حدیث ثقلین در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = حدیث ثقلین

| عنوان مدخل  = حدیث ثقلین

| مداخل مرتبط = [[حدیث ثقلین در کلام اسلامی]] - [[حدیث ثقلین در معارف مهدویت]] - [[حدیث ثقلین در علوم قرآنی]] - [[حدیث ثقلین در تاریخ اسلامی]] - [[حدیث ثقلین در معارف و سیره فاطمی]] -  [[حدیث ثقلین از دیدگاه اهل سنت]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

# [[مسئولیت]] امت در مورد این دو [[میراث]] مهم [[نبوی]]: {{متن حدیث|فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا}}<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۱۵۱.</ref>.

== اعتبار حدیث ==

[[حدیث ثقلین]] از احادیث متواتر [[اسلامی]] است. خبر متواتر آن است که تعداد و شرایط ناقلان آن به گونه‌ای است که از نظر [[عقل]] متعارف، خطای [[سهوی]] و تبانی آنان بر جعل آن عادتاً ممکن نیست، و در نتیجه به [[درستی]] آن [[علم]] حاصل می‌شود<ref>التعریفات، ص۱۴۰؛ بیان المختصر و هو شرح مختصر ابن الحاجب فی اصول الفقه، ج۱، ص۳۵۷؛ شرح مختصر الروضة، ج۱، ص۷۴.</ref>. عده‌ای از محققان عدد خاصی را در خبر متواتر شرط نداسته‌اند، ولی عده‌ای دیگر عدد نیز معیّن کرده‌اند، و چهار، پنج، هفت، ده، دوازده، بیست، [[چهل]]، پنجاه و هفتاد اقوال مختلفی است که درباره تعداد ناقلان در خبر متواتر گفته شده است<ref>بیان المختصر، ج۱، ص۳۶۲؛ قواعد اصول الحدیث، ص۱۴۳- ۱۴۴.</ref>. [[سیوطی]] قول کسانی که تعداد لازم در خبر متواتر را ده نفر دانسته‌اند ترجیح داده است<ref>{{عربی|و قوم حددوا بعشرة و هو لدی أجوده}}، الفیة السیوطی فی علم الحدیث، ص۴۶.</ref>. بر اساس دیدگاه اول که راجح است<ref>اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة، ص۳۳.</ref>، از نظر تعداد، نسبت به وضعیت ناقلان و عوامل دیگر متفاوت خواهد بود. [[ابن حجر عسقلانی]]، [[حدیث]] {{متن حدیث|تَقْتُلُكَ‏ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ}} که مربوط به [[عمار یاسر]] است و از [[عمار]]، [[عثمان]]، [[ابن مسعود]]، [[حذیفه]]، [[ابن عباس]] و برخی دیگر [[روایت]] شده است را متواتر دانسته است<ref>تهذیب التهذیب، ج۶، ص۱۳ شماره ۴۹۸۷.</ref>. [[ابن کثیر]] درباره [[حدیثی]] که [[علی]] {{ع}} از [[پیامبر]] روایت کرده و دوازده نفر آن را از علی {{ع}} روایت کرده‌اند، گفته است: چنین حدیثی متواتر است<ref>{{عربی|رواه علی عن النبی {{صل}} و یرویه عن علی اثناعشر رجلا و مثل هذا یبلغ التواتر}}، البدایة و النهایة، ج۷، ص۳۲۱.</ref>. [[ابن حجر]] مکی حدیث مربوط به [[نماز]] [[ابوبکر]] را که از هشت نفر از [[صحابه]] روایت شده، متواتر دانسته است<ref>الصواعق المحرقة، ص۳۲، باب اول فصل سوم.</ref>. [[ابن حزم]] حدیث {{متن حدیث|الْأَئِمَّةُ مِنْ‏ قُرَيْشٍ‏}} که از شش نفر از صحابه روایت شده را متواتر دانسته است<ref>الفصل فی الملل و الأهواء والنحل، ج۴، ص۸۹.</ref>.

[[حدیث ثقلین]] در منابع اهل سنت از بیش از سی یا [[چهل]] نفر از [[صحابه پیامبر]] {{صل}} و شمار بسیاری از [[تابعین]] و [[عالمان]] [[اسلامی]] در قرن‌های مختلف [[روایت]] شده است<ref>ر.ک: نفحات الأزهار، ج۱، ص۱۹۹- ۲۱۰ و ج۲، ص۸۷- ۹۷؛ در موسوعة کتاب الله و اهل البیت فی حدیث الثقلین، المدخل، ۱۳، چهل و هفت صحابی راوی حدیث ثقلین نام برده شده است.</ref>. در منابع [[شیعه امامیه]] نیز این [[حدیث شریف]] از [[امامان اهل بیت]] {{عم}} و شماری از [[صحابه]] روایت شده است. در کتاب “غایة المرام” بیش از هشتاد روایت در این باره [[نقل]] شده است<ref>غایة المرام و حجة الخصام، ج۲، ص۳۲۱-۳۶۷.</ref>.

بنابراین، در [[متواتر بودن]] حدیث ثقلین جای کم‌ترین تردیدی وجود ندارد، برخی از عبارت‌های آن متواتر لفظی، و برخی دیگر متواتر معنوی است. بر این اساس مناقشه‌های امثال [[ابن‌جوزی]]<ref>العلل المتناهیة فی الأحادیث الواهیة، ج۱، ص۲۶۸.</ref> و ابن‌تیمیه<ref>منهاج السنة، ج۸، ص۲۱۵.</ref> در [[سند]] آن [[ارزش]] [[علمی]] ندارد؛ زیرا حدیث متواتر با [[قطع]] نظر از سند آن، مفید [[علم]] و [[اطمینان]] بوده و حجیت عقلایی و [[شرعی]] دارد<ref>{{عربی|حکم المتواتر أنه مقبول و یجب العمل به دون البحث عن رجاله}}، قواعد اصول الحدیث، ص۱۶۸.</ref>.

[[آلبانی]]، سپس یادآورشده که در سفری که در سال ۱۴۰۲ه‍ به قطر داشته، یکی از اساتید، رساله‌ای را که در [[تضعیف]] حدیث ثقلین نوشته بود به وی [[هدیه]] کرد، و پس از مطالعه روشن شد که نویسنده از نوآموزان در [[علم حدیث]] است؛ زیرا مرتکب دو [[اشتباه]] شده است: یکی این که به بررسی حدیث در آثار مطبوع و متداول بسنده کرده و بسیاری از طرق و اسانید را که صحیح یا حسن می‌باشند، از دست داده است، و دیگر این که به قاعده معتبر نزد مصححان حدیث توجه نکرده است که مفاد آن این است که “حدیث [[ضعیف]] با [[کثرت]] طرق تقویت می‌شود”<ref>سلسلة الأحادیث الصحیحة، ج۴، ص۳۵۵ حدیث ۱۷۶۱. محمد ایمن شبراوی که احادیث “منهاج السنة” را تخریج کرده درباره حدیث ثقلین به روایت ترمذی گفته است صحیح بشواهده)، منهاج السنة، ج۸، ص۲۱۵ (پاورقی). فیصل نور نیز گفته است: علی رغم وجود اضطراب در سندهای حدیث ثقلین این حدیث از پیامبر اکرم {{صل}} با الفاظ مختلف و طرقی که یکدیگر را تقویت می‌کند روایت شده است و با توجه به شواهد از درجه صحت برخوردار است (الإمامة و النص، ص۵۴۷).</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۱۵۳؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref>

در این [[حدیث]] اطاعت از قرآن و [[اهل بیت]] امری مطلق، [[ابدی]] و بدون قید و شرط بیان شده است<ref>ر.ک: [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی ۵]]، ص۴۳.</ref>.

[[حدیث]] بیانگر این مطلب است که [[قرآن]] و [[اهل بیت]] {{ع}} هیچ‌گاه از یکدیگر جدا نخواهند شد و [[انسان‌ها]] ناگزیرند برای [[هدایت]] شدنشان به هر دوی آنان تمسک کنند. بنابراین اگر کسی [[معتقد]] بود: [[قرآن]] برای [[هدایت]] [[انسان‌ها]] کفایت می‌‌کند، با وجود این [[حدیث]] مشخص می‌‌شود [[قرآن]] هرگز از [[اهل بیت]] جدا نخواهد شد و این ادعا بی پایه است. از طرفی دیگر قائل شدن به اینکه [[اهل بیت]] به تنهایی و بدون [[همراهی]] با [[قرآن]] می‌‌توانند [[هادی]] [[انسان‌ها]] باشند، [[اعتقادی]] غلط و [[باطل]] است، چراکه [[حدیث ثقلین]]، [[هدایت]] [[انسان‌ها]] را فقط در پرتو [[قرآن]] و [[اهل بیت پیامبر]] ممکن می‌‌داند<ref>ر.ک: [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی ۵]]، ص۴۳. </ref>. منظور از این [[همراهی]]، یعنی نفس [[قرآن]] با نفس [[عترت]]، [[قرابت]] و نزدیکی دارد، نه اینکه [[قرآن]] با [[کلام]] [[اهل بیت]] [[قرابت]] دارد<ref>ر.ک: [[محمد تقی فیاض‌بخش]]، [[فرید محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱]]، ص۳۵۴-۳۵۵. </ref>.

در شماری از [[روایات]] حدیث ثقلین که از امیرالمؤمنین {{ع}}، [[زید بن أرقم]]، [[حذیفه بن اسید]]، [[عامر بن لیلی]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]] و [[ام سلمه]] [[روایت]] شده، آمده است که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} پس از سفارش به [[تمسک به ثقلین]]، [[اولویت]] خود بر [[مؤمنان]] از خود آنها را یادآور شد، آنگاه فرمود: {{متن حدیث|مَنْ‏ كُنْتُ‏ مَوْلَاهُ‏ فَعَلِيٌّ‏ مَوْلَاهُ‏}} یعنی همان [[ولایتی]] که من بر شما دارم، [[علی]] هم بر شما دارد<ref>ر.ک: المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۱۸، ح۴۵۷۶ و ۴۵۷۷، الصواعق المحرقة، ص۵۵، ابن حجر مکی این حدیث را از معجم طبرانی و دیگران نقل کرده و آن را صحیح شمرده است؛ کنز العمال، ج۱، ص۱۶۸؛ الفصول المهمة، ص۴۰؛ کمال الدین، ص۲۳۴ و ۲۳۸؛ نیز ر.ک: تفحات الأزهار، ج۲، ص۲۷۹- ۲۸۲.</ref>. از این که ذیل [[حدیث]]، بیان‌گر [[امامت امیرالمؤمنین]] {{ع}} است، و بر اساس قاعده “وحدت [[سیاق]] کلام”، به دست می‌آید که حدیث ثقلین بیان‌گر [[امامت اهل‌بیت]] {{عم}} است، و ذکر امامت امیرالمؤمنین {{ع}} ناظر به اولین و برجسته‌ترین مصداق امامت اهل‌بیت {{عم}} است. [[ابن حجر مکی]] در این باره گفته است: “سزاوار ترین شخص از [[اهل بیت]] که به او تمسّک می‌شود و عالم آنان، [[علی بن ابی طالب]] است، به [[دلیل]] آنچه پیش از این در مورد [[علم فراوان]] و دقایق استنباط‌های او بیان کردیم. از اینجاست که [[ابوبکر]] گفته است: علی [[عترت]] [[رسول خدا]] است، یعنی کسانی که [[پیامبر]] {{صل}} به تمسک به آنان [[تشویق]] کرده است، ابوبکر به دلیل [[ویژگی‌های علی]] {{ع}} که اشاره کردیم، او را به طور خاص [[عترت پیامبر]] دانسته، و نیز به دلیل آنچه پیش از این [از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} درباره [[ولایت علی]] {{ع}}] در [[روز غدیر]] [[خم]] بیان شد”<ref>الصواعق المحرقة، ص۱۸۹.</ref>. مطلب مزبور را نورالدین [[سمهودی]] نیز در کتاب جواهر العِقدین” بیان کرده است<ref>نفحات الأزهار، ج۲، ص۲۸۲.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۱۶۷.</ref>

از [[سلیم بن قیس]] روایت شده که گفته است: فردی از امیرالمؤمنین {{ع}} پرسید: نزدیک‌ترین چیزی که [[انسان]] به واسطه آن [[گمراه]] می‌شود چیست؟ [[امام]] {{ع}} پاسخ داد: این است که [[حجت خداوند]] بر بندگانش را که [[اطاعت]] از او و ولایتش را [[واجب]] کرده است، نشناسد. آن فرد از امام خواست که آنان را وصف کند، امام {{ع}} فرمود آنان کسانی‌اند که [[خداوند]] قرین خود و پیامبرش قرار داده و فرموده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>، آن فرد توضیح بیش‌تری خواست، امام {{ع}} فرمود: [[پیامبر]] {{صل}} در مواضع مختلف و در آخرین خطبه‌ای که [[روز]] رحلتش ایراد کرد فرمود: من در میان شما دو چیز را باقی می‌گذارم که اگر به آن دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد، آن دو عبارتند از [[کتاب خدا]] و [[اهل]] بیتم، خداوند به من [[عهد]] کرده که آن دو تا وقتی نزد [[حوض]] بر من وارد شوند، از هم جدا نخواهند شد، پس به آن دو تمسک جویید جویید، و بر آنان تقدم نگیرید که گمراه می‌شوید<ref>ینابیع المودة، ص۱۳۷-۱۳۸؛ اصول کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۱۶۸.</ref>

[[تفسیر]] اهل‌بیت {{عم}} در حدیث ثقلین به این که مقصود حقانیت اجماع [[اهل‌بیت پیامبر]] {{عم}} است، نه افرادی معین از آنان، بی‌اساس است؛ زیرا وقوع اجماع بر مطلبی، حتمی و همیشگی نیست تا این که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[رستگاری]] و [[نجات]] [[مسلمانان]] از [[ضلالت]] را وابسته به آن کند، و از طرفی، مسائل [[اجماعی]] نسبت به مسائل اختلافی اندک است، و نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیاز [[هدایتی]] مسلمانان در همه مسائل [[دینی]] باشد. از سوی دیگر، در مسایلی که [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} در آنها آراء ناسازگار داشته باشند، از [[قرآن]] جدا خواهند شد، و این بر خلاف [[نص]] [[حدیث]] است که بیان‌گر جدا ناپذیری [[اهل‌بیت]] {{عم}} و قرآن از یکدیگر می‌باشد. بنابراین، افراد خاصی از اهل‌بیت {{عم}} مقصود است که از ویژگی [[عصمت]] برخوردارند، و هر یک از آنان در [[زمان]] خاص در کنار [[قرآن کریم]]، [[امت]] را [[راهنمایی]] و [[رهبری]] می‌کند، و [[پیروی]] از او [[رهایی]] بخش از ضلالت خواهد بود<ref>الشافی فی الإمامة، ج۳، ص۱۲۷- ۱۲۸؛ تلخیص الشافی، ج۲، ص۲۴۵- ۲۴۶.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۱۶۹-۱۷۹.</ref>

[[رده:احادیث امامت]]

[[رده:احادیث نامدار]]