انتظار گشایش الهی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۷ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۹:۰۳

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

انتظار فرج در قرآن - انتظار فرج در حدیث - انتظار فرج در نهج البلاغه - انتظار فرج در معارف دعا و زیارات - انتظار فرج در کلام اسلامی - انتظار فرج در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل انتظار فرج (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

انتظار گشایش الهی همان است که در معارف مهدویت به "انتظار عام" شناخته می شود.

مفهوم گشایش الهی

مفهوم انتظار عام

انتظار عام معنایی کلی‌تر از انتظار خاص^[۱] دارد و به معنای مطلق فرج و گشایش است؛ درحالی‌که به طور مشخص، منظور از انتظار خاص، انتظار ظهور امام مهدی است^[۲]. در این معنا، مکتب اسلام تلاش کرده است از یک‌سو، با فضیلت بخشیدن به "انتظار گشایش" و امید به آینده و از سوی دیگر، با نکوهش ناامیدی، دلسردی و دل‌مردگی، روحیۀ تلاش و تکاپوی سازنده را در افراد جامعۀ اسلامی زنده نگه دارد^[۳]. در تبیینی دیگر می‌توان انتظار عام را این‌گونه معنا کرد و گفت انتظار عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای امید و امیدواری به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و معنوی، دنیایی و آخرتی و فردی و اجتماعی است^[۴].
چنین تعبیری از انتظار در آثار اهل سنت نیز دیده می‌شود؛ در این زمینه ابن‌قیم جوزی از علمای حنبلی‌مذهب، در کتاب مدارج‌السالکین درباره معنای اصطلاحی انتظار عام این‌گونه می‌نویسد: «انتظار، روح فرج است؛ یعنی ملایمت و لذت‌بخشی و راحت فرج با انتظار حاصل می‌شود. به راستی اینکه انسان در میان بلا بهره‌مند از روح فرج و ملایمت و راحت آن است، از الطاف خفی و گشایش تعجیل یافته است»^[۵].^[۶] و یا گفته شده: «اصل انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی و اسلامی به نام حرمت یأس از روح الله استنتاج شده است»^[۷].^[۸].
انتظار عام تنها مخصوص انسان‌های عادی نیست بلکه با نگاهی به آیات قرآن متوجه می‌‌شویم این نوع از انتظار علاوه بر اینکه مورد خطاب مردم عادی بوده، متوجه پیامبران هم شده است مانند: ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُم مِّن كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُواْ أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُواْ وَأَنَاْ مَعَكُم مِّنَ الشَّاهِدِينَ﴾^[۹]، بر اساس این آیه هر پیامبری همواره باید خود را در حال انتظارِ فرستادۀ بعدی خدا بداند و امت خود را نیز بدین باور سوق دهد^[۱۰].

انتظار عام از دیدگاه آیات و روایات

به طور کلی می‌‌توان معنای عام انتظار را در آیات و روایات بررسی کرد:

آیات قرآن: بسیاری از آیاتی که در آنها به فضیلت "انتظار" به طور کلی و بدون ذکر متعلق فرج اشاره شده است، به اصل تقویت روحیۀ امید به آینده و مقابله با ناامیدی و بدبینی نسبت به آینده نظر داشته‌اند. قرآن کریم، ناامیدی از رحمت خدا را از ویژگی‌های کافران می‌داند و از زبان حضرت یعقوب(ع) چنین نقل می‌کند: ﴿يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾^[۱۱]^[۱۲] و نیز در جای دیگری آمده است: إِنَّ ﴿إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا﴾^[۱۳]^[۱۴].
روایات:

نخست: امام علی(ع) در بخشی از روایت مفصلی که در آن به چهارصد مورد از اموری اشاره می‌کند که برای صلاح دین و دنیای مؤمن شایسته است، پس از سفارش کردن به طلب رزق در میانه طلوع فجر و طلوع شمس می‌فرماید^[۱۵]: «منتظر فرج باشید و از رحمت خداوند ناامید نشوید».^[۱۶].
دوم: از رسول گرامی اسلام(ص) نقل شده است^[۱۷]: «هر کس نسبت به رزق کمی که خداوند به او داده است، خشنود باشد، خداوند نیز نسبت به عبادت عمل کمی که او انجام می‌دهد، خشنود می‌شود و انتظار گشایش عبادت است».^[۱۸].
سوم: امام صادق(ع) نیز در سفارش‌های خود به أبو حنیفه می‌فرماید^[۱۹]: «برترین کارها، انتظار گشایش از خداست».^[۲۰] و... ^[۲۱].
اهتمام آموزه‌های اسلامی در بیان معنای عام انتظار‌ و امید تا بدان حد بوده که از آن با بلند‌ترین عنوان‌های ممکن یاد شده است. برخی روایات آن را برترین عبادت و بندگی می‌‌دانند؛ پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «"أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ"»^[۲۲].^[۲۳] و یا فرمودند: «انتظار فرج با شکیبایی عبادت است»^[۲۴].^[۲۵] در همین رابطه امام رضا(ع) فرمود^[۲۶]: «چقدر نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا نشنیده‌ای گفتار خداوند عزوجل را که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾^[۲۷] و ﴿فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾^[۲۸]؛ پس بر شما باد به صبر، زیرا فرج بعد از یأس و ناامیدی است، به راستی کسانی که قبل از شما زندگی می‌کردند از شما صبورتر بودند».^[۲۹] .

نتیجه‌

نتیجه اینکه انتظار فرج به معنای عام عبارت از گشایش و نجات شیعه بلکه تمام مظلومین عالم از ظلم و بی‌عدالتی و شرک و فساد و تبعیض و بی‌دینی است و از باب اینکه شخص منتظر را مستعد و زمینه‌ساز فرج امام زمان(ع) می‌کند افضل عبادات است^[۳۰].

بخش نخست: فلسفه انتظار فصل اول: چیستی انتظار

فصل دوم: ضرورت انتظار (وجوب انتظار)

ضرورت عقلی انتظار (وجوب عقلی)
ضرورت نقلی انتظار (وجوب نقلی)
اهمیت و ارزش انتظار
فضیلت انتظار (مقام و منزلت منتظران راستین)

فصل سوم: چرایی انتظار

اهداف انتظار
- اهداف الهی انتظار
- اهداف منتظران راستین

فصل چهارم: انتظار در ادیان و ملل

بخش دوم: ابعاد و آثار انتظار فصل اول: ابعاد انتظار

فصل دوم: آثار و کارکردهای انتظار (فواید و برکات انتظار)

بخش سوم: لوازم انتظار (وظایف منتظران راستین)

بخش چهارم: آسیب‌های انتظار

بخش پنجم: سرانجام انتظار

پرسش مستقیم

منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)

منابع

پانویس

↑ ر.ک: منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
↑ ر.ک. ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹؛ سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص ؟؟؟؛ خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه، ص؟؟؟
↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
↑ "انْتِظَارُ رُوحِ الْفَرَجِ یَعْنِی رَاحَتَهُ و نَسِیمَهُ وَ لَذَّتَهُ. فَإنَّ انتِظارَهُ وَ مُطالَعَتَهُ وَ تَرَقُّبَهُ یُخَفِّفُ حَملَ الْمَشَقَّةِ ولا سِیَّما عِندَ قُوَّةِ الرَّجاءِ أَوِ الْقَطْعِ بِالْفَرْجِ. فَإِنَّهُ یَجِدُ فِی حَشْوِ الْبَلاءِ مِنْ رُوْحِ الْفَرَجِ وَ نَسِیمِهِ وَ راحَتِهِ: ما هُوَ مِن خَفِیِّ الأَلطافِ، وَ مَا هُوَ فَرَجٌ مُعَجَّلٌابن قیم الجوزی"، الجوزیه، ابن قیم، مدارج السالکین بین منازل ایاک نعبد و ایاک نستعین، ج ۲، ص ۱۶۶.
↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.
↑ ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی، ص ۷.
↑ ر.ک. ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
↑ «و خدا از پیامبران پیمان گرفت که شما را کتاب و حکمت داده‏ام به پیامبری که آیین شما را تصدیق می‏‌کند و به رسالت نزد شما می‏‌آید بگروید و یاری‏اش کنید. گفت: آیا اقرار کردید و عهد مرا پذیرفتید؟ گفتند: اقرار کردیم. گفت: پس شهادت دهید و من نیز با شما از شاهدانم» سوره آل عمران، آیه ۸۱.
↑ ر.ک. موحدی محب، عبدالله، تفسیر میثاق در آیه شریفه و اذ اخذ الله میثاق النبیین.
↑ «ای فرزندان من! بروید و از یوسف و برادرش خبر گیرید و از رحمت خداوند نومید نگردید که جز گروه کافران (کسی) از رحمت خداوند نومید نمی‌گردد» سوره یوسف، آیه ۸۷.
↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
↑ «به راستی با دشواری، آسانی همراه است،» سوره انشراح، آیه ۶.
↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
↑ خصال، ج ۲، ص ۶۱۶؛ تحف العقول ص ۱۰۶؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳، ح ۷: «"انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ"»
↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۳: «"مَنْ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ بِالْقَلِيلِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْقَلِيلِ مِنَ الْعَمَلِ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ عِبَادَةٌ"»
↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۲۰۸، ح ۷۷: «"أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ"»
↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
↑ ر.ک. رضوانی؛ علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵؛ ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
↑ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۲۸۷.
↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟؛ خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه، ص؟؟؟
↑ «عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبَادَةٌ»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۵.
↑ ر.ک. خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه، ص؟؟؟
↑ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین، ج ۲، ص ۶۴۵. حدیث ۵: «"مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي‏ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ فَقَدْ كَانَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ"»
↑ «و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.
↑ «پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز با شم» سوره اعراف، آیه ۷۱.
↑ ر.ک. رضوانی؛ علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
↑ ر.ک. رضوانی؛ علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.

[1] ر.ک: منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)

[2] ر.ک. ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹؛ سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص ؟؟؟؛ خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه، ص؟؟؟

[3] ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.

[4] ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.

[5] "انْتِظَارُ رُوحِ الْفَرَجِ یَعْنِی رَاحَتَهُ و نَسِیمَهُ وَ لَذَّتَهُ. فَإنَّ انتِظارَهُ وَ مُطالَعَتَهُ وَ تَرَقُّبَهُ یُخَفِّفُ حَملَ الْمَشَقَّةِ ولا سِیَّما عِندَ قُوَّةِ الرَّجاءِ أَوِ الْقَطْعِ بِالْفَرْجِ. فَإِنَّهُ یَجِدُ فِی حَشْوِ الْبَلاءِ مِنْ رُوْحِ الْفَرَجِ وَ نَسِیمِهِ وَ راحَتِهِ: ما هُوَ مِن خَفِیِّ الأَلطافِ، وَ مَا هُوَ فَرَجٌ مُعَجَّلٌابن قیم الجوزی"، الجوزیه، ابن قیم، مدارج السالکین بین منازل ایاک نعبد و ایاک نستعین، ج ۲، ص ۱۶۶.

[6] ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.

[7] ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی، ص ۷.

[8] ر.ک. ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.

[9] «و خدا از پیامبران پیمان گرفت که شما را کتاب و حکمت داده‏ام به پیامبری که آیین شما را تصدیق می‏‌کند و به رسالت نزد شما می‏‌آید بگروید و یاری‏اش کنید. گفت: آیا اقرار کردید و عهد مرا پذیرفتید؟ گفتند: اقرار کردیم. گفت: پس شهادت دهید و من نیز با شما از شاهدانم» سوره آل عمران، آیه ۸۱.

[10] ر.ک. موحدی محب، عبدالله، تفسیر میثاق در آیه شریفه و اذ اخذ الله میثاق النبیین.

[11] «ای فرزندان من! بروید و از یوسف و برادرش خبر گیرید و از رحمت خداوند نومید نگردید که جز گروه کافران (کسی) از رحمت خداوند نومید نمی‌گردد» سوره یوسف، آیه ۸۷.

[12] ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.

[13] «به راستی با دشواری، آسانی همراه است،» سوره انشراح، آیه ۶.

[14] ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.

[15] خصال، ج ۲، ص ۶۱۶؛ تحف العقول ص ۱۰۶؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳، ح ۷: «"انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ"»

[16] ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.

[17] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۳: «"مَنْ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ بِالْقَلِيلِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْقَلِيلِ مِنَ الْعَمَلِ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ عِبَادَةٌ"»

[18] ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.

[19] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۲۰۸، ح ۷۷: «"أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ"»

[20] ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.

[21] ر.ک. رضوانی؛ علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵؛ ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.

[22] کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۲۸۷.

[23] ر.ک. سلیمیان، خدامراد، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟؛ خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه، ص؟؟؟

[24] «عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبَادَةٌ»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۵.

[25] ر.ک. خاتمی، سید احمد، انتظار مسئولانه، ص؟؟؟

[26] محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین، ج ۲، ص ۶۴۵. حدیث ۵: «"مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي‏ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ فَقَدْ كَانَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ"»

[27] «و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.

[28] «پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز با شم» سوره اعراف، آیه ۷۱.

[29] ر.ک. رضوانی؛ علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.

[30] ر.ک. رضوانی؛ علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

@@ خط ۳۳: / خط ۳۳: @@
 {{پرسمان انتظار فرج}}
-==منابع==
+== منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده:10102017.jpg|22px]] [[محمد صادق ربانی‌ خوراسگانی|ربانی‌ خوراسگانی، محمد صادق]]، [[بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر (کتاب)|'''بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر''']]