موعظه در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۰:۴۹

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث موعظه است. "موعظه" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

موعظه در قرآن - موعظه در حدیث - موعظه در نهج البلاغه - موعظه در کلام اسلامی - موعظه در فلسفه اسلامی - موعظه در عرفان اسلامی - موعظه در معارف دعا و زیارات - موعظه در معارف و سیره سجادی - موعظه در معارف و سیره حسینی

مقدمه

نصیحت یا موعظه به‌معنای منع همراه با بیم‌دادن و نیز یادآوری انسان نسبت به خوبی‌هاست که موجب پدیداری رقت در قلب انسان می‌شود. نتیجه نصیحت، بازداری انسان از عمل بد و ترغیب او نسبت به انجام عمل خوب است. امام (ع) نصیحت را موجب زنده ماندن دل^[۱] و صیقل جان و جلای قلب آدمی می‌داند که نتیجه آن، بیداری آدمی است^[۲].
از آن‌جا که نفس آدمی همواره در جهت غفلت و میل به شهوات نفسانی در حرکت است، از منظر امام، نصیحت سودمند آدمی را بیدار می‌کند و از اسارت غفلت حرکت است، از منظر امام، نصیحت سودمند آدمی را بیدار می‌کند و از اسارت غفلت بازمی‌دارد. از منظر امام، نصیحت و موعظه، نیازی دائمی و همیشگی است. امام (ع) در نهج البلاغه سیزده بار از واژه‌های وعظ و موعظه استفاده کرده است. امام (ع) در تبیین حرکت پیامبر اکرم با اشاره به شرایط دوران جاهلیت روش پیامبر را روش موعظه و نصیحت برمی‌شمرد^[۳] و روش خود را نیز همین‌گونه تبیین می‌کند. ایشان می‌فرماید: ای مردم، من همان‌گونه که پیامبران امت‌های خویش را پند می‌دادند، شمایان را پند دادم و حقایق را از همه سو به گوشتان رساندم و آنچه را جانشینان پیامبران به بازماندگانشان گفتند، به شما گفتم^[۴]. امام (ع) در فرازهایی چند مردمان را به گوش جان سپردن به نصایح قرآنی فرامی‌خواند و آنان را از سرسختی در برابر نصیحت‌های قرآنی پرهیز می‌دهد^[۵]^[۶].

شرایط موعظه

واعظ یکی از ارکان موعظه است. واعظ، خود باید در کردار، عامل به گفتار باشد. در این‌صورت موعظه اثرگذار خواهد بود. از این‌رو امام در کلامی فرمود: ای مردم! از شعله چراغ آن اندرزدهنده‌ای که خود به آنچه می‌گوید عمل می‌کند، فروغ گیرد و از آن چشمه‌ای آب برگیرید که آبش صاف و گواراست نه تیره‌گون و گل آلود^[۷]^[۸].
وعظ نیز شرایطی دارد که می‌توان به کمک آن بر مخاطب تأثیر گذاشت. امام (ع) شرایط نصیحت را این‌گونه بیان می‌کند: نخست، شیوایی کلام به گونه‌ای که به دور از حشو و زوائد باشد و مخاطب را خسته نکند؛ دوم، فهم مطلب آسان باشد و برای مخاطب مشکل آفرین نباشد؛ سوم، اختصار نیکو داشته باشد، یعنی مطابق با مفهوم کلام صادر شود. البته مفید واقع شدن و دو شرط پیشین زمانی مؤثر است که شنونده آماده شنیدن و پذیرش باشد. امام شرط اصلی پذیرش نصیحت را صفای دل و خشوع قلب در برابر حقایق می‌داند^[۹]. از این‌رو تا شرایط پذیرش نصیحت در مخاطب ایجاد نشده باشد، نصیحت در او اثری نخواهد گذاشت. هر کس که خود، خویشتن را از زشتی‌ها باز ندارد و اندرز ندهد، برای او بازدارنده و اندرز دهنده‌ای نخواهد بود^[۱۰]^[۱۱].
در منظر امام برای انسانی که خود را آماده و پذیرای نصیحت کرده باشد، نصیحت‌های زیادی در عالم وجود دارد. گویا عالم پنددهنده‌ای مشفق برای چنین کسی است. از این‌رو دنیا را برای چنین کسی خانه موعظه و نصیحت بیان می‌کند^[۱۲]، گویا از هر چیز پند و نصیحتی برای فرد پندپذیر وجود دارد. در کلامی دیگر می‌فرماید: چه مثل‌های نیکو و چه پندهای رسا، اگر بر دل‌های پاک نشیند و در گوش‌های شنوا جای گیرد و افکار مصمم را بیابد و اندیشه‌های بلند آن‌را فراگیرند^[۱۳]^[۱۴].

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

دانشنامه نهج البلاغه ج۲

پانویس

↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 837.
↑ نهج البلاغه، خطبه ۹۴
↑ «أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي قَدْ بَثَثْتُ لَكُمُ الْمَوَاعِظَ الَّتِي وَعَظَ [بِهَا الْأَنْبِيَاءُ] الْأَنْبِيَاءُ بِهَا أُمَمَهُمْ وَ أَدَّيْتُ إِلَيْكُمْ مَا أَدَّتِ الْأَوْصِيَاءُ إِلَى مَنْ بَعْدَهُمْ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۱
↑ نهج البلاغه، خطبه‌های ۱۷۵ و ۱۸۹
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 837.
↑ «‏أَيُّهَا النَّاسُ اسْتَصْبِحُوا مِنْ شُعْلَةِ مِصْبَاحٍ وَاعِظٍ مُتَّعِظٍ وَ امْتَاحُوا مِنْ صَفْوِ عَيْنٍ قَدْ رُوِّقَتْ مِنَ الْكَدَرِ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۴
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 838.
↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱
↑ نهج البلاغه، خطبه ۸۹
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 838.
↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۲۶
↑ «فَيَا لَهَا أَمْثَالًا صَائِبَةً وَ مَوَاعِظَ شَافِيَةً لَوْ صَادَفَتْ قُلُوباً زَاكِيَةً وَ أَسْمَاعاً وَاعِيَةً وَ آرَاءً عَازِمَةً وَ أَلْبَاباً حَازِمَةً»؛ نهج البلاغه، خطبه ۸۲
↑ دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 838.

[1] نهج البلاغه، نامه ۳۱

[2] دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 837.

[3] نهج البلاغه، خطبه ۹۴

[4] «أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي قَدْ بَثَثْتُ لَكُمُ الْمَوَاعِظَ الَّتِي وَعَظَ [بِهَا الْأَنْبِيَاءُ] الْأَنْبِيَاءُ بِهَا أُمَمَهُمْ وَ أَدَّيْتُ إِلَيْكُمْ مَا أَدَّتِ الْأَوْصِيَاءُ إِلَى مَنْ بَعْدَهُمْ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۸۱

[5] نهج البلاغه، خطبه‌های ۱۷۵ و ۱۸۹

[6] دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 837.

[7] «‏أَيُّهَا النَّاسُ اسْتَصْبِحُوا مِنْ شُعْلَةِ مِصْبَاحٍ وَاعِظٍ مُتَّعِظٍ وَ امْتَاحُوا مِنْ صَفْوِ عَيْنٍ قَدْ رُوِّقَتْ مِنَ الْكَدَرِ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۴

[8] دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 838.

[9] نهج البلاغه، نامه ۳۱

[10] نهج البلاغه، خطبه ۸۹

[11] دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 838.

[12] نهج البلاغه، حکمت ۱۲۶

[13] «فَيَا لَهَا أَمْثَالًا صَائِبَةً وَ مَوَاعِظَ شَافِيَةً لَوْ صَادَفَتْ قُلُوباً زَاكِيَةً وَ أَسْمَاعاً وَاعِيَةً وَ آرَاءً عَازِمَةً وَ أَلْبَاباً حَازِمَةً»؛ نهج البلاغه، خطبه ۸۲

[14] دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 838.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{امامت}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
+<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[موعظه]]''' است. "'''[[موعظه]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[موعظه]]''' است. "'''[[موعظه]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[موعظه در قرآن]] - [[موعظه در حدیث]] - [[موعظه در نهج البلاغه]] - [[موعظه در کلام اسلامی]] - [[موعظه در فلسفه اسلامی]] - [[موعظه در عرفان اسلامی]] - [[موعظه در معارف دعا و زیارات]] - [[موعظه در معارف و سیره سجادی]] - [[موعظه در معارف و سیره حسینی]]</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[موعظه در قرآن]] - [[موعظه در حدیث]] - [[موعظه در نهج البلاغه]] - [[موعظه در کلام اسلامی]] - [[موعظه در فلسفه اسلامی]] - [[موعظه در عرفان اسلامی]] - [[موعظه در معارف دعا و زیارات]] - [[موعظه در معارف و سیره سجادی]] - [[موعظه در معارف و سیره حسینی]]</div>
 <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">