ [[خانه]] خود و درِ خانه امیر مؤمنان علی{{ع}}. | همچنین زمانی که دستور داد مردان [[مسلمان]] با یکدیگر [[پیمان برادری]] ببندند، خود او با [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} پیمان برادری بست. علاوه بر این، پیامبر{{صل}} دستور داد درهای همه خانه‌هایی را که به [[مسجد النبی]] باز می‌شد ببندند، به استثنای درِ [[خانه]] خود و درِ خانه امیر مؤمنان علی{{ع}}. | ||
=== مرحله دوم: بیان اجمالی و صریح === | === مرحله دوم: بیان اجمالی و صریح === | ||
بعد از فراهم شدن زمینه مناسب، پیامبر{{صل}} در مناسبت‌های گوناگون، به صورت اجمالی و گذرا و گاه به صراحت، وصایت و امامت امیرمؤمنان علی{{ع}} و [[فرزندان]] او را بیان کرده است. برای نمونه، می‌توان به [[روایت]] [[سلمان فارسی]] اشاره کرد: [[رسول خدا]]{{صل}} خطبه‌ای ایراد کرد و فرمود: ای [[مردم]]! من به زودی از میان شما رخت برمی‌بندم... ای مردم! آنکه [[خورشید]] را از دست داد به ماه چنگ زند و آنکه ماه را از دست داد به فرقدان و آنکه فرقدان را از دست داد به [[ستارگان]] درخشان بعد از من چنگ زند. | بعد از فراهم شدن زمینه مناسب، پیامبر{{صل}} در مناسبت‌های گوناگون، به صورت اجمالی و گذرا و گاه به صراحت، وصایت و امامت امیرمؤمنان علی{{ع}} و [[فرزندان]] او را بیان کرده است. برای نمونه، می‌توان به [[روایت]] [[سلمان فارسی]] اشاره کرد: [[رسول خدا]]{{صل}} خطبه‌ای ایراد کرد و فرمود: ای [[مردم]]! من به زودی از میان شما رخت برمی‌بندم... ای مردم! آنکه [[خورشید]] را از دست داد به ماه چنگ زند و آنکه ماه را از دست داد به فرقدان و آنکه فرقدان را از دست داد به [[ستارگان]] درخشان بعد از من چنگ زند. | ||
[[سلمان]] می‌گوید: زمانی که [[پیامبر]]{{صل}} از [[منبر]] پایین آمد به دنبال او رفتم تا وارد [[خانه]] [[عایشه]] شد. من هم داخل شدم و گفتم پدر و مادرم فدای تو ای [[رسول خدا]]... [[خورشید]] چیست؟ ماه چیست؟ فرقدان کدامند؟ و [[ستارگان]] درخشان کدام؟ فرمود: خورشید منم، ماه علی{{ع}} است، فرقدان حسن و حسین{{عم}} هستند، و ستارگان درخشان نُه [[امام]] از [[فرزندان حسین]]{{ع}} هستند که نهمین آنان [[مهدی]] ایشان است<ref>{{متن حدیث|عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} فَقَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنِّي رَاحِلٌ عَنْكُمْ عَنْ قَرِيبٍ... مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنِ افْتَقَدَ الشَّمْسَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْقَمَرِ، وَ مَنِ افْتَقَدَ الْقَمَرَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْفَرْقَدَيْنِ، وَ مَنِ افْتَقَدَ الْفَرْقَدَيْنِ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالنُّجُومِ الزَّاهِرَةِ بَعْدِي... قَالَ: فَلَمَّا نَزَلَ عَنِ الْمِنْبَرِ{{صل}}، تَبِعْتُهُ حَتَّى دَخَلَ بَيْتَ عَائِشَةَ فَدَخَلْتُ إِلَيْهِ وَ قُلْتُ: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ... فَمَا الشَّمْسُ؟ وَ مَا الْقَمَرُ؟ وَ مَا الْفَرْقَدَانِ؟ وَ مَا النُّجُومُ الزَّاهِرَةُ؟ فَقَالَ: أَمَّا الشَّمْسُ فَأَنَا وَ أَمَّا الْقَمَرُ فَعَلِيٌّ. فَإِذَا افْتَقَدْتُمُونِي فَتَمَسَّكُوا بِهِ بَعْدِي، وَ أَمَّا الْفَرْقَدَانِ فَالْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، فَإِذَا افْتَقَدْتُمُ الْقَمَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِمَا، وَ أَمَّا النُّجُومُ الزَّاهِرَةُ فَالْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ{{ع}}، وَ التَّاسِعُ مَهْدِيُّهُمْ}}؛ | [[سلمان]] می‌گوید: زمانی که [[پیامبر]]{{صل}} از [[منبر]] پایین آمد به دنبال او رفتم تا وارد [[خانه]] [[عایشه]] شد. من هم داخل شدم و گفتم پدر و مادرم فدای تو ای [[رسول خدا]]... [[خورشید]] چیست؟ ماه چیست؟ فرقدان کدامند؟ و [[ستارگان]] درخشان کدام؟ فرمود: خورشید منم، ماه علی{{ع}} است، فرقدان حسن و حسین{{عم}} هستند، و ستارگان درخشان نُه [[امام]] از [[فرزندان حسین]]{{ع}} هستند که نهمین آنان [[مهدی]] ایشان است<ref>{{متن حدیث|عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} فَقَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنِّي رَاحِلٌ عَنْكُمْ عَنْ قَرِيبٍ... مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنِ افْتَقَدَ الشَّمْسَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْقَمَرِ، وَ مَنِ افْتَقَدَ الْقَمَرَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْفَرْقَدَيْنِ، وَ مَنِ افْتَقَدَ الْفَرْقَدَيْنِ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالنُّجُومِ الزَّاهِرَةِ بَعْدِي... قَالَ: فَلَمَّا نَزَلَ عَنِ الْمِنْبَرِ{{صل}}، تَبِعْتُهُ حَتَّى دَخَلَ بَيْتَ عَائِشَةَ فَدَخَلْتُ إِلَيْهِ وَ قُلْتُ: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ... فَمَا الشَّمْسُ؟ وَ مَا الْقَمَرُ؟ وَ مَا الْفَرْقَدَانِ؟ وَ مَا النُّجُومُ الزَّاهِرَةُ؟ فَقَالَ: أَمَّا الشَّمْسُ فَأَنَا وَ أَمَّا الْقَمَرُ فَعَلِيٌّ. فَإِذَا افْتَقَدْتُمُونِي فَتَمَسَّكُوا بِهِ بَعْدِي، وَ أَمَّا الْفَرْقَدَانِ فَالْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، فَإِذَا افْتَقَدْتُمُ الْقَمَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِمَا، وَ أَمَّا النُّجُومُ الزَّاهِرَةُ فَالْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ{{ع}}، وَ التَّاسِعُ مَهْدِيُّهُمْ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۸۹.</ref>. | ||
=== مرحله سوم: [[انتصاب]] [[حضرت علی]]{{ع}} به [[خلافت]] و [[امامت]] === | === مرحله سوم: [[انتصاب]] [[حضرت علی]]{{ع}} به [[خلافت]] و [[امامت]] === | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۰: | ||
بعد از این سخنان، [[پیامبر]]{{صل}} دست علی{{ع}} را گرفت و بالا برد، تا جایی که سپیدی زیر بغل او نمایان شد. همه علی{{ع}} را در کنار پیامبر{{صل}} دیدند و شناختند. آنگاه پیامبر{{صل}} فرمود: هان ای [[مردم]] سزاوارترین فرد بر [[مؤمنان]] از خود آنان کیست؟ [[یاران پیامبر]]{{صل}} پاسخ دادند: [[خداوند]] و پیامبر{{صل}} او بهتر می‌دانند پیامبر{{صل}} ادامه داد: خداوند مولای من و من مولای مؤمنان هستم و بر آنها از خودشان سزاوارترم. هان ای مردم، هر کس که من مولا و [[رهبر]] اویم، علی هم مولا و رهبر اوست. سپس برای علی{{ع}} و یارانش [[دعا]] و دشمنانش را [[نفرین]] کرد و فرمود: لازم است حاضران به غایبان خبر دهند و دیگران را از این امر مطلع کنند<ref>سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، ص۱۴۲-۱۴۵؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۰۸؛ ج۲۱، باب ۳۶، حجة الوداع و ماجری فیها.</ref>. | بعد از این سخنان، [[پیامبر]]{{صل}} دست علی{{ع}} را گرفت و بالا برد، تا جایی که سپیدی زیر بغل او نمایان شد. همه علی{{ع}} را در کنار پیامبر{{صل}} دیدند و شناختند. آنگاه پیامبر{{صل}} فرمود: هان ای [[مردم]] سزاوارترین فرد بر [[مؤمنان]] از خود آنان کیست؟ [[یاران پیامبر]]{{صل}} پاسخ دادند: [[خداوند]] و پیامبر{{صل}} او بهتر می‌دانند پیامبر{{صل}} ادامه داد: خداوند مولای من و من مولای مؤمنان هستم و بر آنها از خودشان سزاوارترم. هان ای مردم، هر کس که من مولا و [[رهبر]] اویم، علی هم مولا و رهبر اوست. سپس برای علی{{ع}} و یارانش [[دعا]] و دشمنانش را [[نفرین]] کرد و فرمود: لازم است حاضران به غایبان خبر دهند و دیگران را از این امر مطلع کنند<ref>سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، ص۱۴۲-۱۴۵؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۰۸؛ ج۲۱، باب ۳۶، حجة الوداع و ماجری فیها.</ref>. | ||
پیامبر{{صل}} برای دستیابی به [[هدف]] خود یعنی طرح مسئله [[امامت علی]]{{ع}} به گونه‌ای که مورد [[پذیرش مردم]] واقع شود، علاوه بر اقدامات سه‌گانه پیش‌گفته، نکات مهم دیگری را نیز در [[سیره]] خود رعایت کرده است که توجه به آنها ضروری است: | پیامبر{{صل}} برای دستیابی به [[هدف]] خود یعنی طرح مسئله [[امامت علی]]{{ع}} به گونه‌ای که مورد [[پذیرش مردم]] واقع شود، علاوه بر اقدامات سه‌گانه پیش‌گفته، نکات مهم دیگری را نیز در [[سیره]] خود رعایت کرده است که توجه به آنها ضروری است: | ||
# نخست آنکه ایشان قبل از اعلام رسالت خود، از همه مردم [[گواهی]] گرفت و آنان نیز گواهی دادند که از پیامبر{{صل}} جز [[تبلیغ دین]] و [[خیرخواهی]] چیزی ندیده‌اند؛ و [[خلافت علی]]{{ع}} را ابلاغ کرد. در واقع پیامبر{{صل}} در اینجا یک نکته [[تربیتی]] را رعایت کرده و آن اینکه هر اندازه قابل اعتماد بودن مربی افزایش یابد، [[میزان]] تأثیر‌پذیری متربیان نیز افزایش می‌یابد<ref>ارونسون، الیوت (۱۳۶۶)، روان‌شناسی اجتماعی، ص۶۴ | # نخست آنکه ایشان قبل از اعلام رسالت خود، از همه مردم [[گواهی]] گرفت و آنان نیز گواهی دادند که از پیامبر{{صل}} جز [[تبلیغ دین]] و [[خیرخواهی]] چیزی ندیده‌اند؛ و [[خلافت علی]]{{ع}} را ابلاغ کرد. در واقع پیامبر{{صل}} در اینجا یک نکته [[تربیتی]] را رعایت کرده و آن اینکه هر اندازه قابل اعتماد بودن مربی افزایش یابد، [[میزان]] تأثیر‌پذیری متربیان نیز افزایش می‌یابد<ref>ارونسون، الیوت (۱۳۶۶)، روان‌شناسی اجتماعی، ص۶۴ ـ ۷۳.</ref>. | ||
# دوم آنکه ایشان [[حضرت علی]]{{ع}} را در سمت راست خود نشاندند و هنگام معرفی ایشان به عنوان [[خلیفه]] و [[امیر]]، دست ایشان را بالا بردند. این کار موجب می‌شود تا امکان هرگونه تشکیک و تردید در مورد فردی که به [[امامت]] [[منصوب]] شده است از میان برود. مؤید این امر این است که تاکنون هیچ‌کس در این مورد که [[حدیث غدیر]] راجع به حضرت علی{{ع}} است، تردید و تشکیکی نکرده است. | # دوم آنکه ایشان [[حضرت علی]]{{ع}} را در سمت راست خود نشاندند و هنگام معرفی ایشان به عنوان [[خلیفه]] و [[امیر]]، دست ایشان را بالا بردند. این کار موجب می‌شود تا امکان هرگونه تشکیک و تردید در مورد فردی که به [[امامت]] [[منصوب]] شده است از میان برود. مؤید این امر این است که تاکنون هیچ‌کس در این مورد که [[حدیث غدیر]] راجع به حضرت علی{{ع}} است، تردید و تشکیکی نکرده است. | ||
# سوم آنکه ایشان [[زمان]] [[نصب علی]]{{ع}} به امامت را [[روز]] [[هجدهم ذی‌حجه]] [[انتخاب]] کردند؛ زیرا در این روز تعداد زیادی از [[مسلمانان]] (حدود هفتاد هزار تا صد و بیست هزار نفر) حضور داشتند<ref>سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، ص۱۴۲.</ref> و چون این تعداد، در شهرها و مکان‌های مختلف [[جزیرة العرب]] ساکن بودند، خبر امامت و [[وصایت]] حضرت علی{{ع}} در سطح وسیعی در تمام [[جامعه اسلامی]] انتشار می‌یافت و زمینه [[انکار]] و عدم پذیرش آن به کمترین حد می‌رسید. | # سوم آنکه ایشان [[زمان]] [[نصب علی]]{{ع}} به امامت را [[روز]] [[هجدهم ذی‌حجه]] [[انتخاب]] کردند؛ زیرا در این روز تعداد زیادی از [[مسلمانان]] (حدود هفتاد هزار تا صد و بیست هزار نفر) حضور داشتند<ref>سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، ص۱۴۲.</ref> و چون این تعداد، در شهرها و مکان‌های مختلف [[جزیرة العرب]] ساکن بودند، خبر امامت و [[وصایت]] حضرت علی{{ع}} در سطح وسیعی در تمام [[جامعه اسلامی]] انتشار می‌یافت و زمینه [[انکار]] و عدم پذیرش آن به کمترین حد می‌رسید. | ||
# چهارم آنکه پیامبر{{صل}} بعد از پایین آمدن از [[منبر]]، دستور می‌دهد در مقابل [[خیمه]] خود خیمه‌ای برای حضرت علی{{ع}} بزنند و مردم در آن خیمه با علی{{ع}} [[بیعت]] کنند. این [[تدبیر]] تا حد بسیاری زمینه تردید در امامت و [[خلافت حضرت علی]]{{ع}} و موانع تحقق آن را از میان می‌برد | # چهارم آنکه پیامبر{{صل}} بعد از پایین آمدن از [[منبر]]، دستور می‌دهد در مقابل [[خیمه]] خود خیمه‌ای برای حضرت علی{{ع}} بزنند و مردم در آن خیمه با علی{{ع}} [[بیعت]] کنند. این [[تدبیر]] تا حد بسیاری زمینه تردید در امامت و [[خلافت حضرت علی]]{{ع}} و موانع تحقق آن را از میان می‌برد<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۲۴.</ref>. | ||
== روش‌های پرورش [[شناخت]] و ایمان به امامت در سیره [[اهل بیت]]{{عم}} == | == روش‌های پرورش [[شناخت]] و ایمان به امامت در سیره [[اهل بیت]]{{عم}} == | ||
| خط ۶۲: | خط ۴۱: | ||
=== روش‌های [[اثبات امامت]] === | === روش‌های [[اثبات امامت]] === | ||
۱. '''مفروض گرفتن امامت''': در مواردی که مخاطب درباره امامت [[شک]] و تردیدی نداشت، [[معصومان]]{{عم}} اصل امامت را مفروض می‌گرفتند. مؤید این مطلب آن است که در [[سیره معصومان]]{{عم}} به سیره‌ای دست نیافتیم که آنان بدون درخواست مخاطب برای اثبات امامت به [[اقامه دلیل]] بپردازند | ۱. '''مفروض گرفتن امامت''': در مواردی که مخاطب درباره امامت [[شک]] و تردیدی نداشت، [[معصومان]]{{عم}} اصل امامت را مفروض می‌گرفتند. مؤید این مطلب آن است که در [[سیره معصومان]]{{عم}} به سیره‌ای دست نیافتیم که آنان بدون درخواست مخاطب برای اثبات امامت به [[اقامه دلیل]] بپردازند. | ||
بنابراین همراهی با پیامبر{{صل}} برای [[ابوبکر]] | ۲. '''اقامه دلیل''': هرگاه مخاطب [[اهل بیت]]{{عم}} درباره امامت [[شک و تردید]] داشت، برای اثبات امامت به اقامه دلیل روشن و قانع کننده می‌پرداختند. برای نمونه در مناظره [[امام باقر]]{{ع}} و حروری آمده است: حروری به [[امام]]{{ع}} گفت: [[ابوبکر]] چهار صفت داشت که به سبب آنها سزاوار امامت بود. امام{{ع}} فرمود: آن صفات کدام‌اند؟ گفت: او اولین صدیق بود و ما او را نمی‌شناسیم مگر اینکه او را صدیق بخوانند؛ دوم آنکه در [[غار]] [ثور] همراه [[پیامبر]]{{صل}} بود؛ سوم آنکه عهده‌دار امر [[نماز]] [در زمانی که پیامبر{{صل}} نمی‌توانست نماز بخواند] بود؛ و چهارم آنکه در کنار پیامبر{{صل}} [[دفن]] شد. امام{{ع}} فرمود: آیا این صفات مختص ابوبکر است و دیگران از آن بی‌بهره‌اند؟ گفت: آری. امام فرمود: وای بر تو! این صفات که [[گمان]] می‌کنی منقبت ابوبکر است، منقصت اوست... اینکه گفتی در غار همراه پیامبر{{صل}} بود، از چند جهت [[رذیلت]] است و نه [[فضیلت]]: نخست آنکه آنچه در این [[آیه]] آمده این است که ابوبکر با پیامبر{{صل}} از [[مکه]] خارج شده و همراه او بوده است؛ در حالی که [[خداوند]] در [[قرآن]] می‌فرماید، گاه ممکن است [[کافر]] همراه [[مؤمن]] گردد: {{متن قرآن|قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ}}<ref>«همراه وی که با او گفت و گو می‌کرد گفت: آیا به کسی که تو را از خاکی سپس از نطفه‌ای آفرید آنگاه تو را مردی باندام برآورد کفر می‌ورزی؟» سوره کهف، آیه ۳۷.</ref> و {{متن قرآن|أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ}}<ref>«اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید سپس بیندیشید، در همنشین شما دیوانگی نیست» سوره سبأ، آیه ۴۶.</ref>. بنابراین همراهی با پیامبر{{صل}} برای [[ابوبکر]] ـ که نه ستمی از او باز داشت و نه با دشمن پیامبر{{صل}} جنگید ـ مدحی نیست<ref>{{متن حدیث|مُنَاظَرَةُ الْحَرُورِيِّ وَ الْبَاقِرِ{{ع}}: قَالَ الْحَرُورِيُّ: إِنَّ فِي أَبِي بَكْرٍ أَرْبَعَ خِصَالٍ اسْتَحَقَّ بِهَا الْإِمَامَةَ. قَالَ الْبَاقِرُ{{ع}}: مَا هُنَّ؟ قَالَ: فَإِنَّهُ أَوَّلُ الصِّدِّيقِينَ وَ لَا نَعْرِفُهُ حَتَّى يُقَالَ: الصِّدِّيقُ. وَ الثَّانِيَةُ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} فِي الْغَارِ؛ وَ الثَّالِثَةُ الْمُتَوَلِّي أَمْرَ الصَّلَاةِ؛ وَ الرَّابِعَةُ ضَجِيعُهُ فِي قَبْرِهِ. قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}}: أَخْبِرْنِي عَنْ هَذِهِ الْخِصَالِ هُنَّ لِصَاحِبِكَ بَانَ بِهَا مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}}: وَيْحَكَ، هَذِهِ الْخِصَالُ تَظُنُّ أَنَّهُنَّ مَنَاقِبُ لِصَاحِبِكَ وَ هِيَ مَثَالِبُ لَهُ... قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ{{ع}}؛ وَ أَمَّا مَا ذَكَرْتَ أَنَّهُ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} فِي الْغَارِ، فَذَلِكَ رَذِيلَةٌ لَا فَضِيلَةٌ؛ مِنْ وُجُوهٍ: الْأَوَّلُ أَنَّا لَا نَجِدُ لَهُ فِي الْآيَةِ مَدْحاً أَكْثَرَ مِنْ خُرُوجِهِ مَعَهُ وَ صُحْبَتِهِ لَهُ، وَ قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ أَنَّ الصُّحْبَةَ قَدْ يَكُونُ لِلْكَافِرِ مَعَ الْمُؤْمِنِ، حَيْثُ يَقُولُ: «قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ» وَ قَوْلُهُ: «أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا ما بِصاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ» وَ لَا مَدْحَ لَهُ فِي صُحْبَتِهِ؛ إِذْ لَمْ يَدْفَعْ عَنْهُ ضَيْماً وَ لَمْ يُحَارِبْ عَنْهُ عَدُوّاً...}} (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۷، ص۳۲۲).</ref>. | ||
۳. '''انجام دادن [[کارهای خارق‌العاده]]''': [[ائمه]]{{عم}} برای [[اثبات امامت]] خودگاه به انجام کارهای خارق‌العاده مبادرت می‌ورزیدند و از این طریق امامت خود را [[اثبات]] می‌کردند؛ زیرا یکی از [[ویژگی‌های امام]]{{ع}} که [[مردم]] نیز از آن [[آگاه]] بودند، این است که [[توانایی]] انجام کارهایی را دارد که دیگران از انجام آن عاجزند و از اموری مطلع است که دیگران از آن بی‌خبرند. بنابراین، مخاطب با دیدن این توانایی [[امام]]{{ع}}، در واقع به نشانه‌ای مطمئن از نشانه‌های امامت دست می‌یابد و آن را می‌پذیرد. از [[عبدالله بن مغیره]] نقل شده است: [در امر امامت] سرگردان و متوقف بودم و بر آن حال [[حج]] گزاردم. زمانی که به [[مکه]] رسیدم در این باب نگران شدم، به ملتزم چسبیدم و گفتم: خدایا خواست و [[اراده]] مرا می‌دانی؛ مرا به بهترین [[آیین]] [[راهنمایی]] کن. در دلم افتاد که نزد [[رضا]]{{ع}} بروم. به [[مدینه]] آمدم و تا به [[منزل]] او رسیدم و به خدمتکار گفتم: به مولایت بگو مردی از اهالی عراق پشت در است. در این هنگام صدای رضا{{ع}} را شنیدم که: عبدالله بن مغیره داخل شو! داخل شدم. هنگامی که مرا دید فرمود: [[خداوند]] دعایت را [[مستجاب]] و تو را به دینت [[هدایت]] کرد. گفتم: [[شهادت]] می‌دهم که تو [[حجت خدا]] و [[امین]] او بر [[مردم]] هستی<ref>{{عربی|وَجَدْتُ بِخَطِّ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ، قَالَ الْعُبَيْدِيُّ مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى، حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ، قَالَ: قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُغِيرَةِ: كُنْتُ وَاقِفاً، فَحَجَجْتُ عَلَى تِلْكَ الْحَالَةِ. فَلَمَّا صِرْتُ بِمَكَّةَ خَلَجَ فِي صَدْرِي شَيْءٌ، فَتَعَلَّقْتُ بِالْمُلْتَزَمِ، ثُمَّ قُلْتُ: اللَّهُمَّ قَدْ عَلِمْتَ طَلِبَتِي وَ إِرَادَتِي، فَأَرْشِدْنِي إِلَى خَيْرِ الْأَدْيَانِ! فَوَقَعَ فِي نَفْسِي أَنْ آتِيَ الرِّضَا{{ع}}، فَأَتَيْتُ الْمَدِينَةَ فَوَقَفْتُ بِبَابِهِ، فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ: قُلْ لِمَوْلَاكَ، رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ بِالْبَابِ! فَسَمِعْتُ نِدَاءَهُ: {{متن حدیث|ادْخُلْ يَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْمُغِيرَةِ!}} فَدَخَلْتُ؛ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: {{متن حدیث|قَدْ أَجَابَ اللَّهُ دَعْوَتَكَ وَ هَدَاكَ لِدِينِكَ}}، فَقُلْتُ: أَشْهَدُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَمِينُهُ عَلَى خَلْقِهِ}}. (شیخ طوسی، محمد بن الحسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۷).</ref>. | ۳. '''انجام دادن [[کارهای خارق‌العاده]]''': [[ائمه]]{{عم}} برای [[اثبات امامت]] خودگاه به انجام کارهای خارق‌العاده مبادرت می‌ورزیدند و از این طریق امامت خود را [[اثبات]] می‌کردند؛ زیرا یکی از [[ویژگی‌های امام]]{{ع}} که [[مردم]] نیز از آن [[آگاه]] بودند، این است که [[توانایی]] انجام کارهایی را دارد که دیگران از انجام آن عاجزند و از اموری مطلع است که دیگران از آن بی‌خبرند. بنابراین، مخاطب با دیدن این توانایی [[امام]]{{ع}}، در واقع به نشانه‌ای مطمئن از نشانه‌های امامت دست می‌یابد و آن را می‌پذیرد. از [[عبدالله بن مغیره]] نقل شده است: [در امر امامت] سرگردان و متوقف بودم و بر آن حال [[حج]] گزاردم. زمانی که به [[مکه]] رسیدم در این باب نگران شدم، به ملتزم چسبیدم و گفتم: خدایا خواست و [[اراده]] مرا می‌دانی؛ مرا به بهترین [[آیین]] [[راهنمایی]] کن. در دلم افتاد که نزد [[رضا]]{{ع}} بروم. به [[مدینه]] آمدم و تا به [[منزل]] او رسیدم و به خدمتکار گفتم: به مولایت بگو مردی از اهالی عراق پشت در است. در این هنگام صدای رضا{{ع}} را شنیدم که: عبدالله بن مغیره داخل شو! داخل شدم. هنگامی که مرا دید فرمود: [[خداوند]] دعایت را [[مستجاب]] و تو را به دینت [[هدایت]] کرد. گفتم: [[شهادت]] می‌دهم که تو [[حجت خدا]] و [[امین]] او بر [[مردم]] هستی<ref>{{عربی|وَجَدْتُ بِخَطِّ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ، قَالَ الْعُبَيْدِيُّ مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى، حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ، قَالَ: قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُغِيرَةِ: كُنْتُ وَاقِفاً، فَحَجَجْتُ عَلَى تِلْكَ الْحَالَةِ. فَلَمَّا صِرْتُ بِمَكَّةَ خَلَجَ فِي صَدْرِي شَيْءٌ، فَتَعَلَّقْتُ بِالْمُلْتَزَمِ، ثُمَّ قُلْتُ: اللَّهُمَّ قَدْ عَلِمْتَ طَلِبَتِي وَ إِرَادَتِي، فَأَرْشِدْنِي إِلَى خَيْرِ الْأَدْيَانِ! فَوَقَعَ فِي نَفْسِي أَنْ آتِيَ الرِّضَا{{ع}}، فَأَتَيْتُ الْمَدِينَةَ فَوَقَفْتُ بِبَابِهِ، فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ: قُلْ لِمَوْلَاكَ، رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ بِالْبَابِ! فَسَمِعْتُ نِدَاءَهُ: {{متن حدیث|ادْخُلْ يَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْمُغِيرَةِ!}} فَدَخَلْتُ؛ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: {{متن حدیث|قَدْ أَجَابَ اللَّهُ دَعْوَتَكَ وَ هَدَاكَ لِدِينِكَ}}، فَقُلْتُ: أَشْهَدُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَمِينُهُ عَلَى خَلْقِهِ}}. (شیخ طوسی، محمد بن الحسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۷).</ref>. | ||
| خط ۷۸: | خط ۴۹: | ||
۴. '''رفع شبهات درباره [[امامت]]''': از آنجا که در زمان ائمه{{عم}} [[مذهب شیعه]] در [[جامعه اسلامی]] در [[اقلیت]] و [[حاکمیت]] در [[اختیار]] مخالفان آنان بود، [[تبلیغات]] زیادی بر ضد [[شیعه]]، به ویژه امامت صورت می‌گرفت. حاصل این فعالیت‌ها رواج [[شبهات]] بسیار پیرامون حقانیت اعتقادات شیعیان بود. روشن است که اگر این شبهات بدون پاسخ می‌ماند، به تدریج اعتقادات شیعیان پشتوانه و [[مشروعیت]] [[فکری]] خود را از دست می‌داد؛ از این‌رو [[ائمه]]{{عم}} می‌کوشیدند این شبهات را با بیان‌های منطقی و قانع کننده از میان بردارند. [[علی بن رئاب]] می‌گوید: از [[امام صادق]]{{ع}} راجع به این [[آیه]] که {{متن قرآن|وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ}}<ref>«و هر گزندی به شما برسد از کردار خود شماست» سوره شوری، آیه ۳۰.</ref> پرسیدم آیا مصیبت‌هایی که به علی{{ع}} و [[اهل]] بیتش{{عم}} پس از او رسید، به سبب کارهایی بود که انجام داده بودند؛ در حالی که [[اهل بیت]]{{عم}}، [[پاک]] و [[معصوم]] از [[گناه]] هستند؟ [[امام]]{{ع}} فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} در هر شبانه‌روز، بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشد صد بار [[توبه]] و [[استغفار]] می‌کرد. [[خداوند]] دوستانش را بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشند، به مصیبت‌هایی [[مبتلا]] می‌کند تا آنان را [[اجر]] و [[پاداش]] دهد<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {{متن قرآن|وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ}}؛ أَ رَأَيْتَ مَا أَصَابَ عَلِيّاً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ{{عم}} مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيهِمْ، وَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ؟ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ يَسْتَغْفِرُهُ فِي كُلِ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ؛ إِنَّ اللَّهَ يَخُصُّ أَوْلِيَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِيَأْجُرَهُمْ عَلَيْهَا مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ}} (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۴۵۰).</ref>. | ۴. '''رفع شبهات درباره [[امامت]]''': از آنجا که در زمان ائمه{{عم}} [[مذهب شیعه]] در [[جامعه اسلامی]] در [[اقلیت]] و [[حاکمیت]] در [[اختیار]] مخالفان آنان بود، [[تبلیغات]] زیادی بر ضد [[شیعه]]، به ویژه امامت صورت می‌گرفت. حاصل این فعالیت‌ها رواج [[شبهات]] بسیار پیرامون حقانیت اعتقادات شیعیان بود. روشن است که اگر این شبهات بدون پاسخ می‌ماند، به تدریج اعتقادات شیعیان پشتوانه و [[مشروعیت]] [[فکری]] خود را از دست می‌داد؛ از این‌رو [[ائمه]]{{عم}} می‌کوشیدند این شبهات را با بیان‌های منطقی و قانع کننده از میان بردارند. [[علی بن رئاب]] می‌گوید: از [[امام صادق]]{{ع}} راجع به این [[آیه]] که {{متن قرآن|وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ}}<ref>«و هر گزندی به شما برسد از کردار خود شماست» سوره شوری، آیه ۳۰.</ref> پرسیدم آیا مصیبت‌هایی که به علی{{ع}} و [[اهل]] بیتش{{عم}} پس از او رسید، به سبب کارهایی بود که انجام داده بودند؛ در حالی که [[اهل بیت]]{{عم}}، [[پاک]] و [[معصوم]] از [[گناه]] هستند؟ [[امام]]{{ع}} فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} در هر شبانه‌روز، بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشد صد بار [[توبه]] و [[استغفار]] می‌کرد. [[خداوند]] دوستانش را بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشند، به مصیبت‌هایی [[مبتلا]] می‌کند تا آنان را [[اجر]] و [[پاداش]] دهد<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: {{متن قرآن|وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ}}؛ أَ رَأَيْتَ مَا أَصَابَ عَلِيّاً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ{{عم}} مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيهِمْ، وَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ؟ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ يَسْتَغْفِرُهُ فِي كُلِ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ؛ إِنَّ اللَّهَ يَخُصُّ أَوْلِيَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِيَأْجُرَهُمْ عَلَيْهَا مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ}} (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۴۵۰).</ref>. | ||
به علاوه، [[اهل بیت]]{{عم}} کسانی را که از اعتقادات شیعیان در برابر مخالفان [[دفاع]] و حقانیت شیعه را [[اثبات]] می‌کردند، [[تکریم]] و [[تشویق]] می‌نمودند | به علاوه، [[اهل بیت]]{{عم}} کسانی را که از اعتقادات شیعیان در برابر مخالفان [[دفاع]] و حقانیت شیعه را [[اثبات]] می‌کردند، [[تکریم]] و [[تشویق]] می‌نمودند<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۳۰.</ref>. | ||
=== روش‌های معرفی [[امام]]{{ع}} === | === روش‌های معرفی [[امام]]{{ع}} === | ||
| خط ۸۶: | خط ۵۵: | ||
۱. '''تبیین [[ضرورت]] و [[هدف امامت]]''': معصومان{{عم}} برای آشنایی عمیق‌تر متربی با [[امامت]] در موارد متعددی ضرورت و هدف امامت را برای مخاطبان خود بیان کرده‌اند، در روایتی آمده است: جابر از [[امام باقر]]{{ع}} پرسید: چه نیازی به [[پیامبر]]{{صل}} و امام است؟ امام{{ع}} فرمود: [وجود پیامبر و امام مورد نیاز است] تا [[جهان]] بر صلاحش باقی بماند؛ زیرا [[خداوند عزوجل]] اگر امام یا [[پیامبری]] در میان آنان باشد [[عذاب]] را از [[اهل]] [[زمین]] برمی‌دارد. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ}}<ref>«و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند» سوره انفال، آیه ۳۳.</ref> و [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: [[ستارگان]] مایه [[امنیت]] آسمانیان، و [[اهل]] بیتم مایه امنیت زمینیان هستند. هرگاه ستارگان نابود شوند، آسمانیان را آنچه ناگوار است می‌رسد، و اگر اهل بیتم از میان روند، زمینیان را آنچه ناگوار است می‌رسد<ref>{{متن حدیث|عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: قُلْتُ: لِأَيِّ شَيْءٍ يُحْتَاجُ إِلَى النَّبِيِّ وَ الْإِمَامِ؟ فَقَالَ: لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ؛ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ}} وَ قَالَ النَّبِيُّ{{صل}}: النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ، وَ أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ؛ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يَكْرَهُونَ، وَ إِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَيْتِي أَتَى أَهْلَ الْأَرْضِ مَا يَكْرَهُونَ؛ يَعْنِي بِأَهْلِ بَيْتِهِ، الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ قَرَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِهِ}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۹).</ref>. | ۱. '''تبیین [[ضرورت]] و [[هدف امامت]]''': معصومان{{عم}} برای آشنایی عمیق‌تر متربی با [[امامت]] در موارد متعددی ضرورت و هدف امامت را برای مخاطبان خود بیان کرده‌اند، در روایتی آمده است: جابر از [[امام باقر]]{{ع}} پرسید: چه نیازی به [[پیامبر]]{{صل}} و امام است؟ امام{{ع}} فرمود: [وجود پیامبر و امام مورد نیاز است] تا [[جهان]] بر صلاحش باقی بماند؛ زیرا [[خداوند عزوجل]] اگر امام یا [[پیامبری]] در میان آنان باشد [[عذاب]] را از [[اهل]] [[زمین]] برمی‌دارد. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ}}<ref>«و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند» سوره انفال، آیه ۳۳.</ref> و [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: [[ستارگان]] مایه [[امنیت]] آسمانیان، و [[اهل]] بیتم مایه امنیت زمینیان هستند. هرگاه ستارگان نابود شوند، آسمانیان را آنچه ناگوار است می‌رسد، و اگر اهل بیتم از میان روند، زمینیان را آنچه ناگوار است می‌رسد<ref>{{متن حدیث|عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: قُلْتُ: لِأَيِّ شَيْءٍ يُحْتَاجُ إِلَى النَّبِيِّ وَ الْإِمَامِ؟ فَقَالَ: لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ؛ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ}} وَ قَالَ النَّبِيُّ{{صل}}: النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ، وَ أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ؛ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يَكْرَهُونَ، وَ إِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَيْتِي أَتَى أَهْلَ الْأَرْضِ مَا يَكْرَهُونَ؛ يَعْنِي بِأَهْلِ بَيْتِهِ، الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ قَرَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِهِ}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۹).</ref>. | ||
۲. '''بیان شایستگی‌های لازم برای [[امامت]]''': [[معصومان]]{{عم}} در مقام معرفی [[ائمه]]{{عم}} ویژگی‌ها و شایستگی‌های لازم برای [[امام]] را نیز بیان کرده‌اند. [[امام رضا]]{{ع}} در روایتی، ویژگی‌ها و نشانه‌های امام را بیان کرده است؛ در این روایت آمده است: امام نشانه‌هایی دارد: داناترین، حکیم‌ترین، باتقواترین، بردبارترین، شجاع‌ترین، سخاوتمندترین و عابدترین [[مردمان]] است؛... چشمش به [[خواب]] می‌رود، اما قلبش نمی‌خوابد؛ [[محدث]] است؛ [[زره پیامبر]]{{صل}} برای او اندازه است... سزاوارتر از خودِ [[مردم]] به آنان است؛ برای مردم دلسوزتر از پدر و مادر آنان است؛ متواضع‌ترین مردم در برابر خداست؛ به آنچه بدان دستور می‌دهد، بیش از مردم عمل می‌کند و از آنچه از آن [[نهی]] می‌کند، بیش از مردم دوری می‌جوید، [[مستجاب الدعوه]] است... سلاح پیامبر{{صل}} و [[شمشیر]] او یعنی [[ذوالفقار]] نزد اوست؛ صحیفه‌ای نزد اوست که نام همه [[شیعیان]] تا [[روز قیامت]] در آن ثبت است و صحیفه‌ای نزد اوست که نام [[دشمنان]] ایشان تا روز قیامت در آن ثبت است؛ «[[جامعه]]» نزد اوست و آن صحیفه‌ای است به طول هفتاد ذرع که همه آنچه [[فرزندان آدم]] بدان نیاز دارند در آن است؛ و «[[جفر]] اکبر و اصغر» که از پوست دباغی نشده بز و گوسفند است و همه [[علوم]] در آن است حتی ارش یک خدشه و حتی ارش یک ضربه و نیم ضربه و یک سوم ضربه، نزد اوست؛ و [[مصحف فاطمه]]{{س}} نزد اوست<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا{{ع}} قَالَ: لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ: يَكُونُ أَعْلَمَ النَّاسِ وَ أَحْكَمَ النَّاسِ وَ أَتْقَى النَّاسِ وَ أَحْلَمَ النَّاسِ وَ أَشْجَعَ النَّاسِ وَ أَسْخَى النَّاسِ وَ أَعْبَدَ النَّاسِ؛ وَ يَلِدُ مَخْتُوناً وَ يَكُونُ مُطَهَّراً، وَ يَرَى مِنْ خَلْفِهِ كَمَا يَرَى مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ؛ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ، وَ إِذَا وَقَعَ إِلَى الْأَرْضِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَقَعَ عَلَى رَاحَتَيْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَتَيْنِ؛ وَ لَا يَحْتَلِمُ؛ وَ تَنَامُ عَيْنُهُ وَ لَا يَنَامُ قَلْبُهُ؛ وَ يَكُونُ مُحَدَّثاً؛ وَ يَسْتَوِي عَلَيْهِ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}}... وَ يَكُونُ أَوْلَى بِالنَّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ، وَ أَشْفَقَ عَلَيْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ يَكُونُ أَشَدَّ النَّاسِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَكُونُ آخَذَ النَّاسِ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ وَ أَكَفَّ النَّاسِ عَمَّا يَنْهَى عَنْهُ؛ وَ يَكُونُ دُعَاؤُهُ مُسْتَجَاباً... وَ يَكُونُ عِنْدَهُ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ سَيْفُهُ ذُو الْفَقَارِ؛ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ شِيعَتِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ أَعْدَائِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ الْجَامِعَةُ، وَ هِيَ صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً، فِيهَا جَمِيعُ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ وُلْدُ آدَمَ؛ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ الْجَفْرُ الْأَكْبَرُ وَ الْأَصْفَرُ إِهَابُ مَاعِزٍ وَ إِهَابُ كَبْشٍ، فِيهِمَا جَمِيعُ الْعُلُومِ، حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ، وَ حَتَّى الْجَلْدَةُ وَ نِصْفُ الْجَلْدَةِ وَ ثُلُثُ الْجَلْدَةِ؛ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ{{س}}}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۱۶).</ref>. | ۲. '''بیان شایستگی‌های لازم برای [[امامت]]''': [[معصومان]]{{عم}} در مقام معرفی [[ائمه]]{{عم}} ویژگی‌ها و شایستگی‌های لازم برای [[امام]] را نیز بیان کرده‌اند. [[امام رضا]]{{ع}} در روایتی، ویژگی‌ها و نشانه‌های امام را بیان کرده است؛ در این روایت آمده است: امام نشانه‌هایی دارد: داناترین، حکیم‌ترین، باتقواترین، بردبارترین، شجاع‌ترین، سخاوتمندترین و عابدترین [[مردمان]] است؛... چشمش به [[خواب]] می‌رود، اما قلبش نمی‌خوابد؛ [[محدث]] است؛ [[زره پیامبر]]{{صل}} برای او اندازه است... سزاوارتر از خودِ [[مردم]] به آنان است؛ برای مردم دلسوزتر از پدر و مادر آنان است؛ متواضع‌ترین مردم در برابر خداست؛ به آنچه بدان دستور می‌دهد، بیش از مردم عمل می‌کند و از آنچه از آن [[نهی]] می‌کند، بیش از مردم دوری می‌جوید، [[مستجاب الدعوه]] است... سلاح پیامبر{{صل}} و [[شمشیر]] او یعنی [[ذوالفقار]] نزد اوست؛ صحیفه‌ای نزد اوست که نام همه [[شیعیان]] تا [[روز قیامت]] در آن ثبت است و صحیفه‌ای نزد اوست که نام [[دشمنان]] ایشان تا روز قیامت در آن ثبت است؛ «[[جامعه]]» نزد اوست و آن صحیفه‌ای است به طول هفتاد ذرع که همه آنچه [[فرزندان آدم]] بدان نیاز دارند در آن است؛ و «[[جفر]] اکبر و اصغر» که از پوست دباغی نشده بز و گوسفند است و همه [[علوم]] در آن است حتی ارش یک خدشه و حتی ارش یک ضربه و نیم ضربه و یک سوم ضربه، نزد اوست؛ و [[مصحف فاطمه]]{{س}} نزد اوست<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا{{ع}} قَالَ: لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ: يَكُونُ أَعْلَمَ النَّاسِ وَ أَحْكَمَ النَّاسِ وَ أَتْقَى النَّاسِ وَ أَحْلَمَ النَّاسِ وَ أَشْجَعَ النَّاسِ وَ أَسْخَى النَّاسِ وَ أَعْبَدَ النَّاسِ؛ وَ يَلِدُ مَخْتُوناً وَ يَكُونُ مُطَهَّراً، وَ يَرَى مِنْ خَلْفِهِ كَمَا يَرَى مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ؛ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ، وَ إِذَا وَقَعَ إِلَى الْأَرْضِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَقَعَ عَلَى رَاحَتَيْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَتَيْنِ؛ وَ لَا يَحْتَلِمُ؛ وَ تَنَامُ عَيْنُهُ وَ لَا يَنَامُ قَلْبُهُ؛ وَ يَكُونُ مُحَدَّثاً؛ وَ يَسْتَوِي عَلَيْهِ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}}... وَ يَكُونُ أَوْلَى بِالنَّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ، وَ أَشْفَقَ عَلَيْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ يَكُونُ أَشَدَّ النَّاسِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَكُونُ آخَذَ النَّاسِ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ وَ أَكَفَّ النَّاسِ عَمَّا يَنْهَى عَنْهُ؛ وَ يَكُونُ دُعَاؤُهُ مُسْتَجَاباً... وَ يَكُونُ عِنْدَهُ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ سَيْفُهُ ذُو الْفَقَارِ؛ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ شِيعَتِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ أَعْدَائِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ الْجَامِعَةُ، وَ هِيَ صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً، فِيهَا جَمِيعُ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ وُلْدُ آدَمَ؛ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ الْجَفْرُ الْأَكْبَرُ وَ الْأَصْفَرُ إِهَابُ مَاعِزٍ وَ إِهَابُ كَبْشٍ، فِيهِمَا جَمِيعُ الْعُلُومِ، حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ، وَ حَتَّى الْجَلْدَةُ وَ نِصْفُ الْجَلْدَةِ وَ ثُلُثُ الْجَلْدَةِ؛ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ{{س}}}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۱۶).</ref>. | ||
۳. '''بیان [[فضائل]] امامان''': [[اهل بیت]]{{عم}} برای معرفی امامان، علاوه بر بیان ویژگی‌های امام، فضائل و [[مناقب]] آنها را نیز بیان می‌کردند. «فضائل» جمع [[فضیلت]] به معنای [[برتری]] است و به ویژگی‌هایی اطلاق می‌شود که فرد را بر دیگران برتری می‌دهد؛ مانند، [[شجاعت]] [[علم]] و... در اینجا دو نمونه را نقل می‌کنیم: [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} به علی{{ع}} بابی از علم آموخت که از آن [[هزار باب]] و از هر یک از آن ابواب نیز هزار باب دیگر گشوده می‌شود<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} يَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} عَلَّمَ عَلِيّاً بَاباً يَفْتَحُ لَهُ أَلْفَ بَابٍ كُلُّ بَابٍ يَفْتَحُ لَهُ أَلْفَ بَابٍ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۴۰، ص۱۳۱.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۳۵.</ref> | |||
۳. '''بیان [[فضائل]] امامان''': [[اهل بیت]]{{عم}} برای معرفی امامان، علاوه بر بیان ویژگی‌های امام، فضائل و [[مناقب]] آنها را نیز بیان می‌کردند. «فضائل» جمع [[فضیلت]] به معنای [[برتری]] است و به ویژگی‌هایی اطلاق می‌شود که فرد را بر دیگران برتری می‌دهد؛ مانند، [[شجاعت]] [[علم]] و... در اینجا دو نمونه را نقل می‌کنیم: [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} به علی{{ع}} بابی از علم آموخت که از آن [[هزار باب]] و از هر یک از آن ابواب نیز هزار باب دیگر گشوده می‌شود<ref>{{متن حدیث|عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} يَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} عَلَّمَ عَلِيّاً بَاباً يَفْتَحُ لَهُ أَلْفَ بَابٍ كُلُّ بَابٍ يَفْتَحُ لَهُ أَلْفَ بَابٍ}} | |||
=== روش‌های مأنوس کردن با [[اهل بیت]]{{عم}} === | === روش‌های مأنوس کردن با [[اهل بیت]]{{عم}} === | ||
نهال شناخت و [[ایمان]] به امامان{{عم}} در صورتی رشد می‌کند و به ثمر نشیند که متربی با [[ائمه]]{{عم}} ارتباط برقرار کند و انس بگیرد. به همین سبب، [[معصومان]]{{عم}} با استفاده از روش‌هایی می‌کوشیدند متربی را با امامان{{عم}} مرتبط و مأنوس کنند. برگزاری آیین‌های [[بزرگداشت]] و یادبود و نیز [[زیارت قبور]] آنان، از روش‌هایی است که می‌تواند متربی را با اهل بیت{{عم}} مأنوس کنند. | نهال شناخت و [[ایمان]] به امامان{{عم}} در صورتی رشد می‌کند و به ثمر نشیند که متربی با [[ائمه]]{{عم}} ارتباط برقرار کند و انس بگیرد. به همین سبب، [[معصومان]]{{عم}} با استفاده از روش‌هایی می‌کوشیدند متربی را با امامان{{عم}} مرتبط و مأنوس کنند. برگزاری آیین‌های [[بزرگداشت]] و یادبود و نیز [[زیارت قبور]] آنان، از روش‌هایی است که می‌تواند متربی را با اهل بیت{{عم}} مأنوس کنند. | ||
۱. '''برگزاری [[آیین‌های عزاداری]]''': شکی نیست که شرکت در [[آیین‌های عزاداری]] و [[گریه]] بر [[اهل بیت]]{{عم}} امواج [[عشق]] و علاقه به آنها را در [[قلب]] شرکت کننده به حرکت درمی‌آورد و به تدریج شخص با اهل بیت{{عم}} انس و [[الفت]] پیدا می‌کند. افزون بر این، زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا [[فضائل]]، اهداف و راه و رسم زندگی اهل بیت{{عم}} برای [[مردم]] تبیین شود و از این طریق، نام و یاد و راه آنان برای همیشه زنده بماند. به همین سبب، [[معصومان]]{{عم}} مراسم ویژه‌ای برای [[تکریم]] و [[بزرگداشت]] یاد و نام [[ائمه]]، به ویژه [[امام حسین]]{{ع}} برگزار می‌کردند. [[زید شحام]] می‌گوید: ما جماعتی از [[اهل کوفه]] نزد [[امام صادق]]{{ع}} بودیم که [[جعفر بن عفان]] نزد ایشان آمد. [[امام]] او را نزد خود نشاند و فرمود: ای جعفر. جعفر گفت: بله، جانم به فدایت. امام فرمود: مطلع شده‌ام که در باب امام حسین{{ع}} [[شعر]] می‌گویی و خوب هم می‌گویی؟ جعفر گفت: آری، جانم به فدایت. امام{{ع}} فرمود: بگو. جعفر شعری در رثای امام حسین{{ع}} گفت و امام و اطرافیانش گریستند تا [[اشک]] بر صورت و محاسنش جاری شد<ref>{{متن حدیث|عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ، قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْكُوفِيِّينَ، فَدَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ عَفَّانَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَقَرَّبَهُ وَ أَدْنَاهُ، ثُمَّ قَالَ يَا جَعْفَرُ! قَالَ: لَبَّيْكَ، جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ. قَالَ: بَلَغَنِي أَنَّكَ تَقُولُ الشِّعْرَ فِي الْحُسَيْنِ{{ع}} وَ تُجِيدُ! فَقَالَ لَهُ: نَعَمْ، جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ، فَقَالَ: قُلْ فَأَنْشَدَهُ؛ فَبَكَى{{ع}} وَ مَنْ حَوْلَهُ حَتَّى صَارَتْ لَهُ الدُّمُوعُ عَلَى وَجْهِهِ وَ لِحْيَتِهِ}} | ۱. '''برگزاری [[آیین‌های عزاداری]]''': شکی نیست که شرکت در [[آیین‌های عزاداری]] و [[گریه]] بر [[اهل بیت]]{{عم}} امواج [[عشق]] و علاقه به آنها را در [[قلب]] شرکت کننده به حرکت درمی‌آورد و به تدریج شخص با اهل بیت{{عم}} انس و [[الفت]] پیدا می‌کند. افزون بر این، زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا [[فضائل]]، اهداف و راه و رسم زندگی اهل بیت{{عم}} برای [[مردم]] تبیین شود و از این طریق، نام و یاد و راه آنان برای همیشه زنده بماند. به همین سبب، [[معصومان]]{{عم}} مراسم ویژه‌ای برای [[تکریم]] و [[بزرگداشت]] یاد و نام [[ائمه]]، به ویژه [[امام حسین]]{{ع}} برگزار می‌کردند. [[زید شحام]] می‌گوید: ما جماعتی از [[اهل کوفه]] نزد [[امام صادق]]{{ع}} بودیم که [[جعفر بن عفان]] نزد ایشان آمد. [[امام]] او را نزد خود نشاند و فرمود: ای جعفر. جعفر گفت: بله، جانم به فدایت. امام فرمود: مطلع شده‌ام که در باب امام حسین{{ع}} [[شعر]] می‌گویی و خوب هم می‌گویی؟ جعفر گفت: آری، جانم به فدایت. امام{{ع}} فرمود: بگو. جعفر شعری در رثای امام حسین{{ع}} گفت و امام و اطرافیانش گریستند تا [[اشک]] بر صورت و محاسنش جاری شد<ref>{{متن حدیث|عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ، قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْكُوفِيِّينَ، فَدَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ عَفَّانَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَقَرَّبَهُ وَ أَدْنَاهُ، ثُمَّ قَالَ يَا جَعْفَرُ! قَالَ: لَبَّيْكَ، جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ. قَالَ: بَلَغَنِي أَنَّكَ تَقُولُ الشِّعْرَ فِي الْحُسَيْنِ{{ع}} وَ تُجِيدُ! فَقَالَ لَهُ: نَعَمْ، جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ، فَقَالَ: قُلْ فَأَنْشَدَهُ؛ فَبَكَى{{ع}} وَ مَنْ حَوْلَهُ حَتَّى صَارَتْ لَهُ الدُّمُوعُ عَلَى وَجْهِهِ وَ لِحْيَتِهِ}}؛ شیخ طوسی، محمد بن الحسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۷۴.</ref>. | ||
۲. '''[[زیارت]] [[امامان]]{{عم}}''': زیارت مرقد [[شریف]] [[معصومان]]{{عم}} افزون بر ابعاد [[سیاسی]] و [[دینی]]، بعد [[تربیتی]] نیز دارد؛ زیرا شیعیان از این طریق با اهل بیت{{عم}} ارتباط برقرار کرده و با آنها انس و [[الفت]] می‌گیرند. افزون بر این، به وسیله زیارت‌نامه‌هایی که از [[ائمه]]{{عم}} بر جای مانده، است، شیعیان با [[ویژگی‌های ائمه]]{{عم}} و [[سیره]] و اهداف آنان آشنا می‌شوند. از سوی دیگر، زیارت مرقد امامان{{عم}} به [[زائران]] این امکان را می‌دهد که نسبت به آنها ابراز [[محبت]] و علاقه کنند و این موجب تقویت محبت و علاقه آنان به ائمه{{عم}} می‌شود. به همین جهت [[امامان معصوم]]{{عم}} به زیارت مرقد پیامبر{{صل}} و امامان{{عم}} پیش از خود اهتمام داشتند و به شیعیان نیز زیارت آنان را توصیه می‌کردند. صاحب کتاب مصباح الزائر نقل می‌کند که: [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، امام صادق و [[امام هادی]]{{عم}} قبر امیر مؤمنان علی{{ع}} را زیارت کرده‌اند<ref>سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص۴۶۹؛ در منتهی الآمال، ج۱، ص۸۲۸ نیز آمده است: امام سجاد{{ع}} گاهی به زیارت جدش امیرمؤمنان{{ع}} و پدرش امام حسین{{ع}} می‌رفت و کسی مطلع نمی‌شد.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۳۸.</ref> | ۲. '''[[زیارت]] [[امامان]]{{عم}}''': زیارت مرقد [[شریف]] [[معصومان]]{{عم}} افزون بر ابعاد [[سیاسی]] و [[دینی]]، بعد [[تربیتی]] نیز دارد؛ زیرا شیعیان از این طریق با اهل بیت{{عم}} ارتباط برقرار کرده و با آنها انس و [[الفت]] می‌گیرند. افزون بر این، به وسیله زیارت‌نامه‌هایی که از [[ائمه]]{{عم}} بر جای مانده، است، شیعیان با [[ویژگی‌های ائمه]]{{عم}} و [[سیره]] و اهداف آنان آشنا می‌شوند. از سوی دیگر، زیارت مرقد امامان{{عم}} به [[زائران]] این امکان را می‌دهد که نسبت به آنها ابراز [[محبت]] و علاقه کنند و این موجب تقویت محبت و علاقه آنان به ائمه{{عم}} می‌شود. به همین جهت [[امامان معصوم]]{{عم}} به زیارت مرقد پیامبر{{صل}} و امامان{{عم}} پیش از خود اهتمام داشتند و به شیعیان نیز زیارت آنان را توصیه می‌کردند. صاحب کتاب مصباح الزائر نقل می‌کند که: [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، امام صادق و [[امام هادی]]{{عم}} قبر امیر مؤمنان علی{{ع}} را زیارت کرده‌اند<ref>سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص۴۶۹؛ در منتهی الآمال، ج۱، ص۸۲۸ نیز آمده است: امام سجاد{{ع}} گاهی به زیارت جدش امیرمؤمنان{{ع}} و پدرش امام حسین{{ع}} می‌رفت و کسی مطلع نمی‌شد.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۳۸.</ref> | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۷۰: | ||
[[معصومان]]{{عم}} به ترویج و [[تبلیغ]] [[تشیع]] اهمیت می‌دادند و برای دستیابی به این [[هدف]] هم متخصصانی در [[امام‌شناسی]] [[تربیت]] می‌کردند و هم از ابزار [[شعر]] سود می‌جستند. | [[معصومان]]{{عم}} به ترویج و [[تبلیغ]] [[تشیع]] اهمیت می‌دادند و برای دستیابی به این [[هدف]] هم متخصصانی در [[امام‌شناسی]] [[تربیت]] می‌کردند و هم از ابزار [[شعر]] سود می‌جستند. | ||
۱. '''تربیت [[متکلمان]] و متخصصان''': [[اهل بیت]]{{عم}} برای گسترش تشیع و [[دفاع]] از معارف و اعتقادات شیعه افرادی را تربیت می‌کردند و در واقع، از این راه یک جریان [[فکری]] و [[فرهنگی]] ایجاد و آن را [[رهبری]] می‌نمودند. نقل شده است وقتی فردی از اهالی شام نزد [[امام صادق]]{{ع}} آمد تا با [[اصحاب]] ایشان مناظره کند، [[امام]] به [[یونس]] فرمود: «برو و هر کدام از متکلمان را که دیدی به اینجا بیاور». وی [[حمران بن اعین]]، [[محمد بن نعمان]]، [[هشام بن سالم]] و قیس ماصر را به حضور امام آورد، با اینکه این واقعه در [[مکه]] اتفاق افتاده بود<ref>{{متن حدیث|عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَوَرَدَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنَ الشَّامِ فَقَالَ: إِنِّي صَاحِبُ كَلَامٍ وَ فِقْهٍ وَ فَرَائِضَ، وَ قَدْ جِئْتُ لِمُنَاظَرَةِ أَصْحَابِكَ... قَالَ [ليُونُس]: اخْرُجْ إِلَى الْبَابِ مَنْ تَرَى مِنَ الْمُتَكَلِّمِينَ فَأَدْخِلْهُ. قَالَ: فَخَرَجْتُ فَوَجَدْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْيَنَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ النُّعْمَانِ الْأَحْوَلَ فَكَانَ مُتَكَلِّماً، وَ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ وَ قَيْسَ الْمَاصِرِ وَ كَانَا مُتَكَلِّمَيْنِ، وَ كَانَ قَيْسٌ عِنْدِي أَحْسَنَهُمْ كَلَاماً، وَ كَانَ قَدْ تَعَلَّمَ الْكَلَامَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ{{ع}}، فَأَدْخَلْتُهُمْ عَلَيْهِ. فَلَمَّا اسْتَقَرَّ بِنَا الْمَجْلِسُ وَ كُنَّا فِي خَيْمَةٍ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فِي طَرَفِ جَبَلٍ فِي طَرِيقِ الْحَرَمِ...}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۹).</ref>. [[امامان]]{{عم}} از این افراد می‌خواستند با [[مردم]] درباره موضوعات مختلف [[دینی]] از جمله [[امامت]] سخن بگویند | ۱. '''تربیت [[متکلمان]] و متخصصان''': [[اهل بیت]]{{عم}} برای گسترش تشیع و [[دفاع]] از معارف و اعتقادات شیعه افرادی را تربیت می‌کردند و در واقع، از این راه یک جریان [[فکری]] و [[فرهنگی]] ایجاد و آن را [[رهبری]] می‌نمودند. نقل شده است وقتی فردی از اهالی شام نزد [[امام صادق]]{{ع}} آمد تا با [[اصحاب]] ایشان مناظره کند، [[امام]] به [[یونس]] فرمود: «برو و هر کدام از متکلمان را که دیدی به اینجا بیاور». وی [[حمران بن اعین]]، [[محمد بن نعمان]]، [[هشام بن سالم]] و قیس ماصر را به حضور امام آورد، با اینکه این واقعه در [[مکه]] اتفاق افتاده بود<ref>{{متن حدیث|عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَوَرَدَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنَ الشَّامِ فَقَالَ: إِنِّي صَاحِبُ كَلَامٍ وَ فِقْهٍ وَ فَرَائِضَ، وَ قَدْ جِئْتُ لِمُنَاظَرَةِ أَصْحَابِكَ... قَالَ [ليُونُس]: اخْرُجْ إِلَى الْبَابِ مَنْ تَرَى مِنَ الْمُتَكَلِّمِينَ فَأَدْخِلْهُ. قَالَ: فَخَرَجْتُ فَوَجَدْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْيَنَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ النُّعْمَانِ الْأَحْوَلَ فَكَانَ مُتَكَلِّماً، وَ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ وَ قَيْسَ الْمَاصِرِ وَ كَانَا مُتَكَلِّمَيْنِ، وَ كَانَ قَيْسٌ عِنْدِي أَحْسَنَهُمْ كَلَاماً، وَ كَانَ قَدْ تَعَلَّمَ الْكَلَامَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ{{ع}}، فَأَدْخَلْتُهُمْ عَلَيْهِ. فَلَمَّا اسْتَقَرَّ بِنَا الْمَجْلِسُ وَ كُنَّا فِي خَيْمَةٍ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فِي طَرَفِ جَبَلٍ فِي طَرِيقِ الْحَرَمِ...}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۹).</ref>. [[امامان]]{{عم}} از این افراد می‌خواستند با [[مردم]] درباره موضوعات مختلف [[دینی]] از جمله [[امامت]] سخن بگویند. | ||
۲. '''به خدمت گرفتن [[شعر]]''': [[معصومان]]{{عم}} از شعرا نیز برای معرفی [[مکتب تشیع]] استفاده می‌کردند و [[شاعران]] را به [[سرودن شعر]] در [[مدح]] [[امامان]]{{عم}} و [[دفاع]] از مکتب تشیع فرا می‌خواندند. [[امام رضا]]{{ع}} به [[دعبل]] [[شاعر]] می‌گوید: در رثای حسین{{ع}} شعر بگو که تو تا زنده‌ای [[یاور]] و مداح مایی. در [[یاری]] ما تا آنجا که می‌توانی کوتاهی مکن<ref>{{متن حدیث|حَكَى دِعْبِلٌ الْخُزَاعِيُّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى سَيِّدِي وَ مَوْلَايَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا{{ع}} فِي مِثْلِ هَذِهِ الْأَيَّامِ، فَرَأَيْتُهُ جَالِساً جِلْسَةَ الْحَزِينِ الْكَئِيبِ، وَ أَصْحَابُهُ مِنْ حَوْلِهِ، فَلَمَّا رَآنِي مُقْبِلًا قَالَ لِي: مَرْحَباً بِكَ يَا دِعْبِلُ، مَرْحَباً بِنَاصِرِنَا بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ! ثُمَّ إِنَّهُ وَسَّعَ لِي فِي مَجْلِسِهِ وَ أَجْلَسَنِي إِلَى جَانِبِهِ، ثُمَّ قَالَ لِي: يَا دِعْبِلُ، أُحِبُّ أَنْ تُنْشِدَنِي شِعْراً، فَإِنَّ هَذِهِ الْأَيَّامَ أَيَّامَ حُزْنٍ كَانَتْ عَلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ أَيَّامَ سُرُورٍ كَانَتْ عَلَى أَعْدَائِنَا، خُصُوصاً بَنِي أُمَيَّةَ؛ يَا دِعْبِلُ، مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى عَلَى مُصَابِنَا، وَ لَوْ وَاحِداً، كَانَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ. يَا دِعْبِلُ، مَنْ ذَرَفَتْ عَيْنَاهُ عَلَى مُصَابِنَا وَ بَكَى لِمَا أَصَابَنَا مِنْ أَعْدَائِنَا، حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا فِي زُمْرَتِنَا. يَا دِعْبِلُ، مَنْ بَكَى عَلَى مُصَابِ جَدِّيَ الْحُسَيْنِ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ الْبَتَّةَ، ثُمَّ إِنَّهُ{{ع}} نَهَضَ، وَ ضَرَبَ سِتْراً بَيْنَنَا وَ بَيْنَ حُرَمِهِ وَ أَجْلَسَ أَهْلَ بَيْتِهِ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ لِيَبْكُوا عَلَى مُصَابِ جَدِّهِمُ الْحُسَيْنِ{{ع}}، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ وَ قَالَ لِي: يَا دِعْبِلُ، ارْثِ الْحُسَيْنَ، فَأَنْتَ نَاصِرُنَا وَ مَادِحُنَا مَا دُمْتَ حَيّاً؛ فَلَا تُقَصِّرْ عَنْ نَصْرِنَا مَا اسْتَطَعْتَ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۴۵، ص۲۵۷.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۳۹.</ref> | |||
=== [[نهی]] از [[معاشرت]] با مخالفان === | === [[نهی]] از [[معاشرت]] با مخالفان === | ||
[[امامان]]{{عم}} برای [[حفظ عقاید]] [[شیعیان]] آنان را از معاشرت با کسانی که [[اعتقادات]] نادرستی داشتند و به [[عقاید]] شیعیان [[توهین]] می‌کردند بازمی‌داشتند. مفضل بن مزید نقل می‌کند: [[امام صادق]]{{ع}} در حالی که سخن در باب [[یاران]] ابی‌خطاب و [[غُلات]] بود به من فرمود: ای [[مفضل]]، با آنان منشین، با آنان غذا مخور، با آنان چیزی ننوش، با آنان [[مصافحه]] مکن و با آنان (در باب مسائل [[علمی]]) سخن مگو<ref>{{متن حدیث|عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}: وَ ذَكَرَ أَصْحَابَ أَبِي الْخَطَّابِ وَ الْغُلَاةَ، فَقَالَ لِي: يَا مُفَضَّلُ! لَا تُقَاعِدُوهُمْ وَ لَا تُؤَاكِلُوهُمْ وَ لَا تُشَارِبُوهُمْ وَ لَا تُصَافِحُوهُمْ وَ لَا تُوَارِثُوهُمْ}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۲۹، ص۵۸۶ | [[امامان]]{{عم}} برای [[حفظ عقاید]] [[شیعیان]] آنان را از معاشرت با کسانی که [[اعتقادات]] نادرستی داشتند و به [[عقاید]] شیعیان [[توهین]] می‌کردند بازمی‌داشتند. مفضل بن مزید نقل می‌کند: [[امام صادق]]{{ع}} در حالی که سخن در باب [[یاران]] ابی‌خطاب و [[غُلات]] بود به من فرمود: ای [[مفضل]]، با آنان منشین، با آنان غذا مخور، با آنان چیزی ننوش، با آنان [[مصافحه]] مکن و با آنان (در باب مسائل [[علمی]]) سخن مگو<ref>{{متن حدیث|عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}: وَ ذَكَرَ أَصْحَابَ أَبِي الْخَطَّابِ وَ الْغُلَاةَ، فَقَالَ لِي: يَا مُفَضَّلُ! لَا تُقَاعِدُوهُمْ وَ لَا تُؤَاكِلُوهُمْ وَ لَا تُشَارِبُوهُمْ وَ لَا تُصَافِحُوهُمْ وَ لَا تُوَارِثُوهُمْ}}. (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۲۹، ص۵۸۶)</ref>.<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۱۴۱.</ref> | ||
== خلاصه مبحث == | == خلاصه مبحث == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۳۴
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امامت است. ایمان به امامت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ایمان به امامت در معارف و سیره معصوم - پرسش‌های مرتبطمقدمه
شناخت امامان(ع) و جانشینان پیامبر(ص) و ایمان به آنان چهارمین اصل اعتقادی اسلام است. در روایات، ایمان به امامان(ع) از مهم‌ترین ارکان اسلام به شمار آمده است: «اسلام بر پنج (رکن) استوار است بر، نماز، زکات، روزه حج و ولایت (اهل بیت(ع)) و بر هیچ یک از این (ارکان) مانند ولایت تأکید نشده است»[۱].
همچنین ایمان به اهل بیت(ع) و شناخت آنان شرط قبولی اعمال مسلمان است. پیامبر(ص) فرمود: «بر دوستی ما اهل بیت ثابت باشید؛ قسم به کسی که جان محمد در اختیار او است هیچ بنده‌ای را عملش سود نمی‌بخشد مگر به معرفت ما»[۲].
روش طرح مسئله امامت در سیره پیامبر(ص)
پیامبر(ص) از همان ابتدای رسالت خود به مسئله امامت و خلافت پس از خود توجه داشت و در فرصت‌های مناسب به آن می‌پرداخت. نحوه طرح این موضوع در سیره آن حضرت نشان می‌دهد که وی نکات تربیتی مهمی را در طرح این موضوع در نظر داشته است. برای روشن شدن این نکات نخست به اجمال سیره ایشان را در این موضوع بیان کرده و سپس به بررسی ظرافت‌های تربیتی آن می‌پردازیم.
پیامبر(ص) موضوع امامت را در سه مرحله مطرح کرد: مرحله اول) فراهم آوردن زمینه مناسب؛ مرحله دوم) بیان اجمالی و صریح امامت امیر مؤمنان علی(ع) و مرحله سوم) بیان رسمی و نصب علی(ع) به مقام خلافت و امامت.
مرحله اول: زمینه‌سازی
در این مرحله پیامبر(ص) انجام برخی از کارهای شخصی خانوادگی و سیاسی خود را به حضرت علی(ع) واگذار می‌کرد. برای مثال، پیامبر(ص) هنگام مهاجرت از مکه به مدینه، علی(ع) را وکیل امور مالی خود کرد و به او فرمود، امانت‌هایی را که نزد او بود به صاحبانشان برگرداند، بدهی‌های او را بپردازد و سپس همراه خانواده ایشان به مدینه هجرت کند.
همچنین زمانی که دستور داد مردان مسلمان با یکدیگر پیمان برادری ببندند، خود او با امیر مؤمنان علی(ع) پیمان برادری بست. علاوه بر این، پیامبر(ص) دستور داد درهای همه خانه‌هایی را که به مسجد النبی باز می‌شد ببندند، به استثنای درِ خانه خود و درِ خانه امیر مؤمنان علی(ع).
مرحله دوم: بیان اجمالی و صریح
بعد از فراهم شدن زمینه مناسب، پیامبر(ص) در مناسبت‌های گوناگون، به صورت اجمالی و گذرا و گاه به صراحت، وصایت و امامت امیرمؤمنان علی(ع) و فرزندان او را بیان کرده است. برای نمونه، می‌توان به روایت سلمان فارسی اشاره کرد: رسول خدا(ص) خطبه‌ای ایراد کرد و فرمود: ای مردم! من به زودی از میان شما رخت برمی‌بندم... ای مردم! آنکه خورشید را از دست داد به ماه چنگ زند و آنکه ماه را از دست داد به فرقدان و آنکه فرقدان را از دست داد به ستارگان درخشان بعد از من چنگ زند.
سلمان می‌گوید: زمانی که پیامبر(ص) از منبر پایین آمد به دنبال او رفتم تا وارد خانه عایشه شد. من هم داخل شدم و گفتم پدر و مادرم فدای تو ای رسول خدا... خورشید چیست؟ ماه چیست؟ فرقدان کدامند؟ و ستارگان درخشان کدام؟ فرمود: خورشید منم، ماه علی(ع) است، فرقدان حسن و حسین(ع) هستند، و ستارگان درخشان نُه امام از فرزندان حسین(ع) هستند که نهمین آنان مهدی ایشان است[۳].
مرحله سوم: انتصاب حضرت علی(ع) به خلافت و امامت
مهم‌ترین سیره‌ای که در این باب وجود دارد، سیره پیامبر(ص) در غدیرخم است. پیامبر(ص) در روز هجدهم ذی‌الحجه، امامت و وصایت حضرت علی(ع) را به مردم ابلاغ و او را به مقام امامت نصب کرد. بدین صورت که بر منبر بالا رفت؛ علی(ع) را در کنار خود نشاند و پس از حمد خداوند از آنان گواهی گرفت بر اینکه تا آن زمان جز تبلیغ دین و خیرخواهی مردم در سرا نداشته و انجام نداده است. سپس با اشاره و کنایه، نزدیکی رحلت خود را متذکر شد و فرمود: دو چیز گران‌بها در میان شما به یادگار می‌گذارم؛ چگونه با آنها معامله خواهید کرد؟ آنگاه دو چیز گران‌بها را معرفی کرد و گفت: آن دو چیز گران‌بها یکی ثقل اکبر، کتاب خدا و دیگری ثقل اصغر، عترت و اهل بیتم هستند. خدایم به من خبر داده است که این دو یادگار من تا روز رستاخیز از هم جدا نمی‌شوند.
بعد از این سخنان، پیامبر(ص) دست علی(ع) را گرفت و بالا برد، تا جایی که سپیدی زیر بغل او نمایان شد. همه علی(ع) را در کنار پیامبر(ص) دیدند و شناختند. آنگاه پیامبر(ص) فرمود: هان ای مردم سزاوارترین فرد بر مؤمنان از خود آنان کیست؟ یاران پیامبر(ص) پاسخ دادند: خداوند و پیامبر(ص) او بهتر می‌دانند پیامبر(ص) ادامه داد: خداوند مولای من و من مولای مؤمنان هستم و بر آنها از خودشان سزاوارترم. هان ای مردم، هر کس که من مولا و رهبر اویم، علی هم مولا و رهبر اوست. سپس برای علی(ع) و یارانش دعا و دشمنانش را نفرین کرد و فرمود: لازم است حاضران به غایبان خبر دهند و دیگران را از این امر مطلع کنند[۴].
پیامبر(ص) برای دستیابی به هدف خود یعنی طرح مسئله امامت علی(ع) به گونه‌ای که مورد پذیرش مردم واقع شود، علاوه بر اقدامات سه‌گانه پیش‌گفته، نکات مهم دیگری را نیز در سیره خود رعایت کرده است که توجه به آنها ضروری است:
- نخست آنکه ایشان قبل از اعلام رسالت خود، از همه مردم گواهی گرفت و آنان نیز گواهی دادند که از پیامبر(ص) جز تبلیغ دین و خیرخواهی چیزی ندیده‌اند؛ و خلافت علی(ع) را ابلاغ کرد. در واقع پیامبر(ص) در اینجا یک نکته تربیتی را رعایت کرده و آن اینکه هر اندازه قابل اعتماد بودن مربی افزایش یابد، میزان تأثیر‌پذیری متربیان نیز افزایش می‌یابد[۵].
- دوم آنکه ایشان حضرت علی(ع) را در سمت راست خود نشاندند و هنگام معرفی ایشان به عنوان خلیفه و امیر، دست ایشان را بالا بردند. این کار موجب می‌شود تا امکان هرگونه تشکیک و تردید در مورد فردی که به امامت منصوب شده است از میان برود. مؤید این امر این است که تاکنون هیچ‌کس در این مورد که حدیث غدیر راجع به حضرت علی(ع) است، تردید و تشکیکی نکرده است.
- سوم آنکه ایشان زمان نصب علی(ع) به امامت را روز هجدهم ذی‌حجه انتخاب کردند؛ زیرا در این روز تعداد زیادی از مسلمانان (حدود هفتاد هزار تا صد و بیست هزار نفر) حضور داشتند[۶] و چون این تعداد، در شهرها و مکان‌های مختلف جزیرة العرب ساکن بودند، خبر امامت و وصایت حضرت علی(ع) در سطح وسیعی در تمام جامعه اسلامی انتشار می‌یافت و زمینه انکار و عدم پذیرش آن به کمترین حد می‌رسید.
- چهارم آنکه پیامبر(ص) بعد از پایین آمدن از منبر، دستور می‌دهد در مقابل خیمه خود خیمه‌ای برای حضرت علی(ع) بزنند و مردم در آن خیمه با علی(ع) بیعت کنند. این تدبیر تا حد بسیاری زمینه تردید در امامت و خلافت حضرت علی(ع) و موانع تحقق آن را از میان می‌برد[۷].
روش‌های پرورش شناخت و ایمان به امامت در سیره اهل بیت(ع)
در بررسی سیره اهل بیت(ع) در زمینه پرورش شناخت و ایمان به امامت به بررسی این موضوعات می‌پردازیم:
روش‌های اثبات امامت
۱. مفروض گرفتن امامت: در مواردی که مخاطب درباره امامت شک و تردیدی نداشت، معصومان(ع) اصل امامت را مفروض می‌گرفتند. مؤید این مطلب آن است که در سیره معصومان(ع) به سیره‌ای دست نیافتیم که آنان بدون درخواست مخاطب برای اثبات امامت به اقامه دلیل بپردازند.
۲. اقامه دلیل: هرگاه مخاطب اهل بیت(ع) درباره امامت شک و تردید داشت، برای اثبات امامت به اقامه دلیل روشن و قانع کننده می‌پرداختند. برای نمونه در مناظره امام باقر(ع) و حروری آمده است: حروری به امام(ع) گفت: ابوبکر چهار صفت داشت که به سبب آنها سزاوار امامت بود. امام(ع) فرمود: آن صفات کدام‌اند؟ گفت: او اولین صدیق بود و ما او را نمی‌شناسیم مگر اینکه او را صدیق بخوانند؛ دوم آنکه در غار [ثور] همراه پیامبر(ص) بود؛ سوم آنکه عهده‌دار امر نماز [در زمانی که پیامبر(ص) نمی‌توانست نماز بخواند] بود؛ و چهارم آنکه در کنار پیامبر(ص) دفن شد. امام(ع) فرمود: آیا این صفات مختص ابوبکر است و دیگران از آن بی‌بهره‌اند؟ گفت: آری. امام فرمود: وای بر تو! این صفات که گمان می‌کنی منقبت ابوبکر است، منقصت اوست... اینکه گفتی در غار همراه پیامبر(ص) بود، از چند جهت رذیلت است و نه فضیلت: نخست آنکه آنچه در این آیه آمده این است که ابوبکر با پیامبر(ص) از مکه خارج شده و همراه او بوده است؛ در حالی که خداوند در قرآن می‌فرماید، گاه ممکن است کافر همراه مؤمن گردد: ﴿قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ﴾[۸] و ﴿أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا مَا بِصَاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ﴾[۹]. بنابراین همراهی با پیامبر(ص) برای ابوبکر ـ که نه ستمی از او باز داشت و نه با دشمن پیامبر(ص) جنگید ـ مدحی نیست[۱۰].
۳. انجام دادن کارهای خارق‌العاده: ائمه(ع) برای اثبات امامت خودگاه به انجام کارهای خارق‌العاده مبادرت می‌ورزیدند و از این طریق امامت خود را اثبات می‌کردند؛ زیرا یکی از ویژگی‌های امام(ع) که مردم نیز از آن آگاه بودند، این است که توانایی انجام کارهایی را دارد که دیگران از انجام آن عاجزند و از اموری مطلع است که دیگران از آن بی‌خبرند. بنابراین، مخاطب با دیدن این توانایی امام(ع)، در واقع به نشانه‌ای مطمئن از نشانه‌های امامت دست می‌یابد و آن را می‌پذیرد. از عبدالله بن مغیره نقل شده است: [در امر امامت] سرگردان و متوقف بودم و بر آن حال حج گزاردم. زمانی که به مکه رسیدم در این باب نگران شدم، به ملتزم چسبیدم و گفتم: خدایا خواست و اراده مرا می‌دانی؛ مرا به بهترین آیین راهنمایی کن. در دلم افتاد که نزد رضا(ع) بروم. به مدینه آمدم و تا به منزل او رسیدم و به خدمتکار گفتم: به مولایت بگو مردی از اهالی عراق پشت در است. در این هنگام صدای رضا(ع) را شنیدم که: عبدالله بن مغیره داخل شو! داخل شدم. هنگامی که مرا دید فرمود: خداوند دعایت را مستجاب و تو را به دینت هدایت کرد. گفتم: شهادت می‌دهم که تو حجت خدا و امین او بر مردم هستی[۱۱].
۴. رفع شبهات درباره امامت: از آنجا که در زمان ائمه(ع) مذهب شیعه در جامعه اسلامی در اقلیت و حاکمیت در اختیار مخالفان آنان بود، تبلیغات زیادی بر ضد شیعه، به ویژه امامت صورت می‌گرفت. حاصل این فعالیت‌ها رواج شبهات بسیار پیرامون حقانیت اعتقادات شیعیان بود. روشن است که اگر این شبهات بدون پاسخ می‌ماند، به تدریج اعتقادات شیعیان پشتوانه و مشروعیت فکری خود را از دست می‌داد؛ از این‌رو ائمه(ع) می‌کوشیدند این شبهات را با بیان‌های منطقی و قانع کننده از میان بردارند. علی بن رئاب می‌گوید: از امام صادق(ع) راجع به این آیه که ﴿وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ﴾[۱۲] پرسیدم آیا مصیبت‌هایی که به علی(ع) و اهل بیتش(ع) پس از او رسید، به سبب کارهایی بود که انجام داده بودند؛ در حالی که اهل بیت(ع)، پاک و معصوم از گناه هستند؟ امام(ع) فرمود: رسول خدا(ص) در هر شبانه‌روز، بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشد صد بار توبه و استغفار می‌کرد. خداوند دوستانش را بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشند، به مصیبت‌هایی مبتلا می‌کند تا آنان را اجر و پاداش دهد[۱۳].
به علاوه، اهل بیت(ع) کسانی را که از اعتقادات شیعیان در برابر مخالفان دفاع و حقانیت شیعه را اثبات می‌کردند، تکریم و تشویق می‌نمودند[۱۴].
روش‌های معرفی امام(ع)
معصومان(ع) در پرورش شناخت و ایمان به امامت به اثبات امامت اکتفا نمی‌کردند و افزون بر آن متربی را دقیق‌تر و عمیق‌تر با صفات و ویژگی‌ها و فضائل و سیره امامان(ع) نیز آشنا می‌کردند. در این قسمت، روش‌های معرفی امامان(ع) را در سیره معصومان(ع) بیان می‌کنیم.
۱. تبیین ضرورت و هدف امامت: معصومان(ع) برای آشنایی عمیق‌تر متربی با امامت در موارد متعددی ضرورت و هدف امامت را برای مخاطبان خود بیان کرده‌اند، در روایتی آمده است: جابر از امام باقر(ع) پرسید: چه نیازی به پیامبر(ص) و امام است؟ امام(ع) فرمود: [وجود پیامبر و امام مورد نیاز است] تا جهان بر صلاحش باقی بماند؛ زیرا خداوند عزوجل اگر امام یا پیامبری در میان آنان باشد عذاب را از اهل زمین برمی‌دارد. خداوند می‌فرماید: ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ﴾[۱۵] و پیامبر(ص) فرمود: ستارگان مایه امنیت آسمانیان، و اهل بیتم مایه امنیت زمینیان هستند. هرگاه ستارگان نابود شوند، آسمانیان را آنچه ناگوار است می‌رسد، و اگر اهل بیتم از میان روند، زمینیان را آنچه ناگوار است می‌رسد[۱۶].
۲. بیان شایستگی‌های لازم برای امامت: معصومان(ع) در مقام معرفی ائمه(ع) ویژگی‌ها و شایستگی‌های لازم برای امام را نیز بیان کرده‌اند. امام رضا(ع) در روایتی، ویژگی‌ها و نشانه‌های امام را بیان کرده است؛ در این روایت آمده است: امام نشانه‌هایی دارد: داناترین، حکیم‌ترین، باتقواترین، بردبارترین، شجاع‌ترین، سخاوتمندترین و عابدترین مردمان است؛... چشمش به خواب می‌رود، اما قلبش نمی‌خوابد؛ محدث است؛ زره پیامبر(ص) برای او اندازه است... سزاوارتر از خودِ مردم به آنان است؛ برای مردم دلسوزتر از پدر و مادر آنان است؛ متواضع‌ترین مردم در برابر خداست؛ به آنچه بدان دستور می‌دهد، بیش از مردم عمل می‌کند و از آنچه از آن نهی می‌کند، بیش از مردم دوری می‌جوید، مستجاب الدعوه است... سلاح پیامبر(ص) و شمشیر او یعنی ذوالفقار نزد اوست؛ صحیفه‌ای نزد اوست که نام همه شیعیان تا روز قیامت در آن ثبت است و صحیفه‌ای نزد اوست که نام دشمنان ایشان تا روز قیامت در آن ثبت است؛ «جامعه» نزد اوست و آن صحیفه‌ای است به طول هفتاد ذرع که همه آنچه فرزندان آدم بدان نیاز دارند در آن است؛ و «جفر اکبر و اصغر» که از پوست دباغی نشده بز و گوسفند است و همه علوم در آن است حتی ارش یک خدشه و حتی ارش یک ضربه و نیم ضربه و یک سوم ضربه، نزد اوست؛ و مصحف فاطمه(س) نزد اوست[۱۷].
۳. بیان فضائل امامان: اهل بیت(ع) برای معرفی امامان، علاوه بر بیان ویژگی‌های امام، فضائل و مناقب آنها را نیز بیان می‌کردند. «فضائل» جمع فضیلت به معنای برتری است و به ویژگی‌هایی اطلاق می‌شود که فرد را بر دیگران برتری می‌دهد؛ مانند، شجاعت علم و... در اینجا دو نمونه را نقل می‌کنیم: امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) به علی(ع) بابی از علم آموخت که از آن هزار باب و از هر یک از آن ابواب نیز هزار باب دیگر گشوده می‌شود[۱۸].[۱۹]
روش‌های مأنوس کردن با اهل بیت(ع)
نهال شناخت و ایمان به امامان(ع) در صورتی رشد می‌کند و به ثمر نشیند که متربی با ائمه(ع) ارتباط برقرار کند و انس بگیرد. به همین سبب، معصومان(ع) با استفاده از روش‌هایی می‌کوشیدند متربی را با امامان(ع) مرتبط و مأنوس کنند. برگزاری آیین‌های بزرگداشت و یادبود و نیز زیارت قبور آنان، از روش‌هایی است که می‌تواند متربی را با اهل بیت(ع) مأنوس کنند.
۱. برگزاری آیین‌های عزاداری: شکی نیست که شرکت در آیین‌های عزاداری و گریه بر اهل بیت(ع) امواج عشق و علاقه به آنها را در قلب شرکت کننده به حرکت درمی‌آورد و به تدریج شخص با اهل بیت(ع) انس و الفت پیدا می‌کند. افزون بر این، زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا فضائل، اهداف و راه و رسم زندگی اهل بیت(ع) برای مردم تبیین شود و از این طریق، نام و یاد و راه آنان برای همیشه زنده بماند. به همین سبب، معصومان(ع) مراسم ویژه‌ای برای تکریم و بزرگداشت یاد و نام ائمه، به ویژه امام حسین(ع) برگزار می‌کردند. زید شحام می‌گوید: ما جماعتی از اهل کوفه نزد امام صادق(ع) بودیم که جعفر بن عفان نزد ایشان آمد. امام او را نزد خود نشاند و فرمود: ای جعفر. جعفر گفت: بله، جانم به فدایت. امام فرمود: مطلع شده‌ام که در باب امام حسین(ع) شعر می‌گویی و خوب هم می‌گویی؟ جعفر گفت: آری، جانم به فدایت. امام(ع) فرمود: بگو. جعفر شعری در رثای امام حسین(ع) گفت و امام و اطرافیانش گریستند تا اشک بر صورت و محاسنش جاری شد[۲۰].
۲. زیارت امامان(ع): زیارت مرقد شریف معصومان(ع) افزون بر ابعاد سیاسی و دینی، بعد تربیتی نیز دارد؛ زیرا شیعیان از این طریق با اهل بیت(ع) ارتباط برقرار کرده و با آنها انس و الفت می‌گیرند. افزون بر این، به وسیله زیارت‌نامه‌هایی که از ائمه(ع) بر جای مانده، است، شیعیان با ویژگی‌های ائمه(ع) و سیره و اهداف آنان آشنا می‌شوند. از سوی دیگر، زیارت مرقد امامان(ع) به زائران این امکان را می‌دهد که نسبت به آنها ابراز محبت و علاقه کنند و این موجب تقویت محبت و علاقه آنان به ائمه(ع) می‌شود. به همین جهت امامان معصوم(ع) به زیارت مرقد پیامبر(ص) و امامان(ع) پیش از خود اهتمام داشتند و به شیعیان نیز زیارت آنان را توصیه می‌کردند. صاحب کتاب مصباح الزائر نقل می‌کند که: امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام هادی(ع) قبر امیر مؤمنان علی(ع) را زیارت کرده‌اند[۲۱].[۲۲]
روش‌های ترویج و تبلیغ امامت
معصومان(ع) به ترویج و تبلیغ تشیع اهمیت می‌دادند و برای دستیابی به این هدف هم متخصصانی در امام‌شناسی تربیت می‌کردند و هم از ابزار شعر سود می‌جستند.
۱. تربیت متکلمان و متخصصان: اهل بیت(ع) برای گسترش تشیع و دفاع از معارف و اعتقادات شیعه افرادی را تربیت می‌کردند و در واقع، از این راه یک جریان فکری و فرهنگی ایجاد و آن را رهبری می‌نمودند. نقل شده است وقتی فردی از اهالی شام نزد امام صادق(ع) آمد تا با اصحاب ایشان مناظره کند، امام به یونس فرمود: «برو و هر کدام از متکلمان را که دیدی به اینجا بیاور». وی حمران بن اعین، محمد بن نعمان، هشام بن سالم و قیس ماصر را به حضور امام آورد، با اینکه این واقعه در مکه اتفاق افتاده بود[۲۳]. امامان(ع) از این افراد می‌خواستند با مردم درباره موضوعات مختلف دینی از جمله امامت سخن بگویند.
۲. به خدمت گرفتن شعر: معصومان(ع) از شعرا نیز برای معرفی مکتب تشیع استفاده می‌کردند و شاعران را به سرودن شعر در مدح امامان(ع) و دفاع از مکتب تشیع فرا می‌خواندند. امام رضا(ع) به دعبل شاعر می‌گوید: در رثای حسین(ع) شعر بگو که تو تا زنده‌ای یاور و مداح مایی. در یاری ما تا آنجا که می‌توانی کوتاهی مکن[۲۴].[۲۵]
نهی از معاشرت با مخالفان
امامان(ع) برای حفظ عقاید شیعیان آنان را از معاشرت با کسانی که اعتقادات نادرستی داشتند و به عقاید شیعیان توهین می‌کردند بازمی‌داشتند. مفضل بن مزید نقل می‌کند: امام صادق(ع) در حالی که سخن در باب یاران ابی‌خطاب و غُلات بود به من فرمود: ای مفضل، با آنان منشین، با آنان غذا مخور، با آنان چیزی ننوش، با آنان مصافحه مکن و با آنان (در باب مسائل علمی) سخن مگو[۲۶].[۲۷]
خلاصه مبحث
شناخت امامان(ع) و جانشینان پیامبر(ص) و ایمان به آنها سومین اصل اعتقادی اسلام است. پیامبر(ص) از همان ابتدای رسالت به مسئله امامت و خلافت پس از خود توجه داشت و موضوع امامت را به صورت تدریجی و در سه مرحله مطرح کرد: زمینه‌سازی برای طرح مسئله امامت امیرمؤمنان علی(ع)، بیان اجمالی و صریح امامت اهل بیت(ع) و انتصاب رسمی امیرمؤمنان علی(ع) به خلافت و امامت. در بررسی انجام شده، سیره اهل بیت(ع) در پرورش شناخت و اعتقاد به امامت به این صورت بود:
- برای اثبات امامت از روش‌های مفروض گرفتن، اقامه دلیل و انجام دادن کارهای خارق‌العاده و رفع شبهات با منطق و دلیل استفاده می‌کردند.
- برای معرفی امامت و امامان(ع) از روش‌های تبیین ضرورت و هدف امامت، بیان ویژگی‌های امام، بیان فضائل ائمه(ع) سود می‌جستند.
- ارتباط شیعیان با اهل بیت(ع) را از طریق برگزاری مجالس عزاداری و توصیه به زیارت مراقد ائمه(ع) تقویت و آنان را با اهل بیت(ع) مأنوس می‌کردند.
- با تربیت متکلمان و متخصصان در امامت و با استفاده از شعر، تشیع را ترویج می‌کردند.
- برای حفظ عقاید شیعیان آنان را از معاشرت با کسانی که عقاید انحرافی داشتند، منع می‌کردند[۲۸].
منابع
پانویس
- ↑ «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ، وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶۵، ص۳۲۹.
- ↑ «الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ؛... فَوَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا وَ وَلَايَتِنَا»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۷، ص۱۹۳.
- ↑ «عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) فَقَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! إِنِّي رَاحِلٌ عَنْكُمْ عَنْ قَرِيبٍ... مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنِ افْتَقَدَ الشَّمْسَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْقَمَرِ، وَ مَنِ افْتَقَدَ الْقَمَرَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْفَرْقَدَيْنِ، وَ مَنِ افْتَقَدَ الْفَرْقَدَيْنِ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالنُّجُومِ الزَّاهِرَةِ بَعْدِي... قَالَ: فَلَمَّا نَزَلَ عَنِ الْمِنْبَرِ(ص)، تَبِعْتُهُ حَتَّى دَخَلَ بَيْتَ عَائِشَةَ فَدَخَلْتُ إِلَيْهِ وَ قُلْتُ: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ... فَمَا الشَّمْسُ؟ وَ مَا الْقَمَرُ؟ وَ مَا الْفَرْقَدَانِ؟ وَ مَا النُّجُومُ الزَّاهِرَةُ؟ فَقَالَ: أَمَّا الشَّمْسُ فَأَنَا وَ أَمَّا الْقَمَرُ فَعَلِيٌّ. فَإِذَا افْتَقَدْتُمُونِي فَتَمَسَّكُوا بِهِ بَعْدِي، وَ أَمَّا الْفَرْقَدَانِ فَالْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ، فَإِذَا افْتَقَدْتُمُ الْقَمَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِمَا، وَ أَمَّا النُّجُومُ الزَّاهِرَةُ فَالْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ(ع)، وَ التَّاسِعُ مَهْدِيُّهُمْ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۸۹.
- ↑ سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، ص۱۴۲-۱۴۵؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۰۸؛ ج۲۱، باب ۳۶، حجة الوداع و ماجری فیها.
- ↑ ارونسون، الیوت (۱۳۶۶)، روان‌شناسی اجتماعی، ص۶۴ ـ ۷۳.
- ↑ سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، ص۱۴۲.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۲۴.
- ↑ «همراه وی که با او گفت و گو می‌کرد گفت: آیا به کسی که تو را از خاکی سپس از نطفه‌ای آفرید آنگاه تو را مردی باندام برآورد کفر می‌ورزی؟» سوره کهف، آیه ۳۷.
- ↑ «اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید سپس بیندیشید، در همنشین شما دیوانگی نیست» سوره سبأ، آیه ۴۶.
- ↑ «مُنَاظَرَةُ الْحَرُورِيِّ وَ الْبَاقِرِ(ع): قَالَ الْحَرُورِيُّ: إِنَّ فِي أَبِي بَكْرٍ أَرْبَعَ خِصَالٍ اسْتَحَقَّ بِهَا الْإِمَامَةَ. قَالَ الْبَاقِرُ(ع): مَا هُنَّ؟ قَالَ: فَإِنَّهُ أَوَّلُ الصِّدِّيقِينَ وَ لَا نَعْرِفُهُ حَتَّى يُقَالَ: الصِّدِّيقُ. وَ الثَّانِيَةُ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فِي الْغَارِ؛ وَ الثَّالِثَةُ الْمُتَوَلِّي أَمْرَ الصَّلَاةِ؛ وَ الرَّابِعَةُ ضَجِيعُهُ فِي قَبْرِهِ. قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع): أَخْبِرْنِي عَنْ هَذِهِ الْخِصَالِ هُنَّ لِصَاحِبِكَ بَانَ بِهَا مِنَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع): وَيْحَكَ، هَذِهِ الْخِصَالُ تَظُنُّ أَنَّهُنَّ مَنَاقِبُ لِصَاحِبِكَ وَ هِيَ مَثَالِبُ لَهُ... قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع)؛ وَ أَمَّا مَا ذَكَرْتَ أَنَّهُ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فِي الْغَارِ، فَذَلِكَ رَذِيلَةٌ لَا فَضِيلَةٌ؛ مِنْ وُجُوهٍ: الْأَوَّلُ أَنَّا لَا نَجِدُ لَهُ فِي الْآيَةِ مَدْحاً أَكْثَرَ مِنْ خُرُوجِهِ مَعَهُ وَ صُحْبَتِهِ لَهُ، وَ قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ أَنَّ الصُّحْبَةَ قَدْ يَكُونُ لِلْكَافِرِ مَعَ الْمُؤْمِنِ، حَيْثُ يَقُولُ: «قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ» وَ قَوْلُهُ: «أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا ما بِصاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ» وَ لَا مَدْحَ لَهُ فِي صُحْبَتِهِ؛ إِذْ لَمْ يَدْفَعْ عَنْهُ ضَيْماً وَ لَمْ يُحَارِبْ عَنْهُ عَدُوّاً...» (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۷، ص۳۲۲).
- ↑ وَجَدْتُ بِخَطِّ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ شَاذَانَ، قَالَ الْعُبَيْدِيُّ مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى، حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ، قَالَ: قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُغِيرَةِ: كُنْتُ وَاقِفاً، فَحَجَجْتُ عَلَى تِلْكَ الْحَالَةِ. فَلَمَّا صِرْتُ بِمَكَّةَ خَلَجَ فِي صَدْرِي شَيْءٌ، فَتَعَلَّقْتُ بِالْمُلْتَزَمِ، ثُمَّ قُلْتُ: اللَّهُمَّ قَدْ عَلِمْتَ طَلِبَتِي وَ إِرَادَتِي، فَأَرْشِدْنِي إِلَى خَيْرِ الْأَدْيَانِ! فَوَقَعَ فِي نَفْسِي أَنْ آتِيَ الرِّضَا(ع)، فَأَتَيْتُ الْمَدِينَةَ فَوَقَفْتُ بِبَابِهِ، فَقُلْتُ لِلْغُلَامِ: قُلْ لِمَوْلَاكَ، رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ بِالْبَابِ! فَسَمِعْتُ نِدَاءَهُ: «ادْخُلْ يَا عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْمُغِيرَةِ!» فَدَخَلْتُ؛ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَيَّ قَالَ: «قَدْ أَجَابَ اللَّهُ دَعْوَتَكَ وَ هَدَاكَ لِدِينِكَ»، فَقُلْتُ: أَشْهَدُ أَنَّكَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَمِينُهُ عَلَى خَلْقِهِ. (شیخ طوسی، محمد بن الحسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۷).
- ↑ «و هر گزندی به شما برسد از کردار خود شماست» سوره شوری، آیه ۳۰.
- ↑ «عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ﴾؛ أَ رَأَيْتَ مَا أَصَابَ عَلِيّاً وَ أَهْلَ بَيْتِهِ(ع) مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيهِمْ، وَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ؟ فَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ يَسْتَغْفِرُهُ فِي كُلِ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ؛ إِنَّ اللَّهَ يَخُصُّ أَوْلِيَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِيَأْجُرَهُمْ عَلَيْهَا مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ» (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۴۵۰).
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۳۰.
- ↑ «و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند» سوره انفال، آیه ۳۳.
- ↑ «عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: قُلْتُ: لِأَيِّ شَيْءٍ يُحْتَاجُ إِلَى النَّبِيِّ وَ الْإِمَامِ؟ فَقَالَ: لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ؛ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ: ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ﴾ وَ قَالَ النَّبِيُّ(ص): النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ، وَ أَهْلُ بَيْتِي أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ؛ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أَتَى أَهْلَ السَّمَاءِ مَا يَكْرَهُونَ، وَ إِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَيْتِي أَتَى أَهْلَ الْأَرْضِ مَا يَكْرَهُونَ؛ يَعْنِي بِأَهْلِ بَيْتِهِ، الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ قَرَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِهِ». (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۱۹).
- ↑ «عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع) قَالَ: لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ: يَكُونُ أَعْلَمَ النَّاسِ وَ أَحْكَمَ النَّاسِ وَ أَتْقَى النَّاسِ وَ أَحْلَمَ النَّاسِ وَ أَشْجَعَ النَّاسِ وَ أَسْخَى النَّاسِ وَ أَعْبَدَ النَّاسِ؛ وَ يَلِدُ مَخْتُوناً وَ يَكُونُ مُطَهَّراً، وَ يَرَى مِنْ خَلْفِهِ كَمَا يَرَى مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ؛ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ، وَ إِذَا وَقَعَ إِلَى الْأَرْضِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَقَعَ عَلَى رَاحَتَيْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَتَيْنِ؛ وَ لَا يَحْتَلِمُ؛ وَ تَنَامُ عَيْنُهُ وَ لَا يَنَامُ قَلْبُهُ؛ وَ يَكُونُ مُحَدَّثاً؛ وَ يَسْتَوِي عَلَيْهِ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ(ص)... وَ يَكُونُ أَوْلَى بِالنَّاسِ مِنْهُمْ بِأَنْفُسِهِمْ، وَ أَشْفَقَ عَلَيْهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ وَ يَكُونُ أَشَدَّ النَّاسِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَكُونُ آخَذَ النَّاسِ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ وَ أَكَفَّ النَّاسِ عَمَّا يَنْهَى عَنْهُ؛ وَ يَكُونُ دُعَاؤُهُ مُسْتَجَاباً... وَ يَكُونُ عِنْدَهُ سِلَاحُ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ سَيْفُهُ ذُو الْفَقَارِ؛ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ شِيعَتِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ صَحِيفَةٌ فِيهَا أَسْمَاءُ أَعْدَائِهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ تَكُونُ عِنْدَهُ الْجَامِعَةُ، وَ هِيَ صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً، فِيهَا جَمِيعُ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ وُلْدُ آدَمَ؛ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ الْجَفْرُ الْأَكْبَرُ وَ الْأَصْفَرُ إِهَابُ مَاعِزٍ وَ إِهَابُ كَبْشٍ، فِيهِمَا جَمِيعُ الْعُلُومِ، حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ، وَ حَتَّى الْجَلْدَةُ وَ نِصْفُ الْجَلْدَةِ وَ ثُلُثُ الْجَلْدَةِ؛ وَ يَكُونُ عِنْدَهُ مُصْحَفُ فَاطِمَةَ(س)». (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۱۶).
- ↑ «عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) عَلَّمَ عَلِيّاً بَاباً يَفْتَحُ لَهُ أَلْفَ بَابٍ كُلُّ بَابٍ يَفْتَحُ لَهُ أَلْفَ بَابٍ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۴۰، ص۱۳۱.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۳۵.
- ↑ «عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ، قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) وَ نَحْنُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْكُوفِيِّينَ، فَدَخَلَ جَعْفَرُ بْنُ عَفَّانَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فَقَرَّبَهُ وَ أَدْنَاهُ، ثُمَّ قَالَ يَا جَعْفَرُ! قَالَ: لَبَّيْكَ، جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ. قَالَ: بَلَغَنِي أَنَّكَ تَقُولُ الشِّعْرَ فِي الْحُسَيْنِ(ع) وَ تُجِيدُ! فَقَالَ لَهُ: نَعَمْ، جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ، فَقَالَ: قُلْ فَأَنْشَدَهُ؛ فَبَكَى(ع) وَ مَنْ حَوْلَهُ حَتَّى صَارَتْ لَهُ الدُّمُوعُ عَلَى وَجْهِهِ وَ لِحْيَتِهِ»؛ شیخ طوسی، محمد بن الحسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۷۴.
- ↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص۴۶۹؛ در منتهی الآمال، ج۱، ص۸۲۸ نیز آمده است: امام سجاد(ع) گاهی به زیارت جدش امیرمؤمنان(ع) و پدرش امام حسین(ع) می‌رفت و کسی مطلع نمی‌شد.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۳۸.
- ↑ «عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فَوَرَدَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنَ الشَّامِ فَقَالَ: إِنِّي صَاحِبُ كَلَامٍ وَ فِقْهٍ وَ فَرَائِضَ، وَ قَدْ جِئْتُ لِمُنَاظَرَةِ أَصْحَابِكَ... قَالَ [ليُونُس]: اخْرُجْ إِلَى الْبَابِ مَنْ تَرَى مِنَ الْمُتَكَلِّمِينَ فَأَدْخِلْهُ. قَالَ: فَخَرَجْتُ فَوَجَدْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْيَنَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ، وَ مُحَمَّدَ بْنَ النُّعْمَانِ الْأَحْوَلَ فَكَانَ مُتَكَلِّماً، وَ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ وَ قَيْسَ الْمَاصِرِ وَ كَانَا مُتَكَلِّمَيْنِ، وَ كَانَ قَيْسٌ عِنْدِي أَحْسَنَهُمْ كَلَاماً، وَ كَانَ قَدْ تَعَلَّمَ الْكَلَامَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع)، فَأَدْخَلْتُهُمْ عَلَيْهِ. فَلَمَّا اسْتَقَرَّ بِنَا الْمَجْلِسُ وَ كُنَّا فِي خَيْمَةٍ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي طَرَفِ جَبَلٍ فِي طَرِيقِ الْحَرَمِ...». (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۹).
- ↑ «حَكَى دِعْبِلٌ الْخُزَاعِيُّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى سَيِّدِي وَ مَوْلَايَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع) فِي مِثْلِ هَذِهِ الْأَيَّامِ، فَرَأَيْتُهُ جَالِساً جِلْسَةَ الْحَزِينِ الْكَئِيبِ، وَ أَصْحَابُهُ مِنْ حَوْلِهِ، فَلَمَّا رَآنِي مُقْبِلًا قَالَ لِي: مَرْحَباً بِكَ يَا دِعْبِلُ، مَرْحَباً بِنَاصِرِنَا بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ! ثُمَّ إِنَّهُ وَسَّعَ لِي فِي مَجْلِسِهِ وَ أَجْلَسَنِي إِلَى جَانِبِهِ، ثُمَّ قَالَ لِي: يَا دِعْبِلُ، أُحِبُّ أَنْ تُنْشِدَنِي شِعْراً، فَإِنَّ هَذِهِ الْأَيَّامَ أَيَّامَ حُزْنٍ كَانَتْ عَلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ أَيَّامَ سُرُورٍ كَانَتْ عَلَى أَعْدَائِنَا، خُصُوصاً بَنِي أُمَيَّةَ؛ يَا دِعْبِلُ، مَنْ بَكَى وَ أَبْكَى عَلَى مُصَابِنَا، وَ لَوْ وَاحِداً، كَانَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ. يَا دِعْبِلُ، مَنْ ذَرَفَتْ عَيْنَاهُ عَلَى مُصَابِنَا وَ بَكَى لِمَا أَصَابَنَا مِنْ أَعْدَائِنَا، حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا فِي زُمْرَتِنَا. يَا دِعْبِلُ، مَنْ بَكَى عَلَى مُصَابِ جَدِّيَ الْحُسَيْنِ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ الْبَتَّةَ، ثُمَّ إِنَّهُ(ع) نَهَضَ، وَ ضَرَبَ سِتْراً بَيْنَنَا وَ بَيْنَ حُرَمِهِ وَ أَجْلَسَ أَهْلَ بَيْتِهِ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ لِيَبْكُوا عَلَى مُصَابِ جَدِّهِمُ الْحُسَيْنِ(ع)، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ وَ قَالَ لِي: يَا دِعْبِلُ، ارْثِ الْحُسَيْنَ، فَأَنْتَ نَاصِرُنَا وَ مَادِحُنَا مَا دُمْتَ حَيّاً؛ فَلَا تُقَصِّرْ عَنْ نَصْرِنَا مَا اسْتَطَعْتَ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۴۵، ص۲۵۷.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۳۹.
- ↑ «عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): وَ ذَكَرَ أَصْحَابَ أَبِي الْخَطَّابِ وَ الْغُلَاةَ، فَقَالَ لِي: يَا مُفَضَّلُ! لَا تُقَاعِدُوهُمْ وَ لَا تُؤَاكِلُوهُمْ وَ لَا تُشَارِبُوهُمْ وَ لَا تُصَافِحُوهُمْ وَ لَا تُوَارِثُوهُمْ». (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۲۹، ص۵۸۶)
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۴۱.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۱۴۲.