شناخت اهل بیت در معارف و سیره نبوی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث شناخت اهل بیت است. "شناخت اهل بیت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

شناخت اهل بیت در قرآن - شناخت اهل بیت در حدیث - شناخت اهل بیت در معارف و سیره نبوی

مقدمه

شناخت، از مهم‌ترین و اصلی‌ترین عوامل حرکت انسان به سوی کمال و تعالی است. ارزش شناخت به اندازه‌ای است که پیامبر اعظم(ص) در سخن زیبایی در این باره می‌فرماید: «...أَفْضَلُكُمْ أَفْضَلُكُمْ مَعْرِفَةً...»؛ «برترین شما، برترین فرد از نظر شناخت است». یکی از اموری که شناخت آن مایه کمال و تعالی انسان می‌شود، شناخت اولیای الهی و معرفت به آنهاست. البته انسان‌های عادی توان شناخت کامل برگزیدگان و اولیای الهی را ندارند؛ زیرا اگر کسی بخواهد نسبت به شخصیتی والا مرتبه شناخت پیدا کند، باید با رفتار و ویژگی‌های وی آشنایی کامل داشته باشد. نیروی عقل و درک ناقص بشری توان احاطه به معرفت اهل بیت(ع) را ندارد. آنان انوار الهی و مظاهر صفات حضرت حق هستند. از این‌رو، همان‌گونه که احاطه و شناخت کنه و ژرفای صفت‌های حضرت حق، محال و ممتنع است، شناخت اوصاف معصومان(ع) نیز دشوار است. از این‌رو، بایسته است که خداوند متعال و پیامبر بزرگوارش معرفی و شناساندن آنان به مردم بپردازند یا خود آن بزرگواران فضیلت‌ها و مقام والای خود را معرفی کنند تا از این رهگذر، گوشه‌ای از کمال و فضایل بی‌پایان آنان آشکار شود.

لازمه پیروی از اهل بیت(ع)، شناخت آنهاست. البته منظور از این شناخت، شناخت ظاهری و اجمالی نیست، بلکه شناختی جامع و کامل است که به حرکت در مسیر آن بزرگواران می‌انجامد. از سلمان فارسی، صحابی باوفای پیامبر خدا روایت شده است که روزی خدمت پیامبر اکرم(ص) شرفیاب شدم. وقتی دیدگان مهربان آن حضرت به من افتاد، فرمود: «ای سلمان! خداوند متعال هر پیامبری را که فرستاد، برای او دوازده جانشین قرار داد». عرض کردم: ای پیامبر خدا! این موضوع در کتاب آسمانی تورات و انجیل نیز مطرح شده است. سپس حضرت، پیشوایان معصوم(ع) را معرفی کرد و به بیان گوشه‌ای از فضایل بی‌کران آنها پرداخت. عرضه داشتم: ای پیامبر خدا! پدر و مادرم به فدایت! پاداش کسی که آنها را بشناسد، چیست؟ پیامبر خدا فرمود: «ای سلمان! هر که آنها را به حقیقت بشناسد و از آنها پیروی کند و دوستدار آنها را دوست بدارد و از دشمن آنان بیزاری جوید، همو به خدا سوگند، از ماست؛ هر جا که ما وارد شویم، وارد شود و هر جا که ما ساکن شویم، سکونت گزیند». دوباره پرسیدم: ای پیامبر خدا! آیا می‌شود کسی بی‌آنکه آنان را بشناسد، به آنها ایمان داشته باشد؟ رسول خدا(ص) فرمود: «نه، ای سلمان!» .

پیامبر رحمت در این حدیث نورانی، شناخت اهل بیت(ع) را اصل مهمی برای سعادت و کمال انسانی معرفی می‌کند؛ البته شناختی حقیقی، نه صرف آگاهی از نام و نسب.

از عبدالله بن عباس نیز روایت شده است که پیامبر اسلام در کلامی به ارزش شناخت اهل بیت(ع) در روز رستاخیز اشاره کرد و فرمود: «ای ابن عباس! هر که با شناخت حق آنان در روز رستاخیز وارد صحرای محشر شود، من دستش را می‌گیرم و وی را وارد بهشت می‌کنم».

بدیهی است رسیدن به شناخت حقیقی از حجت‌های الهی و اولیای خدا، موجب گام نهادن در راه آنان و پیروی از آن بزرگواران می‌شود و همین پیروی، انسان را به مسیر کمال و سعادت و نیک‌بختی رهنمون می‌سازد، چنان که رسول گرامی اسلام، ورود وی را به بهشت برین تضمین می‌کند. حموئی جوینی، دانشمند معروف اهل سنت نیز به نقل از مقداد، صحابی بزرگ پیامبر خدا در بیان اهمیت و جایگاه شناخت اهل بیت(ع) می‌نویسد: «رسول خدا(ص) فرمود: «مَعْرِفَةُ آلِ مُحَمَّدٍ(ع) بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ»؛ «شناخت آل محمد(ص) مایه رهایی از آتش دوزخ است».

با توجه به آنچه گفته شد، روش و سیره پیامبر گرامی اسلام بر این بود که افراد جامعه خویش و آیندگان را با اهل بیت خود آشنا سازد تا جوامع بشری با شناخت آنان، پیر و راه آنان شوند و در همه زمان‌ها راه سعادت و کمال را بپیمایند..

منابع

1. رحیمیان، محمد حسین، اهل بیت از نگاه پیامبر اعظم