فتنه در معارف مهدویت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۴ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۲۵

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث فتنه است. "فتنه" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

فتنه در قرآن - فتنه در حدیث - فتنه در نهج البلاغه - فتنه در معارف دعا و زیارات - فتنه در کلام اسلامی - فتنه در اخلاق اسلامی - فتنه در معارف مهدویت

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل فتنه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

فتنه موعودنامه

واژه "فتنه" در قرآن کریم و سنت به دو معنای عام و خاص آمده است. معنی عام آن عبارت است از هر امتحان و آزمایش که برای انسان پیش آید و معنی خاص آن عبارت از حوادث و پیشامدهایی است که مسلمانان را در بوته امتحان قرار داده و از مرز دیانت منحرف می‌سازد و مقصود از آشوب‌های داخلی و خارجی که پیامبر(ص) هشدار داده همین معنا است. در میان صحابه، حذیفه بن یمان در آگاهی به روایات فتنه معروف بوده است.
عده‌ای از راویان و دانشمندان اسلامی کتب‌های خاصی به نام "الفتن و الملاحم" و مانند آن تألیف نموده و روایات واردشده در این زمینه را در آن کتاب‌ها گرد آورده‌اند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "چهار فتنه بر امت من خواهد رسید که در فتنه اول، خون‌ریزی و در دومی، خون‌ها و اموال و در فتنه سوم، خون‌ها و اموال و زنان حلال شمرده می‌شود. چهارمین فتنه و آشوب فتنه‌ای است، کور و کر و همه‌گیر و هم‌چون کشتی متلاطم در دریا، هیچ‌کس از آن پناهی نمی‌یابد. آن فتنه از شام برخاسته و عراق را فرامی‌گیرد... بلا و گرفتاری، مردم را مانند پوست دباغ‌خانه گوشمال می‌دهد و هیچ‌کس قادر نیست بگوید: بس کنید و دست نگهدارید! اگر آن را از ناحیه‌ای برطرف سازند از ناحیه‌ای دیگر سر برآورده و ظاهر می‌گردد"^[۱].
و در روایت دیگری چنین آمده: "آن‌گاه فتنه‌ای پدید می‌آید،... به‌گونه‌ای که خانه‌ای نیست که آن فتنه داخل آن نشده، و مسلمانی نیست که سیلی آن را به صورت خود لمس نکرده باشد، تا آن‌که مردی از خاندان من ظهور نماید"^[۲]^[۳].

فتنه در فرهنگنامه آخرالزمان

فتنه به معنی آزمودن و امتحان کردن است اما در احادیث آخرالزمان که از آن بسیار یاد شده است به معانی مختلفی به کار رفته است، از آن جمله می‌توان آشوب، حوادث ناگوار روزگار، اختلاف پراکنی، تفرقه‌اندازی، جنگ، ناامنی، گمراهی، عذاب، بلاهای آسمانی. نامشخص بودن حق و باطل و... یاد نمود در قرآن نیز این واژه بسیار به کار رفته است.
روایات زیادی به ما رسیده که در آنها ما را از انواع فتنه‌ها بر حذر داشته‌اند و پیشاپیش آن را به ما گوشزد کرده‌اند. علما در طول تاریخ اسلام کتاب‌های زیادی در خصوص جمع‌آوری این روایات تألیف نموده‌اند^[۴].
امیرمؤمنان(ع) در نهج البلاغه فرمود: در زمان فتنه همانند بچه شتر باشید؛ زیرا بچه شتر نه آنقدر کمر محکمی دارد که بار بر روی او نهند و نه قادر به شیر دادن می‌باشد^[۵]. یعنی مؤمنین در فتنه‌ها باید به گونه‌ای رفتار کنند که هم ایمان و سلامت خود را حفظ کرده و هم بتوانند بر فتنه فایق آیند و از آن گذر کنند و این در زمانی است که فتنه‌ای برپا شود و دخالت در آن هیچ سودی برای انسان نداشته باشد بلکه وارد شدن در آن فتنه باعث هلاکت انسان بشود. اما فتنه‌ای که نبرد حق و باطل است و ایجاب می‌کند انسان مؤمن پنجه در پنجه آن بیفکند و خود را به خطر بیاندازد، بحثی جداست. همان گونه که امیرمؤمنان(ع) در فتنه‌های پس از رحلت رسول خدا به جنگ نپرداخت اما در فتنه‌های بعد از حکومت خود، هیچ‌گاه دست از قبضه شمشیر برنداشت تا زمانی که به شهادت رسید، و زمانی تن به حکمیت داد، که دید جان خود وعده کمی که اطراف ایشان بودند در خطر است و جانبازی در این برهه علاوه بر اینکه تأثیری در اعتلای حق ندارد بلکه همان تعداد اندک نیز از بین خواهند رفت. بنابراین در ضمن پذیرش حکمیت، مخالفت خود را نیز با طریقه اجرای حکمیت توسط باران بی‌وفای خود ابراز داشت، و مبارزه نرم خود را در قالب خطبه‌هایی بیان نمودند و اشتباهات یاران سست عنصر را به آنان یادآور می‌شوند^[۶].
رسول خدا(ص) فرمود: فتنه‌هایی در آینده خواهد آمد که مانند تاریکی شب، ظلمانی خواهد بود. شخصی سؤال کرد:‌ای رسول خدا در آن فتنه‌ها چه کنیم؟ حضرت فرمود: مانند پلاس و گلیم خانه خود باشید^[۷]. در حدیث دیگری فرمود: فتنه‌ها همانند سیل به شما هجوم خواهد آورد، پس زمانی که آن را دیدید، در خانه‌های خود جمع شوید و شمشیرهای خود را بشکنید و صورت خود را بپوشانید (یعنی در زمان چنین فتنه‌ای، به شدت تقیه کنید و جان خود را حفظ نمایید، فتنه را تقویت ننموده و از پرداختن به آن بر حذر باشید)^[۸].
امام صادق(ع) فرمود: (در فتنه‌ها داخل نشوید و بر آشوب نیفزایید و) مانند گلیمی در خانه خود باشید زیرا غبار به چشم کسی می‌رود که خاک بر هوا کند! و در حدیث دیگری می‌فرماید: (به هنگامه فتنه خودداری کنید و) زبان خود را نگاه دارید و ملازم خانه خود باشد تا بلا شامل حال شما نشود... ^[۹].
امام صادق(ع) به سدیر صیرفی فرمودند:‌ای سدیر! پایبند منزل خود باش و همانند گلیمی از گلیم‌های خانه‌ات باش (و خود را داخل آشوب و فتنه منما و تقیه و خودداری بنما، تا زمانی که شب و روز به آرامی از پی هم می‌آیند این گونه باش، و زمانی که شنیدی سفیانی قیام کرده به سوی ما بشتاب، اگرچه با پای پیاده باشی^[۱۰]. در روایتی حذیفه می‌گوید: اگر خواستید بدانید که دچار فتنه شده‌اید یا خیر، پس بنگرید که آیا چیزی را که حلال بوده، حرام می‌دانید یا خیر؛ و چیزی را که حرام بوده، اکنون حلال می‌دانید یا خیر^[۱۱].
رسول خدا(ص) فرمود: پس از من امتم دچار چهار فتنه خواهند شد. در اولین فتنه، خون‌ریزی خواهد شد و در فتنه دوم علاوه بر خونریزی، اموال نیز از بین خواهد رفت و در سومین فتنه هم خونریزی خواهد بود، هم به تاراج رفتن اموال و هم بی‌حرمتی نسبت به زنان حلال شمرده خواهد شد. چهارمین فتنه، فتنه‌ای خواهد بود کورکننده و کرکننده است و همگان را فرا گیرد و چون کشتی‌ای که در دریایی طوفانی گرفتار آمده، از آن نمی‌توان رهایی یافت، این فتنه از شام (سوریه) شروع می‌شود و سرزمین عراق را فرا می‌گیرد و اثرات آن فتنه تا جزیره (العرب) نیز خواهد رسید و مردم در آن بلاها مانند پوستی که دباغی شود در فشار قرار خواهند گرفت تا جایی که امان همه را خواهد برید. از هر گوشه‌ای که آن فتنه را دفع کنند، از سویی دیگر سر برخواهد آورد^[۱۲] و در روایتی دیگر رسول خدا فرمود: در چنین روزگاری مردن بهتر از حیات خواهد بود.
در روایت دیگری چنین آمده است: آن‌گاه فتنه‌ای پدید می‌آید، به گونه‌ای که خانه‌ای نیست که فتنه داخل آن نشده باشد و مسلمانی نیست که سیلی آن را به صورت خود لمس نکرده باشد، تا آن که مردی از خاندان من ظهور نماید^[۱۳]. در احادیث متعددی از فتنه فراگیر در آخرالزمان یاد شده است. فتنه‌ای که در هر خانه‌ای خواهد رفت و گریبان هر مسلمانی را خواهد گرفت^[۱۴].
در حدیث دیگری فرمود: فتنه‌ای برپا خواهد شد. آنگونه که بدن انسان می‌میرد، دل مؤمنان در آن فتنه‌ها خواهد مرد. مانند شب تار و دود همگان را فراگیرد، در طول یک روز و به فاصله یک صبح تا شام، انسان دین خود را از دست می‌دهد و بسیاری در این فتنه‌ها و آزمایش‌ها دین خود را به دنیا خواهند فروخت^[۱۵].
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: پنج فتنه در امت رسول خدا(ص) به وقوع خواهد پیوست که در پنجمین فتنه، از شدت آن عقل‌های مردم زایل شده و مردم مانند بهائم و چهارپایان خواهند بود. در موضوع عقل گفته شد که زایل شدن عقول در آخرالزمان بدان معنی نیست که انسان‌ها مانند دیوانه‌های زنجیری بشوند، بلکه با توجه به مفهوم حقیقی عقل، جامعه‌ای پیش خواهد آمد که بسیاری از کرامت‌های انسانی از میان خواهد رفت و مردم صرفاً در پی به دست آوردن و آباد ساختن دنیا هستند و تنها چیزی که بدان نمی‌اندیشند آخرت دست!^[۱۶]
رسول خدا فرمود: پس از رحلت من از میان شما، پنج فتنه رخ می‌دهد که آخرین فتنه، فتنه سفیانی است. این فتنه‌ها از مدینه، مکه، یمن و شام (سوریه) برمی‌خیزد و فتنه سفیانی از سرزمین شام برخواهد خاست. در برخی روایات، در زمان نزدیک ظهور، فتنه‌ای پیش‌بینی شده که در ابتدا در نظر مردم بی‌اهمیت جلوه می‌کنند و خیلی به آن توجه نمی‌کنند. اما همین فتنه بی‌ارزش کم کم پا می‌گیرد و به معضلی مهم تبدیل می‌شود، به گونه‌ای که دیگر مهار کردن آن ممکن نخواهد بود، در پی سرکوب آن از سویی، از سوی دیگر سر برمی‌آورد. در این بین نوای آسمانی به نام حضرت مهدی(ع) بلند می‌شود و حضرت ظهور خواهد نمود^[۱۷].
امام رضا(ع) فرمود: فتنه‌ای ناشنوا و ناشنوا‌کننده روی خواهد داد و آن امتحان بزرگی خواهد بود. مردم در آن فتنه آزمایش می‌شوند، آنگونه که زرگران طلا را می‌آزمایند و خالص می‌کنند. این فتنه در زمان غیبت فرزند چهارم من (حضرت قائم(ع)) رخ می‌دهد که مردان تیزبین و زیرکی که از فرط دقت موی را از میان می‌شکافند، باز هم به اشتباه و خطا گرفتار خواهند شد. در آن زمان فقط دوستان و شیعیان حقیقی ما نجات می‌یابند و دوستان بسیار صمیمی یکدیگر را رها خواهند کرد. مؤمنان راستین در آن روزگار از غیبتش در اندوه و غم به سر می‌برند و از ندیدن ایشان حسرت می‌خورند و حیرانند. سپس حضرت سر مبارک را به زیر انداخت و دوباره سربلند نمود و فرمود: پدر و مادرم فدای او باد!... نام او را از آسمان ندا خواهند داد که همه مردم از دور و نزدیک، یکسان خواهند شنید. این ندا نوید رحمت برای شیعیان، و برای کافران وعده عذاب خواهد بود. در حدیثی امام جواد(ع) فرمود: زمانی خواهد رسید که امام شما از دیدگان‌تان مخفی خواهد بود، پس بدا به حال کسانی که از این غیبت به شک و تردید بیفتند و خوشا به حال کسانی که دین خود را حفظ نموده و از فتنه‌ها دوری گزینند، زیرا در آن زمان فتنه‌هایی رخ خواهد داد که همگان، حتی بزرگان مردم نیز در آن گرفتار می‌شوند، فتنه‌هایی که کوه‌های سخت را جا به جا می‌کند!^[۱۸]^[۱۹].

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ الملاحم و الفتن، ص ۱۷؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۱.
↑ ابن حماد، ص ۱۰.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۳۱.
↑ ر.ک: ملاحم و فتن.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۱: «"كُنْ فِي الْفِتْنَةِ كَابْنِ اللَّبُونِ، لَا ظَهْرٌ فَيُرْكَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَيُحْلَبَ"»
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۳۱.
↑ یأتی، ص ۱۴۷.
↑ همان.
↑ غیبت نعمانی، ص ۱۹۷.
↑ روضة کافی، ج ۸، ص ۲۶۴.
↑ یأتی، ص ۱۷۹.
↑ کمال الدین، ج ۲، ص ۳۷۱ و معجم احادیث الامام مهدی، ج ۱، ص ۸۸ و ملاحم، ص ۳۹.
↑ موعود نامه، ص ۵۳۲.
↑ یأتی، ص ۱۹۳ و ملاحم: ۲۳.
↑ یأتی، ص ۲۳۸ و ۵۰۷.
↑ ملاحم، ص ۲۰ - ۲۱. ر.ک: عقل.
↑ ملاحم: ۴۷ و ۶۰.
↑ یأتی، ص ۵۰۴ و ۵۰۷. غیبت نعمانی، ص ۱۸۶.
↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان. ص ۴۴۹.

[1] الملاحم و الفتن، ص ۱۷؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۱.

[2] ابن حماد، ص ۱۰.

[3] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۳۱.

[4] ر.ک: ملاحم و فتن.

[5] نهج البلاغه، حکمت ۱: «"كُنْ فِي الْفِتْنَةِ كَابْنِ اللَّبُونِ، لَا ظَهْرٌ فَيُرْكَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَيُحْلَبَ"»

[6] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۳۱.

[7] یأتی، ص ۱۴۷.

[8] همان.

[9] غیبت نعمانی، ص ۱۹۷.

[10] روضة کافی، ج ۸، ص ۲۶۴.

[11] یأتی، ص ۱۷۹.

[12] کمال الدین، ج ۲، ص ۳۷۱ و معجم احادیث الامام مهدی، ج ۱، ص ۸۸ و ملاحم، ص ۳۹.

[13] موعود نامه، ص ۵۳۲.

[14] یأتی، ص ۱۹۳ و ملاحم: ۲۳.

[15] یأتی، ص ۲۳۸ و ۵۰۷.

[16] ملاحم، ص ۲۰ - ۲۱. ر.ک: عقل.

[17] ملاحم: ۴۷ و ۶۰.

[18] یأتی، ص ۵۰۴ و ۵۰۷. غیبت نعمانی، ص ۱۸۶.

[19] حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان. ص ۴۴۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

@@ خط ۲۱۵: / خط ۲۱۵: @@
 *[[انجیل و بشارت موعود]]
 *[[اندام حضرت]]
-*[[انصار حضرت]]
+*انصار حضرت
 *[[انطاکیه]]
 *[[انکار حضرت]]