بحث:آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)

مربوط به سؤال نیست

۱. محمد صادق حائری شیرازی

محمد صادق حائری شیرازی آیت‌الله محمد صادق حائری شیرازی در مقاله «آثار تربیتی انتظار» در این‌باره گفته‌است: «در انتظار هم عمل، هم دعا، باید باشد. هر کس بگوید من تلاش می‌‌کنم برای آن حضرت، دعا نمی‌کنم، اشتباه می‌‌کند. هرکس بگوید من دعا می‌‌کنم، کاری از دست ما ساخته نیست، ما فقط نشسته‌ایم. پس آنها انتظار افراطی و تفریطی و این هم حد وسط، حد اعتدال، این نوع انتظار، اثر تربیتی اش این است که من می‌‌گویم. من برای اصلاح عالم، هر کاری را مقدورم شد می‌‌کنم، هر چه را که نتوانستم او می‌‌آید تکمیلش می‌‌کند، ما می‌‌خواهیم این عالم را بسازیم، هر اندازه‌اش را که بتوانم می‌‌کنم، او می‌‌آید تکمیل می‌‌کند، من وقتی که بدانم که این کار من دیگر کسی دنبالش را نمی‌آورد، انگیزه کارکردن از من گرفته می‌‌شود، وقتی که من می‌‌دانم بالاخره دیگران می‌‌آیند و این امور درست می‌‌شود، من هیچ نگران نیستم. اثر دیگرش این است که انسان در حین انتظار این حکومت‌هایی که هست قبول ندارد می‌‌گوید اینها طاغوتند، الا یک حکومت انتظار که اهل انتظار باشد، آن حکومت را قبول دارد. بیعت با اینها نمی‌کند چون منتظر است که با آقا بیعت کند، ببینید کسی که منتظر است از آن سفره بخورد، از این سفره نمی‌خورد، می‌‌گوید سفره ما بعد از این هست. خودش را از این ضعیت سیر نمی‌کند، حالش، حالت مسافر می‌‌شود، آن حال منتظر است، حال منتظر یک حال قائم است نه یک حال قائد، ببینید شما نشسته باشید بخواهید از این طرف اتاق نشسته بروید آن طرف اتاق، چقدر طول می‌‌کشد و چقدر زحمت دارد، اما اگر برخیزید چقدر راحت می‌‌توانید کار کنید. توان انسان را انتظار بالا می‌‌برد، ببینید بعضی می‌‌پرسند مثلا چه کار می‌‌کند؟ ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ﴾ این کعبه را اینطوری نگاهش نکن. هر که به این کعبه معتقد باشد از جایش برمی‌خیزد، می‌‌گوید دیگران دل به دنیا بسته‌اند، نشسته‌اند سر سفره دنیا همین را کرده‌اند خانه و مسکن، این بیت الله انسان را از خاک بلند می‌‌کند، انسان را سراپا بلند می‌‌کند، انتظار هم همین طور است، انتظار انسان را سرپا می‌‌کند، روحیه به انسان می‌‌دهد، یک اثر دیگر انتظار این است که به انسان سنخیت می‌‌دهد با آنها، چون به خودش می‌‌گوید من منتظر آنها هستم اما اگر آنها آمدند و گفتند ما تو را قبول نداریم، چه کار کنم؟ قرآن را مشاهده می‌‌کند که طالوت گفت که ﴿إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ﴾. خوب می‌‌گوید آقا امام زمان(ع) هم که قیام می‌‌کند اول جنودش ۳۱۳ نفر است، طالوتی‌ها هم که ۳۱۳ نفر بودند پس وقتی که در ۳۱۳ این دو تا مشترکند، جنگ بدر هم ۳۱۳ تا بوده است، پس یک مشترکات دیگری هم دارد. نه همین شرب که به من بگوید هر کس خورد با ما نیست، هر کس نخورد از ماست. مواظب می‌‌شود که از قدرتش سوء استفاده نکند، از آنچه که در اختیارش هست، ﴿إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ﴾ تا ﴿مَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي﴾ بشوی، پس انتظار این خاصیت را دارد که دریچه‌ای است بسوی نور. انتظار می‌‌گوید اصلا آن حال تو این نیست منتظرش شو، و همین می‌‌شود نفس کش او، زمینه تنفس او، مثل نماز، نماز برای انسان تنفس است، که این همه فانی، این همه کوچک، این هم یکجور دیگر بازی، یک طرفی هست که انسان با آن بازی نکند، وگرنه این همه عالم را ببیند، اگر این نماز نباشد، این انسان دق می‌‌کند و انتظار هم نباشد انسان مؤمن دق می‌‌کند. پس اثر روحی می‌‌گذارد، اثر تربیتی می‌‌گذارد، اثر اخلاقی می‌‌گذارد و بالاتر از همه ایشان گفته اند: شما دعا کنید برای تعجیل فرج ما که همین کار، فرج خود شماست».

اثر گذاری تربیتی انتظار

• انتظار یک نظریۀ تربیتی است یعنی یک نگاه بنیادی است که می‌تواند بر همۀ اجزا و اعمال و ابعاد و ساخت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی اثرگذار باشد انتظار آثاری دارد، از نظر روان‌شناختی اصولاً روح امید و انتظار مثبت کارکردهایی دارد، چه انتظارات مقطعی و چه انتظارهای کلان عمومی و جهان‌شمول، اما انتظاری که در مکتب شیعه است چیزی فراتر از انتظار عام و مشترک است. انتظار مکتب تربیتی است که هم ابعاد روانی و روحی فرد را و هم نگرش اجتماعی را تعیین می‌کند و هم در ساخت‌های گوناگون تربیت اخلاقی و فردی و خانوادگی و اجتماعی اثر می‌گذارد.

آثار تربیتی انتظار

• برخی آثار تربیتی انتظار عبارتند از:

1. گسترش امیدهای واقعی: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است‌. برخی آن را انگیزه و پاره‌ای دیگر آن را نیاز آدمی می‌‌دانند. انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌های آن، نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده‌ای با نام "امید به آینده" تجلی می‌یابد؛ آینده‌ای که به مراتب، عالی‌تر، زیباتر و بهتر از امروز باشد. مفهوم انتظار در حقیقت، امید به فردای ظهور است‌؛ فردایی که هرگز با دوران غیبت قابل مقایسه نیست‌، لذا انتظار برای مشتاقان و صالحان امیدبخش است و این امیدواری و عشق و شور و نشاط به دنبال آن انتظار پویا و زنده فراهم می‌شود و نیز احساس نظارت او بر ما. انتظار مهدی موعود(ع) پیام امید است و به بشر سرخورده امید می‌‌بخشد و می‌‌گوید، روزی، یک مرد الهی، آنچه را آرزوی توست برآورده خواهد کرد. یکی از ویژگی‌های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آیندۀ جهان است. اگر ما خودمان را در این شرایط ببینیم و تصور کنیم که منتظر دادگستر و عدل گستر جهان هستیم، برای برپایی آن اهداف تلاش خواهیم کرد. اگر امید نباشد، انسان، دچار افسردگی خواهد شد. اگر باور داشته باشیم جهان آینده، به دست نااهلان اداره خواهد شد، احساس ناامیدی و خطر خواهیم کرد. بنابراین، اعتقاد به مصلح جهانی، از نظر روانی هم برای جامعه ی بشری، ارزش عظیم و فراوان دارد زیرا، اگر ناامیدی و یاس، در فردی زنده شود، سعادت و خوش بختی آن فرد، در معرض سقوط حتمی قرار خواهد گرفت. امام مجتبی(ع) از پدر بزرگوارش نقل می‌‌کند: «در دولت مهدی(ع)، درندگان سازش می‌‌کنند‌، نباتات از دل زمین می‌‌رویند و آسمان برکاتش را فرو می‌‌فرستد. گنج‌های نهفته در دل زمین برای او آشکار می‌‌شود و بین مشرق و مغرب را مالک می‌‌شود‌. خوشا به حال کسی که آن روزگار مسعود را درک کند و دستوراتش را با گوش جان بشنود‌».
2. معنا یافتن زندگی در پرتو پویایی در جهت رسیدن به هدف، با نگاه تطبیقی به زندگی بدون هدف و فرجام آن که تهی شدن از درون و روزمره‌گی است: زندگی انسان آن زمان قابل توجیه است که آثار حرکت، پویایی و شادابی در تمام زوایای آن به چشم خورد. آن گاه که انسان، به وضعیت موجود راضی نیست و در صدد ایجاد شرایطی بهتر است، همانا در انتظار به سر می‌‌برد. در تربیت، بر این نکته تاکید می‌‌شود که زندگی بی هدف، قطعاً به پوچی و به بحران هویت می‌‌انجامد. برای جلوگیری از شیوع این روحیه، خصوصا در جهان صنعتی که مشکلات فراوانی را پیش روی انسان‌ها قرار می‌‌دهد، باید به کانونی برای حرکت و تلاش، توجه کرد. اندیشۀ مهدویت می‌‌تواند به انسان بیاموزد جهت رسیدن به جامعۀ آرمانی به محوریت امام مهدی (ع)، همواره باید به این کانون فکر کرد و فعالیت‌های خود را بدان سو معطوف ساخت. طبیعی است این فعالیت، انسان را از پوچی می‌‌رهاند و به سوی زندگی مالامال از حرکت و نشاط سوق می‌‌دهد. از دیدگاه چنین انسانی، عدالت، نه تنها در قیامت و جهان واپسین، بلکه در همین دنیا هم جاری خواهد شد. بدین ترتیب، انسان، خود را در سرنوشت جهان، مؤثر می‌‌بیند و می‌‌کوشد به دست خود بهترین جهان را بسازد.
3. استقرار و ایجاد وحدت و همبستگی و همگرایی: چنانچه انتظار را آرمان مشترک بدانیم، این احساس، از حیث فردی موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی می‌‌شود و از حیث جمعی، موجب همدلی، هم نوایی و هم اندیشی امت منتظر خواهد شد. به عبارت دیگر، می‌‌توان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به هدف ها، جنبه‌های شخصیت را یکپارچه ساخت و جامعیت بخشید. تحقق آرمان مشترک انتظار در میان امت اسلامی زمینه‌ساز احیای امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت همگانی می‌‌شود.
4. احساس حضور و مراقبت همیشگی: یکی از آثار و پیامدهای غیر قابل تردید و منطقی انتظار راستین، احساس حضور است. یک منتظر حقیقی و راستین، با اعتقاد به اینکه همۀ رفتار و اعمالش پیوسته در منظر امام غایب است، هر جا که باشد گویی خود را در خیمۀ آن حضرت و گوش به فرمان ایشان احساس می‌‌کند و لازمۀ انتظار‌ واقعی را تلاش برای جلب رضایت حضرت می‌‌داند. این احساس حضور، در زمینه سازی ظهور، نقشی بس برجسته و انکارناپذیر خواهد داشت.
5. سلامت اخلاقی جامعه: از حیث ارتباط منطقی و معنایی، خانوادۀ سالم زمینه‌ساز جامعۀ سالم و جامعۀ سالم، عامل تداوم و بقای خانوادۀ سالم است و این دو با یکدیگر نسبت تعاملی دارند. بنابراین نوعی التزام منطقی میان سلامت اخلاقی خانواده و سلامت اخلاقی جامعه وجود دارد. لذا خانوادۀ منتظر با درک مسؤولیت اجتماعی در برابر اصلاح جامعه‌، تا حد توان خود تلاش می‌‌کند‌.
6. الگوسازی: آدمی، فطرتاً به کمال گرایش دارد؛ لازمۀ نیل به کمال شخصیت‌‌هایی است که وی خود را با آنان همانند کند‌، لذا قرآن کریم یکی از مصادیق سرمشق نیک را پیامبر اسلام(ص) و هم چنین حضرت ابراهیم(ع) می‌‌داند؛ لذا گرایش به فرهنگ مهدوی(ع) موجب می‌‌شود، آدمی الگوی مورد نظر خویش را در شخصیت مبارک امام زمان(ع) و سعادت خود را در پیروی از آن حضرت بداند.
7. مداومت بر دعا: منتظر برای تعجیل در فرج حضرت ولی عصر ‌(ع)، بر دعا و به ویژه دعاهایی نظیر دعای ندبه و دعای فرج استمرار دارند. بر این اساس می‌‌توان نتیجه گرفت، انس و الفت آدمی با دعای فرج یا دعای ندبه برای به پایان رسیدن دورۀ انتظار و آغاز دورۀ ظهور محبوب، در راستای هدف خلقت است.
8. به جریان افتادن نیروهای نهفته و سرمایه‌های راکد انسان در پرتو دوران سخت انتظار.
9. پالایش درون و به مرحلۀ خلوص رسیدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت.
10. رشد قدرت تحمل در برابر ناملایمات و تنگناها به جهت قداست و عظمت هدف که در انتظار حضرت بودن، معنا می‌یابد.
11. فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسیدن به مرحلۀ انسان متعالی.
12. از سطح و مرحلۀ رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های عظیم معنوی و دغدغه‌های بزرگ انسانی، گام نهادن؛ هم‌چون رنج انتظاری راستین و طولانی را بر دوش کشیدن و چشم به دروازه‌های روشن ظهور داشتن.
13. ارتباط پویا و زنده‌ای که فرد را با یک محور موجود و زنده و خبیر و آگاه مرتبط می‌کند.
14. شکوفایی انسان در اثر رابطۀ زنده و سرشار از عواطف و محبت، و جهت دادن به انسان و به افکار و اندیشه‌های وی.
15. پدید آمدن عشق در انسان در اثر ارتباط زنده: آدمی به طبع خود عاشق این الگوهای متعالی است و عشق است که کلید پیشرفت‌های بزرگ در تربیت و اخلاق است.
16. فراهم آمدن منطبق سازی انسان با آن الگوی زنده در اثر تلاش وی.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: