بیت المقدس

بیت المقدس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بیت المقدس در قرآن - بیت المقدس در معارف مهدویت - پرسش مرتبط ندارد

بیت المقدس شهری باستانی در سرزمین فلسطین

بیت المقدس نخستین قبله مسلمانان و دارای قداست بالایی است. این شهر در سال‌های پیش از ظهور و دوران پس از قیام حضرت مهدی (ع) شاهد حوادث زیادی خواهد بود.

مقدمه

بیت المقدس به‌معنای خانه محترم و خانه‌ای است که به پاکی و احترام از آن یاد شده است که در اورشلیم فلسطین واقع بوده است. شهر "البیت المقدّس" یا "بیت المقدس" یا "قدس" در غرب آسیا و شمال خاورمیانه، در فلسطین واقع شده و نخستین قبله مسلمانان است. قداست این شهر بسیار است. آن را پیامبران بنا کرده‌‏اند، حضرت داوود (ع) و حضرت سلیمان (ع) در این شهر حشمت داشتند.

خداوند در همین شهر، حضرت زکریا (ع) را به حضرت یحیی (ع) بشارت داد. جبال و طیر را در بیت المقدس برای حضرت داوود (ع) مسخر ساخت. هاجر از کوثا به بیت المقدس هجرت کرد. حضرت موسی (ع) اینجا به نور رب العزة نگریست و همین‏جا با خداوند سخن گفت. مریم عذرا در بیت المقدس وفات یافت عیسی بن مریم در همین‏جا به دنیا آمد و عروج کرد. حضرت محمد (ص) مدت‏ها رو به بیت المقدس نماز می‏‌گزارد و أسرای آن حضرت به اینجا و معراج آن حضرت، از همین‌‏جا بود.

بیت المقدس محل قبور انبیاء و اولیا و بزرگان علما و اوتاد است و مشهورترین آن، منطقه خلیل الرحمن است که قبور حضرت ابراهیم و اسحاق و زکریا و یحیی(ع) در آنجاست. بیت المقدس، این شهر مقدس و تاریخی، مراکز مقدس سه دین اسلام و مسیحیت و یهودیت را در خود جای داده و زیارتگاه مسلمانان و مسیحیان و یهودیان می‌باشد. «دیوار ندبه» نزد یهودیان مقدس است و مسیحیان مخصوصاً کلیسای قبر مقدس (یا کلیسای قیامت) را تقدیس می‌کنند و مسلمانان «قبة الصخره» و «مسجد الاقصی» را زیارت می‌نمایند و پیش از آنکه کعبه قبله مسلمین شود، مسلمین به طرف بیت المقدس نماز می‌گزاردند.

بنای بیت‌المقدس

بعضی از مورخان بنای بیت‌المقدس را به داود پیغمبر(ع) نسبت داده‌اند و گفته‌اند: در زمان داود عده‌ای به طاعونی سخت مبتلا شدند و داود چون در مکان فعلی مسجد اقصی دیده بود که فرشتگان از آنجا به آسمان می‌روند، به همراه مردم به منظور دعا بدان جا رفت و برای برطرف شدن طاعون، به درگاه خدای تعالی دعا کرد و خداوند هم به دعای او، طاعون را از مردم بر طرف نمود. از آن پس داود دستور داد در آن مکان مسجدی بسازند و خود دست به کار شروع آن گردید، اما پیش از آنکه بنای آن پایان پذیرد، داود از دنیا رفت و به سلیمان وصیت کرد آن را به اتمام برساند. البته قولی هم هست که خود داود پس از اینکه شهر بیت‌المقدس را ساخت، دست به کار بنای مسجدی شد و بنای آن را نیز به اتمام رسانید و طلا و جواهرات بسیاری برای تزیین سقف‌ها و دیوارهای آن به کار برد و چون بنای آن به پایان رسید، جشن مفصلی بر پا داشت و آن روز را عید قرار داد و قربانی‌ها کردند.

در مقابل اینان هم گروهی گفته‌اند که داود(ع) خواست تا دست به کار بنای آن شود، ولی از جانب خدای تعالی بدو وحی شد که این کار به دست تو انجام نمی‌شود و انجام آن را به فرزندت سلیمان واگذار کن. در نقلی هم - که به نظر نگارنده چندان اعتباری ندارد- آمده است که داود(ع) مصالح ساختمان مسجد بیت‌المقدس را تهیه کرد، ولی سلیمان دست به کار آن گردید و آن مصالح عبارت بود از یک صد هزار وزنه طلا و یک میلیون وزنه نقره و مقداری فراوان مس و آهن که قیمت نقره‌اش به بهای امروز /۰۰۰/۰۰۰/ ۳۴۲ و بهای طلایش ۰۰۰/۵۰۰/۸۸۹ لیره انگلیسی می‌شود. سلیمان در سال چهارم سلطنتش بنای هیکل را - که همان معبد بیت‌المقدس بود - آغاز کرد و ۶۰۰/۱۸۳ نفر را در ساختمانش به کار گماشت. ساختمان این معبد هفت سال و نیم طول کشید و در سال ۱۰۰۵ قبل از میلاد مسیح پایان یافت و نیکوترین بنای دنیا و فخر اورشلیم گردید.

مرحوم طبرسی در مجمع البیان از جبایی که جزء گروه اول است نقل می‌کند که خدای عزوجل طاعون را بر بنی‌اسرائیل مسلط کرد و جمع بسیاری در یک روز هلاک شدند. داود(ع) به آنها دستور داد که غسل کنند و با زن‌ها و بچه‌های خود به صحرا روند و به درگاه خدای تعالی زاری کنند، بلکه خداوند آنان را مورد رحمت و لطف خویش قرار دهد. صحرای مزبور - که بنی‌اسرائیل برای دعا به آنجا رفتند - همان سرزمینی بود که بعداً مسجد را در آن بنا کردند. خود داود(ع) نیز بالای صخره (و سنگی که اکنون نیز هست) برفت و به سجده افتاد و به درگاه خدا نالید و بنی‌اسرائیل نیز با او به سجده افتادند. هنوز سر از سجده برنداشته بودند که خداوند طاعون را از میان آنها برداشت.

پس از اینکه سه روز از این ماجرا گذشت، داود آنها را جمع کرد و به ایشان فرمود: خدای تعالی بر شما منت گذاشت و مورد لطف خویش قرارتان داد. اکنون به شکرانه این نعمت بیایید و در آن نقطه‌ای که دعایتان به اجابت رسید مسجدی بنا کنید. بنی‌اسرائیل به دستور داود عمل کرده و دست به کار بنای بیت‌المقدس شدند و داود(ع) از کسانی بود که سنگ بر دوش خود حمل می‌کرد و بزرگان و نیکان بنی‌اسرائیل نیز به داود(ع) تأسی کرده و سنگ می‌آوردند تا دیوارهای آن را به مقدار یک قامت بالا بردند و در آن روز از عمر داود(ع) ۱۲۷ سال گذشته بود. خدای تعالی به داود وحی فرمود که اتمام بنای آن به دست فرزندت سلیمان انجام خواهد شد.

وقتی داود به ۱۴۰ سالگی رسید، سلیمان را به جانشینی خود برگزید و سپس از دنیا رفت. سلیمان نیز جنیان و شیاطین را جمع کرد و کارهای ساختمان را میان ایشان تقسیم نمود و هر دسته‌ای را به کاری گماشت و جمعی از جنیان و شیاطین را برای تهیه سنگ‌های مرمر و بلور به کندن معادن وادار کرد و دستور داد شهر بیت المقدس را از سنگ‌های مرمر سفید بنا کنند و برای آن دوازده قلعه ساخت و هر یک از تیره‌های بنی‌اسرائیل را در قلعه‌ای جای داد.

هنگامی که از بنای شهر فراغت یافت، شروع به ساختن مسجد کرد و شیاطین و دیوان را گروه گروه به استخراج معادن طلا و جواهرات فرستاد و دسته‌ای را هم برای حمل آنها به بیت‌المقدس گماشت و گروهی نیز مشک، عنبر و سایر عطرها را برایش می‌آوردند و دسته‌ای هم مأمور تهیه مروارید از قعر دریاها و حمل آن به بیت المقدس گردیدند. در نتیجه آن قدر سنگ‌های معدنی، طلا، جواهر و... تهیه شد که اندازه آنها را جز خدا کسی نمی‌دانست. سپس فرمان داد حجاران و سنگ تراشان زبردست را حاضر کردند و دستور داد سنگ‌ها و جواهرات را طبق دستور معماران حجاری کنند و آن‌گاه به وسیله آنها، سلیمان(ع) مسجد را با سنگ‌های سفید و زرد و سبز بنا کرد و ستون‌های آن را از سنگ‌های مرمر بلورین قرار داد و سقف و دیوارهای آن را به انواع جواهرات مزین ساخت و کف آن را با صفحه‌هایی از فیروزه فرش کرد و در روی زمین جایی زیباتر و درخشنده‌تر از آنجا نبود و چنان بود که در شب تاریک چون ماه شب چهارده می‌درخشید.

وقتی ساختمان آن به پایان رسید، بزرگان و نیکان بنی‌اسرائیل را جمع کرد و به ایشان خبر داد که من این بنا را برای خدای تعالی ساختم و آن روز را که بنای مسجد به اتمام رسید، جشن گرفت و بیت‌المقدس هم چنان بود تا قتی که بخت النصر به جنگ بنی‌اسرائیل آمد و شهر را ویران کرده، دستور خرابی مسجد را داد و طلا و جواهری که در آن بود همه را به پایتخت کشور خود در سرزمین عراق برد.

این بود آن‌چه جبائی درباره ساختمان شهر تاریخی بیت‌المقدس و مسجد اقصی ذکر کرده ما میان روایات مختلف از مورخان و جغرافی‌دانان به همین مقدار اکتفا می‌کنیم و بد نیست این را هم بدانید که شهر بیت‌المقدس با این که نه شهر تجارتی بوده و نه از نظر کشاورزی مورد توجه بوده است، ولی در طول تاریخ از هر شهری بیشتر مورد حمله و قتل و غارت قرار گرفته و چندین بار آنجا را سوزانده‌اند و مردم آن را قتل عام کرده‌اند و چندین بار این شهر مقدس میان یهود و نصاری و مسلمانان دست به دست شده و هنوز هم بر سر حاکمیت آن جنگ برقرار است و در آینده هم معلوم نیست چه وضعی خواهد داشت و جنایاتی که به خصوص در جنگ‌های صلیبی به دست کشیشان مسیحی و طرف‌داران صلیب ـ که خود را رسولان رحمت و مبشران صلح و سلامت می‌دانستند ـ در این شهر اتفاق افتاده و کشتارهایی که آنان از مردم بی‌گناه و زنان و کودکان مسلمان کردند، در تاریخ کم نظیر است و قلم از نقل برخی قسمت‌های آن شرم دارد و ما برای نمونه یک قسمت از کتاب گوستاولوبون فرانسوی که خود جزء مسیحیان بوده و او نیز قسمت مزبور را از یکی از کشیشان به نام ریموند داجیل، کشیش شهر لوپوی که خود شاهد رفتار وحشیانه مسیحیان در بیت المقدس بوده و مشاهدات خود را در کتاب نوشته است، نقل می‌کنیم.

هنگامی که لشکر ما برج و باروی شهر بیت‌المقدس را گرفت، حالت بهت و منظره هولناکی مردم مسلمان شهر را فرا گرفت. سرها بود که از تن جدا می‌شد این کوچک‌ترین کاری بود که به سرشان می‌آمد. برخی را شکم می‌دریدند و به ناچار خود را از بالای دیوار پرتاب می‌کردند. برخی را در آتش می‌سوزاندند؛ یعنی بعد از اینکه مدت زمانی او را شکنجه و زجر داده بودند، او را می‌سوزاندند. در کوچه‌ها و میدان‌های بیت‌المقدس جز تل‌هایی از سر و دست و پای بریده مسلمانان چیزی دیده نمی‌شد و راه عبور تنها از روی کشته‌های ایشان بود، تازه اینها مختصری از مصیبتی بود که بر سرشان می‌آمد. به راستی قشون ما در هیکل سلیمان، در خون‌ریزی افراط کردند. از یک سو لاشه‌های کشتگان در خون خود دست و پا می‌زدند، از طرف دیگر دست و بازوی قلم شده گویا با انگشتانشان تسبیح می‌گفتند، و هر کدام می‌خواستند به بدنی متصل گردند. میان دست‌ها و بدن‌ها به هیچ نحو تمیز داده نمی‌شد. لشکری که مباشر چنین کشتار بی‌رحمانه‌ای بودند، از بخار خون‌ها به زحمت افتاده بودند.

جنگ‌جویان صلیبی به این کشتار اکتفا نکردند، بلکه انجمنی کردند و در آنجا قرار گذاردند تمام ساکنان بیت‌المقدس را اعم از مسلمان و یهود و مسیحی که تعدادشان به شصت هزار نفر می‌رسید نابود کنند و در مدت هشت روز این عمل را انجام دادند و حتی به زنان و کودکان و پیران هم رحم نکرده همه را بدون استثناء از دم شمشیر گذراندند.

سپس برای آن‌که از خستگی این قتل عام بیرون آیند، به یک سلسله اعمال زشت و ننگینی دست زدند و انواع بدمستی‌ها و عربده‌کشی‌ها را انجام دادند، به طوری که مورخان مسیحی که عموماً جنایات صلیبیان را نادیده انگاشته از این سلوک زشتشان به خشم آمده تا آنجا که «برنارد خازن» آنها را به دیوانگان تشبیه کرده و «بودن» رئیس کشیش‌های «دل» آنها را به حیوانایی تشبیه کرده که در کثافات و نجاسات خود می‌غلطیدند.

پیشینه

«بیت المقدس» یا «قدس» یا «قدس شریف» یا «اورشلیم» (شهر سلامتی و در اصل «اورسالم» شهر صلح) یا «دار السلام» یا «قریة السلام» یا «ایلیاء» یا «یبوس» طبق نقل از بنای «ایلیا» پسر سام بن نوح است و از قرن پانزدهم قبل از میلاد سابقه دارد. حضرت داوود(ع) یازده قرن قبل از میلاد پس از نشستن بر تخت سلطنت در «حَبرون» «اورشلیم» را پایتخت خود قرار داد و حضرت سلیمان(ع) در آن معبدی ساخت و بر شکوهش افزود و پس از مرگ او و تجزیه دولت یهود، مصر اورشلیم را گرفت و سپس «سارگُن» پادشاه آشور همه فلسطین (از جمله اورشلیم) را متصرف شد و عده‌ای از اعراب را به این نواحی کوچانید.

در سال ۵۸۶ قبل از میلاد «بخت النصر» پادشاه بابل، اورشلیم را به تصرف درآورد و ۷۰ سال بعد یهودیان با کمک «کورش» پادشاه ایران به اورشلیم بازگشتند، اما دولت اسرائیل دیگر احیا نشد. یک قرن قبل از میلاد، حکومت روم اورشلیم را گرفت و «سِزار» یک یهودی را به حکومت آنجا برگزید که به «هِرود کبیر» معروف شد. با ظهور حضرت مسیح(ع) و گرایش مردم به آن حضرت بر اثر سعایت سران قوم یهود در اورشلیم حکام رومی در تعقیب آن حضرت برآمدند.

در قرن هفتم میلادی «اورشلیم» توسط مسلمین فتح شد و از آن تاریخ مسلمانان این شهر را بیت المقدس خواندند. در پایان قرن یازدهم میلادی «بیت المقدس» بار دیگر به تصرف مسیحیان اروپایی درآمد، ولی ۸۸ سال بعد دوباره آن را طی جنگ‌های صلیبی از دست دادند.

بیت المقدس در عصر کنونی

این شهر در ۵۵ کیلومتری غرب رود اردن و به فاصله ۸۰ کیلومتری سوی دریای مدیترانه بر روی ارتفاعات متوسط واقع شده است. بیت المقدس امروزه از نظر شهرسازی و معماری از دو قسمت تشکیل گردیده؛ یکی بیت المقدس قدیم که تماما در داخل قلعه و حصاری محکم (که برای آخرین بار در زمان عثمانیان بازسازی و احداث شده و حرم شریف و مسجد الاقصی و کلیسا و معابد قدیمی یهود در آنند) قرار دارد که به چهار محله مسلمانان، مسیحیان، ارمنیان و یهودیان تقسیم شده است. دیگر بیت المقدس در منطقه جدید الاحداث که در خارج از حصار است و از نظر بافت و معماری شهری دو بخش دارد. بخشی محل سکونت و بازار اعراب و یهودیانی است که در دو قرن اخیر در بیت المقدس سکونت گزیده‌اند و بخشی نوساز که از زمان اشغال دولت متجاوز اسرائیل احداث گردیده و ساکنان آن عموماً سرمایه‌داران و تحصیل کرده‌های یهودی هستند که از نقاط دیگر جهان به این شهر مهاجرت نموده‌اند.

بیت المقدس و مهدویت

این شهر در سال‌های پیش از ظهور و دوران پس از قیام حضرت مهدی (ع) شاهد حوادث زیادی خواهد بود. رسول خدا (ص) فرمود: به زودی بیت المقدس را بهترین مکان دنیا بدانند و آن را بر دنیا و تمام آنچه در دنیاست ترجیج دهند. شاید این حدیث اشاره به اعتقاد افراطی صهیونیست‌ها دارد که قدس و سرزمین فلسطین را مکانی مقدس می‌دانند و آن را سرزمینی می‌دانند که خدا به ملت یهود بخشیده است و خود را نژاد برتر دنیا می‌دانند و معتقدند که باید به جای مسجد الاقصی در قدس، معبد سلیمان را بنا کنند و زمینه‌سازی ظهور مسیحا را نمایند و پس از ظهور مسیحا، آنان بر همه دنیا از سرزمین فلسطین حکومت خواهند کرد.

امیرالمؤمنین (ع) در ضمن خطبه‌ای مفصل فرمودند: مهدی (ع) به بیت المقدس می‌رود و تابوت سکینه و انگشتر حضرت سلیمان و الواح تورات که بر موسی بن عمران نازل شده بود را از آنجا بیرون می‌آورد.

حضرت مهدی (ع) برای درهم کوبیدن بساط‍‌ فریب و دجّال‌گری و بیداد سفیانی، پس از استقرار حکومت عادلانه‌اش در جزیرة العرب و عراق، از کوفه به سوی شام حرکت می‌کند و در آن روزگاران، سفیانی در "رمله" در سرزمین فلسطین و شمال شرقی قدس خواهد بود. حضرت با لشکر شکوهمندش به فلسطین می‌رسد و پیکاری سخت میان دو نیروی حق و باطل رخ می‌دهد که سرانجام با پیروزی نیروهای امام عصر (ع) و شکست جنبش سفیانی، جنگ به پایان می‌رسد.

پرسش مستقیم

• بیت المقدس کجاست و امام مهدی چگونه آنجا را به تصرف خود در می‌آورد؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. مراد از ظهور در روایات چیست؟ (پرسش)
2. درک زمان ظهور امام مهدی چه فضیلت‌های دارد؟ (پرسش)
3. برخی از رخدادهای هنگام ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
4. بعد از ظهور امام مهدی نخستین مراسمی که انجام می‌شود چیست؟ (پرسش)
5. چه کسانی از ظهور امام مهدی خوشحال می‌شوند؟ (پرسش)
6. وقایع هنگام ظهور چیست؟ (پرسش)
7. کیفیت ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
8. بعد از ظهور امام مهدی چه‌قدر طول می‌کشد تا جهان اصلاح شود؟ (پرسش)
9. امام مهدی بعد از ظهور چه اقدامات اصلاحی انجام می‌دهد؟‌ (پرسش)
10. امام مهدی‏ بعد از ظهور چه عملی انجام می‌‏دهند؟ (پرسش)
11. اولین سخنانی که امام بعد از ظهور می‌‏فرمایند چیست؟ (پرسش)
12. امام مهدی چگونه برای خون‌خواهی امام حسین قیام می‌کند؟ (پرسش)
13. امام مهدی در عصر ظهور با اهل ذمه چه خواهد کرد؟ (پرسش)
14. امام مهدی‏ بعد از ظهور با انحرافات فکری چگونه برخورد خواهد کرد؟ (پرسش)
15. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور با اعراب به جنگ برمی‌‏خیزد؟ (پرسش)
16. امام مهدی با چه پرچمی ظهور می‌کند؟ (پرسش)
17. تردیدگنندگان در وجود امام مهدی چه می گویند؟ (پرسش)
18. امام مهدی پس از ظهور چه تغییراتی در مراسم حج به وجود می‌آورد؟ (پرسش)
19. نقش ترس به عنوان یکی از لشکرهای امام مهدی چیست؟ (پرسش)
20. امام مهدی در مقابله با ستمگران و اجرای حدود و احکام الهی چگونه رفتاری دارند؟ (پرسش)
21. وضعیت امنیت اجتماعی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
22. آیا حوادث پس از ظهور در ماه جمادی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
23. چه ارتباطی میان تصرف رودخانه‌ها و قیام امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
24. چه گروه‌هایی به یاری امام مهدی می‌شتابند؟ (پرسش)
25. امام مهدی پس از ظهور کدام سرزمین را به تصرف در می‌آورد؟ (پرسش)
26. رشد و شکوفایی علم در زمان پس از ظهور به چه معنا است؟ (پرسش)
27. پس از ظهور چه گروه‌هایی علیه امام مهدی شورش می‌کنند؟ (پرسش)
28. امام مهدی در قیام خود چه مساجدی را ویران می‌کند؟ (پرسش)
29. آیا پیش از ظهور امام مهدی در جهان جنگی رخ می‌دهد؟ (پرسش)
30. آیا امام مهدی پس از ظهور از قاتلان امام حسین انتقام خواهد گرفت؟ (پرسش)
31. امام مهدی وقتی که می‏آید اولین کاری که می‌‏کند چیست؟ (پرسش)
32. معنای این جمله که می‌گویند هنگام ظهور از اسلام و قرآن چیزی جز نام باقی نمانده است چیست؟ (پرسش)
33. آیا امام مهدی هنگام ظهور اموال ثروت‏مندان را علی‏رغم میل باطنی آنها بین فقرا تقسیم می‏کند؟ (پرسش)
34. چگونه امام مهدی بر دولتها پیروز می‌‏شود و این تعداد جمعیت جهان تسلیم او می‌‏شوند؟ (پرسش)
35. آیا با ظهور امام مهدی همه مردم مسلمان می‌شوند؟ (پرسش)
36. برخی می‌گویند با توجه به روایات در زمان امام مهدی امکان گناه کردن وجود ندارد آیا این گفته‌ها درست است؟ (پرسش)
37. اگر امام مهدی شیطان را بکشند مردمان پس از ظهوراز فریب‌های شیطان در امان خواهند ماند این چگونه با عدالت خدا سازگار است؟ (پرسش)
38. اگر در زمان امام مهدی امکان گناه وجود دارد پس چرا ظلم و گناه صورت نمی‌گیرد و یا بسیار اندک است؟ (پرسش)
39. آیا پس از ظهور یا قیام یا تشکیل حکومت بقیه الله کسی هم گناه می‌کند؟ اختیار چه می‌شود؟
40. امام مهدی در منطقه تمارین چه اقدامی انجام می‌دهد؟ (پرسش)
41. آیا اصحاب کهف به یاری امام مهدی می‌آیند؟‌ (پرسش)
42. فرماندهان سپاه امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
43. آیا امام مهدی جهان‌گشایی خواهد داشت؟ (پرسش)
44. آخرین شورش علیه امام مهدی کدام است؟ (پرسش)
45. امام مهدی چه شهرهایی را به تصرف در می‌آورد؟ (پرسش)
46. مردمان کدام شهرها با امام مهدی می‌جنگند؟ (پرسش)
47. امام مهدی چگونه شهر ارمینیه را به تصرف خود در می‌آورد؟ (پرسش)
48. آیا شهر ارنون در زمینه سازی برای ظهور امام مهدی نقشی دارد؟ (پرسش)
49. چه طایفه‌هایی با امام مهدی به نبرد می‌پردازند؟ (پرسش)
50. آیا امام مهدی هنگام قیام سوار بر اسب است؟‌ (پرسش)
51. اولین کسی که با امام مهدی بیعت کرده و دست حضرت را می‏‌بوسد کیست؟ (پرسش)
52. زندگی امام بعد از ظهور چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
53. رفتار امام مهدی با مجاهدان و شهیدان چگونه است؟ (پرسش)
54. جهان گشایی امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
55. احیای سنت محمدی پس از ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
56. احکامی الهی که در زمان ظهور امام مهدی اجرا می‌شوند کدامند؟ (پرسش)
57. مفهوم چهره‌شناسی امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
58. آیه شریفه انا بقية الله فی ارضه توسط امام مهدی خطاب به چه کسی در پاسخ به چه سوالی قرائت گردید؟ (پرسش)
59. وضعیت مردم در عصر ظهور امام مهدی از نظر فرهنگی، اخلاقی و تربیتی چگونه است؟ (پرسش)
60. عصر غیبت کبری چه تأثیراتی در دوران پس از ظهور دارد؟ (پرسش)
61. نقش ترک‌ها در دوران ظهور چیست؟ (پرسش)
62. منظور از ترک‌ها در روایات آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
63. نقش عرب‌ها در دوران ظهور چیست؟ (پرسش)
64. نقش یمن در دوران ظهور چیست؟ (پرسش)
65. حوادث مصر در دوران ظهور چیست؟ (پرسش)

منابع

1. رسولی محلاتی، سید هاشم، تاریخ انبیاء
2. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
3. قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور
4. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
5. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
6. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه