بدون خلاصۀ ویرایش
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = بیت المال | | موضوع مرتبط = بیت المال | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = بیت المال | ||
| مداخل مرتبط = [[بیت المال در | | مداخل مرتبط = [[بیت المال در نهج البلاغه]] - [[بیت المال در تاریخ اسلامی]] - [[بیت المال در فقه اسلامی]] - [[بیت المال در فقه سیاسی]] - [[بیت المال در معارف و سیره نبوی]] - [[بیت المال در معارف و سیره علوی]] - [[بیت المال در معارف و سیره معصوم]] - [[بیت المال در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
[[بیت المال]]، به محل جمع‌آوری [[مالیات]]، [[خراج]] و دیگر | [[بیت المال]]، به محل جمع‌آوری [[مالیات]]، [[خراج]] و دیگر امور مالی مربوط به [[مسلمانان]] گفته می‌شد که در نیازمندی‌های عمومی آنان هزینه می‌گردید<ref>لغت‌نامه دهخدا، ج۴، ص۵۱۴۴؛ فرهنگ اصطلاحات فقهی، ص۳۷.</ref>. به عبارت دیگر، [[بیت المال]] مرکز [[اموال]] و دفاتر دولتی در [[دارالاسلام]] بود<ref>تاریخ التمدن الاسلامی، ج۱، ص۲۱۳.</ref>. بنابر مشهور، [[عمر]]، برای نخسین بار [[بیت المال]] را بنا کرد و مازاد بر [[اموال]] [[غنیمت]] را در آن نهاد و دیوانی به همین منظور، مرتب ساخت و نام کسانی را که در [[بیت المال]] [[وظیفه]] و مسؤولیتی داشته‌اند، در آن [[ثبت]] کرد. | ||
[[وظیفه]] این [[دیوان]]، نگهداری و دخل و [[خرج]] [[اموال]] بود<ref>طبقات ابن سعد، ج۳، ص۲۹۴.</ref>. به کسی که از سوی [[حاکم]] مسؤول بر [[بیت المال]] [[منصوب]] می‌گردید "[[بیت]] المالحی" می‌گفتند. | [[وظیفه]] این [[دیوان]]، نگهداری و دخل و [[خرج]] [[اموال]] بود<ref>طبقات ابن سعد، ج۳، ص۲۹۴.</ref>. به کسی که از سوی [[حاکم]] مسؤول بر [[بیت المال]] [[منصوب]] می‌گردید "[[بیت]] المالحی" می‌گفتند. | ||
[[بیت المال]] از نظر ماهوی، پیش از آنکه [[قائم]] به مکانی خاص باشد، بر همه [[اموال]] و | |||
[[بیت المال]] از نظر ماهوی، پیش از آنکه [[قائم]] به مکانی خاص باشد، بر همه [[اموال]] و حقوقی اطلاق می‌شد که تمامی [[مسلمانان]] در آنها صاحب [[حق]] بودند و مالک معینی نداشت. بنابر این، [[بیت المال]] دارای نوعی از شخصیت حقوقی؛ یعنی [[مالکیت]] جمعی بدون اشاعه بوده و کلیه اموال دولتی اعم از [[خراج]]، [[صدقه]]، اعشار، اخماس، [[جزیه]] و مانند آن از [[اموال]] [[بیت المال]] به شمار می‌آید. مصارف [[بیت المال]] در ابتدا، بیشتر در پرداخت [[حقوق]] سربازان، خریداری [[سلاح]] و نظیر آن خلاصه می‌شد، ولی به مرور، گسترش یافت؛ به گونه‌ای که تمامی هزینه‌های [[مسلمین]]، بنا به صلاحدید [[حاکم اسلامی]]، از آن محل تأمین می‌گردید<ref>[[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|واژه‌نامه فقه سیاسی]]، ص ۵۹؛ [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۴۳۰.</ref>. | |||
== بیت‌المال == | |||
واژه [[بیت‌المال]] در [[فرهنگ سیاسی]] [[اقتصادی]] [[اسلام]] مبین [[اقتصاد]] دولتی و اموال عمومی است. واژه بیت‌المال در [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] به مفهوم خزانه دولت در اصل چهل و نهم به کار رفته و [[دولت]] [[مکلف]] شده ثروت‌های ناشی از درآمدهای [[نامشروع]] را اخذ و به صاحبان [[حق]] مسترد و یا در صورت معلوم نبودن، به بیت‌المال تحویل دهد. | |||
سال پیدایی [[نظام]] بیت‌المال در اسلام هر چند به دقت مشخص نشده، اما [[مسلمانان]] در [[عهد]] مکی با آن آشنا نبوده‌اند و به نظر چنین می‌رسد که شکل‌گیری [[نظام مالی]] دولت همراه با تأسیس دولت [[مدینه]] بعد از [[هجرت]] آغاز شده است. بی‌گمان وجود چنین نظامی در دوران قبل از هجرت نمی‌توانست مفید و قابل اجرا باشد. | |||
منابع تاریخی به ویژه کتاب‌های «[[سیر]]» در زمینه منابع درآمد بیت‌المال، از قبیل [[غنایم]]، [[جزیه]]، [[خراج]] و [[زکات]]، سخن بسیار گفته‌اند اما از تعریف دقیق آن و تعیین آغاز و [[تشکیلات]] و متصدیان اولیه آن کمتر گزارش کرده‌اند<ref>السیاسة المالیه فی الاسلام، ص۵۲.</ref>. | |||
با وجود این از مجموع گزارش‌های [[تاریخی]] از [[سیره]] [[مالی]] دولت مدینه در عصر نبوی{{صل}} چنان برمی‌آید که درآمدهای دولت به سهولت وظایف فردی و [[قداست]] [[اعمال عبادی]] انجام می‌شده است. | |||
بیت‌المال در صدر اسلام به چهار بخش تقسیم می‌شد: | |||
# بیت‌المال [[غنایم جنگی]] که بین [[مجاهدان]] و دولت تقسیم می‌شد و درآمدهای دولتی حاصل از این بخش به هزینه‌های [[حکومتی]] و توزیع بین [[فقرا]] اختصاص می‌یافت؛ | |||
# بیت‌المال زکات که بر اساس مفاد [[آیه زکات]] به [[اختیار]] دولت، به مصارف آن می‌رسید؛ | |||
# بیت‌المال جزیه و خراج که اغلب بین مسلمانان توزیع می‌شد و بخشی از آن نیز به هزینه‌های [[دفاعی]] و [[امنیتی]] اختصاص می‌یافت؛ | |||
# بیت‌المال حاصل از درآمدهای خاص از طریق [[اموال مجهول المالک]]، [[ارث]] [[بلا]] [[وارث]]، [[صدقات]] ([[موقوفات]] عام) که صرف هزینه‌های [[دولت]] و کمک به [[فقرا]] و حاجت‌مندان می‌شد<ref>السیاسة الاقتصادیه و النظم المالیه فی الفقه الاسلامی، ص۴۴۸؛ فقه سیاسی، ج۷، ص۵۶۵.</ref>.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۴۳۲.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:11677.jpg|22px]] [[اباصلت فروتن|فروتن، اباصلت]]، [[علی اصغر مرادی|مرادی، علی اصغر]]، [[واژه‌نامه فقه سیاسی (کتاب)|'''واژه‌نامه فقه سیاسی''']] | |||
# [[پرونده: 1100699.jpg|22px]] [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه فقه سیاسی ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||