تهذیب الاحکام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

تهذیب الاحکام
تهذیب الاحکام
فی شرح المقنعه للشیخ المفید
زبان	عربی
نویسنده	شیخ طوسی
موضوع	امامت
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات ‫دارال‍ک‍ت‍ب‌ الاس‍لام‍ی‍ه‌‏‫
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۴۰۶ ق‌ ش
تعداد جلد	۱۰
فهرست جلدها	جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم، جلد پنجم، جلد ششم، جلد هفتم، جلد هشتم، جلد نهم، جلد دهم
شابک	۱‎۹۶۴-۶۲۴۷-۰۰-۸
شماره ملی	‭م‌۶۵-۹۹۶
	v; t; e;

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۲۰

تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید کتابی است به زبان عربی که به تأملی بر روایات حاوی احکام شرعی می‌پردازد. این کتاب به قلم شیخ طوسی نوشته شده و انتشارات ‫دارال‍ک‍ت‍ب‌ الاس‍لام‍ی‍ه‌‏‫ نشر آن را به عهده داشته است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «نام کامل این کتاب عبارت است از «تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید»؛ سومین کتاب از «کتب اربعه» به شمار می‌رود که شیخ طوسی آن را برای بر طرف ساختن ابهام‌‌ها و اختلاف‌های ظاهری بین روایات اهل بیت (ع) و نیز برای تثبیت و تقریر معالم دین از طریق روایات اهل بیت (ع)، نوشته است.

شیخ طوسی در مقدمه کتاب می‌‌نویسد: «عده‌ای از مقلدان و عوام الناس با مشاهده ناسازگاری‌های ظاهری در احکام و معارف تشیع، از اعتقاد به آن باز گشته و به مذاهب دیگر روی آورده‌اند و این کتاب برای جلو‌گیری از چنین مفسده‌ای تدوین و تألیف گشته است. البته روگردانی از شریعت حقی مثل تشیع که اصول اساسی آن با برهان و دلائل عقلی معتبر تثبیت شده، نشان از پذیرش کورکورانه و بدون بصیرت است. چون در فروع همه مذاهب، اشکال و اختلاف وجود دارد و این اختلاف دلیل منطقی برای روگردانی از یک مذهب نیست».

شیخ طوسی تألیف این کتاب را در سن بیست و پنج سالگی آغاز کرد و همه مطالب و احادیث کتاب الطهاره را در زمان حیات استادش شیخ مفید به پایان برد و بقیه آن را پس از وفات استادش نوشت.

او در این کتاب برای اثبات هر یک از مسائل کتاب المقنعه به ادله، ظواهر و شواهدی احتجاج کرده و بخشی از اخبار نبوی مورد قبول اهل سنت و سپس احادیث ائمه هدی (ع) را ذکر کرده و موارد اختلاف و اتفاق علمای اسلام را نیز یادآور شده است. البته این روش فقط در کتاب الطهاره مورد توجه بوده و به دلیل مفصل شدن کتاب از کتاب الصلاه به بعد روش دیگری اتخاذ شده است.

وی در بقیه کتاب فقط احادیث موجود در اصول چهار صدگانه را که از طریق روایات شیعه وارد شده نقل نموده و روایات را به اصل کتاب یا نویسنده‌اش استناد داده است.

شیخ طوسی همه احادیث مربوط به مباحث فقهی و احکام عملی شیعه را که از کتاب طهارت آغاز و تا کتاب دیات پایان می‌‌پذیرد، آورده است و این احادیث به طور کاملاً مستند و دقیق تنظیم شده‌اند.

او علاوه بر نقل احادیث هر باب و هر مسئله به شرح و تحلیل آنها نیز پرداخته است که از لحاظ روشی و مبنایی برای استنباط احکام شرعی حائز اهمیت می‌‌باشد. البته در لابلای احادیث کتاب، روایات بدون سند و یا ضعیف‌السند نیز وجود دارد که شیخ طوسی در پایان کتاب به ذکر دقیق مشیخه خود (سلسله اساتید وی در نقل روایت) پرداخته است که دقیقاً هفتاد و هشت سلسله را ذکر کرده است.

این کتاب علاوه بر احکام فقهی، بخش عمده ای از روایات اخلاقی، اجتماعی، عقیدتی و تاریخی را نیز در بردارد که شیخ طوسی آنها را به طور بسیار ظریف در لابلای ابواب فقهی گنجانده است»^[۱]

فهرست کتاب

در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.

دربارهٔ پدیدآورنده

محمد بن حسن بن علی بن حسن، (متولد ۳۸۵ ق، خراسان و متوفی ۴۶۰ ق، نجف اشرف)، مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، تحصیلات دینی خود را در محضر اساتیدی همچون: شیخ مفید، حسین بن عبیدالله غضائری، ابن حاشر بزاز، ابن ابی جید، سید مرتضی و ابن صلت اهوازی به اتمام رساند. او از مشهورترین محدثان و فقیهان شیعه بوده است. او علاوه بر تدریس دروس دینی و پرورش شاگردانی چون ابوالصلاح تقی بن نجم‌الدین حلبی، حسن بن محمد بن حسن طوسی، محمد بن علی کراجکی و محمد بن حسن فتال نیشابوری، چندین جلد کتاب به رشته تحریر درآورده است. «تهذیب الاحکام»، «الاستبصار فیما اختلف فیه الاخبار»، «الغیبة»، «تمهید الاصول»، «رجال الطوسی»، «الفهرست» و «المبسوط فی فقه الامامیه» برخی از این آثار است.^[۲]

پانویس

دریافت متن

[1] پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی

[2] وبگاه علما و عرفا

[۱]

[۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-==[[تهذیب]] الأحکام==
+{{جعبه اطلاعات مجموعه کتاب
-کتاب تهذیب الأحکام سومین اثر از [[کتب اربعه]] است. این کتاب را [[محمد بن حسن طوسی]] (م۴۶۰ق) برای برطرف ساختن [[اختلاف]] [[اخبار]] نگاشته است و به همین [[دلیل]] تهذیب الأحکام نام دارد<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲.</ref>. این کتاب منبع مهمی برای [[استنباط]] [[احکام]] است و از اهمیت زیادی برخوردار است. این کتاب فقط به مسائل فرعی پرداخته و در اصل شرحی است بر کتاب استاد [[شیخ طوسی]]، یعنی [[شیخ مفید]]، به نام المقنعه. در جلدهای اولیه آن، عبارت مقنعه را با تعبیر “قال الشیخ” [[نقل]] و بعد [[احادیث]] مناسب با آن را گزارش می‌کند؛ اما پس از کتاب [[حج]]، کتاب [[جهاد]] آمده که در مقنعه نیست و چون کتاب‌های دیگر [[فقهی]] مقنعه کوتاه است؛ نقل قول‌های آن اندک است. البته در جلد سوم از کتاب وصایا و [[مواریث]] به بعد و جلد دوم کتاب حدود و دیات خبری از عبارات مقنعه نیست؛ شاید بدان جهت که بیشتر از اخبار بهره [[برده]] تا از متن مقنعه.
+| عنوان پیشین =
+| عنوان = تهذیب الاحکام
+| عنوان پسین =فی شرح المقنعه للشیخ المفید
+| عنوان اصلی =
+| تصویر = IM009905.jpg
+| اندازه تصویر = 200px
+| از مجموعه =
+| زبان = عربی
+| زبان اصلی =
+| نویسنده = [[شیخ طوسی]]
+| نویسندگان =
+| تحقیق یا تدوین =
+| زیر نظر =
+| به کوشش =
+| مترجم =
+| مترجمان =
+| ویراستار =
+| ویراستاران =
+| موضوع = [[امامت]]
+| مذهب = شیعه
+| ناشر = ‫دارال‍ک‍ت‍ب‌ الاس‍لام‍ی‍ه‌‏‫
+| به همت =
+| وابسته به =
+| محل نشر = قم، ایران
+| سال نشر = ۱۴۰۶ ق‌
+| چاپ =
+| تعداد جلد = ۱۰
+| فهرست جلدها =
+| شابک = 	۱‎964-6247-00-8
+| شماره ملی = ‭م‌۶۵-۹۹۶
+}}
+'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید''' کتابی است به زبان عربی که به تأملی بر روایات حاوی احکام شرعی می‌پردازد. این کتاب به قلم [[شیخ طوسی]] نوشته شده و [[انتشارات ‫دارال‍ک‍ت‍ب‌ الاس‍لام‍ی‍ه‌‏‫]] نشر آن را به عهده داشته است.
-شیخ طوسی در مقدمه کتاب إستبصار خود درباره تهذیب الأحکام می‌نویسد: اما بعد، چون دیدم گروهی از [[اصحاب]] [[امامیه]] ما هنگامی که در کتاب بزرگ ما موسوم به تهذیب الأحکام نگریستند، دیدند در آن آنچه از اخبار [[حلال و حرام]] جمع کرده ایم و دیدند مشتمل است بر آنچه در بیشتر [[ابواب فقهی]] است و کمتر مطلبی از ابواب کتب فقهی در آن فروگذار شده است از آنچه در احادیث [[اصحاب]] ما و کتب آنان و اصول و مصنفاتشان آمده، جز اندک ناچیز و موارد کمیاب کم و [[شایسته]] است که کتابی موجود باشد که مبتدی برای [[تفقه]] به آن مراجعه کند و [[توانمند]] به آن یادآور شود و متوسط در آن غور کند و هر یک از این سه [[طایفه]] به مقصد خود می‌رسند و به مطلب خود دست می‌یابند؛ پس آن را مستقل قرار دادم<ref>شیخ طوسی، الإستبصار، ج۱، ص۲: {{عربی|أما بعد، فإني رأيت جماعة من أصحابنا لمّا نظروا في كتابنا الكبير الموسوم بتهذيب الأحكام و رأوا ما جمعنا (فيه) من الأخبار المتعلقة بالحلال و الحرام و وجدوها مشتملة على أكثر ما يتعلق بالفقه، من ابواب الأحكام و أنه لم يشذّ عنه في جميع أبوابه و كتبه، ممّا ورد في أحاديث أصحابنا و كتبهم و أصولهم و مصنّفاتهم، إلّا نادر قليل و شاذّ يسير و إنه يصلح أن يكون كتابا مذخورا، يلجأ إليه المبتدي في تفقهه و المنتهي في تذكّره و المتوسط في تبحّره؛ فان كلّا منهم ينال مطلبه و يبلغ بغيته... مفرداً على طريق الإختصار}}.</ref>. بنابراین إستبصار بخشی از [[تهذیب]] الأحکام است.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
+== دربارهٔ کتاب ==
-==دیدگاه‌ها درباره [[شیخ طوسی]] و تهذیب الأحکام==
+در معرفی این کتاب آمده است: «نام کامل این کتاب عبارت است از «[[تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید]]»؛ سومین کتاب از «[[کتب اربعه]]» به شمار می‌رود که [[شیخ طوسی]] آن را برای بر طرف ساختن ابهام‌‌ها و اختلاف‌های ظاهری بین [[روایات اهل بیت]] {{ع}} و نیز برای تثبیت و تقریر [[معالم دین]] از طریق روایات اهل بیت {{ع}}، نوشته است.
-[[شیخ الطائفه]] [[محمد بن حسن بن علی طوسی]] در سال ۳۸۵ قمری در [[شهر]] [[طوس]] به [[دنیا]] آمد. پس از مدتی کسب [[دانش]] در سال ۴۰۸ به [[بغداد]] رفت و از محضر [[شیخ مفید]] بهره برد. در بغداد تهذیب الأحکام را در ۲۵ سالگی نگاشت<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، مقدمه، ج۱، ص۴۶.</ref>. در کتاب‌های دیگرش به تهذیب ارجاع می‌دهد و با عنوان “کتاب کبیر ما” از آن یاد می‌کند<ref>شیخ طوسی، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج۱، ص۱۳۳ و ۱۳۷ و ج۴، ص۹۱.</ref>. [[نجاشی]] تهذیب الأحکام را کتابی بزرگ توصیف می‌کند<ref>احمد بن علی نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۰۳.</ref>. پس از [[حمله]] به منطقه [[کرخ بغداد]] و به [[آتش]] کشیدن [[منزل]] شیخ طوسی و کتابخانه وی در سال ۴۴۸، شیخ طوسی به [[نجف]] رفت و [[حوزه نجف]] را بنیان نهاد و در سال ۴۶۰ قمری در نجف درگذشت و در منزلش [[دفن]] گردید<ref>شیخ محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج۱۳، ص۱۵۶.</ref>. شرح حال‌های مفصلی برای او نوشته‌اند. [[آقابزرگ تهرانی]] در مقدمه تبیان و اردوبادی در مقدمه إستبصار که در چاپ [[نجف]] آمده؛ شرح حال او را ذکر کرده‌اند؛ در مقدمه [[تحقیق]] [[غفاری]] نیز شرح حالی از شیخ ارائه شده است.
-در [[منابع اهل سنت]] از شیخ به [[نیکی]] و [[عظمت]] یادشده است. [[ذهبی]] (م ۷۴۸ق) گوید: [[ابوجعفر طوسی]] شیخ [[شیعه]] و صاحب تصنیف‌هاست. [[محمد بن حسن بن علی طوسی]] وارد [[بغداد]] شد و برابر [[مذهب]] [[شافعی]] [[فقه]] آموخت؛ سپس [[کلام]] و اصول را از [[شیخ مفید]] [[رئیس]] [[امامیه]] دریافت کرد و ملازم وی بود و [[رشد]] کرد، به [[تفسیر]] پرداخت و [[احادیث]] و نوادری در دو جلد نگاشت که همه‌اش را از استادش مفید گرفته بود<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۱۸، ص۳۳۴.</ref>. ذهبی می‌افزاید: نام وی را ابن نجار در [[تاریخ]] خود<ref>ظاهراً منظور ذیل تاریخ بغداد است که در نسخه موجود چاپی چنین مطلبی نیست.</ref> آورده که دارای تصانیف زیادی است که از جمله آنها [[تهذیب]] الأحکام است که جداً بزرگ است<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۱۸، ص۳۳۵.</ref>. ذهبی بر این [[باور]] است که وی از مذهب شافعی به [[مذهب شیعه]] با ملازمت شیخ مفید [[تغییر]] موضع داده، که درست نیست. ذهبی این مطلب را با صراحت در تاریخ الإسلام آورده است<ref>شمس الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۳۰، ص۴۹۰.</ref>؛ به همین جهت هم سبکی (۷۲۷-۷۷۱ق) نام وی را در طبقات الشافعیه آورده است و تصریح می‌کند او [[فقیه]] شیعه و مصنف آنان است و انتسابی به شافعیه داشته است<ref>ابونصر عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۲۶، ش۳۱۵.</ref>.
+شیخ طوسی در مقدمه کتاب می‌‌نویسد: «عده‌ای از مقلدان و [[عوام الناس]] با [[مشاهده]] ناسازگاری‌های ظاهری در [[احکام]] و [[معارف]] [[تشیع]]، از [[اعتقاد]] به آن باز گشته و به [[مذاهب]] دیگر روی آورده‌اند و این کتاب برای جلو‌گیری از چنین مفسده‌ای تدوین و تألیف گشته است. البته روگردانی از [[شریعت]] حقی مثل تشیع که اصول اساسی آن با [[برهان]] و [[دلائل عقلی]] معتبر تثبیت شده، نشان از پذیرش [[کورکورانه]] و بدون [[بصیرت]] است. چون در [[فروع]] همه مذاهب، اشکال و [[اختلاف]] وجود دارد و این اختلاف دلیل منطقی برای روگردانی از یک [[مذهب]] نیست».
-درباره تهذیب الأحکام اظهارنظرهای قابل توجهی وجود دارد که زیباترین آن از [[سید بحرالعلوم]] است. وی در هنگام معرفی آثار [[شیخ طوسی]]، به ویژه تهذیب الأحکام و إستبصار، درباره تهذیب الأحکام می‌گوید: کتاب تهذیب الأحکام، فقیه و [[مجتهد]] را در [[روایات]] [[احکام]] از دیگر آثار غالباً [[بی‌نیاز]] می‌کند؛ اما در این موضوع با وجود دیگر آثار، از این [[کتاب]] [[بی‌نیاز]] نخواهند بود. افزون بر اینکه کتاب [[تهذیب]] الأحکام و إستبصار شیخ مشتمل است بر مسائل [[فقهی]] و استدلالی و [[یادآوری]] می‌کند اصول، [[رجال]] و جمع بین [[اخبار]] را که با [[نقل]] و اعتبار موافق است<ref>سیدمهدی بحرالعلوم، فوائد الرجالیه، ج۳، ص۲۳۰.</ref>.
+شیخ طوسی تألیف این کتاب را در سن بیست و پنج سالگی آغاز کرد و همه مطالب و [[احادیث]] کتاب الطهاره را در [[زمان]] [[حیات]] استادش [[شیخ مفید]] به پایان برد و بقیه آن را پس از [[وفات]] استادش نوشت.
-[[علامه مجلسی]] در اول ملاذ الأخیار می‌نویسد: تهذیب الأحکام [[جامع‌ترین]] کتاب [[حدیثی]] در گردآوری مدارک [[احکام]] و گسترده‌ترین آنان برای [[ادله]] [[حلال و حرام]] است<ref>محمدباقر مجلسی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج۱، ص۴: {{عربی|و كان أجمع الكتب الحديثية لمدارك الاحكام و أشملها لأدلة الحلال و الحرام}}.</ref>. خواجویی درباره کافی و تهذیب الأحکام می‌نویسد: با داشتن یکی از این دو کتاب از دیگری بی‌نیاز نیستیم؛ زیرا کافی در [[فنون]] [[حدیث]] جامع‌تر و تهذیب الأحکام در [[احادیث]] ویژه [[احکام شرعی]] جامع‌تر است<ref>شیخ بهائی، مشرق الشمسین، ص۲۰، حاشیه خواجویی.</ref>. [[فیض کاشانی]] در آغاز کتاب وافی به معرفی تهذیب الأحکام می‌پردازد؛ البته معرفی وی همراه با نقد و توجه به برخی کمبودهای تهذیب الأحکام نیز هست. وی می‌نویسد:
+او در این کتاب برای [[اثبات]] هر یک از مسائل کتاب المقنعه به [[ادله]]، [[ظواهر]] و شواهدی [[احتجاج]] کرده و بخشی از [[اخبار]] [[نبوی]] مورد قبول [[اهل سنت]] و سپس [[احادیث ائمه]] [[هدی]] {{ع}} را ذکر کرده و موارد اختلاف و [[اتفاق]] [[علمای اسلام]] را نیز یادآور شده است. البته این روش فقط در کتاب الطهاره مورد توجه بوده و به دلیل مفصل شدن کتاب از کتاب الصلاه به بعد روش دیگری اتخاذ شده است.
-اما کتاب تهذیب الأحکام، گرچه جامع احکام و نزدیک به درج تمام آن است، جز اینکه مانند کتاب من لایحضره الفقیه خالی از اصول ([[دین]]) است و دربرگیرنده تأویلات دور و جمع غیراستوار بین اخبار است و تفریق کرده مواردی که قابل جمع است و جمع کرده اخباری را که قابل جدایی است. بسیاری از اخبار را در جای خود قرار نداده و بسیاری را در جای مناسب خود رها کرده و نیاورده است. دارای تکرار ممل و ابواب طولانی است. که عنوان‌ها بیانگر مطالبش نیست<ref>محمدمحسن فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ص۵: {{عربی|و أما التهذيب فهو و إن كان جامعا للأحكام موردا لها قريبا من التمام، إلا أنه كالفقيه في الخلو من الأصول، مع اشتماله على تأويلات بعيدة و توفيقات غير سديدة و تفريق لما ينبغي أن يجمع و جمع لما ينبغي أن يفرق و وضع لكثير من الأخبار في غير موضعها و إهمال لكثير منها في موضعها و تكررات مملة و تطويلات للأبواب، مع عنوانات قاصرة مخلّة}}.</ref>.
-اردوبادی که ابواب و [[احادیث]] [[تهذیب]] الأحکام را از نسخه دو جلدی قدیمی شمرده، می‌گوید: دارای ۳۷۳ باب و ۱۳۵۹۰ [[حدیث]] است<ref>شیخ طوسی، الإستبصار، مقدمه، ج۱، ص۲۲.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ؟؟؟.</ref>
+وی در بقیه کتاب فقط احادیث موجود در اصول چهار صدگانه را که از طریق [[روایات شیعه]] وارد شده نقل نموده و [[روایات]] را به اصل کتاب یا نویسنده‌اش استناد داده است.
+شیخ طوسی همه احادیث مربوط به مباحث [[فقهی]] و [[احکام عملی]] [[شیعه]] را که از کتاب [[طهارت]] آغاز و تا کتاب دیات پایان می‌‌پذیرد، آورده است و این [[احادیث]] به طور کاملاً مستند و دقیق تنظیم شده‌اند.
+او علاوه بر [[نقل احادیث]] هر باب و هر مسئله به شرح و تحلیل آنها نیز پرداخته است که از لحاظ روشی و مبنایی برای [[استنباط احکام]] [[شرعی]] حائز اهمیت می‌‌باشد. البته در لابلای احادیث کتاب، [[روایات]] بدون سند و یا ضعیف‌السند نیز وجود دارد که [[شیخ طوسی]] در پایان کتاب به ذکر دقیق مشیخه خود (سلسله اساتید وی در [[نقل روایت]]) پرداخته است که دقیقاً هفتاد و هشت سلسله را ذکر کرده است.
+این کتاب علاوه بر [[احکام فقهی]]، بخش عمده ای از [[روایات اخلاقی]]، [[اجتماعی]]، [[عقیدتی]] و [[تاریخی]] را نیز در بردارد که شیخ طوسی آنها را به طور بسیار ظریف در لابلای [[ابواب فقهی]] گنجانده است»<ref>[https://makarem.ir/maaref/l/0408806 پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی]</ref>
+== فهرست کتاب ==
+در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
+== دربارهٔ پدیدآورنده ==
+{{پدیدآورنده ساده
+| پدیدآورنده کتاب = شیخ طوسی
+| فضای نام = پدیدآورنده}}
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+== دریافت متن ==
+* [https://lib.eshia.ir/10590/1/0 دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت]
+* [https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=378&lang=fa دریافت متن دیجیتال و PDF کتاب از بازار کتاب قائمیه]
+* [https://ebookshia.com/books/view/4782/%D8%AA%D9%87%D8%B0%DB%8C%D8%A8+%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AD%DA%A9%D8%A7%D9%85+(%D8%AC%D9%84%D8%AF+7) دریافت متن دیجیتال و PDF کتاب از کتابخانه الکترونیکی شیعه]
+* [https://noorlib.ir/book/view/14167?viewType=pdf&volumeNumber=7 دریافت متن PDF کتاب از کتابخانه دیجیتال نور]
+* [https://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/38511/ دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه اهل بیت]
+* [http://library.alalbayt.org.lb/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=16714&shelfbrowse_itemnumber=23097#shelfbrowser دریافت متن PDF کتاب از مکتبة شیخ بهاءالدین العاملی العامة]
+[[رده:کتاب]]
+[[رده:کتاب‌های شیخ طوسی]]
+[[رده:آثار شیخ طوسی]]
+[[رده:کتاب‌های دارای چکیده]]
+[[رده:کتاب‌های فاقد فهرست]]
+[[رده:کتاب‌های دارای متن دیجیتال]]
+[[رده:کتاب‌های دارای متن PDF]]
+[[رده:آثار احادیث معصومین]]
+[[رده:آثار کتب اربعه]]