دجال: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{خرد}}
{{مدخل مرتبط
{{مهدویت}}
| موضوع مرتبط = نشانه‌های ظهور امام مهدی
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| عنوان مدخل  =  
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از زیرشاخه‌های '''[[نشانه‌های ظهور امام مهدی]]''' است. "'''دجال'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| مداخل مرتبط = [[دجال در حدیث]] - [[دجال در کلام اسلامی]] - [[دجال در معارف مهدویت]]
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[دجال در حدیث]] | [[دجال در نهج البلاغه]] | [[دجال در کلام اسلامی]] | [[دجال در فرق و مذاهب]] | [[دجال در تاریخ اسلامی]]</div>
}}
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
[[پرونده:13681429.jpeg|300px|بندانگشتی|دجال]]
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[دجال (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
از [[علائم غیرحتمی ظهور]]، [[خروج دجال]] است. دجال در لغت به معنای [[دروغگو]]، کسی که [[حق]] و [[باطل]] را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است. لذا هر شخص یا جریانی که موجب [[گمراهی]] [[مردم]] بشود دجال شمرده می‌شود اما نزدیک به [[ظهور حضرت مهدی]] {{ع}} شخصی پیدا می‌شود که در حقه‌بازی و [[دروغ‌گویی]] به تمام دجال‌های گذشته [[برتری]] دارد. او آن‌چنان جلوه می‌دهد و [[رفتار]] می‌کند که [[مردم]] [[فکر]] می‌کنند [[آسمان]] و [[زمین]] در [[اختیار]] اوست. او خوب را بد، بد را خوب، [[بهشت]] را [[جهنم]] و [[جهنم]] را [[بهشت]] معرفی می‌کند.
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


از [[علائم غیرحتمی ظهور]]، [[خروج دجال]] است. دجال در لغت به معنای [[دروغگو]]، کسی که [[حق]] و [[باطل]] را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است. لذا هر شخص یا جریانی که موجب [[گمراهی]] [[مردم]] بشود دجال شمرده می‌شود اما نزدیک به [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} شخصی پیدا می‌شود که در حقه‌بازی و [[دروغ‌گویی]] به تمام دجال‌های گذشته [[برتری]] دارد. او آن‌چنان جلوه می‌دهد و [[رفتار]] می‌کند که [[مردم]] [[فکر]] می‌کنند [[آسمان]] و [[زمین]] در [[اختیار]] اوست. او خوب را بد، بد را خوب، [[بهشت]] را [[جهنم]] و [[جهنم]] را [[بهشت]] معرفی می‌کند.
== مقدمه ==
==مقدمه==
[[خروج دجال]] در [[حدیث‌ها]] و [[متون دینی]] [[شیعه]] و [[سنّی]]، از [[نشانه‌های ظهور]] شمرده شده است. در روایت‌هایی، [[مردم]] را از گرفتار شدن در دام‌های او هشدار داده‌اند و برای او ویژگی‌هایی آمده است. او در سال [[قحطی]] و [[سختی]]، [[خروج]] خواهد کرد. یک چشم در وسط پیشانی‌اش دارد که چون [[ستاره]] صبح درخشنده باشد و با صدای خود به آواز بلند به گونه‌ای که همه آفریدگان میان [[شرق]] و [[غرب]]، صدایش را بشنوند، ندا میدهد که به سوی من آیید که منم خدایی که همه چیز را [[آفریده]] است. در روز نخست، هفتاد هزار نفر از ساحران [[جن]] و [[انس]] و [[ابلیس]] پیرامون او گرد می‌آیند. تمام خوردنی و نوشیدنی‌ها با او خواهد بود... پس بر الاغ سوار می‌شود و شیطان‌ها با آلت‌های [[لهو]] و موسیقی با وی همراه میشوند. [[زنا]] و لواط و دیگر [[محرمات]] را [[حلال]] می‌کند، به گونه‌ای که انواع [[فسق]] و [[فجور]] و بی‌عفتی، [[زمین]] را مسخّر می‌کند. کسی که [[عیسی بن مریم]] پشت سر وی [[نماز]] خواهد خواند، او را از میان خواهد برد<ref>کفایة المهتدی، ص۶۶۹ (به اختصار).</ref>.
*[[خروج دجال]] در [[حدیث‌ها]] و [[متون دینی]] [[شیعه]] و [[سنّی]]، از [[نشانه‌های ظهور]] شمرده شده است. در روایت‌هایی، [[مردم]] را از گرفتار شدن در دام‌های او هشدار داده‌اند و برای او ویژگی‌هایی آمده است. او در سال [[قحطی]] و [[سختی]]، [[خروج]] خواهد کرد. یک چشم در وسط پیشانی‌اش دارد که چون [[ستاره]] صبح درخشنده باشد و با صدای خود به آواز بلند به گونه‌ای که همه آفریدگان میان [[شرق]] و [[غرب]]، صدایش را بشنوند، ندا میدهد که به سوی من آیید که منم خدایی که همه چیز را [[آفریده]] است. در روز نخست، هفتاد هزار نفر از ساحران [[جن]] و [[انس]] و [[ابلیس]] پیرامون او گرد می‌آیند. تمام خوردنی و نوشیدنی‌ها با او خواهد بود... پس بر الاغ سوار می‌شود و شیطان‌ها با آلت‌های [[لهو]] و موسیقی با وی همراه میشوند. [[زنا]] و لواط و دیگر [[محرمات]] را [[حلال]] می‌کند، به گونه‌ای که انواع [[فسق]] و [[فجور]] و بی‌عفتی، [[زمین]] را مسخّر می‌کند. کسی که [[عیسی بن مریم]] پشت سر وی [[نماز]] خواهد خواند، او را از میان خواهد برد<ref>کفایة المهتدی، ص۶۶۹ (به اختصار).</ref>.
*در میان دو چشم وی نوشته شده که او [[کافر]] است و هر کس که از عمل [[دجال]] بیزار باشد، آن را می‌خواند <ref>سنن ترمذی، ج۴، ص۱۰۱، ح۲۲۴۲.</ref>. سرعتش چون سرعت [[باران]] در هوای توفانی است. به سوی قومی می‌آید و آنها را به خود [[دعوت]] می‌کند که آنها او را [[تکذیب]] می‌کنند. [[دجال]] باز می‌گردد و [[اموال]] آن [[قوم]] از میان می‌رود و صبح می‌کنند، در حالی که هیچ [[مالی]] ندارند. پس دوباره به سوی آن [[قوم]] می‌آید. آن [[قوم]] او را [[تصدیق]] می‌کنند و به او می‌پیوندند. به [[آسمان]] [[امر]] می‌کند [[باران]] بباراند و به [[زمین]] امر می‌کند گیاه برویاند، به امرش، خرابه، گنج‌های [[پنهان]] خود را ظاهر می‌کند...<ref>سنن ترمذی، ج۴، ص۱۰۴، ح۲۲۴۷.</ref>.
*در اینجا باید به دو نکته توجه کنیم:
#بیشتر مطالب و صفت‌هایی که درباره [[دجال]] آورده شده، مربوط به [[مصادر اهل سنت]] است و در مصادر اولیه [[شیعه]] جز مطلب اندکی به چشم نمی‌خورد، ولی حدیث‌های [[نقل]] شده در مصادر [[عامه]] و در [[وصف]] [[دجال]] از حد شمارش فزون است<ref>تاریخ الغیبة الکبری، ص۵۱۱.</ref>.
#اصل داستان [[خروج دجال]] در [[آخرالزمان]] را نمی‌توان [[انکار]] کرد، ولی باید توجه داشت که آیا [[دجال]]، فرد مشخصی است که در [[آخرالزمان]] برای [[گمراهی]] [[مردم]] [[خروج]] می‌کند یا این سخنان کنایه از نوعی [[فرهنگ]] و [[ایدئولوژی]] است که سبب [[انحراف]] [[مردم]] از [[دین]] و [[گرایش]] آنان به [[فساد]] و [[تباهی]] می‌شود.
*صفت‌ها و نشانه‌هایی که برای [[دجال]] آمده، به تعبیرهای نمادین و کنایه‌ای بی‌شباهت نیست که صفت‌هایی از [[نظام فرهنگی]]، [[روحی]] و [[اقتصادی]] ضد [[انسانی]] و [[اسلامی]] حکایت می‌کند که در [[آخرالزمان]] [[حاکم]] می‌شود. برخی [[اندیشمندان]] [[اسلامی]] نظریه دوم را [[باور]] دارند<ref>نک: تاریخ الغیبة الکبری، ص۵۱۱–۵۱۷؛ سید محمد صدر، تاریخ ما بعد الظهور، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ ه.ق، ص۱۳۹ به بعد؛ آخرین امید، ص۳۲۶.</ref><ref>[[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[پیامبر و امام مهدی (کتاب)| پیامبر و امام مهدی]]، ص۴۴- ۴۶.</ref>.


==معنای دجال==
در میان دو چشم وی نوشته شده که او [[کافر]] است و هر کس که از عمل [[دجال]] بیزار باشد، آن را می‌خواند <ref>سنن ترمذی، ج۴، ص۱۰۱، ح۲۲۴۲.</ref>. سرعتش چون سرعت [[باران]] در هوای توفانی است. به سوی قومی می‌آید و آنها را به خود [[دعوت]] می‌کند که آنها او را [[تکذیب]] می‌کنند. [[دجال]] باز می‌گردد و [[اموال]] آن [[قوم]] از میان می‌رود و صبح می‌کنند، در حالی که هیچ [[مالی]] ندارند. پس دوباره به سوی آن [[قوم]] می‌آید. آن [[قوم]] او را [[تصدیق]] می‌کنند و به او می‌پیوندند. به [[آسمان]] [[امر]] می‌کند [[باران]] بباراند و به [[زمین]] امر می‌کند گیاه برویاند، به امرش، خرابه، گنج‌های پنهان خود را ظاهر می‌کند...<ref>سنن ترمذی، ج۴، ص۱۰۴، ح۲۲۴۷.</ref>.
*یکی از علایم [[ظهور امام زمان]]{{ع}} که در بعضی [[روایات]] از نشانه‏‌های حتمی شمرده شده، [[خروج]] شخصی به نام دجال است<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]] ، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>. وی یک [[طاغوت]] پرتزویر و حیله‌‏گر است که عدّه بسیاری را به دنبال خود می‌‏‏کشد<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹ ـ ۷۰.</ref>.
*دجال در لغت<ref>لسان العرب، ج ۱۱، ص ۲۳۶، فرهنگ ابجدی، ج ۱، ص ۳۸۶</ref> از ریشۀ "دجل" به معنای [[دروغگو]]، [[حیله]]‌گر و کسی که [[حق]] و [[باطل]] را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]] ، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>. تاریخچه دجال به قبل از [[اسلام]] برمی‌‌‌گردد در کتاب [[انجیل]] دجال به معانی [[دروغگو]] و گمراه‌‌‌کننده آمده است<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ [[ محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹ ـ ۷۰.</ref>. اما برخی از [[اهل سنت]] معتقدند دجال به عنوان نشانۀ [[ظهور]] نیست و تنها یک پدیده آخر الزمانی و از [[نشانه‌های برپایی قیامت]] است<ref>ر.ک. [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰.</ref>. البته اشکالی ندارد که رخدادهایی چون [[خروج دجال]] هم نشانۀ [[ظهور]] باشند و هم نشانۀ [[قیامت]]؛ بدین معنی که این رخداد [[پیش از ظهور]] و در دوره [[غیبت]] واقع گردد<ref>ر.ک. اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.</ref>.


==دو احتمال درباره دجال==
در اینجا باید به دو نکته توجه کنیم:
*دو احتمال در مورد دجال وجود دارد:
# بیشتر مطالب و صفت‌هایی که درباره [[دجال]] آورده شده، مربوط به [[مصادر اهل سنت]] است و در مصادر اولیه [[شیعه]] جز مطلب اندکی به چشم نمی‌خورد، ولی حدیث‌های [[نقل]] شده در مصادر [[عامه]] و در وصف [[دجال]] از حد شمارش فزون است<ref>تاریخ الغیبة الکبری، ص۵۱۱.</ref>.
===شخص بودن دجال===
# اصل داستان [[خروج دجال]] در [[آخرالزمان]] را نمی‌توان [[انکار]] کرد، ولی باید توجه داشت که آیا [[دجال]]، فرد مشخصی است که در [[آخرالزمان]] برای [[گمراهی]] [[مردم]] [[خروج]] می‌کند یا این سخنان کنایه از نوعی [[فرهنگ]] و [[ایدئولوژی]] است که سبب [[انحراف]] [[مردم]] از [[دین]] و [[گرایش]] آنان به [[فساد]] و [[تباهی]] می‌شود.
*با توجه به معنای لغوی دجال، مقصود از آن فرد است منتها نام شخصی معینی نیست، بلکه هر کسی که با ادعاهای پوچ و بی‌اساس و با [[تمسک]] به انواع اسباب [[حیله‌گری]] و [[نیرنگ]]، در صدد [[فریب]] [[مردم]] باشد، دجال است<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷.</ref>. لذا [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[حدیثی]] فرمودند<ref>صحیح ترمذی، باب ما جاء فی الدجال، ص ۴۲: {{متن حدیث|"إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ نَبِیٌ بَعْدَ نُوحٍ إِلاَّ وَ قَدْ أَنْذَرَ قَومَهُ الدَّجَّالَ وَ إِنِّی أُنْذَرکُمُوهُ"}}</ref>: "هر [[پیامبری]] بعد از [[نوح]] [[قوم]] خود را از [[فتنه دجال]] بر حذر داشت من نیز شما را بر حذر می‌دارم".
*بر این اساس، [[دجال‌ها]]، متعدد خواهند بود. از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[نقل]] شده است<ref>کنزالعمال، ج ۱۴، ص ۲۰۰: «یکون قبل خروج الدجال نیف علی سبعین رجالا» </ref>: «پیش از [[خروج دجال]]، بیش از هفتاد دجال، [[خروج]] خواهد کرد». بنابراین احتمال، در [[حقیقت]] قضیه دجال، نشانۀ این مطلب است که در آستانۀ [[انقلاب امام مهدی]] {{ع}}، افراد [[فریب‌کار]] و [[حیله‌گری]] ویژه‌ای، برای نگهداشتن [[فرهنگ]] و [[نظام جاهلی]]، همه تلاش خود را به کار می‌گیرند<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰.</ref>.
*منتها ممکن است گفته شود در [[آخر الزمان]] و نزدیک [[ظهور]] [[حضرت صاحب الامر]] {{ع}} شخصی پیدا خواهد شد که در [[دروغگویی]] و [[حقه‌بازی]] سرآمد اقرانش می‌باشد و در [[دروغگویی]] بر تمام دجال‌های گذشته [[برتری]] دارد، با ادعاهای پوچش گروهی را [[گمراه]] می‌کند. در [[دروغگویی]] کارش به جایی می‌رسد که کارهای خوب را بد و کارهای بد را خوب معرفی می‌کند. [[بهشت]] را [[جهنم]] و [[جهنم]] را [[بهشت]] جلوه می‌دهد. لکن کفرش بر هر بی‌سواد و باسوادی واضح است<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.</ref>.
*به عبارتی دیگر می‌‌توان گفت: بر این اساس دو نوع [[دجّال]] وجود دارد، یکی همان [[دجّال]] [[حقیقی]] و واقعی که پس از همۀ "[[دجّال]]"‌ها می‌آید و دیگری گروهی شیاد و دروغگویند که دست به فریبکاری، تحمیق و [[گمراهی]] [[مردم]] می‌زنند<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹. </ref>.
*کسانی که قائلند دجال عنوان یک شخص است به [[روایت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} هم استناد می‌‌کنند<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: {{متن حدیث|:فَقَامَ إِلَیْهِ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الدَّجَّالُ فَقَالَ أَلَا إِنَّ الدَّجَّالَ صَائِدُ بْنُ الصَّیْدِ فَالشَّقِیُّ مَنْ صَدَّقَهُ وَ السَّعِیدُ مَنْ کَذَّبَهُ یَخْرُجُ مِنْ‏ بَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا أَصْبَهَانُ مِنْ قَرْیَةٍ تُعْرَفُ بِالْیَهُودِیَّةِ عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مَکْتُوبٌ کَافِرٌ یَقْرَأْهُ کُلُّ کَاتِبٍ وَ أُمِّیٍّ یَخُوضُ الْبِحَارَ وَ تَسِیرُ مَعَهُ الشَّمْسُ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخَانٍ وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْیَضُ یَرَی النَّاسُ أَنَّهُ طَعَامٌ یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"}}</ref>: «[[اصبغ بن نباته]] روزی از [[امیرالمؤمنین]] پرسید: یا [[امیرالمؤمنین]]! دجال کیست؟ [[حضرت]] فرمود: «دجال کسی است که تصدیق‌کننده او [[شقی]] است و تکذیب‌کننده او سعید. از [[اصفهان]] بیرون آید، چشم راست ندارد و چشم چپش در پیشانی است مانند [[ستاره]] سرخ، لفظ [[کافر]] در زیر آن نقش، بر خری سرخ‌رنگ سوار، طی ارض به سرعت نماید، به هر چشمه که قدمش برسد آن چشمه بر [[زمین]] فرو [[رود]] و اکثر [[تابعان]] او از [[اولاد]] [[زنا]] باشند و [[یهودیان]] و آن [[ملعون]] با آنکه طعام خورد و در بازارها گردد به آواز بلندی که همه جا رسد "أنا ربکم الأعلی" گوید. [[بقیة الله]] در حوالی [[شام]] بر عقبه‌ای که آن را "[[فیق]]" خوانند در ساعت سیم در [[روز جمعه]] او را به [[قتل]] آورد».<ref>ر.ک: [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)]]، ص ۴۱ و ۴۲؛ [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص ۴۲.</ref>
===دجال نماد [[کفر]] جهانی===
*دجال، کنایه از [[کفر]] جهانی و سیطرۀ [[فرهنگ مادی]] بر همه [[جهان]] باشد. [[استکبار]]، با ظاهری [[فریبنده]] و با [[قدرت]] مادی و صنعتی عظیمی که در [[اختیار]] دارد، سعی می‌کند [[مردم]] را [[فریب]] دهد و مرعوب [[قدرت]] و ظاهر [[فریبنده]] خود کند. بر این اساس، اینکه [[پیامبران]]، امت‌های خود را از [[فتنه دجال]] [[بیم]] داده‌اند؛ به این معناست که آنان را از افتادن به دام [[مادیت]] و ورطۀ [[حاکمیت]] [[طاغوت]] و [[استکبار جهانی]] برحذر داشته‌اند<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان، [[پرسمان نوجوان (کتاب)|پرسمان نوجوان]]، ص ۳۰ ـ ۳۱.</ref>.
*برخی معتقدند مفهوم [[دجال]]، سمبل پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین [[دشمن]] [[اسلام]] و [[خدا]] و توصیف نمودن [[جهان‌بینی]] ماتریالیستی [[غرب]] است<ref> [[نشانه‌های یار و چکامه انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه انتظار]]، [[مهدی علی‌زاده]]، ص۶۷، به نقل از موسوعه امام مهدی، سید محمد صدر.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۲۸.</ref>.


==اوصاف دجال==
صفت‌ها و نشانه‌هایی که برای [[دجال]] آمده، به تعبیرهای نمادین و کنایه‌ای بی‌شباهت نیست که صفت‌هایی از [[نظام فرهنگی]]، [[روحی]] و [[اقتصادی]] ضد [[انسانی]] و [[اسلامی]] حکایت می‌کند که در [[آخرالزمان]] [[حاکم]] می‌شود. برخی [[اندیشمندان اسلامی]] نظریه دوم را [[باور]] دارند<ref>نک: تاریخ الغیبة الکبری، ص۵۱۱–۵۱۷؛ سید محمد صدر، تاریخ ما بعد الظهور، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ ه. ق، ص۱۳۹ به بعد؛ آخرین امید، ص۳۲۶.</ref><ref>[[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[پیامبر و امام مهدی (کتاب)| پیامبر و امام مهدی]]، ص۴۴- ۴۶.</ref>.
*در [[روایات]] برای دجال صفات گوناگون و عجیبی ذکر شده است مانند:
#نام و [[نسب]] او: از دیدگاه بعضی [[عامه]] دجال، همان [[صائد بن صید]] است. [[علامه مجلسی]] دربارۀ دجال می‌گوید: [[اهل سنت]] [[اختلاف]] کرده‌اند که آیا دجال همان [[صائد بن صید]] است یا غیر او؟ عده‌ای گفته‌اند: [[صائد بن صید]] [[توبه]] کرد و در [[مدینه]] از [[دنیا]] رفت. و از [[حضرت علی]]{{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که این شخص، دجال نیست؛ ولی بنا به [[نقل]] عده‌ای دیگر، [[صائد بن صید]] همان دجال است<ref>ر.ک: طبسی، نجم الدین، تاظهور، ج ۱، ص ۳۶۰؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶.</ref>. لکن [[دلیل]] معتبری نداریم که [[صائد بن صید]]، دجال [[موعود]] و از زمان [[رسول خدا]] تا حال زنده باشد<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷. </ref>.
#خصوصیات فردی او: [[امیر المؤمنین]] {{ع}} می‌‏‏فرماید<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: {{متن حدیث|"عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ... یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"}}</ref>: «او چشم راست ندارد و چشم دیگرش در پیشانی اوست و مانند [[ستاره]] صبح می‌‏‏درخشد، چیزی در چشم اوست که گویی آمیخته به [[خون]] است. وی در یک [[قحطی]] [[سختی]] می‌‏‏آید و بر الاغ سفیدی سوار است..».<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ـ ۲۲۷.</ref>
*در مجموع می‌‌توان گفت اصل قضیه دجال به طور اجمال صحت دارد ولی تعریفات و توصیفاتی که درباره‌اش شده است مدرک قابل اعتمادی ندارد<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹. </ref>.


==پرسش مستقیم==
== معنای دجال ==
* [[دجال  که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)]]
یکی از علایم [[ظهور امام زمان]] {{ع}} که در بعضی [[روایات]] از نشانه‏‌های حتمی شمرده شده، [[خروج]] شخصی به نام دجال است<ref>ر. ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>. وی یک [[طاغوت]] پرتزویر و حیله‌‏گر است که عدّه بسیاری را به دنبال خود می‌‏‏کشد<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹ ـ ۷۰.</ref>.


{{پرسمان خروج دجال}}
دجال در لغت<ref>لسان العرب، ج ۱۱، ص ۲۳۶، فرهنگ ابجدی، ج ۱، ص ۳۸۶</ref> از ریشۀ "دجل" به معنای [[دروغگو]]، [[حیله]]‌گر و کسی که [[حق]] و [[باطل]] را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۸۵.</ref>. تاریخچه دجال به قبل از [[اسلام]] برمی‌‌‌گردد در کتاب [[انجیل]] دجال به معانی [[دروغگو]] و گمراه‌‌‌کننده آمده است<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ [[محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|حضرت مهدی فروغ تابان ولایت]]، ص ۶۹ ـ ۷۰.</ref>. اما برخی از [[اهل سنت]] معتقدند دجال به عنوان نشانۀ [[ظهور]] نیست و تنها یک پدیده آخر الزمانی و از [[نشانه‌های برپایی قیامت]] است<ref>ر.ک: [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰.</ref>. البته اشکالی ندارد که رخدادهایی چون [[خروج دجال]] هم نشانۀ [[ظهور]] باشند و هم نشانۀ [[قیامت]]؛ بدین معنی که این رخداد [[پیش از ظهور]] و در دوره [[غیبت]] واقع گردد<ref>ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.</ref>.
 
== دو احتمال درباره دجال ==
دو احتمال در مورد دجال وجود دارد:
=== شخص بودن دجال ===
با توجه به معنای لغوی دجال، مقصود از آن فرد است لکن نام شخصی معینی نیست، بلکه هر کسی که با ادعاهای پوچ و بی‌اساس و با [[تمسک]] به انواع اسباب [[حیله‌گری]] و [[نیرنگ]]، در صدد [[فریب]] [[مردم]] باشد، دجال است<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ [[آفتاب مهر ج۱ (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷.</ref>. لذا [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[حدیثی]] فرمودند<ref>صحیح ترمذی، باب ما جاء فی الدجال، ص ۴۲: {{متن حدیث|"إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ نَبِیٌ بَعْدَ نُوحٍ إِلاَّ وَ قَدْ أَنْذَرَ قَومَهُ الدَّجَّالَ وَ إِنِّی أُنْذَرکُمُوهُ"}}</ref>: "هر [[پیامبری]] بعد از [[نوح]] [[قوم]] خود را از [[فتنه دجال]] بر حذر داشت من نیز شما را بر حذر می‌دارم".
 
بر این اساس، [[دجال‌ها]]، متعدد خواهند بود. از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} [[نقل]] شده است<ref>کنزالعمال، ج ۱۴، ص ۲۰۰: «یکون قبل خروج الدجال نیف علی سبعین رجالا» </ref>: «پیش از [[خروج دجال]]، بیش از هفتاد دجال، [[خروج]] خواهد کرد». بنابراین احتمال، در [[حقیقت]] قضیه دجال، نشانۀ این مطلب است که در آستانۀ [[انقلاب امام مهدی]] {{ع}}، افراد [[فریب‌کار]] و [[حیله‌گری]] ویژه‌ای، برای نگهداشتن [[فرهنگ]] و [[نظام جاهلی]]، همه تلاش خود را به کار می‌گیرند<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰.</ref>.
 
لکن ممکن است گفته شود در [[آخر الزمان]] و نزدیک [[ظهور]] [[حضرت صاحب الامر]] {{ع}} شخصی پیدا خواهد شد که در [[دروغگویی]] و [[حقه‌بازی]] سرآمد اقرانش می‌باشد و در [[دروغگویی]] بر تمام دجال‌های گذشته [[برتری]] دارد، با ادعاهای پوچش گروهی را [[گمراه]] می‌کند. در [[دروغگویی]] کارش به جایی می‌رسد که کارهای خوب را بد و کارهای بد را خوب معرفی می‌کند. [[بهشت]] را [[جهنم]] و [[جهنم]] را [[بهشت]] جلوه می‌دهد. لکن کفرش بر هر بی‌سواد و باسوادی واضح است<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.</ref>.
 
به عبارتی دیگر می‌‌توان گفت: بر این اساس دو نوع [[دجّال]] وجود دارد، یکی همان [[دجّال]] [[حقیقی]] و واقعی که پس از همۀ "[[دجّال]]"‌ها می‌آید و دیگری گروهی شیاد و دروغگویند که دست به فریبکاری، تحمیق و [[گمراهی]] [[مردم]] می‌زنند<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹. </ref>.
 
کسانی که قائلند دجال عنوان یک شخص است به [[روایت]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} هم استناد می‌‌کنند<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: {{متن حدیث|:فَقَامَ إِلَیْهِ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الدَّجَّالُ فَقَالَ أَلَا إِنَّ الدَّجَّالَ صَائِدُ بْنُ الصَّیْدِ فَالشَّقِیُّ مَنْ صَدَّقَهُ وَ السَّعِیدُ مَنْ کَذَّبَهُ یَخْرُجُ مِنْ‏ بَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا أَصْبَهَانُ مِنْ قَرْیَةٍ تُعْرَفُ بِالْیَهُودِیَّةِ عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مَکْتُوبٌ کَافِرٌ یَقْرَأْهُ کُلُّ کَاتِبٍ وَ أُمِّیٍّ یَخُوضُ الْبِحَارَ وَ تَسِیرُ مَعَهُ الشَّمْسُ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخَانٍ وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْیَضُ یَرَی النَّاسُ أَنَّهُ طَعَامٌ یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"}}</ref>: «[[اصبغ بن نباته]] روزی از [[امیرالمؤمنین]] پرسید: یا [[امیرالمؤمنین]]! دجال کیست؟ [[حضرت]] فرمود: «دجال کسی است که تصدیق‌کننده او [[شقی]] است و تکذیب‌کننده او سعید. از [[اصفهان]] بیرون آید، چشم راست ندارد و چشم چپش در پیشانی است مانند [[ستاره]] سرخ، لفظ [[کافر]] در زیر آن نقش، بر خری سرخ‌رنگ سوار، طی ارض به سرعت نماید، به هر چشمه که قدمش برسد آن چشمه بر [[زمین]] فرو [[رود]] و اکثر [[تابعان]] او از [[اولاد]] [[زنا]] باشند و [[یهودیان]] و آن [[ملعون]] با آنکه طعام خورد و در بازارها گردد به آواز بلندی که همه جا رسد "أنا ربکم الأعلی" گوید. [[بقیة الله]] در حوالی [[شام]] بر عقبه‌ای که آن را "[[فیق]]" خوانند در ساعت سیم در [[روز جمعه]] او را به [[قتل]] آورد».<ref>ر.ک: [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)]]، ص ۴۱ و ۴۲؛ [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]، ص ۴۲.</ref>
 
=== دجال نماد [[کفر]] جهانی ===
دجال، کنایه از [[کفر]] جهانی و سیطرۀ [[فرهنگ مادی]] بر همه [[جهان]] باشد. [[استکبار]]، با ظاهری [[فریبنده]] و با [[قدرت]] مادی و صنعتی عظیمی که در [[اختیار]] دارد، سعی می‌کند [[مردم]] را [[فریب]] دهد و مرعوب [[قدرت]] و ظاهر [[فریبنده]] خود کند. بر این اساس، اینکه [[پیامبران]]، امت‌های خود را از [[فتنه دجال]] [[بیم]] داده‌اند؛ به این معناست که آنان را از افتادن به دام [[مادیت]] و ورطۀ [[حاکمیت]] [[طاغوت]] و [[استکبار جهانی]] برحذر داشته‌اند<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان، [[پرسمان نوجوان (کتاب)|پرسمان نوجوان]]، ص ۳۰ ـ ۳۱.</ref>.
 
برخی معتقدند مفهوم [[دجال]]، سمبل پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین [[دشمن]] [[اسلام]] و [[خدا]] و توصیف نمودن [[جهان‌بینی]] ماتریالیستی [[غرب]] است<ref> [[نشانه‌های یار و چکامه انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه انتظار]]، [[مهدی علی‌زاده]]، ص۶۷، به نقل از موسوعه امام مهدی، سید محمد صدر.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۲۸.</ref>.


== مدخل‌های وابسته ==
== اوصاف دجال ==
{{پرسش‌های وابسته}}
در [[روایات]] برای دجال صفات گوناگون و عجیبی ذکر شده است مانند:
{{ستون-شروع|2}}
# نام و [[نسب]] او: از دیدگاه بعضی [[عامه]] دجال، همان [[صائد بن صید]] است. [[علامه مجلسی]] دربارۀ دجال می‌گوید: [[اهل سنت]] [[اختلاف]] کرده‌اند که آیا دجال همان [[صائد بن صید]] است یا غیر او؟ عده‌ای گفته‌اند: [[صائد بن صید]] [[توبه]] کرد و در [[مدینه]] از [[دنیا]] رفت. و از [[حضرت علی]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که این شخص، دجال نیست؛ ولی بنا به [[نقل]] عده‌ای دیگر، [[صائد بن صید]] همان دجال است<ref>ر.ک: طبسی، نجم الدین، تاظهور، ج ۱، ص ۳۶۰؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶.</ref>. لکن [[دلیل]] معتبری نداریم که [[صائد بن صید]]، دجال [[موعود]] و از زمان [[رسول خدا]] تا حال زنده باشد<ref>ر.ک: [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷. </ref>.
* [[خر دجال]]
# خصوصیات فردی او: [[امیر المؤمنین]] {{ع}} می‌‏‏فرماید<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: {{متن حدیث|"عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ... یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"}}</ref>: «او چشم راست ندارد و چشم دیگرش در پیشانی اوست و مانند [[ستاره]] صبح می‌‏‏درخشد، چیزی در چشم اوست که گویی آمیخته به [[خون]] است. وی در یک [[قحطی]] [[سختی]] می‌‏‏آید و بر الاغ سفیدی سوار است..»<ref>ر.ک: [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۲۲۴ـ ۲۲۷.</ref>.
* [[خروج دجال]]
* دجال
* [[طول عمر دجال]]
* [[ظهور دجال]]
* [[علامات خروج دجال]]
* [[فتنه دجال]]
* [[قتل دجال]]
* [[مکان خروج دجال]]
* [[هیئات خروج دجال]]
* [[یاران دجال]]
{{پایان}}
{{پایان}}


==منابع وابسته==
در مجموع می‌‌توان گفت اصل قضیه دجال به طور اجمال صحت دارد ولی تعریفات و توصیفاتی که درباره‌اش شده است مدرک قابل اعتمادی ندارد<ref>ر.ک: [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹. </ref>.
{{پرسش‌های وابسته}}
{{ستون-شروع|2}}
===کتب مستقل درباره دجال===


== منابع وابسته ==
=== کتب مستقل درباره دجال ===
# [[100 سؤال حول الدجال (کتاب)|100 سؤال حول الدجال]]، حیدر کامل، بیروت: دارالمحجـة البیضاء، چ اول.
# [[100 سؤال حول الدجال (کتاب)|100 سؤال حول الدجال]]، حیدر کامل، بیروت: دارالمحجـة البیضاء، چ اول.
# [[الفتن (کتاب)]]، ابی علی حنبل بن اسحاق شیبانی، بیروت: دارالشائر الإسلامیه، 1419ق، چ اول.
# [[الفتن (کتاب)]]، ابی علی حنبل بن اسحاق شیبانی، بیروت: دارالشائر الإسلامیه، 1419ق، چ اول.
خط ۷۵: خط ۵۹:
# [[المسیح الدجال قراءة سیاسیة فی الاصول الدیانات الکبری (کتاب)|المسیح الدجال قراءة سیاسیة فی الاصول الدیانات الکبری]]، سعید ایوب، قاهره: دارالفتح للأعلام العربی، 1420، چ اول.
# [[المسیح الدجال قراءة سیاسیة فی الاصول الدیانات الکبری (کتاب)|المسیح الدجال قراءة سیاسیة فی الاصول الدیانات الکبری]]، سعید ایوب، قاهره: دارالفتح للأعلام العربی، 1420، چ اول.
# [[المسیح الدجال منبع الکفر و الضلال (کتاب)|المسیح الدجال منبع الکفر و الضلال]]، عماد‌الدین بن اسماعیل ابن کثیر دمشقی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیـة، 1419ق، چ اول.
# [[المسیح الدجال منبع الکفر و الضلال (کتاب)|المسیح الدجال منبع الکفر و الضلال]]، عماد‌الدین بن اسماعیل ابن کثیر دمشقی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیـة، 1419ق، چ اول.
 
=== فصول یا صفحاتی از کتاب ===
===فصول یا صفحاتی از کتاب===
 
# [[500 سؤال حول الإمام المهدی (کتاب)|500 سؤال حول الإمام المهدی]]، ماجد ناصر الزبیدی، بیروت: دارالمحجـة البیضاء، 1425ق، چ اول، صص123-129.
# [[500 سؤال حول الإمام المهدی (کتاب)|500 سؤال حول الإمام المهدی]]، ماجد ناصر الزبیدی، بیروت: دارالمحجـة البیضاء، 1425ق، چ اول، صص123-129.
# [[آخرین امام (کتاب)|آخرین امام]]، (ولادت، زندگی و ظهور قائم آل محمد)، حمید قلندری بردسیری، تهران: آفرینه، 1379، چ اول، صص129ـ 134.
# [[آخرین امام (کتاب)|آخرین امام]]، (ولادت، زندگی و ظهور قائم آل محمد)، حمید قلندری بردسیری، تهران: آفرینه، 1379، چ اول، صص129ـ 134.
خط ۸۵: خط ۶۷:
# [[الجفر و الفتن و أشراط الساعة (کتاب)|الجفر و الفتن و أشراط الساعة]]، عکاشـة عبدالمنان الطیبی، بیروت: دارالیوسف، [بی‌تا]، چ اول، صص80-83.
# [[الجفر و الفتن و أشراط الساعة (کتاب)|الجفر و الفتن و أشراط الساعة]]، عکاشـة عبدالمنان الطیبی، بیروت: دارالیوسف، [بی‌تا]، چ اول، صص80-83.
# [[الحتمیات من علائم الظهور (کتاب)|الحتمیات من علائم الظهور]]، فاروق الموسوی، قم: مؤسسـة السبطین العالمیـة، 1427 ق، چ اول، صص294-314.
# [[الحتمیات من علائم الظهور (کتاب)|الحتمیات من علائم الظهور]]، فاروق الموسوی، قم: مؤسسـة السبطین العالمیـة، 1427 ق، چ اول، صص294-314.
# [[الدر المنتظم فی السر الاعظم (کتاب)|الدر المنتظم فی السر الاعظم]]، شیخ کمال‌الدین محمدبن طلعه شافعی، بیروت: دارالهدی، 1425ق، اول صص 67-79.
# [[الدر المنتظم فی السر الاعظم (کتاب)|الدر المنتظم فی السر الاعظم]]، شیخ کمال‌الدین محمد بن طلعه شافعی، بیروت: دارالهدی، 1425ق، اول صص 67-79.
# [[الرجعة (کتاب)|الرجعة]]، محمد مؤمن بن دوست محمد حسینی استرآبادی، قم: دارالاعتصام، 1417ق، چ اول، صص175-181.
# [[الرجعة (کتاب)|الرجعة]]، محمد مؤمن بن دوست محمد حسینی استرآبادی، قم: دارالاعتصام، 1417ق، چ اول، صص175-181.
# [[العبقری الحسان فی أحوال مولانا صاحب الزمان (کتاب)|العبقری الحسان فی أحوال مولانا صاحب الزمان]]، ج2، علی اکبر نهاوندی، تهران: دبستانی، [بی‌تا]، چ اول، صص43-50.
# [[العبقری الحسان فی أحوال مولانا صاحب الزمان (کتاب)|العبقری الحسان فی أحوال مولانا صاحب الزمان]]، ج2، علی اکبر نهاوندی، تهران: دبستانی، [بی‌تا]، چ اول، صص43-50.
خط ۱۱۰: خط ۹۲:
# [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ابراهیم امینی، تهران: دارالفکر 1352، چ چهارم، صص343-350.
# [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ابراهیم امینی، تهران: دارالفکر 1352، چ چهارم، صص343-350.
# [[دارالسلام در احوالات حضرت مهدی و علایم ظهور (کتاب)|دارالسلام در احوالات حضرت مهدی و علایم ظهور]]، محمود عراقی میثمی، قم: ‌ایران رنگین، 1380، چ اول، صص633-642.
# [[دارالسلام در احوالات حضرت مهدی و علایم ظهور (کتاب)|دارالسلام در احوالات حضرت مهدی و علایم ظهور]]، محمود عراقی میثمی، قم: ‌ایران رنگین، 1380، چ اول، صص633-642.
# [[در انتظار خورشید ولایت (کتاب)|در انتظار خورشید ولایت]]، عبدالرحمن انصاری، قم: انصار المهدی(ع)، 1373، دوم،‌ صص112-117.
# [[در انتظار خورشید ولایت (کتاب)|در انتظار خورشید ولایت]]، عبدالرحمن انصاری، قم: انصار المهدی(ع)، 1373، دوم، ‌ صص112-117.
# [[در مسیر نور تا خورشید (کتاب)|در مسیر نور تا خورشید]]، رجبعلی مظلومی، [بی‌جا]: مکتب امام(ع) 1366، چ اول، صص513-521.
# [[در مسیر نور تا خورشید (کتاب)|در مسیر نور تا خورشید]]، رجبعلی مظلومی، [بی‌جا]: مکتب امام(ع) 1366، چ اول، صص513-521.
# [[دولة الامام المهدی و عصر الظهور (کتاب)|دولة الامام المهدی و عصر الظهور]]، شیخ کاظم المصباح، بیروت: دارالکاتب العربی، 2008 م، صص142-151.
# [[دولة الامام المهدی و عصر الظهور (کتاب)|دولة الامام المهدی و عصر الظهور]]، شیخ کاظم المصباح، بیروت: دارالکاتب العربی، 2008 م، صص142-151.
خط ۱۳۰: خط ۱۱۲:
# [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، خدامراد سیلیمان، تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی(ع)، 1383، چ اول، ذیل موضوعات: خروج دجال، دجال و صائدبن صید.
# [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، خدامراد سیلیمان، تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی(ع)، 1383، چ اول، ذیل موضوعات: خروج دجال، دجال و صائدبن صید.
# [[قصة النهایة و علامات الساعة الصغری و الکبری (کتاب)|قصة النهایة و علامات الساعة الصغری و الکبری]]، محمد عمار، کویت: مکتبـة ابن کثیر، 1423ق، چ اول، صص158-175.
# [[قصة النهایة و علامات الساعة الصغری و الکبری (کتاب)|قصة النهایة و علامات الساعة الصغری و الکبری]]، محمد عمار، کویت: مکتبـة ابن کثیر، 1423ق، چ اول، صص158-175.
# [[کتاب الرجعه (کتاب)|کتاب الرجعه]]، احمدبن زین الدین الاحسایی، بیروت: الدار العالمیـ［، 1414 ق، چ اول، صص62-72.
# [[کتاب الرجعه (کتاب)|کتاب الرجعه]]، احمد بن زین الدین الاحسایی، بیروت: الدار العالمیـ［، 1414 ق، چ اول، صص62-72.
# [[کشف الحق (کتاب)|کشف الحق]]،([[اربعین خاتون آبادی (کتاب)]])، محمد صادق خاتون آبادی، تهران: مؤسسـة الامام المهدی (بنیاد بعثت)، 1361، چ اول، صص190-201.
# [[کشف الحق (کتاب)|کشف الحق]]، ([[اربعین خاتون آبادی (کتاب)]])، محمد صادق خاتون آبادی، تهران: مؤسسـة الامام المهدی (بنیاد بعثت)، 1361، چ اول، صص190-201.
# [[کمال‌الدین و تمام النعمه (کتاب)|کمال‌الدین و تمام النعمه]]، ج 2، شیخ صدوق، مترجم: آیت‌الله کمره‌ای، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1397 ق، چ2، صص205-212.
# [[کمال‌الدین و تمام النعمه (کتاب)|کمال‌الدین و تمام النعمه]]، ج 2، شیخ صدوق، مترجم: آیت‌الله کمره‌ای، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1397 ق، چ2، صص205-212.
# [[ما قبل نهایة التاریخ ظهور المهدی المنتظر (کتاب)|ما قبل نهایة التاریخ ظهور المهدی المنتظر]]، جعفر عتریسی، بیروت: دارالمحجة البیضاء، 1423 ق، چ اول، صص311-365.
# [[ما قبل نهایة التاریخ ظهور المهدی المنتظر (کتاب)|ما قبل نهایة التاریخ ظهور المهدی المنتظر]]، جعفر عتریسی، بیروت: دارالمحجة البیضاء، 1423 ق، چ اول، صص311-365.
خط ۱۵۳: خط ۱۳۵:
# [[نورالانوار (کتاب)|نورالانوار]]، علی اصغر بروجردی، تهران، چاپخانة برادران کتابچی، 1347، چ اول، صص120-134.
# [[نورالانوار (کتاب)|نورالانوار]]، علی اصغر بروجردی، تهران، چاپخانة برادران کتابچی، 1347، چ اول، صص120-134.
# [[یوسف زهرا یا مهدی صاحب‌الزمان (کتاب)|یوسف زهرا یا مهدی صاحب‌الزمان]]، ابوطالب احسانی، قم: دارالکتاب، 1381، چ اول، صص263-267.
# [[یوسف زهرا یا مهدی صاحب‌الزمان (کتاب)|یوسف زهرا یا مهدی صاحب‌الزمان]]، ابوطالب احسانی، قم: دارالکتاب، 1381، چ اول، صص263-267.
{{پایان}}
{{پایان}}


== جستارهای وابسته ==
== پرسش مستقیم ==
{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}
* [[دجال که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)]]


==منابع==
== پرسش‌های وابسته ==
{{فهرست اثر}}
{{پرسمان خروج دجال}}
{{ستون-شروع|2}}
* [[پرونده: 136810799.jpg|22px]] [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[پیامبر و امام مهدی (کتاب)|''' پیامبر و امام مهدی ''']]
* [[پرونده:151898.jpg|22px]] [[نجم‌الدین طبسی|طبسی، نجم‌الدین]]، [[تا ظهور ج۱ (کتاب)|'''تا ظهور''']]
* [[پرونده:Dadghostar.jpg|22px]] [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|'''دادگستر جهان''']]
* [[پرونده:152008.jpg|22px]] [[محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|'''حضرت مهدی فروغ تابان ولایت''']]
* [[پرونده:3694G001.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|'''پرسمان مهدویت''']]
* [[پرونده:13681062.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۲''']]
* [[پرونده:1368298.jpg|22px]] [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
* [[پرونده:13681080.jpg|22px]] [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|'''نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار''']]
* [[پرونده:13681057.jpg|22px]] [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
* [[پرونده:13681082.jpg|22px]] [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|'''شرایط و علائم حتمی ظهور''']]
* [[پرونده:10605600800.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|'''مهدویت دوران ظهور''']]
* [[پرونده:13681130.jpg|22px]] [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|'''بررسی نشانه‌های ظهور''']]
* [[پرونده:151863.jpg|22px]] [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|'''امید فردا''']]
* [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
* [[پرونده:151872.jpg|22px]] [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|'''از امام مهدی بیشتر بدانیم''']]
* [[پرونده:1403.jpg|22px]] نویسندگان کتاب؛ [[آفتاب مهر (کتاب)|'''آفتاب مهر''']]
* [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']]
{{پایان}}
{{پایان}}


==پانویس==
== جستارهای وابسته ==
{{پانویس2}}
{{مدخل وابسته}}
* [[خر دجال]]
* [[خروج دجال]]
* [[طول عمر دجال]]
* [[ظهور دجال]]
* [[علامات خروج دجال]]
* [[فتنه دجال]]
* [[قتل دجال]]
* [[مکان خروج دجال]]
* [[نژاد دجال]]
* [[یاران دجال]]
{{پایان مدخل وابسته}}


==پیوند به بیرون==
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده: 136810799.jpg|22px]] [[مهدی لطفی|لطفی، مهدی]]، [[پیامبر و امام مهدی (کتاب)|''' پیامبر و امام مهدی ''']]
# [[پرونده:151898.jpg|22px]] [[نجم‌الدین طبسی|طبسی، نجم‌الدین]]، [[تا ظهور ج۱ (کتاب)|'''تا ظهور''']]
# [[پرونده:Dadghostar.jpg|22px]] [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|'''دادگستر جهان''']]
# [[پرونده:152008.jpg|22px]] [[محمد محمدی اشتهاردی|محمدی اشتهاردی، محمد]]، [[حضرت مهدی فروغ تابان ولایت (کتاب)|'''حضرت مهدی فروغ تابان ولایت''']]
# [[پرونده:3694G001.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|'''پرسمان مهدویت''']]
# [[پرونده:13681062.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۲''']]
# [[پرونده:1368298.jpg|22px]] [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
# [[پرونده:13681080.jpg|22px]] [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|'''نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار''']]
# [[پرونده:13681057.jpg|22px]] [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
# [[پرونده:13681082.jpg|22px]] [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|'''شرایط و علائم حتمی ظهور''']]
# [[پرونده:10605600800.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|'''مهدویت دوران ظهور''']]
# [[پرونده:13681130.jpg|22px]] [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|'''بررسی نشانه‌های ظهور''']]
# [[پرونده:151863.jpg|22px]] [[عباس رحیمی|رحیمی، عباس]]، [[امید فردا (کتاب)|'''امید فردا''']]
# [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
# [[پرونده:151872.jpg|22px]] [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|'''از امام مهدی بیشتر بدانیم''']]
# [[پرونده:1403.jpg|22px]] نویسندگان کتاب؛ [[آفتاب مهر (کتاب)|'''آفتاب مهر''']]
# [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']]
{{پایان منابع}}


{{امام مهدی}}
== پانویس ==
[[رده:مدخل]]
{{پانویس}}


[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:نشانه‌های غیرحتمی ظهور]]
[[رده:نشانه‌های غیرحتمی ظهور]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۱۲

این مدخل زیرشاخهٔ بحث نشانه‌های ظهور امام مهدی است. دجال از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دجال در حدیث - دجال در کلام اسلامی - دجال در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبط
دجال

از علائم غیرحتمی ظهور، خروج دجال است. دجال در لغت به معنای دروغگو، کسی که حق و باطل را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است. لذا هر شخص یا جریانی که موجب گمراهی مردم بشود دجال شمرده می‌شود اما نزدیک به ظهور حضرت مهدی (ع) شخصی پیدا می‌شود که در حقه‌بازی و دروغ‌گویی به تمام دجال‌های گذشته برتری دارد. او آن‌چنان جلوه می‌دهد و رفتار می‌کند که مردم فکر می‌کنند آسمان و زمین در اختیار اوست. او خوب را بد، بد را خوب، بهشت را جهنم و جهنم را بهشت معرفی می‌کند.

مقدمه

خروج دجال در حدیث‌ها و متون دینی شیعه و سنّی، از نشانه‌های ظهور شمرده شده است. در روایت‌هایی، مردم را از گرفتار شدن در دام‌های او هشدار داده‌اند و برای او ویژگی‌هایی آمده است. او در سال قحطی و سختی، خروج خواهد کرد. یک چشم در وسط پیشانی‌اش دارد که چون ستاره صبح درخشنده باشد و با صدای خود به آواز بلند به گونه‌ای که همه آفریدگان میان شرق و غرب، صدایش را بشنوند، ندا میدهد که به سوی من آیید که منم خدایی که همه چیز را آفریده است. در روز نخست، هفتاد هزار نفر از ساحران جن و انس و ابلیس پیرامون او گرد می‌آیند. تمام خوردنی و نوشیدنی‌ها با او خواهد بود... پس بر الاغ سوار می‌شود و شیطان‌ها با آلت‌های لهو و موسیقی با وی همراه میشوند. زنا و لواط و دیگر محرمات را حلال می‌کند، به گونه‌ای که انواع فسق و فجور و بی‌عفتی، زمین را مسخّر می‌کند. کسی که عیسی بن مریم پشت سر وی نماز خواهد خواند، او را از میان خواهد برد[۱].

در میان دو چشم وی نوشته شده که او کافر است و هر کس که از عمل دجال بیزار باشد، آن را می‌خواند [۲]. سرعتش چون سرعت باران در هوای توفانی است. به سوی قومی می‌آید و آنها را به خود دعوت می‌کند که آنها او را تکذیب می‌کنند. دجال باز می‌گردد و اموال آن قوم از میان می‌رود و صبح می‌کنند، در حالی که هیچ مالی ندارند. پس دوباره به سوی آن قوم می‌آید. آن قوم او را تصدیق می‌کنند و به او می‌پیوندند. به آسمان امر می‌کند باران بباراند و به زمین امر می‌کند گیاه برویاند، به امرش، خرابه، گنج‌های پنهان خود را ظاهر می‌کند...[۳].

در اینجا باید به دو نکته توجه کنیم:

  1. بیشتر مطالب و صفت‌هایی که درباره دجال آورده شده، مربوط به مصادر اهل سنت است و در مصادر اولیه شیعه جز مطلب اندکی به چشم نمی‌خورد، ولی حدیث‌های نقل شده در مصادر عامه و در وصف دجال از حد شمارش فزون است[۴].
  2. اصل داستان خروج دجال در آخرالزمان را نمی‌توان انکار کرد، ولی باید توجه داشت که آیا دجال، فرد مشخصی است که در آخرالزمان برای گمراهی مردم خروج می‌کند یا این سخنان کنایه از نوعی فرهنگ و ایدئولوژی است که سبب انحراف مردم از دین و گرایش آنان به فساد و تباهی می‌شود.

صفت‌ها و نشانه‌هایی که برای دجال آمده، به تعبیرهای نمادین و کنایه‌ای بی‌شباهت نیست که صفت‌هایی از نظام فرهنگی، روحی و اقتصادی ضد انسانی و اسلامی حکایت می‌کند که در آخرالزمان حاکم می‌شود. برخی اندیشمندان اسلامی نظریه دوم را باور دارند[۵][۶].

معنای دجال

یکی از علایم ظهور امام زمان (ع) که در بعضی روایات از نشانه‏‌های حتمی شمرده شده، خروج شخصی به نام دجال است[۷]. وی یک طاغوت پرتزویر و حیله‌‏گر است که عدّه بسیاری را به دنبال خود می‌‏‏کشد[۸].

دجال در لغت[۹] از ریشۀ "دجل" به معنای دروغگو، حیله‌گر و کسی که حق و باطل را با هم مخلوط می‌‌کند آمده است[۱۰]. تاریخچه دجال به قبل از اسلام برمی‌‌‌گردد در کتاب انجیل دجال به معانی دروغگو و گمراه‌‌‌کننده آمده است[۱۱]. اما برخی از اهل سنت معتقدند دجال به عنوان نشانۀ ظهور نیست و تنها یک پدیده آخر الزمانی و از نشانه‌های برپایی قیامت است[۱۲]. البته اشکالی ندارد که رخدادهایی چون خروج دجال هم نشانۀ ظهور باشند و هم نشانۀ قیامت؛ بدین معنی که این رخداد پیش از ظهور و در دوره غیبت واقع گردد[۱۳].

دو احتمال درباره دجال

دو احتمال در مورد دجال وجود دارد:

شخص بودن دجال

با توجه به معنای لغوی دجال، مقصود از آن فرد است لکن نام شخصی معینی نیست، بلکه هر کسی که با ادعاهای پوچ و بی‌اساس و با تمسک به انواع اسباب حیله‌گری و نیرنگ، در صدد فریب مردم باشد، دجال است[۱۴]. لذا پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند[۱۵]: "هر پیامبری بعد از نوح قوم خود را از فتنه دجال بر حذر داشت من نیز شما را بر حذر می‌دارم".

بر این اساس، دجال‌ها، متعدد خواهند بود. از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است[۱۶]: «پیش از خروج دجال، بیش از هفتاد دجال، خروج خواهد کرد». بنابراین احتمال، در حقیقت قضیه دجال، نشانۀ این مطلب است که در آستانۀ انقلاب امام مهدی (ع)، افراد فریب‌کار و حیله‌گری ویژه‌ای، برای نگهداشتن فرهنگ و نظام جاهلی، همه تلاش خود را به کار می‌گیرند[۱۷].

لکن ممکن است گفته شود در آخر الزمان و نزدیک ظهور حضرت صاحب الامر (ع) شخصی پیدا خواهد شد که در دروغگویی و حقه‌بازی سرآمد اقرانش می‌باشد و در دروغگویی بر تمام دجال‌های گذشته برتری دارد، با ادعاهای پوچش گروهی را گمراه می‌کند. در دروغگویی کارش به جایی می‌رسد که کارهای خوب را بد و کارهای بد را خوب معرفی می‌کند. بهشت را جهنم و جهنم را بهشت جلوه می‌دهد. لکن کفرش بر هر بی‌سواد و باسوادی واضح است[۱۸].

به عبارتی دیگر می‌‌توان گفت: بر این اساس دو نوع دجّال وجود دارد، یکی همان دجّال حقیقی و واقعی که پس از همۀ "دجّال"‌ها می‌آید و دیگری گروهی شیاد و دروغگویند که دست به فریبکاری، تحمیق و گمراهی مردم می‌زنند[۱۹].

کسانی که قائلند دجال عنوان یک شخص است به روایت امیرالمؤمنین (ع) هم استناد می‌‌کنند[۲۰]: «اصبغ بن نباته روزی از امیرالمؤمنین پرسید: یا امیرالمؤمنین! دجال کیست؟ حضرت فرمود: «دجال کسی است که تصدیق‌کننده او شقی است و تکذیب‌کننده او سعید. از اصفهان بیرون آید، چشم راست ندارد و چشم چپش در پیشانی است مانند ستاره سرخ، لفظ کافر در زیر آن نقش، بر خری سرخ‌رنگ سوار، طی ارض به سرعت نماید، به هر چشمه که قدمش برسد آن چشمه بر زمین فرو رود و اکثر تابعان او از اولاد زنا باشند و یهودیان و آن ملعون با آنکه طعام خورد و در بازارها گردد به آواز بلندی که همه جا رسد "أنا ربکم الأعلی" گوید. بقیة الله در حوالی شام بر عقبه‌ای که آن را "فیق" خوانند در ساعت سیم در روز جمعه او را به قتل آورد».[۲۱]

دجال نماد کفر جهانی

دجال، کنایه از کفر جهانی و سیطرۀ فرهنگ مادی بر همه جهان باشد. استکبار، با ظاهری فریبنده و با قدرت مادی و صنعتی عظیمی که در اختیار دارد، سعی می‌کند مردم را فریب دهد و مرعوب قدرت و ظاهر فریبنده خود کند. بر این اساس، اینکه پیامبران، امت‌های خود را از فتنه دجال بیم داده‌اند؛ به این معناست که آنان را از افتادن به دام مادیت و ورطۀ حاکمیت طاغوت و استکبار جهانی برحذر داشته‌اند[۲۲].

برخی معتقدند مفهوم دجال، سمبل پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین دشمن اسلام و خدا و توصیف نمودن جهان‌بینی ماتریالیستی غرب است[۲۳][۲۴].

اوصاف دجال

در روایات برای دجال صفات گوناگون و عجیبی ذکر شده است مانند:

  1. نام و نسب او: از دیدگاه بعضی عامه دجال، همان صائد بن صید است. علامه مجلسی دربارۀ دجال می‌گوید: اهل سنت اختلاف کرده‌اند که آیا دجال همان صائد بن صید است یا غیر او؟ عده‌ای گفته‌اند: صائد بن صید توبه کرد و در مدینه از دنیا رفت. و از حضرت علی (ع) نقل کرده‌اند که این شخص، دجال نیست؛ ولی بنا به نقل عده‌ای دیگر، صائد بن صید همان دجال است[۲۵]. لکن دلیل معتبری نداریم که صائد بن صید، دجال موعود و از زمان رسول خدا تا حال زنده باشد[۲۶].
  2. خصوصیات فردی او: امیر المؤمنین (ع) می‌‏‏فرماید[۲۷]: «او چشم راست ندارد و چشم دیگرش در پیشانی اوست و مانند ستاره صبح می‌‏‏درخشد، چیزی در چشم اوست که گویی آمیخته به خون است. وی در یک قحطی سختی می‌‏‏آید و بر الاغ سفیدی سوار است..»[۲۸].

در مجموع می‌‌توان گفت اصل قضیه دجال به طور اجمال صحت دارد ولی تعریفات و توصیفاتی که درباره‌اش شده است مدرک قابل اعتمادی ندارد[۲۹].

منابع وابسته

کتب مستقل درباره دجال

  1. 100 سؤال حول الدجال، حیدر کامل، بیروت: دارالمحجـة البیضاء، چ اول.
  2. الفتن (کتاب)، ابی علی حنبل بن اسحاق شیبانی، بیروت: دارالشائر الإسلامیه، 1419ق، چ اول.
  3. المسیح الدجال و معرکة هرمجدون، هشام محمد ابوحاکمه، عمان: دارالاسراء، 2001 م، چ اول.
  4. دجال افسانه یا واقعیت، مهناز شفائی، تهران: الف، 1374، چ اول.
  5. عصر المسیح الدجال، هشام کمال عبد الحمید، قاهره: مرکز العربیه، 1999م، چ اول.
  6. المسیح الدجال حقیقة لا خیال، عبداللطیف عاشور، قاهره: مکتبـة القرآن، [بی‌تا]، چ اول.
  7. المسیح الدجال قراءة سیاسیة فی الاصول الدیانات الکبری، سعید ایوب، قاهره: دارالفتح للأعلام العربی، 1420، چ اول.
  8. المسیح الدجال منبع الکفر و الضلال، عماد‌الدین بن اسماعیل ابن کثیر دمشقی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیـة، 1419ق، چ اول.

فصول یا صفحاتی از کتاب

  1. 500 سؤال حول الإمام المهدی، ماجد ناصر الزبیدی، بیروت: دارالمحجـة البیضاء، 1425ق، چ اول، صص123-129.
  2. آخرین امام، (ولادت، زندگی و ظهور قائم آل محمد)، حمید قلندری بردسیری، تهران: آفرینه، 1379، چ اول، صص129ـ 134.
  3. ادیان و مهدویت، محمد بهشتی، تهران: مرآتی، 1361، چ اول، صص176-183.
  4. اشراط الساعة الصغری و الکبری، صلاح‌الدین محمود، بیروت: دار الغد الجدید، 2004 م، صص120-149.
  5. الإذاعة لما کان و ما یکون بین یدی الساعة، ابی الطیب محمد صدیق خان بن حسن بن علی بن لطف الله حسینی بخاری قنوجی، بیروت: دار ابن حزم، 1421ق، چ اول، صص188-197.
  6. الجفر و الفتن و أشراط الساعة، عکاشـة عبدالمنان الطیبی، بیروت: دارالیوسف، [بی‌تا]، چ اول، صص80-83.
  7. الحتمیات من علائم الظهور، فاروق الموسوی، قم: مؤسسـة السبطین العالمیـة، 1427 ق، چ اول، صص294-314.
  8. الدر المنتظم فی السر الاعظم، شیخ کمال‌الدین محمد بن طلعه شافعی، بیروت: دارالهدی، 1425ق، اول صص 67-79.
  9. الرجعة، محمد مؤمن بن دوست محمد حسینی استرآبادی، قم: دارالاعتصام، 1417ق، چ اول، صص175-181.
  10. العبقری الحسان فی أحوال مولانا صاحب الزمان، ج2، علی اکبر نهاوندی، تهران: دبستانی، [بی‌تا]، چ اول، صص43-50.
  11. العد التنازلی فی علائم ظهور المهدی، عباس تبریزیان، تهران: سیدالشهداء، 1383، چ اول، صص549-557.
  12. الفتن، ابی عبدالله نعیم بن حماد المروزی، بیروت: ‌دارالفکر للطباعـة و النشر و التوزیع، 1424ق، چ اول، صص 315-345.
  13. الفتن و الملاحم الواقعه فی آخرالزمان، ابی الفداء اسماعیل بن کثیر الشافعی الدمشقی، دمشق: دار ابن کثیر، 1414ق، چ اول، ص87-171.
  14. المسیح الموعود و المهدی المنتظر، یوسف محمد عمرو، بیروت: دارالمؤرخ العربی، 1430 ق، چ اول، صص 175-180.
  15. المفاجاة بشراک یا قدس، محمد عیسی داوود، [بی‌جا]: مدبولی الصغیر، 2001 م، چ اول، صص419-435، 552-561.
  16. الملاحم و الفتن، ابن طاووس، تهران: اسلامیه، [بی‌تا]، چ اول، صص64-68، 144-146.
  17. الملاحم یا علائم ظهور حضرت مهدی، محمد حسین همدانی طاوئی، تهران: کتابخانة صدر، [بی‌تا]، چ اول، صص30-32.
  18. الممهدون للمهدی، (دراسه فی السیاسة العصر ظهور (کتاب))، علی کورانی، قم:‌ مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1405ق، چ اول، صص28-30.
  19. النهایة فی الفتن و الملاحم، الجزء الاول، اسماعیل بن کثیر القرشی الدمشقی، بیروت: دارالمعرفـة، 1420ق، چ اول، صص75-141.
  20. الیوم الآخر فی ظلال القرآن، احمد فائز، بیروت: مؤسسـة‌الرسالـة، 1421ق، چ دوم، صص107-123.
  21. الیوم الآخر و نهایة الزمان، خالد صنادیقی، دمشق، دار علاء الدین، 2001 م، چ اول، صص100-113.
  22. جهان در سیطرة صاحب‌الزمان، محمد رضا قاسمی، مشهد: الف، [بی‌تا]، چ اول، صص141-166.
  23. چشم به راه مهدی، جمعی از نویسندگان مجلة حوزه، قم: حوزة علمیة قم، 1378، چ دوم، صص289-296.
  24. چهرة درخشان امام زمان، جلد دوم و سوم، علی حائری یزدی، مترجم: محمد جواد مرعشی نجفی، قم: فراهانی، 1401ق، چ اول، صص184 ـ 200.
  25. حضرت مهدی از ظهور تا پیروزی، حسین تقوی، قم: نورالاصفیاء، 1381، اول، صص316-327.
  26. حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، محمد محمدی اشتهاردی، قم: جمکران، 1380، چ ششم، صص102-106.
  27. حکومت جهانی مهدی، ناصر مکارم شیرازی، قم: نسل جوان، 1380، چ11، صص171-180.
  28. حکومت عدل‌گستر در دست مهدی منتظر، حسین حیدری کاشانی، تهران: اندیشه، 1362، چ اول، صص172-175.
  29. حیاة الامام المحمد المهدی، باقر شریف القرشی، نجف:‌ فرزند مؤلف، 1471 ق، چ اول، صص263-271.
  30. خصائص المهدی یا ویژگی‌های حضرت مهدی، محمد راجی قمی، تهران: مؤلف،1381، اول، 290-292.
  31. دادگستر جهان، ابراهیم امینی، تهران: دارالفکر 1352، چ چهارم، صص343-350.
  32. دارالسلام در احوالات حضرت مهدی و علایم ظهور، محمود عراقی میثمی، قم: ‌ایران رنگین، 1380، چ اول، صص633-642.
  33. در انتظار خورشید ولایت، عبدالرحمن انصاری، قم: انصار المهدی(ع)، 1373، دوم، ‌ صص112-117.
  34. در مسیر نور تا خورشید، رجبعلی مظلومی، [بی‌جا]: مکتب امام(ع) 1366، چ اول، صص513-521.
  35. دولة الامام المهدی و عصر الظهور، شیخ کاظم المصباح، بیروت: دارالکاتب العربی، 2008 م، صص142-151.
  36. دولة المهدی یا حکومت امام زمان، محمد حسینی بهارانچی، اصفهان: مؤلف، 1381، چ اول، صص 403-412.
  37. رخسار آفتاب، مجتبی غیوری، قم: مهدیه، 1380، چ اول، صص79-82.
  38. روزگار رهایی، ج2، کامل سلیمان، مترجم: ‌علی اکبر مهدی پور، تهران: آفاق، 1371، چ دوم، صص1142-1159.
  39. زندگانی خاتم اوصیاء امام مهدی، باقر شریف القرشی، مترجم:‌ ابوالفضل اسلامی، قم: مؤسسة نشر فقاهت، 1377، چ دوم، صص 298-306.
  40. صحیح اشراط الساعة، مصطفی ابونصر شبلی، بیروت: مکتبـة السوادی للتوزیع، 1423ق، چ دوم، صص201-242.
  41. طلوع آفتاب مهدی، جمعی از نویسندگان، تهران: الغدیر، 1401ق، چ اول، صص206-212، 220-223، 760-764
  42. عبر امة الاسلام و تنبؤات نهایة العالم، بیروت، دارالیوسف، 2002 م، چ اول، صص65-74.
  43. عدل منتظر، تهران: ستاد برگزاری جشن‌های میلاد حضرت مهدی(ع)، 1304، چ اول، صص183-190.
  44. عقد الدرر فی اخبار المنتظر، یوسف بن علی بن عبدالعزیز مقدسی شافعی، بیروت: دارالکتب عربی، 1418ق، چ اول، صص 179-208.
  45. علامات القیامة الکبری من بعثه النبی حتی نزول عیسی، عبدالله حجاج، قاهره: مکتبـة التراث الاسلامی، 1407ق، چ اول، صص93-130.
  46. علامات قیامت به روایت اهل سنت، عاشق الهی بلند شهری؛ غلام محمد سربازی، زاهدان: صدیقی، 1381، چ اول، صص79-94.
  47. علامات یوم القیامه، الحافظ القرطبی، [بی‌جا]:‌ المکتبـة التوفیقیـة، [بی‌تا]، چ اول، صص54-84.
  48. علائم آخرالزمان در ادیان و ملل مختلف، مریم امجدی، تهران:‌ امیر، 1382، چ اول، صص66-70.
  49. فتن فی عصر الظهور الشریف، عبدالحلیم الغزی، بیروت: مکتبـة الفردوس، 1424 ق، چ اول، صص352-359، 463-476.
  50. فرهنگ موعود، حسین کریمشاهی بیدگلی، قم:‌ ناصر، 1367، چ اول، ذیل موضوعات، دجال، صائدبن صید، کناسه و یهودیه.
  51. فرهنگنامه مهدویت، خدامراد سیلیمان، تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی(ع)، 1383، چ اول، ذیل موضوعات: خروج دجال، دجال و صائدبن صید.
  52. قصة النهایة و علامات الساعة الصغری و الکبری، محمد عمار، کویت: مکتبـة ابن کثیر، 1423ق، چ اول، صص158-175.
  53. کتاب الرجعه، احمد بن زین الدین الاحسایی، بیروت: الدار العالمیـ［، 1414 ق، چ اول، صص62-72.
  54. کشف الحق، (اربعین خاتون آبادی (کتاب))، محمد صادق خاتون آبادی، تهران: مؤسسـة الامام المهدی (بنیاد بعثت)، 1361، چ اول، صص190-201.
  55. کمال‌الدین و تمام النعمه، ج 2، شیخ صدوق، مترجم: آیت‌الله کمره‌ای، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1397 ق، چ2، صص205-212.
  56. ما قبل نهایة التاریخ ظهور المهدی المنتظر، جعفر عتریسی، بیروت: دارالمحجة البیضاء، 1423 ق، چ اول، صص311-365.
  57. مژدة ظهور، ج2، سلیمان مدنی تنکابنی، قم: مؤلف، 1383، چ اول، صص70-72، 162-164.
  58. مصلح جهانی و مهدی موعود از دیدگاه اهل سنت، هادی خسروشاهی، تهران: اطلاعات، 1374، چ2، صص205-213.
  59. مصلح غیبی، حسن ابطحی، قم: بطحا، 1380، چ1، صص258-261.
  60. مع المهدی المنتظر فی دراسة مقارنة بین الفکر الشیعی و السنی، مهدی حمد الفتلاوی، بیروت: الدار الاسلامیـ［، 1421، چ2، صص104-109.
  61. معجم احادیث الامام المهدی، ج1، 2، 3 و4:‌ احادیث النبی(ص)، زیر نظر: علی کورانی، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1411ق، چ اول، صص33، 88-92.
  62. معجم الملاحم و الفتن، الجز الثانی، محمود بن سید مهدی الموسوی الده سرخی الاصفهانی، [بی‌جا]:‌ مؤلف، 1420 ق، چ اول، صص196-239.
  63. ملاقات با طاووس بهشت حضرت مهدی، رحمت‌الله ابراهیمی، قم، مشهور، 1381، چ اول، صص84-85، 110-118.
  64. منتخب‌الأثر فی الإمام الثانی عشر، ج3، لطف‌الله صافی گلپایگانی، قم: سلمان فارسی،1422ق، چ اول، صص103-112، 162-164، 276-305.
  65. منقذ البشریة، ابراهیم امینی، بیروت: دارالهادی، 1413ق، اول، صص210-215.
  66. مه عاشق‌کش، (حضرت مهدی در آینة پرسش و پاسخ (کتاب))، علی دژاکام، تهران: معارف، 1383، چ اول، صص133-135.
  67. مهدی انقلابی بزرگ، ناصر مکارم شیرازی، قم: ‌هدف، 1398 ق، چ اول، صص192-202.
  68. مهدی تجسم امید و نجات، عزیزالله حیدری شاهرودی، قم: جمکران، 1380، چ اول، صص89-93، 251.
  69. مهدی موعود، (ترجمة‌ جلد سیزدهم بحارالانوار)، محمد باقر مجلسی، مترجم: علی دوانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1380ق، چ چهاردهم، صص964-977.
  70. مهدی موعود صاحب‌الزمان و مخالفان، هاشم دل خوشنواز، تهران: رشیدی، 2536 شاهنشاهی، چ اول، صص129-133.
  71. مهدی موعود قرآن، علیرضا رجالی تهرانی، قم: خادم الرضا، 1383، چ ششم، صص121-125.
  72. موسوعة احادیث امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، (ماروی عنه حول الامام المهدی)، قم: الهیئة العلمیة فی مؤسسة نهج البلاغه، 1416ق، چ اول، صص231-239.
  73. موعودنامه، مجتبی تونه‌ای، قم: مشهور، 1383، چ اول، ذیل موضوعات: خروج دجال، دجال، صائدبن صید، عذاب دجال.
  74. نورالانوار، علی اصغر بروجردی، تهران، چاپخانة برادران کتابچی، 1347، چ اول، صص120-134.
  75. یوسف زهرا یا مهدی صاحب‌الزمان، ابوطالب احسانی، قم: دارالکتاب، 1381، چ اول، صص263-267.

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

  1. دجال که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)  
    1. نام دجال چیست؟ (پرسش)
    2. لقب دجال چیست؟ (پرسش)
    3. نسب دجال چیست؟ (پرسش)
    4. کنیه دجال چیست؟ (پرسش)
    5. آیا دجال نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ (پرسش)  
      1. دلایل شخص معین بودن دجال چیست؟ (پرسش)  
      2. دلایل نماد و سمبل بودن دجال چیست؟ (پرسش)  
  2. معنا و مفهوم دجال چیست؟ (پرسش)
  3. تعبیر مسیخ دجال به چه معناست؟ (پرسش)
  4. چرا دجال مسیح نامیده شده است؟ (پرسش)
  5. چرا لقب مسیح به عیسی بن مریم داده شده است؟ (پرسش)
  6. ویژگی‌ها و اوصاف مسیح چیست؟ (پرسش)
  7. بهترین امت‌ها و آنکه به زودی با دجال پیکار خواهد کرد کیست؟ (پرسش)
  8. چه تفاوتی میان دو اسم مسیح و دجال وجود دارد؟ (پرسش)
  9. دجال در منابع شیعی و سنی چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
  10. یک چشم بودن دجال به چه معناست؟ (پرسش)
  11. آیا دجال همان سفیانی است؟ (پرسش)
  12. خروج دجال در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
  13. چه ارتباطی بین دجال و فتح قسطنطنیه وجود دارد؟ (پرسش)
  14. چه ارتباطی میان دجال و اشراط الساعة وجود دارد؟ (پرسش)
  15. خروج دجال چه ارتباطی با رویداد آخر الزمان و ظهور دارد؟ (پرسش)
  16. هشدار پیامبران درباره خروج دجال چیست؟ (پرسش)
  17. اولین سرزمینی که دجال وارد آن می‌شود کجاست؟ (پرسش)
  18. چه کسانی از دجال پیروی می‌کنند و چه سرنوشتی در انتظار آنان است؟ (پرسش)
  19. صفات و ویژگی‌های یاران دجال چیست؟ (پرسش)
  20. آیا پیش از ظهور دجال آسمان نمی‌بارد؟ (پرسش)
  21. نشانه خروج دجال چیست؟ (پرسش)
  22. چند دروغگو پیش از ظهور دجال ظهور خواهند کرد؟ (پرسش)
  23. چگونه نسبت به فتنه دجال هشدار داده شده است؟ (پرسش)
  24. ویژگی‌های جسمانی دجال چیست؟ (پرسش)
  25. چه ویژگی‌های برای دجال شمرده‌ شده است؟ (پرسش)
  26. وضعیت مردم در زمان خروج دجال چگونه است؟ (پرسش)
  27. پناهگاه مسلمانان هنگام خروج دجال کجاست؟ (پرسش)
  28. مدت اقامت دجال در زمین چقدر است؟ (پرسش)
  29. آیا یهودیان دجال را از نژاد خود می‌دانند؟ (پرسش)
  30. آیا امکان دارد در زمان‌های مختلف دجال‌های متعددی وجود داشته باشد؟ (پرسش)
  31. مقصود از خروج دجال که از نشانه‌های ظهور به حساب آمده چیست؟ (پرسش)
  32. آیا دجال واقعا به جنگ با امام مهدی خواهد پرداخت؟ (پرسش)
  33. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏آید آیا می‏توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
  34. در روایات چه صفاتی برای دجال بیان شده است؟ (پرسش)
  35. نظر مهدی‌پژوهان معاصر درباره دجال چیست؟ (پرسش)
  36. حضرت عیسی در کجا دجال را به هلاکت می‌رساند؟ (پرسش)
  37. دجال در اندیشه مسیحیت چگونه معرفی شده است؟ (پرسش)
  38. سرانجام دجال چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

  1. لطفی، مهدی، پیامبر و امام مهدی
  2. طبسی، نجم‌الدین، تا ظهور
  3. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان
  4. محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت
  5. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت
  6. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
  7. رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
  8. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار
  9. موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
  10. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور
  11. کارگر، رحیم، مهدویت دوران ظهور
  12. اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور
  13. رحیمی، عباس، امید فردا
  14. رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
  15. باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم
  16. نویسندگان کتاب؛ آفتاب مهر
  17. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی

پانویس

  1. ↑ کفایة المهتدی، ص۶۶۹ (به اختصار).
  2. ↑ سنن ترمذی، ج۴، ص۱۰۱، ح۲۲۴۲.
  3. ↑ سنن ترمذی، ج۴، ص۱۰۴، ح۲۲۴۷.
  4. ↑ تاریخ الغیبة الکبری، ص۵۱۱.
  5. ↑ نک: تاریخ الغیبة الکبری، ص۵۱۱–۵۱۷؛ سید محمد صدر، تاریخ ما بعد الظهور، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ ه. ق، ص۱۳۹ به بعد؛ آخرین امید، ص۳۲۶.
  6. ↑ لطفی، مهدی، پیامبر و امام مهدی، ص۴۴- ۴۶.
  7. ↑ ر. ک: رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ آفتاب مهر، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۸۵.
  8. ↑ ر.ک: رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۶۹ ـ ۷۰.
  9. ↑ لسان العرب، ج ۱۱، ص ۲۳۶، فرهنگ ابجدی، ج ۱، ص ۳۸۶
  10. ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۸۵.
  11. ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ آفتاب مهر، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷؛ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۶۹ ـ ۷۰.
  12. ↑ ر.ک: باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹؛ کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص ۲۶ ـ ۳۰.
  13. ↑ ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.
  14. ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص ۸۷ ـ ۸۹؛ آفتاب مهر، ج ۱، ص ۲۱۴ ـ ۲۱۷.
  15. ↑ صحیح ترمذی، باب ما جاء فی الدجال، ص ۴۲: «"إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ نَبِیٌ بَعْدَ نُوحٍ إِلاَّ وَ قَدْ أَنْذَرَ قَومَهُ الدَّجَّالَ وَ إِنِّی أُنْذَرکُمُوهُ"»
  16. ↑ کنزالعمال، ج ۱۴، ص ۲۰۰: «یکون قبل خروج الدجال نیف علی سبعین رجالا»
  17. ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص ۲۶ ـ ۳۰.
  18. ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹؛ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۶۲ ـ ۶۳؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶.
  19. ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۲۶ ـ ۲۲۹.
  20. ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: «:فَقَامَ إِلَیْهِ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنِ الدَّجَّالُ فَقَالَ أَلَا إِنَّ الدَّجَّالَ صَائِدُ بْنُ الصَّیْدِ فَالشَّقِیُّ مَنْ صَدَّقَهُ وَ السَّعِیدُ مَنْ کَذَّبَهُ یَخْرُجُ مِنْ‏ بَلْدَةٍ یُقَالُ لَهَا أَصْبَهَانُ مِنْ قَرْیَةٍ تُعْرَفُ بِالْیَهُودِیَّةِ عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ مَکْتُوبٌ کَافِرٌ یَقْرَأْهُ کُلُّ کَاتِبٍ وَ أُمِّیٍّ یَخُوضُ الْبِحَارَ وَ تَسِیرُ مَعَهُ الشَّمْسُ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبَلٌ مِنْ دُخَانٍ وَ خَلْفَهُ جَبَلٌ أَبْیَضُ یَرَی النَّاسُ أَنَّهُ طَعَامٌ یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"»
  21. ↑ ر.ک: علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)، ص ۴۱ و ۴۲؛ رحیمی، عباس، امید فردا، ص ۴۲.
  22. ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰؛ کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص ۲۶ ـ ۳۰؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، ص ۲۸۹ ـ ۲۹۶؛ پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان، پرسمان نوجوان، ص ۳۰ ـ ۳۱.
  23. ↑ نشانه‌های یار و چکامه انتظار، مهدی علی‌زاده، ص۶۷، به نقل از موسوعه امام مهدی، سید محمد صدر.
  24. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۲۸.
  25. ↑ ر.ک: طبسی، نجم الدین، تاظهور، ج ۱، ص ۳۶۰؛ رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶.
  26. ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷.
  27. ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۹۳: «"عَیْنُهُ الْیُمْنَی مَمْسُوحَةٌ وَ الْأُخْرَی فِی جَبْهَتِهِ تُضِی‏ءُ کَأَنَّهَا کَوْکَبُ الصُّبْحِ فِیهَا عَلَقَةٌ کَأَنَّهَا مَمْزُوجَةٌ بِالدَّمِ... یَخْرُجُ فِی قَحْطٍ شَدِیدٍ تَحْتَهُ حِمَارٌ أَقْمَرُ"»
  28. ↑ ر.ک: رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۶؛ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۲۴ـ ۲۲۷.
  29. ↑ ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۲، ص ۴۵ ـ ۴۹.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=دجال&oldid=1273258»