سلیم بن قیس هلالی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات راوی

| عنوان            =([[سلیم بن قیس هلالی]])

==مقدمه==

==[[سلیم]]؛ از [[یاران]] [[ائمه]]{{عم}}==

==[[سلیم]] از نظر مرحوم [[کشی]]==

#مرحوم [[شوشتری]] می‌نویسد: در خبر [[کشی]] [[تحریفات]] سندی و متنی هست و از نظر ما نام [[راوی]]، [[اسحاق بن ابراهیم بن عمر یمانی]] نیست و [[ابراهیم بن عمر یمانی]] است<ref>قاموس الرجال، شوشتری، ج۵، ص۲۳۹.</ref>.

#[[مرحوم خویی]] نیز می‌نویسد: آنچه در دو [[روایت]] [[نقل]] شده از [[کشی]]، به دست می‌آید، این است که [[سلسله]] [[روایت]] [[اسحاق بن ابراهیم بن عمر یمانی]]، از [[ابن اذینة]]، از [[ابان بن ابی عیاش]]، از [[سلیم بن قیس]] است و این دو [[روایت]] [[ضعیف]] هستند و دست کم درباره [[حسین بن علی بن کیسان]]، در این دو [[روایت]] [[تحریف]] صورت گرفته و [[راوی]] از [[ابن اذینه ابراهیم بن عمر یمانی]] [[نقل]] کرده است و نه از پسرش، [[اسحاق]]، و [[اسحاق بن إبراهیم]] اصلاً زنده نبوده و مطمئناً [[تحریف]] از نساخ بوده است و صحیح آن چنین است: [[حسن بن علی بن کیسان]] از [[ابی اسحاق ابراهیم بن عمر یمانی]] از [[ابن اذینة]]. در هر صورت، طریق شیخ به [[کتاب سلیم بن قیس]] در این دو [[سند ضعیف]] است، به ویژه درباره [[محمد بن علی الصیرفی]] (أبی سمینة)<ref>معجم رجال الحدیث، خویی، ج۸، ص۲۲۰ - ۲۲۷. شیخ طوسی نیز به این مطلب اشاره کرده است و می‌نویسد: سلیم بن قیس هلالی ضعیف است لاأقل از جهت محمد بن علی صیرفی أبی سمینة. (الفهرست، ص۳۱۰). میرزا حسین نوری در این باره می‌نویسد: سلیم بن قیس هلالی در کتاب الفهرست، ضعیف معرفی شده است و من می‌گویم: کتابش از اصول معروف است. (خاتمة المستدرک، ج۶، ص۱۵۸ - ۱۵۹)</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[سلیم بن قیس هلالی (مقاله)|مقاله «سلیم بن قیس هلالی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۷۷-۳۷۸.</ref>

==آیا فردی به نام [[سلیم]] وجود داشته است یا نه؟==

===[[شبهه]] اول===

#خود [[ابن غضائری]] می‌نویسد: من درباره [[سلیم]] مطالبی را در غیر کتابش و روایتی که [[ابان بن ابی عیاش]] از وی [[نقل]] کرده است، یافته‌ام، البته [[ابن عقده]] در کتاب [[رجال]] [[امیر]] المؤمنینش احادیثی از وی [[نقل]] کرده است<ref>رجال ابن الغضائری، ج۱، ص۶۳.</ref>.

#[[علامه حلی]] پس از [[نقل]] قول [[علما]] درباره [[سلیم]]، می‌نویسد: از نظر من باید به [[عادل]] بودن [[سلیم]] [[حکم]] کرد<ref>خلاصه الاقوال، ص۸۳.</ref>.

#[[آیت الله خویی]] می‌نویسد: [[سلیم بن قیس]]، ثقه، [[جلیل]] القدر و [[عظیم]] الشأن است و در این باره [[شهادت]] مرحوم [[برقی]] به اینکه وی از برگزیدگان [[اصحاب امام علی]]{{ع}} بوده، کافی است و مؤید سخنان [[نعمانی]] در [[شأن]] [[کتاب سلیم]] است و [[مرحوم علامه]] از وی در قسم اول، یاد و به عدالتش [[حکم]] کرده است<ref>معجم رجال الحدیث، خویی، ج۸، ص۲۲۰ -۲۲۷</ref>.

#تنها به این [[دلیل]] که چون در کتب [[تاریخی]] و رجالی از او نام برده شده، پس چنین کسی وجود نداشته است؛ همانطور که بیان شد، [[روایات]] [[سلیم]] را فقط ابان [[نقل]] نکرده که بگوییم [[سلیم]] را فقط ابان [[نقل]] نکرده که بگوییم [[سلیم]] ساخته [[ذهن]] ابان بوده است. برای بررسی شرح حال و [[روایات]] [[سلیم]] می‌توان به کتب مختلف [[تاریخی]] و [[تفسیری]] و رجالی و... [[رجوع]] کرد<ref>ر ک: المقنعة، شیخ مفید، ص۲۷۷، الجامع للشرایع، یحیی بن سعید حلی مقدمة، ص۷؛ أجوبة المسائل المهنائیة، علامه حلی، ص۱۲۴؛ مختلف الشیعة، علامه حلی، ج۳، ص۳۲۸؛ منتهی المطلب (ط. ج)، علامه حلی، ج۸، ص۵۶۲؛ رسائل شهید ثانی (ط.ج)، الشهید الثانی، ج۲، ص۹۹۲– ۹۹۳؛ مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، السید احمد بن زین العابدین العلوی العاملی، ج۲، ص۱۰۵؛ روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی (الأول)، ج۲، ص۹۲؛ ذخیرة المعاد (ط.ق)، محقق سبزواری، ج۱، ص۴۸۷؛ الوافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۲۰۳؛ فوائد الطوسیة، حر عاملی، ص۲۴۳؛ هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة{{عم}}، حرعاملی، ج۸، ص۵۴۹؛ الرسائل الفقهیة، خاجوئی، ج۱، ص۴۷۱؛ الحدائق الناضرة، محقق بحرانی، ج۱۲، ۳۸۶ - ۳۸۷؛ کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء (ط. ج)، شیخ جعفر کاشف الغطاء، ج۱، ص۳۸۶؛ النور الساطع فی الفقه النافع - شیخ علی کاشف الغطاء، ج۱، ص۵۰۸؛ جواهر الکلام شیخ جواهری، ج۱۳، ص۱۴۱؛ کتاب الخمس، شیخ انصاری، ص۲۹۲؛ الرسائل الأحمدیة شیخ أحمد آل طعان البحرانی القطیفی، ج۱، ص۲۲۱؛ بصائر الدرجات، محمد بن الحسن بن فروخ (الصفار) ص۱۰۳؛ الإمامة والتبصرة علی ابن بابویه القمی ص۱۱۰؛ الکافی، کلینی، ج۱، ص۴۴؛ الاعتقادات فی دین الإمامیة، شیخ صدوق، ص۱۱۸؛ الخصال، شیخ صدوق، ص۴۱؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، شیخ صدوق، ج۱، ص۵۲؛ کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، ص۲۴۰؛ معانی الأخبار، شیخ صدوق، ص۳۹۴؛ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۱۸۹؛ کفایة الأثر، خزاز قمی، ص۴۶- ۴۸؛ تهذیب الأحکام، شیخ طوسی، ج۴، ص۱۲۶؛ مختصر بصائر الدرجات، حسن بن سلیمان حلی، ص۴۰؛ وسائل الشیعة، حر العاملی، ج۱، ص۴۵۸؛ خاتمة المستدرک، میرزا حسین نوری طبرسی، ج۱، ص۷۷؛ مقدمة التحقیق الإیضاح فضل بن شاذان الأزدیف، ص۸۵ (مقدمة المصحح)؛ الغارات، إبراهیم بن محمد ثقفی کوفی، ج۲، ص۶۸۳؛ مناقب الإمام أمیر المؤمنین{{ع}}، محمد بن سلیمان الکوفی، ج۲، ص۱۷۱؛ شرح الأخبار، قاضی نعمان مغربی، ج۱، ص۴۸۵؛ الغیبة ابن أبی زینب نعمانی، ص۷۴؛ المسترشد، محمد بن جریر الطبری (الشیعی)، ص۲۳۱؛ مائة منقبة، محمد ابن أحمد ابن علی بن الحسن القمی (ابن شاذان)، ص۱۲۴؛ الإستنصار، أبی الفتح کراجکی، ص۹- ۱۰؛ الغیبة، شیخ طوسی، ص۱۹۳؛ عیون المعجزات، حسین بن عبدالوهاب، ج۴؛ الاحتجاج، شیخ طبرسی، ج۱، ص۱۰۵- ۱۰۶؛ مناقب آل أبیطالب، ابن شهر آشوب، ج۱، ص۲۵۳؛ التحصین، سید بن طاووس، ص۶۳۰، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، سید بن طاووس، ص۱۷۴؛ الیقین، سید بن طاووس، ص۳۰۹؛ مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، علی طبرسی، ص۲۴۶؛ الصراط المستقیم، علی بن یونس العاملی النباطی البیاضی، ج۲، ص۳۷؛ عوالی اللئالی، ابن أبی جمهور احسائی، ج۳، ص۱۲۵ - ۱۲۶؛ حسن بن سلیمان حلی، ص۱۰۷؛ کتاب الأربعین، محمد طاهر القمی الشیرازی، ص۲۴۸؛ الجواهر السنیة، حر عاملی، ص۳۰۳؛ الفصول المهمة فی أصول الأئمة، حر عاملی، ج۱، ص۳۷؛ حلیة الأبرار، سید هاشم بحرانی، ص۱۵؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۲، ص۳۴۳؛ کتاب الأربعین، شیخ ماحوزی، ص۲۱۳ - ۲۱۴؛ العوالم، الإمام الحسین{{ع}}، شیخ عبدالله بحرانی، ص۱۳۵؛ خلاصة عبقات الأنوار، سید حامد نقوی، ج۴، ص۱۱۹؛ نهایة الدرایة، سید حسن صدر، ص۱۵؛ المراجعات، سید شرف الدین، ص۴۱۳؛ جامع أحادیث الشیعة، سید بروجردی، ج۱، ص۱۴ - ۱۵؛ الغدیر، علامه امینی، ج۱، ص۶۶، مستدرک سفینة البحار، شیخ علی نمازی شاهرودی، ج۹، ص۱۲۹ - ۱۳۰ تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، ج۱، ص۱۴؛ تفسیر القرآن المجید، شیخ مفید، ص۵۲۳ – ۵۲۴؛ تفسیر مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۱۷؛ تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخظم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم، سید حیدر آملی، ج۱، ص۴۴۰؛ التفسیر الصافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۱۹؛ البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، ج۱، ص۳۶؛ تفسیر نور الثقلین، شیخ حویزی، ج۱، ص۱۳۴؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، شیخ محمد بن محمدرضا القمی المشهدی، ج۲، ص۱۷۹؛ تفسیر الصراط المستقیم، سید حسین بروجردی، ج۱، ص۲۹۷؛ شواهد التنزیل لقواعدالتفضیل، حاکم حسکانی، ج۱، ص۴۸؛ تفسیر الآلوسی، آلوسی، ج۳، ص۱۲۴؛ معالم الدین و ملاذ المجتهدین، حسن بن زین الدین عاملی، ص۱۸؛ الوافیة فی أصول الفقه، فاضل تونی، ص۲۷۷؛ الفوائد المدنیة والشواهد المکیة، محمد أمین استرآبادی و سید نورالدین عاملی، ص۲۳۰؛ قوانین الأصول، میرزای قمی، ص۲۸۰؛ فرائد الأصول، شیخ انصاری، ج۱، ص۱۴۴؛ معالم العلماء، ابن شهر آشوب، ص۹۳؛ فهرست ابن الندیم، ابن الندیم بغدادیف ص۲۷۵؛ الأعلام، خیر الدین زرکلی، ج۳، ص۱۱۹؛ فهرس التراث، محمد حسین الحسینی الجلالی، ج۱، ص۱۰۳؛ أخبار الدولة العباسیة، مؤلف مجهول، ص۴۵؛ التنبیه و الإشراف، مسعودی، ص۱۹۸ – ۱۹۹؛ أعیان الشیعة، سید محسن امین، ج۱، ص۲۸؛ فضائل أمیر المؤمنین{{ع}}، ابن عقدة کوفی، ص۱۵۹ -۱۶۰؛ إعلام الوری بأعلام الهدی، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۰۵؛ الدر النظیم، یوسف بن حاتم شامی مشغری عاملی، ص۴۹۶- ۴۹۷؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن أبی الفتح اربلی، ج۲، ص۱۵۴- ۱۵۵؛ نهج الإیمان، ابن جبر، ص۲۲۲ - ۲۲۳؛ العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة، علی بن یوسف مطهر حلی، ص۴۶؛ إرشاد القلوب، حسن بن محمد دیلمی، ج۲، ص۲۹۸؛ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، سید شرف الدین علی حسینی استر آبادی ۲: ۶۷۸؛ ینابیع المودة لذوی القربی، قندوزی، ج۱، ص۹۴ – ۹۵؛ الإمام جعفر الصادق{{ع}}، عبدالحلیم الجندی، ص۲۰۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[سلیم بن قیس هلالی (مقاله)|مقاله «سلیم بن قیس هلالی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۷۸-۳۸۳.</ref>

===[[شبهه]] دوم===

#[[ابوعمرو بن علاء]]؛

#[[حسن بصری]]؛

#[[عمران بن حطان سدوسی]]؛

#[[عون بن عبدالله]].  

==[[کتاب سلیم بن قیس هلالی (کتاب)|کتاب سلیم بن قیس هلالی]]==

==[[شبهات]] درباره [[کتاب سلیم]]==

===[[شبهه]] اول===

گفتم: آیا آنچه تو شنیدی آنان هم شنیدند؟ گفت: "بخشی را شنیدند و [[گریه]] کردند و گفتند: "هذیان می‌گوید"!! ولی همه آنچه من شنیدم آنان نشنیدند"؛

گفتم: آنچه آنان هم از او شنیدند چه بود؟ گفت: وقتی صدای وای وای او بلند شد، [[عمر]] به او گفت: ای [[خلیفه پیامبر]]! چرا صدای وای وای بلند کرده‌ای؟

گفت: آری، پس مقصودم کیست؟ و نیز ده نفر دیگر که در چاهی در [[جهنم]] هستیم؛ بر در آن [[چاه]] صخرهای است که هرگاه [[خدا]] بخواهد [[جهنم]] را شعله‌ور کند، آن صخره را بلند می‌کند"؛

گفتم: [[هذیان]] می‌گویی؟ گفت: نه به [[خدا]] قسم! [[هذیان]] نمی‌گویم؛ [[خدا]] پسر صُهاک را [[لعنت]] کند! او بود که مرا از [[یاد خدا]] بازداشت. بعد از آنکه برایم آمده بود، و او بدرفیقی بود. [[خدا]] او را [[لعنت]] کند! صورت مرا به [[زمین]] بچسبان"؛ پس من گونه او را به [[زمین]] چسباندم و او همچنان وای وای می‌گفت تا آنکه چشمانش را بستم. سپس [[عمر]] به [[خانه]] داخل شد. در حالی که چشمان پدرم را بسته بودم؛ گفت: "آیا بعد از من چیزی گفت؟" من آنچه گفته بود برایش بیان کردم [[عمر]] گفت: "خدا [[خلیفه رسول الله]] را [[رحمت]] کند؛ این مطلب را [[کتمان]] کن که [[هذیان]] است! و شما خاندانی هستید که به [[هذیان]] گفتن در حال مریضی معروف هستید!" [[عایشه]] گفت: "راست گفتی!" بعد همگی به من گفتند: "هیچ کسی نباید از این مطالب از تو چیزی بشنود که مبادا [[علی بن ابی‌طالب]] و [[اهل]] بیتش او را [[شماتت]] کنند" ([[کتاب سلیم بن قیس هلالی]]، ص۸۲۰-۸۲۳، ح۳۷).</ref>.

#مادرش، [[اسماء بنت عمیس]] به وی [[تعلیم]] داده بود؛

##مرحوم [[شوشتری]] پس از [[نقل]] قول [[مسعودی]]<ref>افراد اثنی عشری در تعیین شمار امامان بر روایت سلیم بن قیس هلالی که در کتاب خویش آورده اعتماد دارند و او از ابان بن ابی عیاش روایت کرده است که پیامبر{{صل}} به امیر مؤمنان علی بن ابی طالب{{ع}} فرمود: تو و دوازده تن از فرزندانت امامان بر حق هستید. (التنبیه والإشراف، ص۱۹۹).</ref>، می‌نویسد: نبود قول [[مسعودی]] در نسخه‌های ما ضرری ندارد. نسخه‌های [[کتاب سلیم]] هم بسیار [[اختلاف]] دارند و به تحقیق، [[کلینی]]، [[شیخ صدوق]] و [[شیخ طوسی]] روایاتی را از [[کتاب سلیم]] [[نقل]] کرده‌اند که در نسخه‌ای که به دست ما رسیده است، نیست<ref>قاموس الرجال، ج۵، ص۲۳۶.</ref>. همچنین ایشان می‌نویسد: [[محمد بن ابی بکر]] در سال [[حجة الوداع]] به [[دنیا]] آمد و عمرش هنگام [[مرگ]] پدرش، کمتر از سه سال بود؛ زیرا از [[حجة الوداع]] تا [[وفات پیامبر]]{{صل}} چند ماه و [[خلافت]] غصبی [[ابوبکر]]، دو سال و چهار یا شش ماه بوده است؛ پس او کمتر از سه سال داشته است؛ حال، چگونه پدرش را [[نصیحت]] کرده است؟ به این [[شبهه]] چنین جواب داده شده است که مادرش، [[اسماء بنت عمیس]] این مطالب را به وی یاد داده است؛ همچنین ولادت [[محمد]] در [[حجة الوداع]] غیر قطعی است، تا اینکه چنین کتاب معتبری رد شود<ref>تنقیح المقال، ج۳۲، ص۴۱۰.</ref>.

##در حاشیه نقد الرجال آمده است: یکی از بزرگان (منظور، [[مولی قهپایی]] است) عبارت: [[محمد بن ابی بکر]] پدرش را [[نصیحت]] کرد را از [[شهید ثانی]] در مجمع [[الرجال]](۳: ۱۵۵) [[نقل]] کرده، می‌گوید: در آن نسخه از کتاب که به دست ما رسیده، آمده است که [[عبدالله بن عمر]] پدرش را در هنگام مرگش [[نصیحت]] کرده است<ref>نقد الرجال، تفرشی، ج۲، ص۳۵۶ و پاورقی دوم:</ref>.

##[[شیخ حر عاملی]] پس از [[نقل]] اشکالات می‌نویسد: [[تضعیف]] [[ابن غضائری]] [[ضعیف]] است و چه بسیار که ایشان ثقات را [[تضعیف]] می‌کند. و وجهی که او گفته نیز [[نادرست]] است؛ زیرا آن چه در کتاب آمده این است که ابن [[عمر]] هنگام [[مرگ]] پدرش او را [[موعظه]] کرد<ref>هدایة الأمة إلی أحکام الائمه، شیخ حر عاملی، ج۸، ص۵۵۷ - ۵۵۸.</ref>.

#مرحوم [[شوشتری]] می‌نویسد: [[سخن]] [[حق]] درباره [[کتاب سلیم]] این است که اصل کتاب، صحیح است و بزرگان [[مشایخ]] سه گانه، [[نعمانی]]، [[صفار]] و... از آن [[روایت]] [[نقل]] کرده‌اند، مگر اینکه [[معاندان]] به تدلیس و تخلیط مطالب آن پرداخته باشند و [[دشمن]] انگیزه‌ای جز [[فساد]] و [[تباهی]] ندارد؛ و سخن [[ابن غضائری]] که گفته کتاب، به [[دلیل نقل]] خبر [[موعظه]] کردن [[محمد بن ابی بکر]] پدرش را در هنگام [[مرگ]] در آن، ساختگی است، درست نیست؛ کتابی ساختگی است که موارد صحیح کمی را در برداشته باشد، مثل [[تفسیری]] که به [[امام عسکری]]{{ع}} منسوب است و این [[کتاب سلیم]]، بر عکس است و ما در آن کذبی به غیر از خبر [[وعظ]] کردن [[محمد بن ابی بکر]] پدرش را نیافتیم.

##[[آیت الله خویی]] می‌نویسد: این وجه، رد می‌شود؛ زیرا ثابت نشده و [[سند]] درباره آن چیزی است که [[ابن غضائری]] [[نقل]] کرده است و گفته شده است، طریقی برای [[اثبات]] صحت نسبت این کتاب به [[ابن غضائری]] نیست. صاحب وسائل نیز در ذیل ترجمه [[سلیم بن قیس]] می‌نویسد: در آن نسخه از کتاب که به دست ما رسیده است، مطلب فاسدی نیست و چیزی در آن نیست که بر جعلی بودن [[کتاب]]دلالت کند و چه بسا مطلب جعلی [[فاسد]] چیز دیگری بوده است<ref>معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۲۰ -۲۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[سلیم بن قیس هلالی (مقاله)|مقاله «سلیم بن قیس هلالی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۹۴-۳۹۸.</ref>

===[[شبهه]] دوم===

#[[محمد تقی مجلسی]] می‌نویسد: در [[کتاب سلیم]] آمده است که [[ائمه]]، [[دوازده نفر]] از [[اولاد رسول خدا]]{{صل}} هستند و این، بنا بر تغلیب گفته شده است؛ زیرا [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} مانند [[اولاد رسول خدا]]{{صل}} است؛ همچنان که [[برادر]] آن [[حضرت]] محسوب می‌شود و امثال این عبارت در کافی و امثال آن موجودست و [[برقی]] در کتاب الخلاصة [[نقل]] کرده که [[سلیم]] از [[اصحاب]] نزدیک [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} بوده است و گویا این وجه، نشان دهنده [[عدالت]] [[سلیم]] است<ref>روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۱۱، ص۳۶-۳۷ و ج۱۴، ص۳۷۲.</ref>.

#میرزا [[محمد باقر موسوی خوانساری]] نوشته است: آنچه من در نسخه‌ای از این کتاب که در [[اختیار]] دارم، دیدم، این است که [[ائمه]]، [[دوازده نفر]] از [[فرزندان]] [[اسماعیل]] هستند؛ پس [[ائمه]]، [[دوازده]] نفر‌ند و محذوری در این باره نیست<ref>روضات الجنات، ج۴، ص۶۹.</ref>.

#مرحوم [[تفرشی]] می‌نویسد: [[ائمه]]{{عم}} سیزده نفر از [[اولاد]] [[اسماعیل]]{{ع}} هستند؛ یعنی [[رسول خدا]] نیز با ایشان است و من نیز در تمام نسخه‌های این کتاب مانند سخن او را یافتم و در [[احادیث]] این کتاب از اول تا آخر، آن چه [[ابن غضائری]] گفته، [[اشتباه]] است<ref>نقد الرجال، تفرشی، ج۲، ص۳۵۶. پاورقی دوم:</ref>.

#[[شیخ حر عاملی]] می‌نویسد: [[ائمه]]، سیزده نفرند، همراه با [[پیامبر]]{{صل}}<ref>هدایة الأمة إلی أحکام الائمه، شیخ حر عاملی، ج۸، ص۵۵۷ -۵۵۸.</ref>.

#مرحوم [[شوشتری]] می‌نویسد: اما [[اشتباه]] درباره تعداد [[ائمه]]{{عم}} به [[دلیل]] برداشت غلط بعضی [[راویان]] است. وقوع [[اخبار]] پنجگانه مثل آن در کافی موجودست؛ بنابراین، باید قرائن را در [[اخبار]] چنانکه [[شیخ مفید]] گفته است، رعایت کرد<ref>قاموس الرجال، ج۵، ص۲۳۹.</ref>.

#مرحوم [[مامقانی]] می‌نویسد: [[نعمانی]] [[احادیث]] زیادی در [[کتاب الغیبه]] خود [[نقل]] کرده است که نشان می‌دهد [[ائمه]] [[دوازده]] نفرند<ref>تنقیح المقال، ج۳۲، ص۴۱۷.</ref>.

#[[مرحوم خویی]] می‌نویسد: [[نعمانی]] در [[کتاب الغیبه]] به اسنادش از [[سلیم بن قیس]] این [[حدیث]] طولانی را [[نقل]] کرده است: پس [[علی]]{{ع}} فرمود: "مگر نمی‌دانید که [[خدای عزوجل]]، در [[سوره حج]] چنین فرموده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ *وَجَاهِدُوا فِي اللهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ}}<ref>"ای مؤمنان! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیکو انجام دهید باشد که رستگار گردید *و در (راه) خداوند چنان که سزاوار جهاد (در راه) اوست جهاد کنید؛ او شما را برگزید و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد، او شما را پیش از این و در این (قرآن) مسلمان نامید تا پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید..." سوره حج، آیه ۷۷-۷۸.</ref>. پس [[سلمان]] به هنگام [[نزول]] این [[آیه]] برخاست و گفت: "یا [[رسول الله]]! اینان که شما بر آنان شاهدید و آنان بر [[مردم]] شاهدند و [[خداوند]] آنها را [[برگزیده]] و در [[دین]] که [[شریعت]] پدرشان - [[ابراهیم]]{{ع}} است، مشقتی بر ایشان قرار نداده، چه کسانی هستند؟" [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: "مقصود [[خداوند]] از اینان، سیزده نفر است: من و برادرم [[علی]] و یازده تن از [[فرزندان]] او"؛ [[مردم]] گفتند: "آری؛ خدایا! [[شاهد]] باش که ما این را از [[رسول خدا]]{{صل}} شنیدیم". و در ادامه [[روایات]] متعددی [[نقل]] می‌کند که همه بر [[دوازده نفر]] بودن [[امامان]] دلالت دارند. ایشان سپس می‌نویسد: طبق آنچه [[نقل]] کردیم، پس آنچه [[ابن غضائری]] به [[کتاب سلیم]] نسبت داده است که [[ائمه]] سیزده نفراند، صحیح نیست. در نهایت باید گفت: نسخه‌ای که به دست وی رسیده، چنین مطالبی داشته است<ref>معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۲۰- ۲۲۷.</ref>.

#[[انصاری زنجانی]] می‌نویسد: ۲۴ [[حدیث]] از [[کتاب سلیم]] از [[احادیث]] معروف [[شیعه]] در [[اثبات امامت]] [[دوازده امام]] به شمار می‌آید که در [[کتب حدیثی]] نیز [[نقل]] شده است. این موارد در [[احادیث]] شماره: ۱، ۱۰ و ۱۱؛ پنج مورد؛ در [[احادیث]] شماره ۱۴، ۱۶، ۲۱ و ۲۵، پنج مورد؛ در [[احادیث]] شماره ۳۷ و ۴۲، دو مورد؛ در [[احادیث]] شماره ۴۵، ۴۹ و ۶۱، دو مورد؛ در [[حدیث]] ۶۷، یک مورد و در [[حدیث]] ۷۷ یک مورد است<ref>اسرار آل محمد{{صل}}، ص۱۰۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[سلیم بن قیس هلالی (مقاله)|مقاله «سلیم بن قیس هلالی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۳۹۸-۴۰۱.</ref>

===[[شبهه]] سوم===

#مرحوم [[مامقانی]] می‌نویسد: [[گواهی]] اینکه در [[کتاب سلیم بن قیس]] آنچه [[هبه الله]] به او نسبت داده، وجود ندارد، این است که در [[کتاب سلیم]]، [[ائمه]]، سیزده نفر از [[اولاد]] [[اسماعیل]] هستند که [[هبه الله]] [[اسماعیل]] را به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} تبدیل کرده و این کلمه تصحیف شده را به [[سلیم]] نسبت داده است و این، نشان می‌دهد که کتاب ابی الحسن شیبه که هبه [[الله]] به آن عمل می‌کرده، جعلی است و نه [[کتاب سلیم]]<ref>تنقیح المقال، ج۳۲، ص۴۱۷.</ref>.

#[[محمد بن اسماعیل مازندرانی]] می‌نویسد: در [[کتاب سلیم]] آمده است که [[ائمه]] [[دوازده نفر]] از [[اولاد]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} هستند؛ ظاهراً نسخه کتاب، مختلف است؛ در بعضی، [[امیر المؤمنین]]{{ع}} و در بعضی [[رسول خدا]]{{صل}} آمده است که [[اشتباه]] سهوی و قلمی است؛ و اینکه گفته شده، [[ائمه]]{{عم}} [[دوازده نفر]] از [[اولاد رسول خدا]]{{صل}} هستند، بر اساس تغلیب گفته شده است؛ زیرا [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} مانند [[اولاد]] آن [[حضرت]] است، همچنان که [[برادر]] آن [[حضرت]] شمرده می‌شود و مثل این عبارت در کافی و غیر آن موجودست و وجود [[اختلاف]] در ظاهر [[حدیث]] نشان ساختگی بودن آن نیست<ref>منتهی المقال فی أحوال الرجال، ج۳، ص۳۷۶ – ۳۷۸.</ref>.

===[[شبهه]] چهارم===

#[[ابراهیم بن عمر]] ([[یمانی]] یا [[صنعانی]]) نیز از [[سلیم]] [[روایت]] [[نقل]] کرده است؛

##[[محمدتقی مجلسی]] می‌نویسد: اینکه گفته شده به غیر از ابان کسی از [[سلیم]] [[روایت]] [[نقل]] نکرده، غلط است؛ زیرا ما [[روایت]] [[یمانی]] را از [[سلیم]] [[نقل]] کرده‌ایم و همچنین [[نقل]] کرده‌ایم که دو شیخ بزرگ به صحت [[کتاب سلیم]] [[حکم]] داده‌اند، با اینکه متن کتابش بر صحت [[کتاب]] دلالت دارد؛ پس به آن چه [[ابن غضائری]] [[نقل]] کرده است، توجه نمی‌شود<ref>روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۱۴، ص۳۷۲.</ref>.

##مرحوم [[مامقانی]] می‌نویسد: [[ابراهیم بن عمر صنعانی]] [[ثقه]] است و ما درباره حالش توضیح دادیم. اما درباره [[ابن ابی عیاش]]، ترجیح ما این است که وی امامی [[ممدوح]] است و خبرش [[حسن]] است؛ پس [[سلیم]]، مشکور و کتابش صحیح است؛ ولی [[ابن غضائری]] طبق [[عادت]] مردودی که دارد، هم درباره خود [[سلیم]] و هم درباره کتابش مناقشه کرده است<ref>تنقیح المقال، مامقانی، ج۳۲، ص۴۰۵.</ref>.

##مرحوم [[آیت الله خویی]] می‌نویسد: وجه دوم اینکه، [[راوی]] [[کتاب سلیم بن قیس]] همان [[ابان بن ابی عیاش]] است و او [[ضعیف]] است؛ بنابراین اعتمادی بر کتاب نیست و از عقیقی نیز [[نقل]] شده که از [[سلیم]] غیر از [[ابان بن ابی عیاش]] کس دیگری [[روایت]] [[نقل]] نکرده است.

#مرحوم [[شوشتری]] می‌نویسد: ما به این مطلب که [[ابن غضائری]] گفته، استادهای این کتاب مختلف است؛ یعنی یک بار به [[روایت]] [[عمر بن اذینه]] از [[ابراهیم بن عمر صنعانی]] از [[ابان]] از [[سلیم]] است و یک بار به [[روایت]] [[عمر]] از [[ابان]] و بدون واسطه است، [[دست]] نیافتیم. حماد یک بار از ابان با واسطه [[عمر]] [[روایت]] کرده و یک بار با واسطه [[ابراهیم]] و [[عمر بن اذینه]] از ابان بدون واسطه [[نقل]] کرده است <ref>قاموس الرجال، ج۵، ص۲۳۶.</ref>.

#[[محمد بن اسماعیل مازندرانی]] می‌نویسد: اما سخن درباره [[ضعف سند]] کتاب با آنچه در کافی و خصال با اسناد متعدد صحیح و معتبر آمده، یکسان و ظاهراً روایتشان از [[کتاب سلیم]] بوده و [[روایت]] این دو کتاب از [[کتاب سلیم]] در [[حدیث واحد]] یکبار از ابن اذینة از ابان از [[سلیم]] و بار دیگر از حماد از [[ابراهیم]] بن [[عمر]] از ابان از [[سلیم]] بوده است. ظاهرا روایتشان، صحت کتابی را که نزدشان بوده، نشان میدهد و چه بسا نسخه غضائری ناقص بوده است<ref>منتهی المقال فی أحوال الرجال، ج۳، ص۳۷۴ - ۳۸۳.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[سلیم بن قیس هلالی (مقاله)|مقاله «سلیم بن قیس هلالی»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۴۰۱-۴۰۸.</ref>

==اقوال [[علما]] درباره [[سلیم بن قیس هلالی]]==

===سخن [[علامه حلی]] درباره [[سلیم]]===

===جواب مرحوم [[مامقانی]] به [[شهید ثانی]]===

===سخن [[شیخ مفید]] درباره [[سلیم]]===

===جواب مرحوم [[آیت الله خویی]]===

===سخن مرحوم [[نعمانی]] درباره [[سلیم بن قیس]]===

==سخن مرحوم [[آقا بزرگ طهرانی]] درباره [[ابن غضائری]]==

==[[ابان بن ابی عیاش]] و [[سلیم]]==

*فرمود: "محور [[زمین]] که [[زمین]] با آن [[آرامش]] می‌یابد" گفتم: "ای [[امیر مؤمنان]]! او کیست؟" فرمود: "صدیق این [[امت]] و [[فاروق]] و [[رئیس]] و ذو قرن آن!" گفتم: ای [[امیر مؤمنان]]! او کیست؟ فرمود: "کسی که [[خداوند]] درباره‌اش فرموده است: "و او را شاهدی از خودش در پی آید و کسی که نزد او [[علم الکتاب]] است"؛ و کسی که به [[راستی و درستی]] آید و کسی که [[پیامبر]]{{صل}} را [[تصدیق]] کرد، من بودم، در حالی که همه [[مردم]] جز من و او [[کافر]] بودند"؛ گفتم: ای [[امیر مؤمنان]]! او کیست؛ برایم نام ببر!

==سرانجام==

== جستارهای وابسته ==

==منابع==

== پانویس ==