علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)

علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	معنای نشانه‌های ظهور

منظور از علائم و نشانه‌های ظهور آن دسته از حوادثی هستند که براساس بیان ائمه معصومین(ع) قبل و یا در آستانه ظهور واقع خواهند شد و تحقق آنها نوید ظهور حضرت مهدی(ع) را می‌دهد. علائم زیادی در منابع وجود دارد که برخی حتمی هستند و برخی غیرحتمی و برخی معتبرند و برخی در منابع غیرمعتبر ذکر شده‌اند.

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به اين پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

پاسخ جامع اجمالی

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}

محمدی ری‌شهری	آیتی	یوسفیان	رضایی اصفهانی	آصف آگاه	زهادت	نویسندگان کتاب آفتاب مهر	پژوهشگران آینده روشن

• علائم در لغت به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب هستند. و بر آن راهنمایی کرده و موجب شناخت آن می‌شوند. به عبارت دیگر نشانه‌ پدیده‌ای است که با مقصود و مطلوب مرتبط بوده و ضمن آنکه آدمی را به سوی آن راهنمایی می‌کند، در مسیر بودن و نزدیک شدن به هدف را یادآور می‌شود.
• مراد از علائم ظهور آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم (ع)، قبل و یا در آستانۀ ظهور واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع قیام امام مهدی(ع) را می‌دهد. و مایۀ امید مؤمنان و ترس و وحشت کافران می‌شود. یکی از کارکردهای علائم این است که می‌توان به وسیلۀ آنها مدعیان دروغین امامت را شناسایی کرد.
• باید توجه داشت ماهیت علائم ظهور نسبت به ظهور رابطۀ سببی و مسببی ندارند (علت و سبب تحقق ظهور نیستند) بلکه تنها جنبه اعلام و کاشفیت دارند؛ یعنی تحقق آن‌ها کاشف از این واقعیت است که ظهور نزدیک شده است. یعنی نشانه‌های ظهور، رخدادهایی هستند برای اعلام عمومی نزدیک شدن ظهور و ایجاد آمادگی روانی مردم برای استقبال از ظهور مهدی موعود (ع). نه اینکه علت ظهور باشند که حتماً بعد از ظاهر شدن نشانه‌ها، ظهور یابد. بلکه ممکن است نشانه‌ای بیاید ولی ارادۀ‌ الهی تغییر کند و ظهور امام محقق نشود.
• منابع دینی، بسیاری از رخدادهای طبیعی و دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی را از نشانه‌های ظهور یاد کرده‌اند. بدیهی است، درجۀ اعتبار و درستی همۀ این نشانه‌ها یک‌سان نیستند. برخی در منابع معتبر آمده و از جهت سند و دلالت استوار است و برخی در کتب اهل سنت و از منابع درجه دوم به حساب می‌آید.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌الله محمدی ری‌شهری؛

محمد محمدی ری‌شهری آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری، در کتاب «دانشنامهٔ امام مهدی» در این‌باره گفته است: «تعبیر "نشانه" یا در عربی، "علامت" و جمع آن، "علائم" و در منابع قدیمی، "آیه" و جمع آن "آیات"، با اضافه به ظهور، درباره اتفاقاتی در مقدمه ظهور مهدی(ع) به کار رفته است. کلمه علامت یا آیه به معنای نشانه و چیزی است که بر مطلبی راهنمایی و دلالت کند و موجب شناخت آن شود. واژه علامت، تنها یک بار به صورت جمع، با تعبیر "علامات" در قرآن به کار رفته است که می‌توان مراد از آن را هر گونه علامت وضعی یا طبیعی و حتی زبان‌ها و اشارات دانست، که در روی زمین برای راهیابی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آنچه با بحث نشانه‌های ظهور تناسب دارد، آیه ۲۴۸ سوره بقره است که می‌فرماید: پیامبر بنی اسرائیل به آنان گفت که نشانه پادشاهی طالوت، صندوق مقدس موسی (ع) است. همچنین آیات ۴۱ سوره آل عمران و ۱۰ سوره مریم که خداوند نشانه‌ای برای باردار شدن همسر زکریا(ع) قرار داد و آن، از دست دادن قدرت تکلم با مردم بود».

۲. حجت الاسلام و المسلمین آیتی؛

نصرت‌الله آیتی حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی در کتاب «تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور» در اين باره گفته است: «"علامة" در لغت عرب به معنای نشانه است. بنابراین منظور از علائم ظهور، نشانه‌هایی است که نزدیک شدن ظهور را نشان می‌دهند و به وسیله آن‌ها می‌توان امام مهدی (ع) را از مدعیان دروغین شناسایی کرد. علامت یا نشانه چنان‌که پیداست، کارکردی جز حکایت‌گری ندارد؛ مانند سپیدی مو که علامت پیری است و زردی رخ که نشانه بیماری است. بنابراین: با تحلیل ماهیت علائم ظهور، در می‌یابیم که علائم ظهور، نسبت به ظهور رابطه سببی و مسببی ندارند (علت و سبب تحقق ظهور نیستند) بلکه تنها جنبه اعلام و کاشفیت دارند؛ یعنی تحقق آن‌ها کاشف از این واقعیت است که ظهور نزدیک شده است. به تعبیر دیگر، نشانه‌های ظهور، رخدادهایی هستند برای اعلام عمومی نزدیک شدن ظهور و ایجاد آمادگی روانی مردم برای استقبال از ظهور مهدی موعود (ع)».

۳. حجت الاسلام و المسلمین یوسفیان؛
مهدی یوسفیان حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی یوسفیان، در کتاب «شرایط ظهور» در این‌باره گفته است: «علایم، به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب می‌باشند. مراد از علایم ظهور، آن دسته از حوادثی است که بر اساس بیان پیشوایان معصوم(ع)، قبل یا در آستانه ظهور واقع خواهد شد و تحقّق هر کدام نزدیک شدن قیام حضرت مهدی(ع) را نوید می‌دهد».

۴. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛

محمد علی رضایی اصفهانی حجت الاسلام و المسلمین محمد علی رضایی اصفهانی، در کتاب «مهدویت» در این‌باره گفته است: «قبل از آنکه بحث نشانه‌های ظهور حضرت را بررسی کنیم تذکر این نکته لازم است که با دقت در علائم ظهور در می‌یابیم که این علائم و نشانه‌ها نسبت به ظهور رابطه سببی و مسببی ندارند یعنی این نشانه‌ها علت و سبب تحقق ظهور نیستند بلکه تنها زمان ظهور را اعلام می‌کنند و به اصطلاح کاشف از این واقعیت است که ظهور نزدیک شده است و به تعبیر دیگر نشانه‌های ظهور رخدادهایی هستند برای "اعلام عمومی نزدیکی ظهور" و "ایجاد آمادگی روانی مردم" برای استقبال از ظهور امام؛ نه اینکه علت ظهور باشد که بگوییم حتماً بعد از ظاهر شدن نشانه‌ها، ظهور امام تحقق می‌یابد. بلکه ممکن است نشانه‌ای بیاید ولی اراده‌ الهی تغییر کند و ظهور امام انجام نشود. منظور از نشانه‌های ظهور: رخدادهایی را که براساس پیش‌بینی ائمه (ع) پیش از ظهور حضرت یا در آستانه آن، پدید خواهند آمد نشانه‌های ظهور گویند، تحقق هر کدام از نشانه‌ها نویدی است بر نزدیک‌تر شدن ظهور امام؛ بنابراین پدیدار شدن یک یا چند نشانه از مجموعه نشانه‌های ظهور، چیزی جز نزدیک‌تر شدن زمان ظهور را نمی‌رساند. البته بعضی از نشانه‌ها و علائمی که ائمه (ع) پیشگویی کرده‌اند به وقوع پیوسته است. مثلاً در روایات به اختلاف در میان امت اسلام، انحراف بنی‌عباس و جنگ‌های صلیبی و... به عنوان نشانه‌های ظهور خبر داده شده، که ظاهراً آنها تحقق پیدا کرده است.

۵. حجت الاسلام و المسلمین آصف آگاه ؛

سید محمد رضی آصف آگاه حجت الاسلام و المسلمین دکترسید محمد رضی آصف آگاه و همکاران، در مقاله «بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور» در این‌باره گفته‌اند: «"علامت" در لغت به معنای چیزی است که نشانه راه یا شئ دیگری باشد. این واژه با دو کلمه "عَلَم" و "شَرَط" مترادف است. نکته دیگر این که جمع کلمه علامت، علامات است، نه علائم و این تعبیر، غلط مشهوری است که گویا هم‌نشینی با کلمه شرایط، موجب آن شده است. واژه علامت با شش کلمه "دلالت، آیه، اثر، سمة، اماره و رسم" مشابه و قریب‌المعنی است. از این‌رو، ابی هلال عسکری درصدد بازنمایی حدود و ثغور معنای این کلمه و بیان فرق بین "علامت و کلمات مشابه آن" برآمده است. در برخی روایات نیز چنانچه گذشت، از سه واژه "دلالت، آیه و اماره" در معرفی علائم ظهور استفاده شده است. تعریف نشانه‌های ظهور، از دو منظر قابل بررسی است. یکی از حیث کارکرد، یا به عبارت دیگر، کیفیت رابطه آن با واقعه که از قبیل "کشف" است؛ و دیگری از حیث تقدم و تأخر آن از واقعه. غالب تعریف‌هایی که انجام شده، ناظر به تقدم و تأخر زمانی است، نه حیث کشف علامت؛ از این‌رو، بسیاری از تعریف‌ها جامع نیستند. برخی از تعریف‌ها: "علامت متضمن معنای کشف و نشان دادن چیزی است که این شیء علامت آن می‌باشد". سید محمد صدر گرچه تعریفی صریح برای علامت ظهور از جهت دخالت قید زمان ارائه نکرده است، ولی علامت را از این حیث به قریب و بعید از ظهور تقسیم می‌کند؛ اما با توجه به این‌که علامات بعید را نوعی پیشگویی ائمه طاهرین (ع) می‌داند (نه علامت)، درمی‌یابیم که ایشان علائم ظهور را در علائم قریب منحصر می‌داند. "علائم ظهور به نشانه‌هایی [گفته می‌شود] که مقارن یا کمی قبل از واقعه رخ می‌دهند، تا نشانه‌ای برای شناسایی آن باشند". "علائم به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب می‌باشند. مراد از علائم ظهور، آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم (ع) قبل یا در آستانه ظهور واقع خواهد شد و تحقق هر کدام، نزدیک شدن قیام حضرت مهدی (ع) را نوید می‌دهد". "در علم ملاحم، این عنوان بیشتر اطلاق می‌گردد بر خبر دادن از علائم ظهور امام مهدی (ع) در آخرالزمان که نشانه‌ای بر نزدیک شدن ظهور آن حضرت است؛ مثل خروج سفیانی در شام...". "بسیاری از کسانی که در مباحث ملاحم و فتن صاحب‌نظرند، علامت را به حادثه‌ای متوقع در آینده تعریف می‌کنند که نشانه تحقق واقعه‌ای بعد از خود باشد". "علائم ظهور، حوادث و اتفاقات غیرحتمی است که در آستانه ظهور رخ خواهد داد و احتمال عدم تحقق آنها نیز وجود دارد؛ و در مقابل، شرایط ظهور وقایعی حتمی و غیرقابل تخلف هستند". تعریف برگزیده: علائم ظهور، نشانه‌های تشخیص صحیح ظهور امام مهدی (ع) می‌باشند که مقارن ظهور یا در آستانه آن به وقوع می‌پیوندند و رابطه آنها با ظهور، از سنخ "کشف" است».

٦. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛

عبدالمجید زهادت حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید زهادت، در کتاب «معارف و عقاید ۵ ج۲» در این‌باره گفته است: «بحث علایم ظهور ارتباط بسیار نزدیکی با بحث شرایط ظهور دارد. لذا لازم است این دو واژه با هم تعریف شود تا تفاوت این دو نیز معلوم گردد. شرایط به معنای سبب‌ها و زمینه‌ها به اموری گفته می‌شود که تحقّق مطلوب و مشروط به وجود آنها بستگی دارد و تا اینها محقّق نشوند مشروط به وجود نمی‌آید. یعنی یک نوع رابطه علّی و معلولی بین آنها برقرار است. بر این اساس مراد از شرایط ظهور آن دسته از اموری هستند که تحقّق ظهور وابسته به وجود آنهاست و تا آنها محقّق نشوند ظهور نیز واقع نخواهد شد. علایم به معنای نشانه‌ها به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب می‌باشند. به عبارت دیگر نشانه‌ پدیده‌ای است که با مقصود و مطلوب مرتبط بوده و ضمن آنکه آدمی را به سوی آن راهنمایی می‌کند، در مسیر بودن و نزدیک شدن به هدف را یادآور می‌شود. مراد از علائم ظهور آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم(ع)، قبل و یا در آستانۀ ظهور واقع خواهد شد و تحقّق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع قیام حضرت مهدی(ع) را می‌دهد. با توجه به بیان فوق می‌توان تفاوت‌های علایم و شرایط ظهور را چنین برشمرد: علائم فقط کاشفاز پدیده ظهورند ولی شرایط محقّق ظهورند. بر این اساس علایم در پیدایش مطلوب اثر و نقشی ندارند به خلاف شرایط که در پیدایش مشروط دارای تأثیرند؛ علایم لازم نیست در یک زمان جمع باشند، بلکه می‌توانند یکی پس از دیگری تحقّق یابند ولی شرایط باید در یک زمان جمع باشند تا پدیده ظهور تحقّق عینی یابد؛ علایم به صورت پراکنده و بدون ارتباط با یکدیگر می‌توانند بروز کنند ولی شرایط به یکدیگر مرتبطند؛ علایم از بین رفتنی است ولی شرایط پایدار و باقی است؛ علایم قابل شناخت بوده و به وجود آن معمولاً می‌توان پی‌برد (زیرا خاصیت نشانه بودن این است) ولی تحقّق شرایط چندان قابل شناخت نیست و نمی‌توان به وجود آن آگاهی حتمی و کامل داشت (که آیا همۀ شرایط محقّق شده است یا خیر)؛ بعضی علایم امکان دارد موجود نشود ولی پدیده ظهور تحقّق یابد ولی شرایط حتماً باید موجود شوند. فواید و آثار بحث: اگر آدمی بداند که ظهور منجی مشروط به شرایطی است و واقعاً ظهورش را طالب باشد حتماً به دنبال آن خواهد رفت که شرایط را در حدّ توان و آن مقداری که بر دوش اوست فراهم کند، زیرا می‌داند که تحقّق مشروط وابسته به تحقق شرط است و تا شرط نباشد مشروط نخواهد بود. پس فایده دانستن شرایط ظهور آن است که انسان‌ها را برای فراهم کردن شرایط به تلاش و جنبش وا می‌دارد. و اگر انسان بداند برای ظهور او علایم و نشانه‌هایی است: به درستی و روشنی ظهور موعود را می‌شناسد و دعوت او را از دعوت مدّعیان دروغین تمیز می‌دهد. با آمادگی بهتر و مناسب‌تری خود را برای لحظه ظهور مهیّا و آماده می‌کند. هشداری خواهد بود برای معاندان با حضرت و مخالفان با مصلح و منجی انسان‌ها تا به خود آیند و دست از لجاجت بردارند. از آنچه گذشت اهمیت و جایگاه شرایط نسبت به علایم نیز روشن می‌شود؛ زیرا ظهور وابسته به تحقق شرایط است نه علایم. بنابراین، مناسب است ابتدا بحثی پیرامون شرایط ظهور مطرح شود.

٧. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛

آفتاب مهر ج۱ (کتاب) نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند: «"علامت" در لغت عرب، به معنای نشانه است؛ بنابراین منظور از علایم ظهور، نشانه‌هایی است که نزدیک شدن ظهور را خبر می‌دهند و تنها جنبه اعلام و کاشفیت دارند؛ یعنی تحقق آن‌ها کاشف از این واقعیت است که ظهور نزدیک شده است. علایم را از جهات مختلفی می‌توان تقسیم‌بندی کرد؛ از جمله: عادی و غیر عادی "معجزه‌آسا"؛ حتمی‌و غیر حتمی؛ قریب "نزدیک" و بعید "دور". آنچه بیشتر از ظاهر روایات به دست می‌آید تقسیم علایم به غیر حتمی‌ و حتمی‌ است. علایم غیر حتمی‌ یا موقوف نشانه‌هایی است که رخ دادن آن‌ها قطعی نیست و ممکن است به دلیل عدم تحقق شرایط یا ایجاد مانع به وقوع نپیوندند؛ اما علایم حتمی، علایمی‌ است که رخ دادن آن‌ها حتمی‌ و قطعی است».

٨. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛

پژوهشگران مؤسسه آینده روشن پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند: «علائم ظهور، نشانه‌هایی است که قبل از ظهور امام زمان به وقوع می‌پیوندد و از نزدیک شدن و حتمی بودن ظهور خبر می‌دهد و مایه امید مؤمنان و ترس و وحشت کافران می‌شود. اعتقاد به آمدن مصلح در آخرالزمان از دل تاریخ سرچشمه می‌گیرد. و مخصوص اسلام و تشیع نیست. به عبارت دیگر همه ادیان ظهور منجی را انتظار می‌کشند. ولی در این میان اسلام و به‌ویژه مذهب تشیع -برخلاف ادیان و مذاهب دیگر- از ظهور حضرت مهدی تفسیر و تصویر روشنی ارائه داده به گونه‌ای که حتی حوادث و رویدادهای پیش از ظهور را نیز بیان نموده است. از مجموعه حوادث و رویدادها و تحولات پیش از ظهور یا هم‌زمان با آن به نشانه‌ها یا علائم ظهور تعبیر می‌شود. منابع دینی بسیاری از رخدادهای طبیعی و دگرگونی‌های سیاسی- اجتماعی را از نشانه‌های ظهور یاد کرده‌اند. بدیهی است که درجه اعتبار و درستی همه این نشانه‌ها یک‌سان نیستند. برخی در منابع معتبر آمده و از جهت سند و دلالت استوار است و برخی در کتب اهل‌سنت و از منابع درجه دوم به حساب می‌آید. بنابراین، به‌طور دقیق و یقینی نمی‌توان تعداد علائم ظهور را تعیین کرد. ولی مجموعه این روایات به ما اطمینان می‌دهند که در آستانه ظهور حضرت مهدی (ع) حوادثی رخ خواهد داد.

1. علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
2. علائم و نشانه‌های ظهور چیستند؟ (پرسش)
3. علائم و نشانه‌های ظهور چند قسم‌اند؟ (پرسش)
   1. علائم و نشانه‏‌های حتمی ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      1. آیا خروج سفیانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا خسف بیداء از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا قتل نفس زکیه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      6. آیا ظاهر شدن کف دستی در آسمان از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا اختلاف عباسیان بر سر حکومت از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
   2. نشانه‏‌های غیر حتمی ظهور چیستند؟ (پرسش)
      1. آیا قتل محمد پسر عموی نفس زکیه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا قیام خراسانی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا خروج دجال از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
      6. آیا قیام شعیب بن صالح از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا قیام عوف سلمی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا خسوف و کسوف در یک ماه رمضان از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      9. آیا قساوت دل‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      10. آیا انتشار علوم اهل بیت از قم نشانه ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      11. آیا مرگ و میرها و زلزله‌ها و جنگ‌ها و آشوب‌های داخلی و خارجی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      12. آیا نبرد میان سفیانی و اصهب از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      13. آیا باران‌های پیاپی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      14. آیا گسترش ظلم و فساد از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      15. آیا آمدن غربی‌ها به سرزمین عراق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      16. آیا فتنه و آشوب در سوریه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      17. آیا اختلاف در میان امت اسلام از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      18. آیا انقراض سلسله بنی‌عباس از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      19. آیا مردن پاداشاهی به نام عبدالله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      20. آیا بالا آمدن آب دجله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      21. آیا گرانی و بالا رفتن قیمت‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      22. آیا علاماتی که در ماه رجب ظاهر می‌شود از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      23. آیا وقوع مسخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      24. آیا برگشت مرده‌ها به دنیا از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      25. آیا کشته شدن انسانهای بیگناه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      26. آیا پر آب شدن دریاچه ساوه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      27. آیا حمله ملخ‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      28. آیا مرگ سریع از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      29. آیا بستن پل کرخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      30. آیا انشعاب نهری از فرات و جاری شدن در کوچه‌های کوفه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      31. آیا طلوع ستاره‌ای از مشرق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      32. آیا قیام مغربی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      33. آیا خشک شدن نیل از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
4. علائم متصل و منفصل ظهور امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
5. علائم متصل و نزدیک به ظهور امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
6. علائم منفصلی که با ظهور امام مهدی فاصله دارند چیستند؟ (پرسش)
7. در قرآن و حدیث چه مفاهیمی با نشانه‌های ظهور مرتبط هستند؟ (پرسش)
   1. مراد از علائم در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   2. مراد از آیت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   3. مراد از دلالت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   4. مراد از آخر الزمان در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   5. مراد از ملاحم و فتن در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   6. مراد از ظهور در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   7. مراد از خروج در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   8. مراد از قیام در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
   9. مراد از اشراط الساعه در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
8. منظور از علائم حتمی ظهور چیست؟ (پرسش)
9. مفهوم توصیفی یا تمثیلی بودن نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
10. آیا ندای شیطانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
11. فواید دانستن علائم و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
12. چه تفاوت‌هایی میان امور حتمی‌الوقوع و احتمالی در بحث نشانه‌های ظهور وجود دارد؟ (پرسش)
13. موقوف یا مشروط بودن نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
14. نتیجه تقسیم‌بندی نشانه‌های ظهور به موقوف و حتمی چیست؟ (پرسش)
15. آیا به بهانه اینکه امام مهدی انسان‌های بد را مجازات می‌کند باید از او ترسید؟ (پرسش)
16. آیا تا زمان ظهور امام مهدی قرآن و اسلام تحریف می‌شود؟ (پرسش)
17. آیا می‌توان گفت ظهور نزدیک است؟ آیا می‌توان گفت که اوضاع نابسامان و هرج و مرج جهان نشانه نزدیکی ظهور است؟ (پرسش)
18. آیا بین ظهور و حضور فرقی هست؟ (پرسش)
19. آیا عوامل طبیعی مانند پاره شدن لایه اوزون و کم شدن آب شیرین در تعجیل فرج امام مهدی تاثیر دارد؟ (پرسش)
20. آیا مراد از مرگ عبد الله که در روایت امام صادق نشانه ظهور است عبد الله پادشاه عربستان است؟ (پرسش)
21. آیا طوفان‏‌ها و حوادثی که اکنون در جهان رخ می‌‏دهد نشان از آمدن حضرت است؟ (پرسش)
22. اولین دعای امام مهدی به هنگام ظهورش چیست؟ (پرسش)
23. آیا دشمن امام مهدی (سفیانی) در حال حاضر زنده است یا آن‏که متولد خواهد شد؟ وی از چه طایفه‏‌ای و اهل کجاست؟ (پرسش)
24. آیا الگوی حکومت امام مهدی و افراد آن قبل از ظهور تحقق می‌یابد؟ (پرسش)
25. آیا تعبیر از آیت الله خامنه‏‌ای به سید حسینی درست است؟ (پرسش)
26. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏‌آید آیا می‏‌توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
27. امام مهدی از چه راهی متوجه می‏‌شوند که موقع ظهورشان فرا رسیده است؟ (پرسش)
28. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
29. تابوت سکینه چیست؟ (پرسش)
30. جهان در آستانه ظهور امام مهدی در چه شرایطی است؟ (پرسش)
31. پدیده‏‌های غیرمتعارف قبل از ظهور کدام‏اند؟ (پرسش)
32. آگاهی از علائم ظهور افزون بر آمادگی یاران امام مهدی سبب آمادگی دشمنان حضرت برای مقابله نیز می‌‌شود این کار خلاف مصلحت الهی نیست؟ (پرسش)
33. آیا اوضاع جهان پیش از ظهور پیش بینی شده است؟ (پرسش)
34. استعجال ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
35. ندای شیطانی در هنگام ظهور امام مهدی چگونه رخ می‌دهد؟ (پرسش)
36. در عصر ظهور امام مهدی وضعیت سیاسی و جغرافیایی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
37. آیا اعلان نشانه های و شرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟ (پرسش)
38. چرا علائم و نشانه‌های ظهور همه از نوع خشن هستند؟ (پرسش)
39. آیا در نشانه‌های ظهور بدا رخ می‌دهد؟ و نشانه‌های حتمی تغییرپذیرند؟ (پرسش)
40. نشانه‌های ظهور در کدام ماه قمری تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
41. ارتباط میان ماه رمضان و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
42. چه فتنه‌هایی پیش از ظهور امام مهدی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.