اولو الامر در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:


== مقدمه ==
== مقدمه ==
راغب اصفهانی در مفردات درباره این واژه می‌نویسد:
[[اولو الامر]] از دو کلمه "أُولو" و "الأمر" ترکیب یافته است.
[[أمر]] به معنای کار و [[شأن]] است و جمع آن «امور» می‌باشد<ref>مفردات الفاظ القرآن، ص۸۸؛ و ر. ک: میرزا ابوالحسن شعرانی، نثر طوبی یا دائرة المعارف لغات قرآن مجید، ص۳۵.</ref> و [[اولوالامر]]، یعنی کسانی که [[مردم]] به وسیله آنها از افتادن در گرداب‌ها و [[مشکلات]] باز می‌ایستند و [[آسایش]] می‌یابند<ref>مفردات الفاظ قرآن، ص۲۵۰.</ref>.


صاحب [[مقاییس اللغة (کتاب)|مقاییس اللغة]]، می‌نویسد:
=== اولو ===
ماده «امر» دارای پنج اصل است.
کلمه {{عربی|اولوا}} از واژه {{عربی|الأول}} به معنای [[رجوع]]، مشتق شده و در معنا همانند کلمه {{عربی|آل}} است با این تفاوت که {{عربی|آل}} در عقلا به کار می‌رود؛ ولی {{عربی|اولوا}} در معنای منسوب به محسوس یا معقول کاربرد دارد. «[[اولوا الامر]]» نیز به معنای مصاحبان و «[[صاحبان فرمان]] و امر» است. بعضی گفته‌اند: اسم جمع و مفرد آن "ذو" است. اولو همواره به شکل اضافه به امر محسوس یا معقول به کار می‌رود؛ مانند: [[اولوالارحام]]، [[اولوالقربی]]، [[اولو‌العلم]]، [[اولوالفضل]]، اولو الامر<ref>القاموس المحیط، ج‌۲، ص‌۱۷۶۷؛ التحقیق، ج‌۱، ص‌۱۸۰، «اولو».</ref>.
# أمر به معنای امور و [[کارها]]. گفته می‌شود: {{عربی| هذا أمر رَضِيتُهُ}} و {{عربی|أمرٌ لا أرضاه‏}}؛ یعنی این امر و کار را پسندیدم و یا این کاری است که نمی‌پسندم.
 
# أمر به معنای دستور [[ضد]] [[نهی]]. گفته می‌شود {{عربی|أَفْعَلُ كَذَا}} یا {{عربی|إِنَّهُ لَأَمُوْرٌ بالمَعْرُوْفِ}}؛ یعنی چنین و چنان انجام بده یا آن‌که گفته می‌شود: او بسیار امرکننده به معروف است.
تفاوت میان کلمه {{عربی|اولوا}} و کلمه {{عربی|ذوو}} در آن است که {{عربی|اولوا}} بر شدت [[همنشینی]] دلالت دارد و تنها زمانی به کار می‌رود که جزء، عضو، صفت، حال، عملی لازم یا شأنی از [[شئون]] شخص یا مانند آن به متعلق آن متصل باشد، برخلاف کلمه {{عربی|ذوو}} که عام‌تر از آن است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج۱، ص۱۸۰.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۶۳؛ [[محمد حجتیان|حجتیان، محمد]]، [[اولواالامر (مقاله)| مقاله «اولواالامر»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص۶۶ -۶۹.</ref>
# أمر به مفهوم فزونی و [[برکت]]: گفته می‌شود {{عربی|امْرَأَةٌ أَمِرَةٌ}} یعنی زنی که بر همسرش [[مبارک]] است، یا گفته می‌شود {{عربی|و أَمِرَ الشيْ‏ءُ}} یعنی آن شیء [[رشد]] و فزونی یافت.
 
# به مفهوم نشانه، علامت و [[وعده]]: گفته می‌شود: {{عربی|جعلتُ بيني و بينَه أمَاراً و وَقْتا و مَوْعِداً و أَجَلًا}}؛ یعنی بین او و خود نشانه و علامت و وعده‌ای قرار دادم.
واژه “اولی” در کهن‌ترین منبع لغوی (کتاب العین) چنین معنا شده است: «اولی و اولات در معنا مانند ذوو و ذوات [به معنای صاحبان] هستند و تنها برای جمعی از مردم یا مانند آن گفته می‌شود»<ref>{{عربی|أُولُو و أولات: مثل: ذوو و ذوات في المعنى، و لا يقال إلا للجميع من الناس و ما يشبهه}}، خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۳۷۰.</ref>.
# به معنای [[تعجب]]: مانند قوله تعالی: {{متن قرآن|...لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا}}<ref>«...بی‌گمان کاری شگفت کردی!» سوره کهف، آیه ۷۱.</ref> یعنی به [[راستی]] چه کار [[بدی]] انجام دادی!<ref>معجم مقاییس اللغة، ص۷۳.</ref>.
 
طریحی نیز با تصریح به اینکه واژه “اولو” مفرد ندارد، می‌نویسد: «اولو جمعی است که از لفظ خودش مفرد ندارد؛ مفرد آن ذو است و اولات برای مؤنث‌ها به کار می‌رود و مفرد آن ذات است»<ref>{{عربی|و أولو: جمع لا واحد له من لفظه، واحده "ذو". و أولات: للإناث، واحدها "ذات"}}، فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۳۳.</ref>.


اما صاحب التحقیق در این باره می‌گوید:
بطرس البستانی، از دیگر محققان عرصه لغت، نیز چنین می‌نویسد: «اولو، جمع به معنای ذوو است و مفردی برای آن نیست... ذو به معنای صاحب است»<ref>{{عربی|اولو جمع بمعنی ذوو ولا واحد له... ذو بمعنی صاحب}}، بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲ و نیز ر.ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲. گفتنی است، خلیل بن احمد نیز «ذو» را به معنای صاحب دانسته است. خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۰۷.</ref>.
ماده «امر» دارای یک اصل بوده و به معنای خواستن و [[تکلیف]] همراه با [[استعلا]] است؛ سپس به هر آنچه که مطلوب و مورد توجه باشد تکلیف اطلاق می‌شود، چه از جانب مولا و یا از جانب خود باشد، صریح باشد یا مقدر<ref>التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج۱، ص۱۴۴.</ref>.
کلمه {{عربی|اولوا}} از واژه {{عربی|الأول}} به معنای [[رجوع]]، مشتق شده و در معنا همانند کلمه {{عربی|آل}} است با این تفاوت که {{عربی|آل}} در عقلا به کار می‌رود؛ ولی {{عربی|اولوا}} در معنای منسوب به محسوس یا معقول کاربرد دارد. «[[اولوا الامر]]» نیز به معنای مصاحبان و «[[صاحبان فرمان]] و امر» است.
تفاوت میان کلمه {{عربی|اولوا}} و کلمه {{عربی|ذوو}} در آن است که {{عربی|اولوا}} بر شدت [[همنشینی]] دلالت دارد و تنها زمانی به کار می‌رود که جزء، عضو، صفت، حال، عملی لازم یا شأنی از [[شئون]] شخص یا مانند آن به متعلق آن متصل باشد برخلاف کلمه {{عربی|ذوو}} که عام‌تر از آن است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج۱، ص۱۸۰.</ref>.


به هر حال «[[اولی الامر]]» در لغت به معنای «[[صاحبان امر]] و [[فرمان]]» به کار رفته است<ref>نثر طوبی، ص۳۴.</ref>.
راغب اصفهانی نیز در مفردات می‌نویسد: [[أمر]] به معنای کار و [[شأن]] و جمع آن «امور» است<ref>مفردات الفاظ القرآن، ص۸۸؛ و ر.ک: میرزا ابوالحسن شعرانی، نثر طوبی یا دائرة المعارف لغات قرآن مجید، ص۳۵.</ref>
صاحب القاموس [[المحیط]]، درباره مفهوم اصطلاحی «اولی الامر» می‌نویسد:
اولی الامر، یعنی [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} و [[پیروان]] آنان از [[اهل]] [[علم]] و امرا است در صورتی که از صاحبان [[علم و دین]] باشند<ref>محمد بن یعقوب الفیروز آبادی، القاموس المحیط، ص۱۲۷.</ref>.


راغب در این زمینه می‌گوید:
بر اساس آن چه گذشت، می‌توان چنین نتیجه گرفت که واژه “اولی” به معنای صاحبان است که مفرد ندارد و همواره به صورت جمع می‌آید.
اولی الامر، یعنی امرا و [[حاکمان]] [[زمان رسول خدا]] {{صل}} و همچنین گفته شده است که مراد از اولی الامر [[امامان از اهل بیت]] [[رسول خدا]] {{صل}} می‌باشند. به معنای امرکنندگان به معروف نیز آمده است.


وی از قول «[[ابن عباس]]» می‌نویسد: «اولی الامر» به معنای [[فقها]] و [[اهل دین]] که [[مطیع خدا]] هستند می‌باشد<ref>مفردات الفاظ القرآن، ص۹۰؛ و ر. ک: نثر طوبی، ص۳۴-۳۵.</ref><ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۶۳.</ref>
این واژه در [[قرآن کریم]]، بارها در قالب‌هایی همچون {{متن قرآن|أُولِي الْأَلْبَابِ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْعِلْمِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْقُرْبَى}}، {{متن قرآن|أُولُو الْأَرْحَامِ}}، {{متن قرآن|أُولُو الطَّوْلِ}}، {{متن قرآن|أُولُو بَقِيَّةٍ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْفَضْلِ}}، {{متن قرآن|أُولُو قُوَّةٍ}}، {{متن قرآن|أُولِي بَأْسٍ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْعَزْمِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الضَّرَرِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْأَبْصَارِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْأَيْدِي}} و {{متن قرآن|أُولِي النَّعْمَةِ}} تکرار شده است<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۱۹۰.</ref>.


== معناشناسی لغوی ==
=== الامر ===
{{اصلی|اولو الامر در لغت}}
واژه “امر” نیز که از سه حرف همزه، میم و راء تشکیل شده، در لغت یا اعراب‌های گوناگون، به معنای مختلفی به کار رفته است<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۹۷-۲۹۸؛ همچنین، ر.ک: احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة؛ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲؛ محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۲۶-۳۴؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.</ref>.  
[[اولو الامر]] از دو کلمه "أُولو" و "الأمر" ترکیب یافته است. "اولو" به معنای صاحبان و مالکان، جمعی است که از لفظ خود مفردی ندارد. بعضی گفته‌اند: اسم جمع و مفرد آن "ذو" است. اولو همواره به شکل اضافه به امر محسوس یا معقول به کار می‌رود؛ مانند: [[اولوالارحام]]، [[اولوالقربی]]، [[اولو‌العلم]]، [[اولوالفضل]]، اولو الامر<ref>القاموس المحیط، ج‌۲، ص‌۱۷۶۷؛ التحقیق، ج‌۱، ص‌۱۸۰، «اولو».</ref> و الامر به معنای [[فرمان]]، [[شأن]] (کار) و شیئ است<ref>نثر طوبی، ج‌۱، ص‌۳۳؛ المنجد، ص‌۱۷، «امر».</ref>. شاید بتوان گفت از میان این معانی معنای اصلی و جامع امر، شیئ است که با توجه به [[سیر]] تطور و [[تحول]] لغت به معنای شیئ خاص (کار) و منشأ تحقق کار (فرمان) نیز دانسته شده است. با توجه به معنای لغوی الامر می‌توان برای اولو الامر معانی ذیل را برشمرد: صاحبان دستور، صاحبان کار و صاحبان شیئ. براساس [[تفاسیر]] و [[روایات شیعه]]، "شیئ" در معنای اخیر اصطلاحاً یک شیئ معهود و شناخته شده یعنی [[مقام ولایت]]، [[خلافت]] و [[حکومت]] است؛ زیرا بنابر معنای مذکور "ال" در الامر برای [[عهد]] است، بنابراین اولو الامر کسانی‌اند که [[شئون]] [[دین]] و دنیای [[مردم]] به دست آنان است<ref>المیزان، ج‌۴، ص‌۳۹۱؛ مواهب الرحمن، ج‌۸‌، ص‌۳۱۲؛ تفسیر‌آیات الاحکام، ج‌۵‌، ص‌۱۰۲.</ref> و آنان باید صاحبان کار حکومت و [[کارگزاران]] آن باشند، چنان‌که ایشان صاحبان دستور بوده و اطاعتشان بر مردم لازم است<ref>[[محمد حجتیان|حجتیان، محمد]]، [[اولواالامر (مقاله)| مقاله «اولواالامر»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص۶۶ -۶۹.</ref>.


== اولو الامر در معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان ==
صاحب [[مقاییس اللغة (کتاب)|مقاییس اللغة]]، می‌نویسد: ماده «امر» دارای پنج اصل است.
از مفاهیمی که در [[شناخت]] معنا و [[چیستی امامت]]، می‌تواند کمک شایانی به ما بکند، مفهوم “اولی الامر” به معنای [[صاحبان امر]]، است.
# أمر به معنای امور و [[کارها]]. گفته می‌شود: {{عربی| هذا أمر رَضِيتُهُ}} و {{عربی|أمرٌ لا أرضاه‏}}؛ یعنی این امر و کار را پسندیدم و یا این کاری است که نمی‌پسندم.
# أمر به معنای دستور [[ضد]] [[نهی]]. گفته می‌شود: {{عربی|أَفْعَلُ كَذَا}} یا {{عربی|إِنَّهُ لَأَمُوْرٌ بالمَعْرُوْفِ}}؛ یعنی چنین و چنان انجام بده یا آنکه گفته می‌شود: او بسیار امرکننده به معروف است.
# أمر به مفهوم فزونی و [[برکت]]: گفته می‌شود: {{عربی|امْرَأَةٌ أَمِرَةٌ}}، یعنی زنی که بر همسرش [[مبارک]] است، یا گفته می‌شود {{عربی|و أَمِرَ الشيْ‏ءُ}} یعنی آن شیء [[رشد]] و فزونی یافت.
# به مفهوم نشانه، علامت و [[وعده]]: گفته می‌شود: {{عربی|جعلتُ بيني و بينَه أمَاراً و وَقْتا و مَوْعِداً و أَجَلًا}}؛ یعنی بین او و خود نشانه و علامت و وعده‌ای قرار دادم.
# به معنای [[تعجب]]: مانند قوله تعالی: {{متن قرآن|...لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا}}<ref>«...بی‌گمان کاری شگفت کردی!» سوره کهف، آیه ۷۱.</ref> یعنی به [[راستی]] چه کار [[بدی]] انجام دادی!<ref>معجم مقاییس اللغة، ص۷۳.</ref>.


“اولی الامر” مرکب از دو کلمه “اولی” و “الامر” است. واژه “اولی” که در حالت رفعی به صورت “اولو” نوشته می‌شود، در کهن‌ترین منبع لغوی (کتاب العین) چنین معنا شده است: {{عربی|أُولُو و أولات: مثل: ذوو و ذوات في المعنى، و لا يقال إلا للجميع من الناس و ما يشبهه}}<ref>«اولی و اولات در معنا مانند ذوو و ذوات [به معنای صاحبان] هستند و تنها برای جمعی از مردم یا مانند آن گفته می‌شود». خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۳۷۰.</ref>.
اگر چه ابن [[فارس]]، خود، [[اعراب]] ماده “امر” را، آن‌گاه که به دو معنای علامت و شیء عجیب به کار می‌رود، روشن نساخته است، برخی دیگر از لغویون تصریح کرده‌اند که [[اعراب]] این ماده، در معنای شیء عجیب، همانا “اِمر” به کسر همزه و سکون میم است و با بیان واژه “الأمارة” آن را به معنای علامت دانسته‌اند<ref>اسماعیل بن عباد صاحب، المحیط فی اللغة، ج۱۰، ص۲۸۴.</ref>.
طریحی نیز با تصریح به اینکه واژه “اولو” مفرد ندارد، می‌نویسد: {{عربی|و أولو: جمع لا واحد له من لفظه، واحده "ذو". و أولات: للإناث، واحدها "ذات"}}<ref>«اولو جمعی است که از لفظ خودش مفرد ندارد؛ مفرد آن ذو است و اولات برای مؤنث‌ها به کار می‌رود و مفرد آن ذات است». فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۳۳.</ref>.
بطرس البستانی، از دیگر محققان عرصه لغت، نیز چنین می‌نویسد: {{عربی|اولو جمع بمعنی ذوو ولا واحد له... ذو بمعنی صاحب}}<ref>«اولو، جمع به معنای ذوو است و مفردی برای آن نیست... ذو به معنای صاحب است». بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲ و نیز ر. ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲. گفتنی است، خلیل بن احمد نیز «ذو» را به معنای صاحب دانسته است. خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۰۷.</ref>.


بر اساس آن چه گذشت، می‌توان چنین نتیجه گرفت که واژه “اولی” به معنای صاحبان است که مفرد ندارد و همواره به صورت جمع می‌آید.
فیومی “اَمر” را به معنای حال نیز دانسته‌اند<ref>احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲.</ref> و راغب اصفهانی نیز معنای [[شأن]] را برای آن ذکر کرده است<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.</ref> و [[اولوالامر]]، یعنی کسانی که [[مردم]] به وسیله آنها از افتادن در گرداب‌ها و [[مشکلات]] باز می‌ایستند و [[آسایش]] می‌یابند<ref>مفردات الفاظ قرآن، ص۲۵۰.</ref>. البته به نظر می‌رسد، معنایی که فیومی و راغب بیان کرده‌اند، می‌تواند به معنای نخست، یعنی کار (چیز)، برگردد. همچنین باید توجه داشت که این واژه، آن‌گاه که جمع بسته می‌شود، در معانی مختلف، هیئت‌های متفاوتی به خود می‌گیرد؛ چنان‌که اگر به معنای کار یا [[شأن]] و امثال آن باشد، جمع آن، “امور” است و اگر به معنای [[طلب]] باشد، جمع آن، “اوامر” است.


این واژه در [[قرآن کریم]]، بارها در قالب‌هایی همچون {{متن قرآن|أُولِي الْأَلْبَابِ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْعِلْمِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْقُرْبَى}}، {{متن قرآن|أُولُو الْأَرْحَامِ}}، {{متن قرآن|أُولُو الطَّوْلِ}}، {{متن قرآن|أُولُو بَقِيَّةٍ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْفَضْلِ}}، {{متن قرآن|أُولُو قُوَّةٍ}}، {{متن قرآن|أُولِي بَأْسٍ}}، {{متن قرآن|أُولُو الْعَزْمِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الضَّرَرِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْأَبْصَارِ}}، {{متن قرآن|أُولِي الْأَيْدِي}} و {{متن قرآن|أُولِي النَّعْمَةِ}} تکرار شده است.
صاحب التحقیق در این باره می‌گوید: ماده «امر» دارای یک اصل بوده و به معنای خواستن و [[تکلیف]] همراه با [[استعلا]] است؛ سپس به هر آنچه که مطلوب و مورد توجه باشد تکلیف اطلاق می‌شود، چه از جانب مولا و یا از جانب خود باشد، صریح باشد یا مقدر<ref>التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج۱، ص۱۴۴.</ref>.


واژه “امر” نیز که از سه حرف همزه، میم و راء تشکیل شده، در لغت یا اعراب‌های گوناگون، به معنای مختلفی به کار رفته است<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۹۷-۲۹۸؛ همچنین، ر. ک: احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة؛ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲؛ محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۲۶-۳۴؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.</ref>. در میان لغت‌شناسان ابن [[فارس]] این واژه را به پنج معنا دانسته است؛ بدین ترتیب که اگر میم به طور ساکن خوانده شود، به دو معنای کار (چیز) و [[طلب]] است و اگر با فتحه خوانده شود، به معنای [[برکت]] و فراوانی است؛ ضمن آنکه ماده “أ م ر”، به دو معنای علامت و شیء عجیب<ref>برای این معنی، آیه قرآن را نیز شاهد آورده است: {{متن قرآن|لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا}}. احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۱۳۹. برخی مفسران لغوی نیز همین معنا را برای واژه {{متن قرآن|إِمْرًا}} در آیه یاد شده پذیرفته‌اند. ر. ک: محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲۱، ص۴۸۶؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۷۴۵؛ گفتنی است، مرحوم طبرسی این واژه رابه ریشه «امر» برگردانده است؛ بدین معنا که «امر» شیء عجیب و فاسدی است که به ترک آن باید امر شود: {{عربی|هو مأخوذ من الأمر لأنه الفاسد الذي يحتاج أن يؤمر بتركه إلی الصلاح و منه رجل إمر إذا كان ضعيف الرأي لأنه يحتاج أن يؤمر حتى يقوي رأيه}}. فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۷۴۵.</ref> نیز به کار می‌رود که هر کدام، خود دارای مشتقات فراوانی است.<ref>احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۱۰، ص۱۳۷-۱۳۹.</ref> اگر چه ابن [[فارس]]، خود، [[اعراب]] ماده “امر” را، آن‌گاه که به دو معنای علامت و شیء عجیب به کار می‌رود، روشن نساخته است، برخی دیگر از لغویون تصریح کرده‌اند که [[اعراب]] این ماده، در معنای شیء عجیب، همانا “اِمر” به کسر همزه و سکون میم است و با بیان واژه “الأمارة” آن را به معنای علامت دانسته‌اند.<ref>اسماعیل بن عباد صاحب، المحیط فی اللغة، ج۱۰، ص۲۸۴.</ref>
با توجه به آنچه گذشت، روشن می‌شود که واژه “الامر” که همزه آن به فتح و میم آن به طور ساکن خوانده می‌شود، تنها می‌تواند به معانی کار (چیز) و [[طلب]] باشد و معانی [[برکت]]، علامت و شیء عجیب را نمی‌توان از معانی آن به شمار آورد<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۱۹۰.</ref>.


فیومی “اَمر” را به معنای حال نیز دانسته‌اند<ref>احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲.</ref>. و راغب اصفهانی نیز معنای [[شأن]] را برای آن ذکر کرده است.<ref>حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.</ref> البته به نظر می‌رسد، معنای‌ای که فیومی و راغب بیان کرده‌اند، می‌تواند به معنای نخست، یعنی کار (چیز)، برگردد. همچنین باید توجه داشت که این واژه، آن‌گاه که جمع بسته می‌شود، در معانی مختلف، هیئت‌های متفاوتی به خود می‌گیرد؛ چنان‌که اگر به معنای کار یا [[شأن]] و امثال آن باشد، جمع آن، “امور” است و اگر به معنای [[طلب]] باشد، جمع آن، “اوامر” است.
شاید بتوان گفت از میان این معانی، معنای اصلی و جامع امر، شیئ است که با توجه به [[سیر]] تطور و [[تحول]] لغت به معنای شیئ خاص (کار) و منشأ تحقق کار (فرمان) نیز دانسته شده است. براساس [[تفاسیر]] و [[روایات شیعه]]، "شیئ" در معنای اخیر اصطلاحاً یک شیئ معهود و شناخته شده یعنی [[مقام ولایت]]، [[خلافت]] و [[حکومت]] است؛ زیرا بنابر معنای مذکور "ال" در الامر برای [[عهد]] است، بنابراین اولو الامر کسانی‌اند که [[شئون]] [[دین]] و دنیای [[مردم]] به دست آنان است<ref>المیزان، ج‌۴، ص‌۳۹۱؛ مواهب الرحمن، ج‌۸‌، ص‌۳۱۲؛ تفسیر‌آیات الاحکام، ج‌۵‌، ص‌۱۰۲.</ref> و آنان باید صاحبان کار حکومت و [[کارگزاران]] آن باشند، چنان‌که ایشان صاحبان دستور بوده و اطاعتشان بر مردم لازم است.


یادکرد این نکته ضروری است که برخی محققان عرصه لغت، تمام این معانی را به یک ریشه، یعنی [[طلب]] و [[تکلیف]] همراه با استعلا، برگردانده‌اند.<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۱۴۳.</ref> با وجود این، به نظر می‌رسد، [[تطبیق]] این اصل و ریشه برتمام کاربردهای آن، از جمله “برکت” و “عجیب بودن” خالی از [[تکلف]] نیست.
با توجه به معنای لغوی الامر می‌توان برای اولوالامر معانی ذیل را برشمرد: صاحبان دستور، صاحبان کار و صاحبان شیئ<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۶۳؛ [[محمد حجتیان|حجتیان، محمد]]، [[اولواالامر (مقاله)| مقاله «اولواالامر»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص۶۶ -۶۹.</ref>.


با توجه به آن چه [[گذشت]]، روشن می‌شود که واژه “الامر” که همزه آن به [[فتح]] و میم آن به طور ساکن خوانده می‌شود، تنها می‌تواند به معانی کار (چیز) و [[طلب]] باشد و معانی [[برکت]]، علامت و شیء عجیب را نمی‌توان از معانی آن به شمار آورد.
=== اولوالامر ===
برخی لغویون این ترکیب را به معنای رؤسا و [[اهل]] [[علم]] دانسته<ref>محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۱.</ref> و برخی نیز چنین نوشته‌اند: «اولوا الامر همان صاحب پیامبر و تابعان آنها از اهل علم و امیران هنگامی که دارای علم و دین باشند، هستند»<ref>{{عربی|اولوا الامر هم اصحاب النبي و من اتبعهم من اهل العلم و من الامراء اذا كانوا اولي علم و دين}}، بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲؛ نیز، ر.ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>.


این که معنای دو واژه “اولی” و “الامر” روشن شد، باید به [[تعیین]] معنای ترکیب “اولی الامر” بپردازیم. برخی لغویون این ترکیب را به معنای رؤسا و [[اهل]] [[علم]] دانسته<ref>محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۱.</ref> و برخی نیز چنین نوشته‌اند: {{عربی|اولوا الامر هم اصحاب النبي و من اتبعهم من اهل العلم و من الامراء اذا كانوا اولي علم و دين}}<ref>«اولوا الامر همان صاحب پیامبر و تابعان آنها از اهل علم و امیران هنگامی که دارای علم و دین باشند، هستند». بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲؛ نیز، ر. ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>.
به نظر می‌رسد، این نظریات، به ویژه نظریه دوم، متأثر از نظریات [[کلامی]] است و در [[حقیقت]]، معنای اصطلاحی این ترکیب است. در واقع، ترکیب “اولی الامر” به خودی خود، به معنای [[صاحبان امر]] است که به نظر می‌رسد، [[تعیین]] معنای [[حقیقی]] آن، به کاربرد این ترکیب در مواضع متفاوت بستگی دارد و بررسی قراین حالیه و مقالیه را می‌طلبد؛ از این‌رو، نمی‌توان یک معنای واحد برای تمام کاربردهای آن عرضه کرد<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۱۹۰.</ref>.
به نظر می‌رسد، این نظریات، به ویژه نظریه دوم، متأثر از نظریات [[کلامی]] است و در [[حقیقت]]، معنای اصطلاحی این ترکیب است. در واقع، ترکیب “اولی الامر” به خودی خود، به معنای [[صاحبان امر]] است که به نظر می‌رسد، [[تعیین]] معنای [[حقیقی]] آن، به کاربرد این ترکیب در مواضع متفاوت بستگی دارد و بررسی قراین حالیه و مقالیه را می‌طلبد؛ از این‌رو، نمی‌توان یک معنای واحد برای تمام کاربردهای آن عرضه کرد<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان (کتاب)|معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان]]، ص ۱۹۰.</ref>.
صاحب القاموس [[المحیط]]، درباره مفهوم اصطلاحی «اولی الامر» می‌نویسد: اولی الامر، یعنی [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} و [[پیروان]] آنان از [[اهل]] [[علم]] و امرا است در صورتی که از صاحبان [[علم و دین]] باشند<ref>محمد بن یعقوب الفیروز آبادی، القاموس المحیط، ص۱۲۷.</ref>.
راغب در این زمینه می‌گوید: اولی الامر، یعنی امرا و [[حاکمان]] [[زمان رسول خدا]] {{صل}} و همچنین گفته شده است که مراد از اولی الامر [[امامان از اهل بیت]] [[رسول خدا]] {{صل}} می‌باشند. به معنای امرکنندگان به معروف نیز آمده است.
وی از قول «[[ابن عباس]]» می‌نویسد: «اولی الامر» به معنای [[فقها]] و [[اهل دین]] که [[مطیع خدا]] هستند می‌باشد<ref>مفردات الفاظ القرآن، ص۹۰؛ و ر. ک: نثر طوبی، ص۳۴-۳۵.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۶۳.</ref>


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۱۶ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۰۸

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اولو الامر است. اولو الامر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اولو الامر در لغت - اولو الامر در قرآن - اولو الامر در حدیث - اولو الامر در فقه سیاسی - اولو الامر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - اولو الامر از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

اولو الامر از دو کلمه "أُولو" و "الأمر" ترکیب یافته است.

اولو

کلمه اولوا از واژه الأول به معنای رجوع، مشتق شده و در معنا همانند کلمه آل است با این تفاوت که آل در عقلا به کار می‌رود؛ ولی اولوا در معنای منسوب به محسوس یا معقول کاربرد دارد. «اولوا الامر» نیز به معنای مصاحبان و «صاحبان فرمان و امر» است. بعضی گفته‌اند: اسم جمع و مفرد آن "ذو" است. اولو همواره به شکل اضافه به امر محسوس یا معقول به کار می‌رود؛ مانند: اولوالارحام، اولوالقربی، اولو‌العلم، اولوالفضل، اولو الامر[۱].

تفاوت میان کلمه اولوا و کلمه ذوو در آن است که اولوا بر شدت همنشینی دلالت دارد و تنها زمانی به کار می‌رود که جزء، عضو، صفت، حال، عملی لازم یا شأنی از شئون شخص یا مانند آن به متعلق آن متصل باشد، برخلاف کلمه ذوو که عام‌تر از آن است[۲].[۳]

واژه “اولی” در کهن‌ترین منبع لغوی (کتاب العین) چنین معنا شده است: «اولی و اولات در معنا مانند ذوو و ذوات [به معنای صاحبان] هستند و تنها برای جمعی از مردم یا مانند آن گفته می‌شود»[۴].

طریحی نیز با تصریح به اینکه واژه “اولو” مفرد ندارد، می‌نویسد: «اولو جمعی است که از لفظ خودش مفرد ندارد؛ مفرد آن ذو است و اولات برای مؤنث‌ها به کار می‌رود و مفرد آن ذات است»[۵].

بطرس البستانی، از دیگر محققان عرصه لغت، نیز چنین می‌نویسد: «اولو، جمع به معنای ذوو است و مفردی برای آن نیست... ذو به معنای صاحب است»[۶].

راغب اصفهانی نیز در مفردات می‌نویسد: أمر به معنای کار و شأن و جمع آن «امور» است[۷]

بر اساس آن چه گذشت، می‌توان چنین نتیجه گرفت که واژه “اولی” به معنای صاحبان است که مفرد ندارد و همواره به صورت جمع می‌آید.

این واژه در قرآن کریم، بارها در قالب‌هایی همچون ﴿أُولِي الْأَلْبَابِ﴾، ﴿أُولُو الْعِلْمِ﴾، ﴿أُولِي الْقُرْبَى﴾، ﴿أُولُو الْأَرْحَامِ﴾، ﴿أُولُو الطَّوْلِ﴾، ﴿أُولُو بَقِيَّةٍ﴾، ﴿أُولُو الْفَضْلِ﴾، ﴿أُولُو قُوَّةٍ﴾، ﴿أُولِي بَأْسٍ﴾، ﴿أُولُو الْعَزْمِ﴾، ﴿أُولِي الضَّرَرِ﴾، ﴿أُولِي الْأَبْصَارِ﴾، ﴿أُولِي الْأَيْدِي﴾ و ﴿أُولِي النَّعْمَةِ﴾ تکرار شده است[۸].

الامر

واژه “امر” نیز که از سه حرف همزه، میم و راء تشکیل شده، در لغت یا اعراب‌های گوناگون، به معنای مختلفی به کار رفته است[۹].

صاحب مقاییس اللغة، می‌نویسد: ماده «امر» دارای پنج اصل است.

  1. أمر به معنای امور و کارها. گفته می‌شود: هذا أمر رَضِيتُهُ و أمرٌ لا أرضاه‏؛ یعنی این امر و کار را پسندیدم و یا این کاری است که نمی‌پسندم.
  2. أمر به معنای دستور ضد نهی. گفته می‌شود: أَفْعَلُ كَذَا یا إِنَّهُ لَأَمُوْرٌ بالمَعْرُوْفِ؛ یعنی چنین و چنان انجام بده یا آنکه گفته می‌شود: او بسیار امرکننده به معروف است.
  3. أمر به مفهوم فزونی و برکت: گفته می‌شود: امْرَأَةٌ أَمِرَةٌ، یعنی زنی که بر همسرش مبارک است، یا گفته می‌شود و أَمِرَ الشيْ‏ءُ یعنی آن شیء رشد و فزونی یافت.
  4. به مفهوم نشانه، علامت و وعده: گفته می‌شود: جعلتُ بيني و بينَه أمَاراً و وَقْتا و مَوْعِداً و أَجَلًا؛ یعنی بین او و خود نشانه و علامت و وعده‌ای قرار دادم.
  5. به معنای تعجب: مانند قوله تعالی: ﴿...لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا﴾[۱۰] یعنی به راستی چه کار بدی انجام دادی![۱۱].

اگر چه ابن فارس، خود، اعراب ماده “امر” را، آن‌گاه که به دو معنای علامت و شیء عجیب به کار می‌رود، روشن نساخته است، برخی دیگر از لغویون تصریح کرده‌اند که اعراب این ماده، در معنای شیء عجیب، همانا “اِمر” به کسر همزه و سکون میم است و با بیان واژه “الأمارة” آن را به معنای علامت دانسته‌اند[۱۲].

فیومی “اَمر” را به معنای حال نیز دانسته‌اند[۱۳] و راغب اصفهانی نیز معنای شأن را برای آن ذکر کرده است[۱۴] و اولوالامر، یعنی کسانی که مردم به وسیله آنها از افتادن در گرداب‌ها و مشکلات باز می‌ایستند و آسایش می‌یابند[۱۵]. البته به نظر می‌رسد، معنایی که فیومی و راغب بیان کرده‌اند، می‌تواند به معنای نخست، یعنی کار (چیز)، برگردد. همچنین باید توجه داشت که این واژه، آن‌گاه که جمع بسته می‌شود، در معانی مختلف، هیئت‌های متفاوتی به خود می‌گیرد؛ چنان‌که اگر به معنای کار یا شأن و امثال آن باشد، جمع آن، “امور” است و اگر به معنای طلب باشد، جمع آن، “اوامر” است.

صاحب التحقیق در این باره می‌گوید: ماده «امر» دارای یک اصل بوده و به معنای خواستن و تکلیف همراه با استعلا است؛ سپس به هر آنچه که مطلوب و مورد توجه باشد تکلیف اطلاق می‌شود، چه از جانب مولا و یا از جانب خود باشد، صریح باشد یا مقدر[۱۶].

با توجه به آنچه گذشت، روشن می‌شود که واژه “الامر” که همزه آن به فتح و میم آن به طور ساکن خوانده می‌شود، تنها می‌تواند به معانی کار (چیز) و طلب باشد و معانی برکت، علامت و شیء عجیب را نمی‌توان از معانی آن به شمار آورد[۱۷].

شاید بتوان گفت از میان این معانی، معنای اصلی و جامع امر، شیئ است که با توجه به سیر تطور و تحول لغت به معنای شیئ خاص (کار) و منشأ تحقق کار (فرمان) نیز دانسته شده است. براساس تفاسیر و روایات شیعه، "شیئ" در معنای اخیر اصطلاحاً یک شیئ معهود و شناخته شده یعنی مقام ولایت، خلافت و حکومت است؛ زیرا بنابر معنای مذکور "ال" در الامر برای عهد است، بنابراین اولو الامر کسانی‌اند که شئون دین و دنیای مردم به دست آنان است[۱۸] و آنان باید صاحبان کار حکومت و کارگزاران آن باشند، چنان‌که ایشان صاحبان دستور بوده و اطاعتشان بر مردم لازم است.

با توجه به معنای لغوی الامر می‌توان برای اولوالامر معانی ذیل را برشمرد: صاحبان دستور، صاحبان کار و صاحبان شیئ[۱۹].

اولوالامر

برخی لغویون این ترکیب را به معنای رؤسا و اهل علم دانسته[۲۰] و برخی نیز چنین نوشته‌اند: «اولوا الامر همان صاحب پیامبر و تابعان آنها از اهل علم و امیران هنگامی که دارای علم و دین باشند، هستند»[۲۱].

به نظر می‌رسد، این نظریات، به ویژه نظریه دوم، متأثر از نظریات کلامی است و در حقیقت، معنای اصطلاحی این ترکیب است. در واقع، ترکیب “اولی الامر” به خودی خود، به معنای صاحبان امر است که به نظر می‌رسد، تعیین معنای حقیقی آن، به کاربرد این ترکیب در مواضع متفاوت بستگی دارد و بررسی قراین حالیه و مقالیه را می‌طلبد؛ از این‌رو، نمی‌توان یک معنای واحد برای تمام کاربردهای آن عرضه کرد[۲۲].

صاحب القاموس المحیط، درباره مفهوم اصطلاحی «اولی الامر» می‌نویسد: اولی الامر، یعنی اصحاب رسول خدا (ص) و پیروان آنان از اهل علم و امرا است در صورتی که از صاحبان علم و دین باشند[۲۳].

راغب در این زمینه می‌گوید: اولی الامر، یعنی امرا و حاکمان زمان رسول خدا (ص) و همچنین گفته شده است که مراد از اولی الامر امامان از اهل بیت رسول خدا (ص) می‌باشند. به معنای امرکنندگان به معروف نیز آمده است.

وی از قول «ابن عباس» می‌نویسد: «اولی الامر» به معنای فقها و اهل دین که مطیع خدا هستند می‌باشد[۲۴].[۲۵]

منابع

  1. حجتیان، محمد، مقاله «اولواالامر»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵
  2. ساعدی، محمد، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار
  3. فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان

پانویس

  1. ↑ القاموس المحیط، ج‌۲، ص‌۱۷۶۷؛ التحقیق، ج‌۱، ص‌۱۸۰، «اولو».
  2. ↑ التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج۱، ص۱۸۰.
  3. ↑ ساعدی، محمد، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص ۱۶۳؛ حجتیان، محمد، مقاله «اولواالامر»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص۶۶ -۶۹.
  4. ↑ أُولُو و أولات: مثل: ذوو و ذوات في المعنى، و لا يقال إلا للجميع من الناس و ما يشبهه، خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۳۷۰.
  5. ↑ و أولو: جمع لا واحد له من لفظه، واحده "ذو". و أولات: للإناث، واحدها "ذات"، فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۳۳.
  6. ↑ اولو جمع بمعنی ذوو ولا واحد له... ذو بمعنی صاحب، بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲ و نیز ر.ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲. گفتنی است، خلیل بن احمد نیز «ذو» را به معنای صاحب دانسته است. خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۰۷.
  7. ↑ مفردات الفاظ القرآن، ص۸۸؛ و ر.ک: میرزا ابوالحسن شعرانی، نثر طوبی یا دائرة المعارف لغات قرآن مجید، ص۳۵.
  8. ↑ فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۱۹۰.
  9. ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۸، ص۲۹۷-۲۹۸؛ همچنین، ر.ک: احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة؛ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲؛ محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۲۶-۳۴؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.
  10. ↑ «...بی‌گمان کاری شگفت کردی!» سوره کهف، آیه ۷۱.
  11. ↑ معجم مقاییس اللغة، ص۷۳.
  12. ↑ اسماعیل بن عباد صاحب، المحیط فی اللغة، ج۱۰، ص۲۸۴.
  13. ↑ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر، ص۲۱-۲۲.
  14. ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، ص۸۸.
  15. ↑ مفردات الفاظ قرآن، ص۲۵۰.
  16. ↑ التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج۱، ص۱۴۴.
  17. ↑ فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۱۹۰.
  18. ↑ المیزان، ج‌۴، ص‌۳۹۱؛ مواهب الرحمن، ج‌۸‌، ص‌۳۱۲؛ تفسیر‌آیات الاحکام، ج‌۵‌، ص‌۱۰۲.
  19. ↑ ساعدی، محمد، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص ۱۶۳؛ حجتیان، محمد، مقاله «اولواالامر»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص۶۶ -۶۹.
  20. ↑ محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۱.
  21. ↑ اولوا الامر هم اصحاب النبي و من اتبعهم من اهل العلم و من الامراء اذا كانوا اولي علم و دين، بطرس البستانی، محیط المحیط، ص۲۲؛ نیز، ر.ک: خلیل الجر، فرهنگ لاروس، ص۲۰۱-۲۰۲.
  22. ↑ فاریاب، محمد حسین، معنا و چیستی امامت در قرآن سنت و آثار متکلمان، ص ۱۹۰.
  23. ↑ محمد بن یعقوب الفیروز آبادی، القاموس المحیط، ص۱۲۷.
  24. ↑ مفردات الفاظ القرآن، ص۹۰؛ و ر. ک: نثر طوبی، ص۳۴-۳۵.
  25. ↑ ساعدی، محمد، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص ۱۶۳.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=اولو_الامر_در_لغت&oldid=1143530»