معجزه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث معجزه است. معجزه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: معجزه در لغت - معجزه در قرآن - معجزه در کلام اسلامی - معجزه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

یکی از صفات انسان کامل، توانایی در انجام «معجزه» و «کرامت» است. جرجانی معجزه را امر خارق‌ العاده‌ای دانسته است که به خیر و سعادت، دعوت می‌کند و مقرون به دعوی نبوّت است و مقصود از آن اظهار صدق کسی است که مدّعی است فرستاده خداست. تهانوی، معجزه را اسم فاعل از اعجاز و آن را چیزی دانسته که بشر عاجز است همانند آن را بیاورد.

شارح قبسات میرداماد در شرح خود آورده است که: واژه معجزه از عجز در مقابل قدرت، مأخوذ است و حقیقت اعجاز، اثبات معجزاست، سپس برای اظهار آن، استعاره آورده شده، سپس در چیزی که سبب عجز است، استعمال شده است. «تاء» در لفظ «معجزة» برای نقل از وصفیت به اسمیّت است، چنانکه در حقیقة و برخی گفته‌اند «تاء» برای مبالغه است، چنانکه در علامة؛ سپس تفسیر شده است به اینکه معجزه امر خارق‌العاده‌ای است که مقرون به تحدّی قولی یا حکمی است. و امر خارق‌العاده گفته شده تا فعلی چون جوشش آب از بین انگشتان را و عدم فعل مثل عدم احراق آتش را شامل شود.

متکلمان شیعه پس از بیان صفاتی که باید مدعی نبوت داشته باشد، ظهور معجزه به دست نبی را راه شناخت صدق او دانسته و گفته‌اند: معجزه، ثبوت چیزی است که عادی نیست یا نفی چیزی است که عادی است همراه با خرق عادت و مطابقت با ادعا. و ثبوت و نفی در اعجاز، یکسان است؛ زیرا فرقی بین قلب عصا به مار، و بین منع قادر، از برداشتن کوچک‌ترین اشیاء نیست و خرق عادت را شرط کردیم؛ زیرا کار عادی یا نفی آن، بر صدق دلالت نمی‌کند و گفتیم باید با ادعا مطابقت داشته باشد؛ زیرا کسی که ادعای نبوت می‌کند و معجزه خود را به خوب کردن کور اسناد می‌دهد؛ ولی نه تنها کور را بینا نکند بلکه او را کر هم بکند، در دعوی خود صادق نیست .

مفهوم‌شناسی

معجزه از ریشه «عجز» است که به معنی ناتوان‌شدن از انجام کاری می‌باشد معجزه به کاری گفته می‌شود که دیگران از انجام آن عاجزند. در اصطلاح، امر خارق عادتی است که در مقام اثبات نبوت رخ می‌دهد و همراه با تحدی و معارضه‌ طلبی است؛ بدون اینکه معارضی داشته باشد. از دیدگاه امامیه، گاهی امام معصوم(ع) نیز برای اثبات امامت خود، معجزه نشان می‌دهد. امام‌ خمینی نیز، معجزه را امری می‌داند که با اراده خداوند از شخص مدعی نبوت ظاهر شده است تا نشانه‌ای بر صدق ادعای او باشد. معجزه با مفاهیمی مانند کرامت، سحر و ارهاص مرتبط است..

پیشینه

معجزه، پیشینه‌ای به قدمت ادیان الهی دارد و انبیای الهی(ع)، غالباً برای اثبات ادعای خود به معجزه تمسک می‌جستند ﴿وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى قَالَ هِيَ عَصَايَ أَتَوَكَّأُ عَلَيْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِي وَلِيَ فِيهَا مَآرِبُ أُخْرَى قَالَ أَلْقِهَا يَا مُوسَى فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعَى قَالَ خُذْهَا وَلا تَخَفْ سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا الأُولَى وَاضْمُمْ يَدَكَ إِلَى جَنَاحِكَ تَخْرُجْ بَيْضَاء مِنْ غَيْرِ سُوءٍ آيَةً أُخْرَى﴾، ﴿إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾، ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾ بشر نیز از گذشته دور در هنگام بیماری، جنگ و نجات از مرگ، به دنبال معجزه (به معنای اعم آن) بوده است تا از این امور رهایی یابد. ادیان و مذاهب الهی از معجزهسخن گفته‌اند و آن را نشانه رسالت آسمانی به منزله دلیل استواری که خداوند به پیامبران خود می‌دهد، می‌دانستند چنان‌که در مسیحیت معجزه به حوادثی گفته می‌شود که با مداخله عامل ربوبی، در روند طبیعی امور به صورت خارق عادت بر خلاف نظم طبیعی محقق می‌شود. در ادیان الهی نیز هر یک از انبیا(ع) به فراخور زمان خود معجزاتی آورده‌اند. در دین زرتشت، یهود و مسیحیت معجزاتی از انبیا(ع) گزارش شده است.

قرآن کریم به معجزه انبیا(ع) اشاره کرده است؛ مانند زنده‌کردن مردگان، شفادادن بیماران توسط حضرت عیسی(ع)،﴿وَرَسُولًا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ تبدیل‌ شدن عصای موسی(ع) به مار﴿وَأَلْقِ مَا فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا كَيْدُ سَاحِرٍ وَلَا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتَى﴾ و شکافته‌ شدن رود نیل ﴿فَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ﴾.

در روایات نیز به بعضی از معجزات انبیا(ع) اشاره شده است؛ مانند معجزه پیامبر اسلام(ص) در صدازدن درخت و اجابت آنکه برای اثبات نبوت ایشان درخواست شده بود. نخستین آثار در موضوع اعجاز در اواخر قرن سوم شکل گرفت که سرانجام به تدوین کتاب‌های مستقلی چون اعجاز القرآن باقلانی انجامید.

این بحث در آثار مفسران اسلامی و متکلمان گسترش یافت و اندیشمندانی چون محسن نیشابوری، محمد بن‌ زید واسطی و شیخ مفید دربارهٔ اعجاز قرآن کتاب‌هایی نگاشتند و در آنها مباحثی چون انواع اعجاز قرآن را بحث کردند.

امام‌ خمینی افزون بر مفهوم‌شناسی معجزه و اثبات‌پذیری آن، دلالت معجزه بر خداوند و صدق پیامبر(ص) را نیز تحلیل و بررسی کرده است. ایشان در بیان وجه اعجاز قرآن، راه جدیدی پیش می‌گیرد..

حقیقت و اقسام معجزه

به اعتقاد برخی حکما، معجزه و کرامت ناشی از قوت نفس و کم‌شدن مشغولیت‌های حس ظاهر است که نفس می‌تواند با علم و عمل و ریاضت‌های نفسانی قدرت یابد و با اراده خود موجوداتی را خلق یا هلاک سازد یا بر امور غیبی اطلاع پیدا کند

امام‌ خمینی با گواه‌ گرفتن سخن برخی حکما چون ابن‌ سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا، معجزه را مبتنی بر سه امر می‌داند:

1. خاصیتی که در نفس پدید می‌آید که اجسام نزد آن خاضع می‌گردند و نفس می‌تواند صورت و حقیقت آنها را تغییر دهد.
2. قوه نظری نفس که به واسطه آن، نفس صفا و نزاهتی پیدا می‌کند که می‌تواند فیض و علوم عقلی را از مبادی عالیه دریافت کند.
3. قوه متخیله شخص قدرت می‌یابد و می‌تواند به عالم غیب و عالم مثال در بیداری، متصل شود و از آن اطلاع یابد.

به اعتقاد ایشان، اگرچه حقیقت معجزه بر این سه امر است، اما حقیقت و ماهیت اصلی معجزه، از قدرت مطلق الهی بهره می‌برد و قدرت خداوند را آشکار می‌سازد و با اذن الهی تحقق می‌یابد تا بدین وسیله، ارتباط با وحی و رسالت پیامبر(ص) از ناحیه خداوند اثبات شود.

برخی متکلمان همچون اشاعره از آنجاکه اصل علیت و تأثیر میان اشیا را منکر بودند، در تبیین حقیقت معجزه و توجیه وقوع امر خارق عادت درماندند. امام‌ خمینی همانند برخی حکما، معجزه را به قولی و فعلی تقسیم می‌کند؛ اعجاز قولی، مانند قرآن است که حقایقی فوق توانایی بشری دارد و اعجاز فعلی، مانند شق‌القمر است که عملی خارج از تواناییبشر است.

فلاسفه اسلامی معجزه فعلی را واقعیتی می‌دانند که هیچ‌گاه خارج از نظام علت و معلول نبوده است. معجزه اگرچه امری بیرون از جریان عادی و طبیعی شمرده می‌شود، اما جزو نظام عالم است و تحت شمول و حاکمیت قانون‌مند عالم می‌باشد. عرفا نیز دراین‌باره با تکیه بر نظریه تجلی و با توجه به مقدماتی چون اقتضای اسم الهی برای ظهور، تنازع اسما و حکومت اسم اعظم وقوع معجزات را تبیین کرده‌اند.

امام‌ خمینی نیز معجزات را خلاف قانون علیت نمی‌داند و معتقد است معجزات و کرامات و اطلاع بر غیب که در نظر مادیون امری غیر ممکن است، در پیشرفت‌های علمی جهان امروز، از امور ممکن و بدیهی به‌شمار می‌رود؛ چنان‌که در علم امروز با هیپنوتیزم (خواب مغناطیسی) بعضی از آثار غیر طبیعی آنها، مانند غیب‌گویی، اثبات شده است و چه بسا ممکن است اموری که در جهان امروز خارق عادت به حساب می‌آید، در آینده به حقیقت‌شان پی برده شود..

فرق معجزه با اِرهاص، کرامت و سحر

تفاوت با کرامت

اهل معرفت، معجزات را مختصّ به انبیاء (ع) می‌دانند و کرامت را که شبیه به معجزه انبیاء، می‌دانند، مختص به اولیاء و فرق بین معجزه و کرامت را در این می‌دانند که نبیّ آن را دلیل و برهان بر صحّت ادعای خود در رسالت قرار می‌دهد و هر زمان به آن حاجت باشد، می‌آورد و به آن تحدّی می‌کند و اظهار آن بر او واجب است، و اما ولیّ، گاهی کرامت بر دست او جاری می‌شود در حالی که خود او قصد ندارد، و گاهی هم با آنکه می‌خواهد بر دست او جاری شود، قدرت ندارد، و نیز آوردن کرامت و اظهار آن بر او واجب نیست.

انبیاء و اولیاء تا ضرورت اقتضا نکند، به اظهار معجزه و کرامت که منشأ ربوبی دارد، روی نمی‌آورند؛ بلکه به‌جای آن، عبودیت و بندگی خود را آشکار می‌کنند. نیز در سخنان آنان بیشتر تقدیس به چشم می‌خورد تا تشبیه؛ لذا در سخنان آنان از شطح و طامات اثری نیست؛ چراکه به باور امام خمینی، حفظ مقام عبودیت و ادب در حضرت ربوبیت، اقتضا می‌کند که سالک طریق شریعت، از انانیت و عبودیت نفس به کلی بپرهیزد و بیشتر به تقدیس و تنزیه که از خطرات دورتر است، بپردازد و از تشبیه بپرهیزد؛ لذا در لسان اولیاء تقدیس و تنزیه، بیشتر متداول است تا تشبیه. أئمه (ع) در مقام تقدیس و تنزیه به صراحت از آن سخن می‌گفتند؛ ولی در مقام تشبیه، در کلمات کمّل، از اصحاب وحی و تنزیل، تصریح به آن کم دیده می‌شود؛ بلکه سخن به رمز می‌گفتند و از تصریح، پرهیز می‌کردند. به نظر حضرت امام شطحیّاتی که از بعض اصحاب مکاشفه و سلوک و ارباب ریاضت، سرزده است، بیانگر نقصان سلوکشان و بقای انانیّت در سرّشان یا سرّ سرشان است و نفس آنان به فرعونیّت بر آنان جلوه کرده است.

اما سالکان طریق شریعت، انانیّت و عبودیّت نفس خود را به کلی دور می‌افکندند، طهارت نفس را وجهه همت خود قرار می‌دادند و توجّهی به اظهار قدرت و سلطه نمی‌کردند و در عالی‌ترین مرتبه توحید و تقدیس بودند و کثرت، حجاب وحدت و توحید و توحید و وحدت، حجاب کثرت نبود و این نبود جز به علت قوّت سلوک و طهارت نفوس و عدم ظهورشان به ربوبیّت که شأن ربّ مطلق است، با آنکه هیولای عالم امکان در تسخیر و اختیار ولی بود و می‌توانست به اذن الهی هرگونه بخواهد در آن تصرف کند. در منظومه فکری و اجتماعی امام سر اینکه انبیای مرسلین و اولیای راشدین (ع)، از اظهار معجزات و کراماتی که ریشه‌های آنها اظهار ربوبیّت و قدرت و سلطنت و ولایت در عوالم عالی و سافل بود، امتناع می‌کردند، مگر در مواردی که مصلحت اظهار آن را اقتضا می‌کرد و در همان موارد اندک هم به نماز و توجّه به درگاه ربّ‌الارباب می‌پرداختند و اظهار ذلّت و مسکنت و عبودیت می‌کردند.

و امّا اصحاب طلسمات و نیرنگ‌ها، و ارباب سحر و شعبده و ریاضت‌هایی که ریشه‌های آنها اتصال به عالم جنّ و شیاطین است، که همان ملکوت سفلایی است که ظلّ ظلمانی عالم ملک است و در مقابل ظلّ نورانی آن، که ملکوت علیا، و عالم ملائکه است، قرار دارد، همواره در مقام اظهار قدرت و ابراز تصرّفشان می‌بینی؛ زیرا عشق فراوان به انانیّت خود و شوق زیاد به حیثیّت نفوس‌شان دارند. آنان در حقیقت بندگان بت‌های نفس خویش هستند و از پروردگار عالم، غافل‌اند و جهنّم محیط بر کافران است.

تفاوت با اِرهاص و سحر

«ارهاص» به معنای کارهای خارق عادتی است که پیامبران پیش از بعثت انجام می‌دادند تا مردم با مشاهده آنها، آماده شنیدن دعوت ایشان شوند. اندیشمندان حقیقت معجزه را با سحر و شعبده متفاوت می‌دانند؛ زیرا معجزه از یک واقعیت و غرض الهی سرچشمه می‌گیرد؛ اما سحر و شعبده، اغراض دنیوی دارد و نوعی تصرف در حواس انسان است؛ به گونه‌ای که حواس انسان چیزی را می‌بیند یا می‌شنود که حقیقت ندارد.

امام‌ خمینی در بیان تفاوت معجزه با سحر و شعبده می‌گوید معجزه بدون آلات طبیعی صورت می‌گیرد، اما غیر معجزه، به آلات طبیعی نیاز دارد. از سوی دیگر، معجزات و کرامات با هدف بسط ربوبیت حق، صورت می‌گرفته، نه با قصد اظهار قدرت شخصی. از این‌رو قصد انبیا(ع) در انجام معجزات، ظاهرساختن ربوبیت حق در مظهر کامل و توجه‌دادن مردم به خداوند بوده است. افزون بر آنکه معجزات تأثیر خارجی داشته، انبیا(ع) به اذن خداوند، قدرت دارند موجوداتی را تحقق ببخشند یا هلاک کنند، ایشان معجزه را دلیل صدق مدعی مقام نبوت می‌داند که بشر را به طرف هدایت دعوت می‌کند که بدون اذن الهی محقق نمی‌شود؛ بر خلاف جادو، سحر و شعبده که مردم را گمراه می‌کنند، و یاد دادن و یاد گرفتن، همچنین کار و کسب با آنها حرام است..

شرایط معجزه

امام‌ خمینی و دیگر اندیشمندان مسلمان، برای معجزه شرایطی ذکر کرده‌اند؛ از آن جمله

1. معجزه امری خارق عادت است که دیگران قادر به انجام آن نیستند.
2. وقوع معجزه به دست پیامبر(ع) و به دنبال ادعای نبوّت رخ می‌دهد. این امر مانند زنده‌شدن مرده از جانب خداوند یا به امر اوست.
3. معجزه همراه با تحدّی و مبارزه‌طلبی است؛ تحدی‌ای که از معارضه سالم بماند و کسی نتواند مثل آن بیاورد.
4. معجزه قابل تعلیم و تعلّم نیست.
5. معجزه لزوماً با ادعای نبوت منطبق و همراه است و آن را تکذیب نمی‌کند.
6. معجزه پیش از ادعای نبوت واقع نمی‌شود..

دلالت معجزه

بیشتر اندیشمندان، معجزه را دلیل نبوت انبیا(ع) می‌دانند؛ زیرا ادعای رسالت از ناحیه خداوند امری است که حس و تجربه نمی‌توانند آن را اثبات کنند؛ از این‌رو لازم است امری خارق عادت این امر را تصدیق کند.

امام‌ خمینی دلالت معجزه را گسترده‌تر از این می‌داند و معتقد است در مواردی اظهار معجزات پیامبران، برای بسط ربوبیت حق‌تعالی و اظهار آن در مظهر انسان کامل است. به اعتقاد ایشان، از آنجا که در معجزه نوعی اظهار ربوبیت وجود دارد، انبیای الهی(ع) جز در مواردی که مصلحت اقتضا کند، از اظهار معجزات امتناع می‌کردند. امام‌ خمینی دلالت معجزه را دارای مراتبی می‌داند و معتقد است معجزات فعلی، تنها برای عوام مردم و انسان‌های ظاهربین است؛ اما برای عقلا و حکما، اتقان و استواری معجزات قولی، مانند احکام و قوانین قرآن، بهترین دلیل است. ایشان مانند دیگر اندیشمندان، اثبات معجزه فعلی را از طریق مشاهدات حسی و روایات متواتر می‌داند؛ اما معجزه قولی به اعتقاد ایشان با دلیل عقلی قابل اثبات است..

اعجاز قرآن

مقالهٔ اصلی: اعجاز قرآن

قرآن کریم خود را معجزه‌ای معرفی کرده است که همه جن و انس از آوردن مثل آن عاجز هستند﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾ و معجزه بودن خود را برای تمام بشر در تمام دوره‌ها اعلان کرده است. ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾

مسئله اعجاز در قرآن، از آغاز با عنوان یک واقعیت مسلم در میان علمای مسلمان، مطرح شده است. اندیشمندان از دیرزمان دربارهٔ اعجاز قرآن بحث کرده‌اند. ابوعبیدة قاسم‌ بن‌ سلام در قرن سوم و محمد بن‌ زید واسطی در قرن چهارم را می‌توان از نخستین کسانی دانست که در این زمینه کتابی تألیف کرده‌اند. بیشتر محققان علوم قرآنی معتقدند اعجاز قرآن در همه ابعاد آن است؛ مانند فصاحت و بلاغت، بیان حکمت، مسائل اجتماعی و سیاسی، پیشگویی، نبودن اختلاف، تحریف پیدانکردن قرآن و جامعیت قرآن.

امام‌ خمینی نیز قرآن را بزرگ‌ترین معجزه پیامبر اسلام(ص) می‌داند. در عصر نزول قرآن، مردم شبه‌جزیره عربستان بسیار بدوی و عقب‌افتاده بودند؛ در حالی‌که در قرآن، حقایق و معارفی وجود دارد که در جهان آن روز نبوده است؛ برای مثال مسائل عمیق عرفانی‌ای در آن مطرح شده است که در یونان و آثار فلاسفه آن، سابقه نداشته است؛ حتی فلاسفه اسلامی که در مهد قرآن کریم رشد کرده و از آن استفاده‌ها نموده‌اند، آیاتی از قرآن کریم را که به‌صراحت، زنده‌ بودن همه موجودات جهان را بیان کرده، تأویل کرده‌اند؛ در عین حال این مسئله در عرفان به‌خوبی تبیین شده است. به اعتقاد امام‌ خمینی، مسائل عرفانی به آن صورت که در قرآن کریم هست، در کتاب‌های دیگر نیست

امام‌ خمینی در بیان وجه اعجاز قرآن، راه خاصی ارائه می‌کند که نسبت به دیگر متکلمان و مفسران، از شمول بیشتری برخوردار است. ایشان در عین حال که اعجاز بلاغی، حسن ترکیب و غایت فصاحت قرآن را قبول دارد، بر این باور است که جهت برتر اعجاز قرآن، در معارف بلند و دقایق توحیدی آن است که عقول اهل معرفت در آن حیران می‌ماند. به اعتقاد ایشان، تحول معنوی و عرفانی که با قرآن در جهان ایجاد شده است، از همه مسائل دیگر برتر و بالاتر است. ایشان همانند دیگر اندیشمندان، معتقد است از موارد اعجاز قرآن که دربرگیرنده معارف حقایق الهی است، این است که آورنده قرآن کریم، انسانی مکتب‌نرفته بوده، در محیطی رشد یافته است که هیچ سخنی از این معارف بلند عرفانی و فلسفی نبوده است. به باور ایشان، جامعیت قرآن نیز که شامل همه حقایق و لطایف است، از معجزات قرآن شمرده می‌شود؛ زیرا قرآن روشنگر و تبیان هر چیزی است ﴿وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾ و شامل همه دستورها و احکامی است که بشر برای سعادت و کمال خود به آنها نیاز دارد..

جستارهای وابسته

• خرق عادت
• اثر اعجاز
• ارائه معجزه
• ارزش اعجاز
• ارکان معجزه
• ارهاص
• اصحاب معاجز
• اظهار معجزه
• امتناع معجزه
• امکان صدور معجزه از کاذب
• امکان معجزه
• آثار تکذیب معجزه
• آورندگان معجزه
• آیات معجزه
• برهان بودن معجزه
• تعریف معجزه
• تکذیب معجزه
• تنوع اعجاز
• توالی معجزه
• حسن اظهار معجزه
• خالق معجزه
• درجه اعجاز
• راز معجزه
• رد معجزه اقتراحى
• زمینه قبول معجزه
• سحر
• سنت الهی
• شرایط معجزه
• شروط معجزه
• شعبده
• صدق صاحب معجزه
• ضرورت اعجاز
• عوامل محرومیت از معجزه
• فلسفه رد معجزه اقتراحى
• فلسفه معجزه
• قانون سنخیت
• قانون علیت
• قدرت بر اعجاز
• قول مدعی معجزه
• کرامت
• کهانت
• مدعی معجزه
• معجزه ابتدایی
• معجزه اقتراحی
• معجزه اقتراحى
• معجزه انبیا
• معجزه اوصیاء
• معجزه باقیه
• معجزه جسمانی
• معجزه حسی
• معجزه ختمیه
• معجزه خواهی
• معجزه ظاهر بالعین
• معجزه عقلی
• معجزه غیر انبیا
• معجزه غیر انبیا
• معجزه فعلی
• معجزه قولی
• معجزه مشهور
• معجزه معنوی
• معجزه منقول
• معجزه منقول
• مکذبان معجزه
• منشأ معجزه
• ویژگی معجزه
• هماهنگى مکذبان معجزه

منابع

1. محسنی، احمد علی، مقاله «معجزه»، دانشنامه امام خمینی ج۹
2. روحانی‌نژاد، حسین، مقاله «ولایت‌شناسی»، منظومه فکری امام خمینی