انتظار در ادیان: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۲

تغییرمسیر به:

انتظار از دیدگاه ادیان

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت}}
+#تغییر_مسیر [[انتظار از دیدگاه ادیان]]
-== [[انتظار در اسلام]] ==
-در [[اسلام]]، [[انتظار مهدی]] [[موعود]] {{ع}} یکی از مسایل حیاتی و [[اعتقادات]] قطعی عموم [[مسلمانان]] است که [[شیعه]] و [[سنی]] در طی قرون و اعصار پیاپی همه بر این [[عقیده]] [[اتفاق نظر]] دارند <ref>ر. ک: [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۷۷-۷۸.</ref>. انتظار در اسلام به ویژه [[تشیع]]، در برگیرندۀ [[ایمان]] به امام‌ حاضر و ناظر است که همۀ اعتقادات بنیادین اسلام را در خود به همراه دارد و [[ظهور]] آخرین [[ذخیره]] و [[حجت الهی]]، اتمام دوران [[ظلم]] [[ظالمان]] و آغاز [[پیروزی]] نهایی [[صالحان]] است <ref>ر. ک: سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص ۱۹-۲۱.</ref>. اما اکثر [[ادیان]] دیگر [[منتظر]] یک وجود مافوق بشری هستند که در [[آخرالزمان]] ظهور کند‌ و [[عدالت]] را در [[جهان]] برقرار نماید. [[انتظار]] در‌ این‌ [[جوامع]]، از وجود بحران‌ها، نیازهای درونی و [[روحی]] انسان‌ و ‌‌ناتوانی‌ [[بشر]] برای [[اصلاح]] نشأت می‌گیرد و تنها [[امید]] این جوامع برای [[رهایی]] از این‌ قیود، [[ظهور منجی]] و بروز یک [[انقلاب]] اجتماعی‌ همه جانبه است <ref>ر. ک: [[زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا]]، [[نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی]]، ص ۷۷-۷۹.</ref>. به عبارت دیگر [[انتظار فرج]] در اسلام و به ویژه در [[مذهب]] [[تشیّع]]، عبارت از ایمان [[استوار]] به [[امامت]] و [[ولایت]] [[حضرت ولی عصر]] {{ع}} و [[امید به ظهور]] [[مبارک]] [[حجّت]] [[خداوند]] و آرزوی فرا رسیدن [[روزگار رهایی]] [[مستضعفان]] از چنگال [[مستکبران]] و [[فتح]] و پیروزی نهایی [[مؤمنان]] و آغاز [[حکومت صالحان]]، تا [[پایان جهان]] است که همۀ اعتقادهای اساسی اسلام را از [[یکتایی خدا]] و [[رسالت پیامبر]] {{صل}} و امامت [[امامان معصوم]] {{ع}} و تحقّق [[وعده]] تخلّف‌ناپذیر خداوند دربر دارد <ref>ر. ک: [[سید اسدالله هاشمی شهیدی|هاشمی شهیدی، سید اسدالله]]، [[ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان (کتاب)|ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان]]، ص۱۹۳.</ref>.
-[[اسلام]]، درصدد ایجاد جامعه‌ای خداباور، منسجم و در نهایت نهادینه‌سازی [[عدالت]] در [[جامعه انسانی]] است و در هزار و چهار صد سال قبل چنین‌ جامعۀ جهانی مبتنی بر [[عدل]] و [[اتحاد]] را [[پیش‌بینی]] نموده و مطرح می‌نماید که صالحان‌ و مستضعفان‌ بر‌ [[کافران]] و [[ظالمان]] [[غلبه]] می‌یابند و شخصی از تبار [[ابراهیم]] {{ع}} و از [[خاندان]] [[حضرت]] رسول‌ اکرم {{صل}} که نام او "[[محمد]]" و [[کنیه]] او "[[ابو القاسم]]" و [[لقب]] او "[[قائم]]" است، [[قیام]] خواهد کرد <ref>ر. ک: [[زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا]]، [[نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی]]، ص ۷۷-۷۹.</ref>. البته باید توجه داشت همان‌گونه که دربارۀ [[مهدی]] و [[غیبت]] او [[عقاید]] [[انحرافی]] در میان [[مسلمانان]] وجود دارد، اصل [[اندیشه]] [[انتظار]] نیز به [[انحراف]] کشیده شده است؛ بدین معنا که گروه‌هایی از مسلمانان در طول [[تاریخ]] [[انتظار ظهور]] شخصی از [[قبیله]] یا [[طایفه]] خود را داشته‌اند <ref>ر. ک: [[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]؛ [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]، ص ۷۹- ۸۱.</ref>.
-== [[انتظار از دیدگاه مسیحیت]] ==
-در [[دین]] [[مسیحیّت]] [[عقیده]] به انتظار و [[ظهور موعود]] نسبت به سایر [[ادیان توحیدی]] بیشتر به چشم می‌خورد <ref>ر. ک: [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟ ؟</ref> در [[انجیل]] بشارت‌های فراوانی در مورد موعودِ [[آخرالزمان]] آمده است <ref>ر. ک: [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۷۵-۷۶.</ref> که چراغ انتظار را، در میان [[مسیحیان]] روشن می‌دارد و به صراحت مسیحیان را به [[انتظار سازنده]] و [[آمادگی]] و بیدار باش، برای آمدن [[منجی]] و [[مصلح جهانی]] [[دعوت]] می‌نماید زیرا وقت ظهورش مشخص نیست <ref>انجیل لوقا، باب ۱۲، آیات ۳۵ ـ ۴۰. انجیل متی، باب ۲۵، فصل ۸۱، ص ۱۲۴. انجیل مرقس، باب ۱۳، آیه شماره ۳۵.</ref>؛ به عنوان نمونه می‌‌توان از موارد زیر برای [[اعتقاد]] مسیحیان به انتظار و [[موعود]] نام برد:
-# در [[انجیل لوقا]] آمده است: "کمرهای خود را بسته، و چراغ‌های خود را افروخته بدارید، باید مانند کسانی باشید که [[انتظار]] آقای خود را می‌کشند که چه وقت از [[عروسی]] مراجعت کند، تا هروقت آید و در را بکوبد بی‌درنگ در را برای او باز کنند، خوشا به حال آن غلامانی که آقای ایشان چون آید آنها را بیدار یابد، پس شما نیز مستعد باشید زیرا در ساعتی که شما [[گمان]] نمی‌برید، [[پسر انسان]] می‌آید" <ref>انجیل لوقا، باب ۱۲، آیات ۳۵ ـ ۴۰.</ref>. در [[انجیل متی]] آمده است: "بیدار و آماده باشید در این وقت، پس به [[درستی]] که شما آن [[روز]] و [[ساعت]] را نمی‌دانید" <ref>انجیل متی، باب ۲۵، فصل ۸۱، ص ۱۲۴.</ref>. [[مسیحیان]] بر اثر شدت انتظار بازگشت [[عیسی]] {{ع}} دچار توهماتی شدند و تاریخ‌هایی را برای این رویداد [[پیشگویی]] کردند و بر این اساس فرقه‌های متعددِ منتظرُ [[ظهور]]، پدید آمدند <ref>ر. ک: [[حسین توفیقی|توفیقی، حسین]]، [[هزاره‌گرایی در مسیحیت (مقاله)|هزاره‌گرایی در مسیحیت]] ص ۱۹ و ۹۳.</ref>.
-# در میان مسیحیان عصر حاضر هم، [[شوق]] انتظار هنوز زنده است <ref>ر. ک حسین توفیقی|توفیقی، حسین، هزاره‌گرایی در مسیحیت (مقاله)|هزاره‌گرایی در مسیحیت، ص ۱۹.</ref>؛ زیرا تمام مسیحیان معتقدند و در [[انجیل]] هم آمده که [[حضرت عیسی]] {{ع}} فرمود: "من اکنون می‌روم و باز خواهم گشت". و حتی یکی از یکشنبه‌های [[عید]] خود را "یکشنبه بازگشت" <ref>منظور از یکشنبه‌های عید، عشای ربانی است که در رأس شعائر هفتگانه مسیحیان قرار دارد که در آن نان و شراب می‌خورند، به عنوان جسم و خون حضرت عیسی {{ع}}؛ مسیحیان این مراسم را در یکشنبه‌ها برگزار می‌کنند. ر. ک: رضی، هاشم، ادیان بزرگ جهان، ص ۵۵۶ ـ ۵۵۷.</ref> نامیده‌اند <ref>ر. ک: [[عزیزالله ح‍ی‍دری‌|ح‍ی‍دری‌، عزیزالله]]، [[امام مهدی تجسم امید و نجات (کتاب)|امام مهدی تجسم امید و نجات]]، ص ۶۸.</ref>.
-== انتظار از دیدگاه [[یهودیت]] ==
-انتظار [[موعود]] [[آخرالزمان]] از [[اعتقادات]] ضروری یهودیت است <ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۰-۲۵.</ref>. در طول تاریخِ پر فراز و نشیب [[یهود]]، انتظار [[منجی]] موج می‌زند و [[سختی‌ها]] و آوارگی‌ها را به [[امید]] آمدن [[منجی موعود]] و [[برتری]] در [[جهان]] متحمل شده‌اند <ref>ر. ک: [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۳۰، ۳۱؛ [[زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا]]، [[نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی]]، ص ۶۷-۷۳.</ref>. از این‌رو مسئله [[انتظار]] در [[آیین یهود]] به طور جدی مطرح است و در آثار [[دینی]] [[یهود]] از جمله [[اسفار تورات]] و دیگر کتاب‌های [[انبیاء]] آنان همواره به [[موعود]]، علائم [[آخرالزمان]] و [[رجعت]] اشاره شده است <ref>ر. ک: [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج]]؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۷۴-۷۵.</ref>.
-بر اساس [[اعتقاد]] یهود با آمدن موعود، همۀ موجودات از وجود او بهره‌مند خواهند شد، [[منتظران]] [[خداوند]] [[وارث زمین]] خواهند شد و [[صالحان]] مورد [[تأیید]] خداوند قرار خواهند گرفت <ref>ر. ک: ناصر فروهی|فروهی، ناصر، انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۱۷۴ </ref>. از دیگر [[معتقدات]] یهود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: [[ظهور منجی]]، [[حمایت]] از [[نیکان]]، از بین رفتن [[ستمگران]]، از بین رفتن [[فقر]]، [[رفتار عادلانه]] او با [[مردم]] و [[یاری رساندن]] به [[فقرا]] و [[مساکین]]، [[تسلط]] او بر تمام [[زمین]]، افزونی [[نعمت]] و زراعت، [[داوری]] بر [[اقوام]] و... ، [[ظهور]] [[مصلح کل]] که از وعده‌های محتوم [[الهی]] و موجب [[آرامش]] و [[امید به آینده]] است <ref>ر. ک: زهرا ابراهیمی|ابراهیمی، زهرا، نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی (مقاله)|نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی، ص ۶۷-۷۳.</ref>.
-[[انتظار از دیدگاه زرتشت]]
-انتظار از جمله اصول مسلم [[زرتشتیان]] است که در کتاب [[اوستا]] <ref>اوستا به معنای معرفت است. و قسمت‌های آن عبارت‌اند از: یسنا، ویسپرد، یشت‌ها، وندیدا، فرده اوستا. ر. ک: رابرت ا. هیوم، ترجمه عبدالرحیم گواهی، ادیان و مذاهب بزرگ جهان، ص ۳۳۱؛ توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، ص ۶۶.</ref>، از [[موعود]] [[سخن]] گفته‌اند در این [[دین]]، موعودهایی معرفی شده‌اند که آنان را "سوشیانت" می‌‌نامند <ref>او را از این جهت سوشیانت می‌خوانند که به همه جهان مادی منفعت و سود می‌رساند. ر. ک. اوستا، فروردین، فقره ۱۲۹.</ref>. در این دین، مسئله [[انتظار]] [[منجی]] با توجه به منظومۀ [[عقیدتی]] آن به نحو خاص مطرح می‌‌شود. یک [[قدرت]] کیهانی یا ([[روح]] خیر) به نام "اهورا مزدا" و یک قدرت کیهانی متضاد (روح بزرگ شو) به نام "[[اهریمن]]" [[خودنمایی]] می‌‌کند. در طول [[تاریخ]]، این دو نیرو تا [[آخر الزمان]] با هم که با [[ظهور]] "[[سوشیانس]]" آغاز می‌‌شود، در ستیزند و آن [[زمان]]، خوبی بر [[شر]] [[غلبه]] می‌‌کند و دوره [[صلح]] و [[پاکی]] و اعتلای "آهورا مزدا" فرا می‌رسد و با ظهور (سوشیانس) [[آخرالزمان]] آغاز می‌گردد <ref>ر. ک: [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟ ؟.</ref>. احتمالاً [[زرتشت]]، نخستین [[دینی]] بود که [[پیروزی]] نهایی [[خوش‌رفتاری]] بر [[بدرفتاری]] و [[بشارت]] آمدن منجی و [[آبادانی جهان]] را [[تعلیم]] داد <ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰.</ref>. در واقع [[زرتشتیان]] تاریخ [[جهان]] را به چهار دوره تقسیم می‌‌کنند و برای هر دوره مدت سه هزار سال قائل گردیده‌اند و گفته‌اند: "یشت زرتشت" در آغاز دوره آخرین ظهور فرمود، پس از او سه [[نجات]] دهندۀ دیگر پیاپی به فواصل هزار سال خواهند آمد. نخستین ایشان، کسی بوده به نام "اوشتار" که درست هزار سال پس از زرتشت پدیدار گشته و دومین ایشان "اوشتار ماه" نام داشت و دو هزار سال پس از زرتشت به جهان آمد و سرانجام آخرین موعود با نام "سوشیانت" است <ref>خورشید مغرب، ص ۵۳.</ref>. که مهم‌ترین آنها است <ref>ر. ک: مصطفوی، علی اصغر، سوشیانت، ص ۶۴.</ref> و او "سوشیانت پیروزگر" خوانده شده و این سوشیانت، همان موعود اصلی است <ref>ر. ک: [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۷۶-۷۷.</ref>.
-تجلّی [[شوق]] به [[ظهور]] موعودها و [[انتظار]] برای نوسازی [[جهان]] در کتاب [[اوستا]] <ref>اوستا، یسناهات ۴۶ و ۴۸.</ref> و ادعیۀ [[زرتشتیان]]، نمایان است و اگر چه در اوستا [[سخن]] از رهانندگان و همۀ موعودها و انتظار آمدن آنهاست، اما زرتشتیان در عصر حاضر در انتظار سوشیانت سوم به سر می‌برند. آنان در [[زمان]] معاصر با خواندن [[ادعیه]] و برپایی مراسمات عملاً [[منتظر]] بودن خود را به [[اثبات]] می‌رسانند <ref>ر. ک: [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۱۷۲</ref>. از مطالب زرتشتیان دربارۀ [[موعود]]، به نظر می‌‌رسد [[منجی]] آنان از میان زرتشتیان بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان [[برتری]] پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ موعود زرتشتی، اندیشه‌ای [[جهان شمول]] است و [[پیروان]] [[آیین]] مزدیسنا در انتظار [[تولد]] و ظهور سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند <ref>ر. ک: میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار، ص۲۵-۳۰.</ref>.
-== [[انتظار از دیدگاه آیین هندو]] ==
-[[اندیشه]] موعود در [[آیین هندو]] با [[شخصیت]] "کلکی (kalki) یا کلکین (kalkin)" شکل می‌گیرد. بنابر [[فکر]] هندویی، جهان از چهار دوره رو به [[انحطاط]] تشکیل می‌شود. در چهارمین دوره یعنی عصر "کَلی" سراسر جهان را [[ظلم]] و [[تاریکی]] فرا می‌گیرد، ناشایستگان بر [[جان]] و [[مال]] [[مردم]] مسلط می‌شوند، [[دروغ]] و دزدی و [[رشوه]] سایه سیاه خویش را بر [[دنیا]] می‌گستراند در این عصر که بنابر باورهای هندویی، ما اکنون در آن بسر می‌بریم فقط به یک چهارم دَرمِه ([[نظم]] کیهانی یا [[دین]]) عمل می‌شود و سه چهارم آن به دست [[فراموشی]] سپرده می‌شود. در پایان چنین دوران سیاهی دهمین و آخرین تنزل (اَوتاره) و شینوا <ref>در آیین هندو سه خدا وجود دارد: برهما، شینوا و شیوا، «برهما» همان خدای پدر یا خدایی است که جسم نیست و غیرمتناهی است و ازلی و ابدی می‌باشد. «وشینو» خدایی است که خالق موجودات است و «شیوا» خدای میراننده موجودات و آورنده سیل و خشک‌کننده درختان است.</ref> که "کلکی یا کلکین" نام دارد سوار بر اسبی سفید و با شمشیری آخته و شهابگون [[ظهور]] می‌کند تا [[شرارت]] و [[ظلم]] را ریشه‌کن کند و [[عدالت]] و [[فضیلت]] را برقرار سازد <ref>مجله هفت آسمان، شماره ۱۲ و ۱۳، مقاله گونه‌شناسی موعود در ادیان مختلف، ص ۱۱۶.</ref>. به این صورت، [[هندویان]] در این عصر که عصر [[فساد]] و ظلم نام گرفته در [[انتظار ظهور]] [[دادگستری جهانی]] هستند که بیاید و به [[شرارت‌ها]] و [[ظلم‌ها]] خاتمه داده و عدالت و فضیلت را برقرار سازد.
-== [[انتظار از دیدگاه آیین زرتشت]] ==
-* تجلّی [[شوق]] به [[ظهور]] موعودها و [[انتظار]] برای نوسازی [[جهان]] در [[اوستا]]<ref>اوستا، یسناهات ۴۶ و ۴۸.</ref> و ادعیۀ [[زرتشتیان]]، نمایان است و اگر چه در [[اوستا]] سخن از رهانندگان و همۀ موعودها و [[انتظار]] آمدن آنهاست، اما [[زرتشتیان]] در عصر حاضر در [[انتظار]] سوشیانت سوم به سر می‌برند. آنان در زمان معاصر با خواندن [[ادعیه]] و برپایی مراسمات عملاً [[منتظر]] بودن خود را به اثبات می‌رسانند<ref>ر. ک. [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰؛ [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|موعود حق]]، ص ۱۷۲</ref>.
-* اگر چه از مطالب [[زرتشتیان]] دربارۀ [[موعود]]، به نظر می‌‌رسد [[منجی]] آنان از میان [[زرتشتیان]] بر می‌خیزد و کشوری برای آنان برپا می‌کند و بر اساس قوم‌مداری، آنان بر جهانیان [[برتری]] پیدا می‌‌کنند، اما اندیشۀ [[موعود]] زرتشتی، اندیشه‌ای [[جهان]] شمول است و [[پیروان]] [[آیین]] مزدیسنا در [[انتظار]] [[تولد]] و [[ظهور]] سوشیانت سوم و رهانندگی تمام جهانیان هستند<ref>ر. ک. [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۲۵-۳۰.</ref>.
-== نتیجه ==
-[[باور]] به [[ظهور منجی موعود]]، فصل مشترک همه [[ادیان الهی]] و بسیاری از آیین‌هاست. همگی بر این باروند که روزی به‌وسیله یک [[منجی]]، غبار ظلم، [[بی‌عدالتی]]، [[تبعیض]] و... از عالم [[پاک]] می‌شود و [[مردم]] [[دنیا]] در جهانی به دور از ظلم و شرارت و سرشار مِهر و عدالت به زندگانی می‌پردازند.
-== پرسش مستقیم ==
-* [[دیدگاه ادیان و مکاتب گوناگون درباره انتظار چیست؟ (پرسش)]]
-== پرسش‌های وابسته ==
-{{پرسمان انتظار فرج}}
-== منابع ==
-{{منابع}}
-# [[پرونده:97B13919.jpg|22px]] [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|'''فلسفه انتظار''']]
-# [[پرونده:1100129.jpg|22px]] [[داوود الهامی|الهامی، داوود]]، [[آخرین امید (کتاب)|'''آخرین امید''']]
-# [[پرونده:1100127.jpg|22px]] [[محبوب شفائی|شفائی، محبوب]]، [[موعود حق (کتاب)|'''موعود حق''']]
-# [[پرونده:1100125.jpg|22px]] [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|'''نگاهی به مسأله انتظار''']]
-# [[پرونده:Mahdaviat.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت پیش از ظهور (کتاب)|'''مهدویت پیش از ظهور''']]
-# [[پرونده:1100130.jpg|22px]] [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|'''انتظار از دیدگاه اهل بیت''']]
-# [[پرونده:1379512.jpg|22px]] [[سید حسین تقوی|تقوی، سید حسین]]، [[حضرت مهدی از ظهور تا پیروزی (کتاب)|'''حضرت مهدی از ظهور تا پیروزی''']]
-# [[پرونده:11830.jpg|22px]] [[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن (مقاله)|'''نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن''']]
-{{پایان منابع}}
-== پانویس ==
-{{پانویس}}
-[[رده:انتظار در ادیان]]