بحث:آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)

تأثیرگذاری اجتماعی انتظار

• جامعه از انسان‌های مختلف با افکار، اهداف، آرزوها، رفتار و گفتار گوناگون و با سطوح مختلف مادی و معنوی تشکیل می‌شود. هر یک از افراد اجتماع از یکسو بر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، به میزان شخصیت وجودی خود تأثیر می‌گذارند و از سوی دیگر، از جامعه تأثیر می‌پذیرند. این تأثیرپذیری تا حدود زیادی متقابل بوده، انکارناپذیر است. بنابراین، تغییر افکار، اهداف، رفتار و گفتار تک تک انسان‌ها در حد خود به منزلۀ تغییر مکانیسم و ساختار جامعه محسوب می‌شود. انتظار فرج و امید به آینده‌ای درخشان، تغییر اساسی در رفتار و گفتار انسان ایجاد می‌کند؛ پس همان گونه که انتظار فرج در سازندگی یکایک انسان‌ها مؤثر است، در سازندگی جامعه نیز که از همان انسان‌ها تشکیل شده است، تأثیر خواهد گذاشت.
• انتظار نه تنها در زندگی فردی منتظر، مؤثر است که در حوزه رابطه فرد با جامعه نیز مطرح و برنامه دارد و او را به تأثیرگذاری مثبت در جامعه وا می‌دارد. از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هر کس به اندازه توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چرا که منتظر مصلح جهانی در اندیشه و عمل، مسیر صلاح و راستی را طی می‌کند<refر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.</ref>.
• آثار اجتماعی انتظار جدای از پی‌آمدهای فردی آن نیست، زیرا اجتماع از افراد شکل می‌گیرد و هرچه آثار فردی بیشتر و کارآمدتر باشد، تأثیرش در جامعه و نهادهای اجتماعی جلوۀ فزون‌تری خواهد داشت. شاید بتوان گفت پی‌آمد اجتماعی انتظار، در گرو تحقق پی‌آمد فردی آن است.

آثار اجتماعی انتظار

• برخی از آثار و پیامدهای اجتماعی انتظار عبارتند از:

امیدواری

• امیدواری: در جامعۀ منتظر، همۀ افراد آن امیدوارند و از هرگونه عوامل ناامیدی به دور است، زیرا مهدویت یعنی نگاه روشن به آینده، پس تاریکی از دل‌ها رخت برمی‌بندد و این بزرگ‌ترین ارمغان اجتماعی انتظار است. جوامعی که به وعدۀ الهی امیدوار باشند ـ با توجه به پایان‌ناپذیری امید الهی ـ ناکام نمی‌گردند و به موفقیت و کام‌یابی دست خواهند یافت.
• انسانی که از بینش الهی برخوردار بوده و معتقد است زمانی فرا می‌رسد که حق و عدالت به پیروزی نهایی خواهد رسید، هیچ‌‌گاه با خود نمی‌اندیشد کار از کار گذشته و دیگر امیدی به اصلاح نیست و تلاش و کوشش برای اصلاح جامعه بیهوده است، زیر این نومیدی و یأس با روحیۀ انسانی که واقعاً منتظر ظهور حضرت بقیة الله (ع) است، به هیچ وجه تناسب ندارد، چون انسان مؤمن، یأس و نومیدی را از بزرگ‌ترین گناهان می‌داند، همان طور که انسان آلوده به گناه حق ندارد از درگاه الهی ناامید باشد، چرا که این نومیدی، خود بزرگترین گناه است و باعث می‌شود به فکر جُبران گناه خود نباشد و بیش از پیش به گناه و انحراف آلوده شود.

حرکت، ره‌آورد طبیعی انتظار

• حرکت: حرکت، ره‌آورد طبیعی انتظار است و با امید به آینده، حرکت به سمت مطلوب شکل می‌گیرد، زیرا امید، چنان نیرویی به کالبد اجتماع می‌بخشد که نمی‌تواند در جا بایستد، مگر آنکه گرفتار آفت انتظار منفی شود. ثمرۀ این حرکت، می‌تواند دعوت مردم به امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به سوی خدا، آماده‌سازی زمینه ظهور امام عصر(ع) و برپایی دولت جهانی او و ایجاد آمادگی‌های بینشی، ایمانی و تشکیلاتی و ایجاد توانایی در نسل مؤمنانی باشد که برای یاری امام و برای زمینه‌سازی ظهورش قیام می‌کنند.

مقاومت و پایداری

• مقاومت: مقاومت و برخورد فکری و رفتاری با حرکت‌های اجتماعی منحط و تخریب‌گر و یا نهضت‌های مخالف و حفظ امت اسلام از مبتلا شدن به انحراف‌های فکری و رفتاری در سطح اجتماع، همچنین ظلم‌ستیزی و بیداری سیاسی و اجتماعی در برابر حکومت‌های جور و ستم و مدعیان غاصب منصب ولایت، از کارکردهای اجتماعی انتظار است.
• اگر امید بود و حرکت به دنبالش تحقق یافت و اگر افراد جامعه بصیرت روشنی درباره منتظر خود داشته و مهدی‌باور باشند و حضورش را لمس کنند و در تکاپوی حضرت باشند، دیگر جایی برای عقب‌نشینی نیست، بلکه نیروی لازم برای مقاومت در برابر جبهه باطل فراهم خواهد شد. اصولاً نتیجه همه امیدها و حرکت‌ها، همان مقاومت در برابر جریان باطلی است که در مقابل انتظار صف‌آرایی کرده است. مانند کسی که در حال غرق شدن است و ناگهان از دور، گروه نجات را می‌بیند که به سوی او در حرکت‌اند. در این حالت فرد، بر امواج آب غلبه خواهد کرد و برای این کار نیرویی شگرف در خود احساس می‌کند.
• از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هر کس به اندازه توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چرا که منتظر مصلح جهانی در اندیشه و عمل، مسیر صلاح و راستی را طی می‌کند.

کنترل اجتماعی

• کنترل و سلامت اخلاقی جامعه: از کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی(ع) در عصر غیبت، آراستگی جامعه به هنجارها و خوبی‌ها و پیراستن از ناهنجاری‌ها و بدی‌هاست. از جهات تربیتی و اخلاقی، فرد سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم است و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای فرد سالم است و این دو در تعامل با یکدیگرند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی فرد و سلامت اخلاقی جامعه، وجود دارد. بر همین اساس، دیگر کارکرد اجتماعی انتظار، کنترل اجتماعی، یعنی دوری از انحرافات و ناهنجاری‌ها و گرایش به ارزش‌ها و هنجارهای دینی است؛ چنانچه امام صادق(ع) می‌فرمایند: «"مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلاَقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ"» در این کلام منتظر واقعی کسی است که خود را با ورع و پرهیزکاری و دوری از ناهنجاری‌ها و آراستن به هنجارها و خوبی‌ها وفق می‌دهد. یکی از وظایف منتظران امام زمان(ع) در عصر غیبت، دوری جستن از انحرافات و ناهنجاری‌هاست. علاوه بر اینکه با توجه به ناگهانی بودن امر ظهور امام زمان(ع)، خود آن حضرت همۀ شیعیان و منتظران را به اعمال پسندیده و دوری از بدی‌ها و ناهنجاری‌ها فراخوانده و می‌فرمایند: «هریک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازید و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزینید؛ زیرا فرمان ما به یک‌باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان توبه و بازگشت برای کسی نفع و سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد.» بنابراین از آثار و کارکردهای اجتماعی انتظار حقیقی امام زمان(ع)، کنترل اجتماعی و دوری از انحرافات و ناهنجاری‌ها است و منتظر واقعی، هرگز خود را به گناه، بدی‌ها و زشتی‌ها آلوده نمی‌کند.
• از جهات تربیتی و اخلاقی فرد سالم، زمینه‌ساز جامعه سالم است و جامعه سالم، عامل تداوم و بقای فرد سالم است و این دو در تعامل با یک‌دیگرند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی فرد و سلامت اخلاقی جامعه، وجود دارد. گفتنی است که منظور از واژه سلامت، مصونیت دین در سطح فرد و جامعه است. مصونیت دین، در پرتو تقوا امکان‌پذیر است. همان عاملی که عمل به آن، یکی از مهم‌ترین وظایف شیعیان و پیروان امام عصر(ع) در زمان غیبت‌ است؛ زیرا آن حضرت، معنای تقوا است و انتظار منطقی آن است که منتظرانش نیز از نوعی سنخیت نسبی با ایشان برخوردار باشند تا در اظهار محبت و ارادت آنان به آن حضرت، نشانه‌ای از صداقت، مشاهده شود. از سوی دیگر، در رأس فرمایشات معصومین(ع) سفارش به تقوا به چشم می‌خورد: امام صادق(ع) می‌فرمایند: «قسم به خدا، شما بر دین خدا و فرشتگان او هستید؛ پس ما را نسبت به این امر (دین‌داری خودتان) به وسیله ورع و اجتهاد یاری نمایید». هم ایشان در سفارش دیگری می‌افزایند: «بر شما است رعایت کردن ورع، به درستی که ورع، آن دینی است که ما ملتزم به آن هستیم و خدا را به وسیله آن بندگی می‌کنیم و همین را از اهل ولایت و محبت خود انتظار داریم. ما را به خاطر شفاعت کردن به سختی و زحمت نیندازید».

احساس مسؤولیت در قبال مظلومین و محرومین

• احساس مسؤولیت در برابر مظلومین و محرومین: انتظار در ابعاد گوناگون حیات انسانی آثار ژرف می‌گذارد و بیشترین اثرگذاری آن در بُعد تعهدها و مسئولیت‌های اجتماعی و احساس دیگر خواهی و احسان دوستی عینیت می‌یابد؛ زیرا که در مفهوم انتظار، انسان‌گرایی نهفته است. انسان منتظر پیوندی ناگسستنی با هدف‌ها و آرمان‌های امام منتظر و موعود خود دارد و در آن راستا گام بر می‌دارد و همسان و همسوی آن اهداف و آرمان‌ها حرکت می‌کند و همۀ جهت گیری‌ها و گرایش‌ها و گزینش‌هایش در آن چارچوب قرار می‌گیرد. امام موعود، غمگسار راستین غمزدگان و یار و یاور واقعی مظلومان و حامی حقیقی مستضعفان است. پس جامعۀ منتظر و انسان‌های دارای خصلت انتظار، باید در زمینۀ خواست‌ها و هدف‌های امامشان عمل کنند و به یاری انسان‌های مظلوم و محروم بشتابند و دل آزردگان را مرهم نهند و دشواری‌ها و مشکلات مردم را تا حد توان، طبق خواسته و رضای امامشان برطرف سازند. و اگر چنین شد در قلمرو جامعۀ منتظر، محروم و تهیدست و بیمار بی درمان و دلتنگ و افسرده و اندوهگین و گرفتار باقی نخواهد ماند. شاید یکی از معانی برخی از احادیث دربارۀ انتظار فرج که گفته‌اند: "انتظار فرج خود فرج است" همین معنا باشد که جامعۀ منتظر اگر انتظاری راستین و صادقانه داشته باشد، دست کم در حوزه خود، مشکلات و نابسامانی‌های مردم را برطرف می‌کند و خواسته‌ها و آرمان‌های امام موعود را در محیط خویش تحقق می‌بخشد؛ لذا امام رضا(ع) فرمود: «"انتظار الفرج من الفرج"»

اصلاحات اجتماعی

• اصلاحات اجتماعی: از آنجا که شرط ظهور دولت حق، آمادگی جمعی است، هر کس به اندازه توان خود برای اصلاح جامعه می‌کوشد و در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی، ساکت و بی‌تفاوت نمی‌ماند؛ چرا که منتظر مصلح جهانی در اندیشه و عمل، مسیر صلاح و راستی را طی می‌کند.
• اعتقاد به ظهور مصلح کلّ و اینکه زمانی می‌رسد که تمام نابسامانی‌های اجتماعی برطرف خواهد شد و مساوات و عدالت در جامعه حاکم گشته، انسان‌های صالح و شایسته پست‌های کلیدی حکومت را به عهده خواهند گرفت و محلی برای افراد فرصت طلب و چاپلوس باقی نمی‌ماند و حیله‌ها و تزویرها کنار رفته، حقیقت در تمام صحنۀ زندگی جایگاه خود را باز خواهد یافت، انسان را وادار می‌کند علاوه بر اصلاح خویش در جهت اصلاح دیگران نیز کوشش نماید، زیرا اصلاحات زیر بنایی اجتماعی که انتظارش را می‌کشند، یک عمل فردی نیست، بلکه کاری است که تمام انسان‌های متعهد و متقی باید در آن شرکت کنند و تلاش‌های آنان هماهنگ و یکپارچه باشد. در یک فعالیت بزرگ و گسترده که پهنه گیتی را در بر می‌گیرد، هیچ‌کس نمی‌تواند از حال دیگران غافل باشد، بلکه باید بر اساس مسؤولیتی که به عهدۀ هر انسان صالحی هست، هر جا ضعفی مشاهده کرد، برای اصلاح آن بکوشد و با تلاش پیگیر خود موضع‌های آسیب پذیر را ترمیم کند.
• جامعۀ منتظر درصدد اصلاحات اجتماعی است، زیرا شخصی که جامعۀ ما در انتظار اوست، خود یک مصلح و اصلاح‌گر است. اگر جامعه به سمت اصلاحات حرکت نکند، بسترهای ظهور تحقق نمی‌یابد و هرقدر جهت جامعه به سوی اصلاحات باشد، زمینه‌سازی بیشتری برای ظهور صورت می‌گیرد. این زمینه‌سازی‌ها و اصلاحات چند شاخص دارد: شناخت ویژگی‌های جامعۀ آرمانی مهدوی؛ شناسایی نقاط ضعف اجتماعی که در آن زندگی می‌کنیم و برنامه‌ریزی برای دگرگونی و اصلاحات با توجه به ویژگی‌های جامعه مطلوب و آرمانی.

تقویت فرهنگی و معنوی جبهه حق

• تقویت فرهنگی و معنوی جبهه حق: تقویت جای‌گاه دین و استمرار عملی خط امامت در شریان‌های حیات اجتماعی و سیاسی و فکری و فرهنگی جامعه و برنامه‌ریزی فرهنگی و دینی جهت تقویت روحیه مهدی‌باوری و ایجاد دلبستگی عاطفی و ارتباط فکری با آن حضرت.
• در تلاش‌های اجتماعی آن‌چه مهم است، تقویت فرهنگی و معنوی جبهة حق است که این اقدام کیفی است، نه کمّی؛ یعنی آن‌چه مقدّمه ظهور است این نیست که به لحاظ شناسنامه‌ای تعداد مسلمانان یا شیعیان افزایش یابد؛ بلکه آن‌چه اولویت بیش‌تری دارد، این است که انسان‌ها تشنه حقیقت و عدالت شوند؛ پس تعداد یاران اوّلیه و اصلی حضرت شاید کم باشد؛ امّا چنان‌که گفتیم، به لحاظ کیفیت در زمرة برترین انسان‌هایند که هر یک می‌تواند انقلابی در جان‌ها ایجاد کند. به تعبیر یکی از بزرگان، یاران مهدی اشخاصی از سنخ امام خمینی یا بالاتر از او خواهند بود. در واقع اینکه خوبان هم باید به نهایت کار خود برسند، تاکید مهمّی است بر اینکه بیش از کمّیت به کیفیت باید اندیشید. خروج از پارادایم‌های رایج در تفکر غربی: دوره جدید، دورة سیطره فرهنگی جهان غرب بر عالم است و منتظر واقعی انسانی است که تحت این سیطره واقع نمی‌شود. ما امروزه بسیاری از سخنان، گرایش‌ها، رفتارها و... را به گونه‌ای تنظیم می‌کنیم که در جهان مدرن و با الگوهای مدرن مقبولیت داشته باشد. از باب نمونه می‌توان به همین مسأله جهانی‌شدن اشاره کرد؛ در حالی‌که معتقد به ظهور مهدی، با معادلاتی رفتار می‌کند که در ظرف محدود معادلات دنیایی رایج در جهان مدرن نمی‌گنجد؛ بدین سبب، تمام معادلات آنها را به راحتی به هم می‌ریزد که باز در این زمینه, نگاهی به سیره زندگانی امام خمینی می‌تواند عبرت آموز باشد.

وحدت

• وحدت: انتظار این است که مفاسد اجتماعی، رذالت‌ها، آشوب‌ها، طنین‌های نابجا و امواج تلاطم‌انگیز از میان برداشته شوند و روابط بر اساس تفاهم، همکاری و همیاری و خیرخواهی گردد. انسان‌ها چون دشمنانی نباشند که روبروی هم قرار می‌گیرند، و رابطه مشتری و فروشنده چون رابطه دو خصم نسبت به هم نباشد.
• از بعد اجتماعی، وحدت قابل تأمل است. وجود هدف مشترک در یک ملت یا جامعه، موجب نوعی پیوند، دل‌بستگی و وحدت میان معتقدان به آن هدف می‌شود. در میان جامعه‌ای که بزرگ‌ترین آرمانش، ظهور امام عصر(ع) است، نوعی هم‌دلی، هم‌نوایی و هم‌اندیشی پدید می‌آید. چنین هدفی از چند جهت از هدف‌های دیگر متمایز است: این هدف چون در واژه "انتظار"، معنا می‌یابد، دارای قداست ویژه‌ای است و هیچ هدف دیگری در معنویت و قداست به پایه آن نمی‌رسد؛ چراکه این یک انتظار معمولی نیست، بلکه طولانی‌ترین انتظار برای ظهور کامل‌ترین انسان عصر است.
• چنین هدفی که با مسئله امامت و رهبری حضرت ولی عصر(ع) در عصر ظهور ایشان، ارتباط می‌یابد، از لحاظ مراتب ارزشی، در اوج اهداف و آرمان‌های یک جامعه قرار می‌گیرد؛ زیرا هیچ موضوع دیگری به سان این امر، به حیات و بقای جامعه، بستگی پیدا نمی‌کند؛ چه، آن‌که «به یمن وجود اوست که به خلق، روزی می‌رسد و زمین و آسمان به وجودش برقرار است و به واسطه او خدا زمین را پر از عدل و داد می‌کند پس از آن‌که پر از بیداد و ستم شده باشد». وقتی از جای‌گاه امام(ع) در برپایی جامعه‌ای مبتنی بر عدالت، سخن به میان آید، بی‌مناسبت نخواهد بود که تا اندازه‌ای چنین جای‌گاهی، روشن شود.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: