الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه (کتاب)

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه
زبان	فارسی
نویسنده	محسن اراکی
موضوع	ولایت فقیه
مذهب	[[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]]
ناشر	[[:رده:انتشارات انتشارات مجمع الفکر الاسلامی|انتشارات انتشارات مجمع الفکر الاسلامی]][[رده:انتشارات انتشارات مجمع الفکر الاسلامی]]
محل نشر	قم
سال نشر	۱۳۷۱ ش
شابک	۹۷۸-۹۶۴-۴۷۰-۶۳۳-۲
شماره ملی	‎‭م‌۷۲-۱۴۳۶

‏‫الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه کتابی است به زبان عربی که به بررسی موضوع ولایت فقیه می‌پردازد. این کتاب اثر محسن اراکی است و انتشارات مجمع الفکر الاسلامی‏‫ انتشار آن را به عهده داشته است.

درباره کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «نویسنده مطالب را در پنج فصل تبیین فرموده‌اند که ابتداء در فصل نخست با به‌کارگیری آیات فراوان به روشن‌سازی مفاهیم کلیدی اسلام و حکومت همت گماشته‌اند.

در فصل دوم که «عقیدة التوحید و نظام الحکم الالهی» عنوان گذاری شده است کلام در اثبات این مطلب است که حکومت اسلامی ارتباط مستقیم با مسأله توحید دارد، سپس ایشان به تقسیم‌بندی توحید نظری و عملی می‌پردازند و در فصل سوم ضمن تعریف معنای توحید به چگونگی انطباق اسلام حقیقی که همان توحید عملی می‌باشد در زندگی بشر سخن به میان می‌آید.

و در چهارمین فصل که با عنوان «استمرار خط الولایة الالهیه فی امامة اهل البیت(ع)» نگارش شده نویسنده به تبیین مسأله امتداد خلافت الهی اهتمام نموده و با استناد به حدیث غدیر، حدیث منزلت و حدیث ثقلین از منابع اهل سنت به اثبات ولایت امیر المؤمنین علی(ع) می‌پردازد.

و در آخرین فصل که با عنوان «استمرار ولایة اهل البیت(ع) فی ولایة الفقهاء العدول» مؤلف با بیان دلیل عقلی و دلیل نقلی به اثبات این مهم می‌پردازد و در نهایت حدود ولایت فقیه را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد».

فهرست کتاب

• مقدمه مؤسسه مجمع الفکر

فصل اول: اسلام و حکومت

فصل دوم: اعتقاد به توحید و نظام حکومت الهی

• توحید الهی:
  • گام اول: توحید نظری؛
  • گام دوم: توحید عملی؛
• توحید عملی و توحید در بندگی.

فصل سوم: توحید در بندگی و ولایت پیامبران(ع)

• اوصاف رهبران خدایی:

فصل چهارم: ادامه و استمرار خط ولایت خداوند متعال در امامت اهل بیت(ع)

• ولایت اهل بیت(ع)
  • در قرآن کریم
  • در سنت نبوی
• روایات آشکار و صریح درباره امامت علی بن أبی طالب(ع)
• روایات آشکار و صریح درباره امامت دوازده تن از امامان معصوم(ع)

فصل پنجم: ادامه و استمرار ولایت اهل بیت(ع) در ولایت فقهای عادل

• بحث اول: ادله ولایت فقیه:
  • گونه اول- ادله عقلی؛
  • گونه دوم- ادله نقلی؛
• بحث دوم: حدود و دامنه ولایت فقیه؛
• بحث سوم: بررسی ادله دال بر ولایت مطلقه فقیه؛

فهرست مطالب کتاب.

دربارهٔ پدیدآورنده

آیت‌ الله محسن اراکی
لقب	آیت‌الله
محل زندگی	قم
ملیت	ایرانی
زبان	فارسی، عربی و انگلیسی
پیشه	استاد و نویسنده
نماینده	مجلس خبرگان رهبری از استان مرکزی
نقش‌های برجسته	نظریه‌پرداز «فقه نظام»، نظریه‌پرداز «منطق دلالت»، نمایندهٔ ولی فقیه، امام جمعه، حاکم شرع
منصب	عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
دین	اسلام
مذهب	شیعه اثناعشری
اطلاعات علمی
تحصیلات	اجتهاد و دکترای فلسفهٔ تطبیقی
حوزه علمیه	نجف و قم
استادان	سید ابوالقاسم خویی سید محمد باقر صدر عباس قوچانی مرتضی مطهری کاظم تبریزی سید کاظم حائری حسین وحید خراسانی عبدالله جوادی آملی محمد تقی مصباح یزدی
آثار	«فقه نظام سیاسی اسلام» «نظریة الحکم فی الإسلام» «نگاهی به رسالت و امامت» «حوار فی الإمامة» «الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه»
وبگاه	mohsenaraki.ir

محسن محمدی عراقی معروف به آیت‌ الله محسن اراکی (متولد ۱۳۳۴ ش، نجف)، مجتهد در علوم اسلامی، استاد خارج فقه و اصول حوزهٔ علمیهٔ قم، عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه و دبیر کل پیشین مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. وی علاوه بر تدریس کرسی درس خارج فقه و اصول، به نظریه‌پردازی و تألیف آثار علمی و دینی مبادرت ورزیده که «اصول فقه نوین»، «کتاب الخمس»، «نظریة الحکم فی الإسلام»، «فقه نظام سیاسی اسلام» و «فقه نظام اقتصادی اسلام» از بارزترین آنها هستند. نظریهٔ «فقه نظام» و دانش جدید «منطق دلالت» از جمله حوزه‌های نظریه‌پردازی وی به شمار می‌روند. مبارزه علیه رژیم پهلوی در ایران و رژیم بعث در عراق، حاکم شرع خوزستان، نمایندگی امام خمینی و امامت جمعه در دزفول، نمایندگی ولی فقیه در انگلیس، عضویت در شورای‌عالی مجمع جهانی اهل‌‌بیت، عضویت در هیئت امناى جامعة المصطفی العالمیة، ریاست هیئت امناى مجمع الفکر الإسلامی، ریاست دانشکده اصول الدین و تأسیس چندین نهاد و بنیاد علمی، آموزشی، فرهنگی و خیریه در داخل و خارج از کشور، از جمله فعالیت‌های او است. او مؤسس و رئیس مرکز پژوهشی و آموزشی امامت و ولایت است و دانشنامهٔ مجازی امامت و ولایت زیر نظر وی تدوین و انتشار می‌یابد.

ولادت و خانواده

وی در سال ۱۳۳۴ شمسی در نجف متولد شد. پدرش آیت‌الله حبیب‌الله اراکی، اهل کرهرود اراک و از فقها و اساتید حوزهٔ علمیهٔ نجف بود. نسب مادری وی به آیت‌الله صفرعلی اراکی از علمای فیجان اراک می‎رسد.

تحصیلات

تحصیلات ابتدایی را نزد خانواده آموخت، سپس به مدرسهٔ «منتدی النّشر» که تحت نظارت آيت الله محمد رضا مظفر اداره می‌شد، وارد شد و تا پایهٔ اول متوسطه، به تحصیل ادامه داد. با ورود به حوزهٔ علمیهٔ نجف از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ به تحصیل دروس مقدمات و سطح پرداخت. پس از آن به مدت یک سال در نجف، مشغول به تحصیل دروس خارج شد. از سال ۱۳۵۴ وارد قم شد و تا سال ۱۳۷۳ به فراگیری دروس حوزوی در مقطع درس خارج اهتمام داشت. او در سال ۲۰۱۲ میلادی (١٣٩١ ش) با نگارش و ارائهٔ پایان‌نامه‌ای در موضوع علیت و آزادی با رویکردی تطبیقی (فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غرب)، مدرک دکترای فلسفه را از دانشگاه پورتسموث انگلستان دریافت کرد.

استادان و اجازهٔ اجتهاد

اجازه اجتهاد از آیت‌الله فاضل لنکرانی

او تحصیلات مقدمات و سطح را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: حبیب‌الله اراکی، عباس قوچانی، محمد تقی جواهری، سید محمود هاشمی شاهرودی و سید عباس خاتم‏ یزدی فرا گرفت. در مقطع درس خارج نیز از اساتیدی همچون حضرات آیات: سید ابوالقاسم خویی، سید محمد باقر صدر، کاظم تبریزی، سید کاظم حائری و حسین وحید خراسانی بهره جست. از اساتید علوم عقلی وی می‌توان به حضرات آیات: مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی، عبدالله جوادی آملی و محمد تقی مصباح یزدی اشاره کرد.

وی در سال ۱۳۷۴ اجازهٔ اجتهاد خود را از حضرات آیات: محمد فاضل لنکرانی و محمد مؤمن قمی دریافت کرد.

تدریس در حوزه و دانشگاه

آغاز تدریس وی از دروس مقدمات (اعم از ادبیات و فقه و اصول و غیره) در حوزهٔ علمیهٔ نجف بوده است. او از ابتدای ورود به قم به تدریس علومی نظیر: فلسفه، کلام، فقه (شرح لمعه) و اصول (رسائل) در مدرسهٔ شهید حقانی و مدرسهٔ شهیدین پرداخت. در مدت حضور وی در استان خوزستان در حوزه‌های علمیه اهواز و دزفول و در دانشگاه شهید چمران اهواز نیز به تدریس پرداخت. در ابتدای حضور در انگلستان، حوزهٔ علمیهٔ امام حسین در لندن را تأسیس کرد و به تدریس درس خارج فقه و اصول و همچنین فلسفه و تفسیر به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی اهتمام ورزید.

وی از سال ١٣٨٤ش تا کنون مشغول تدریس دروس خارج اصول فقه و خارج فقه اجتهاد و تقلید، فقه صلاة، فقه خمس، فقه نظام سیاسی، فقه نظام اقتصادی، فقه نظام فرهنگی، فقه نظام شهرسازی و فقه العقود در حوزهٔ علمیهٔ قم بوده است.

کتاب‌های منتشرشده

به زبان فارسی

1. اصول فقه نوین (چهار جلد تا کنون)؛
2. فقه نظام اقتصادی اسلام (سه جلد تا کنون)؛
3. فقه نظام سیاسی اسلام (شش جلد تا کنون)؛
4. کاوش‌هایی در مبانی نظری حکومت دینی؛
5. نگاهی به رسالت و امامت؛
6. امامت در قرآن (ترجمهٔ فارسی: نظریة النص علی الإمامة)؛
7. گفتگوی دو مذهب (ترجمهٔ فارسی: حوار فی الإمامة)؛
8. اصول عرفان ناب اسلامی در معارف سجادی؛
9. درآمدی بر عرفان اسلامی؛
10. آزادی و علیت (متن فارسی برگرفته از پایان‌نامهٔ دکتری)؛
11. نظریهٔ شناخت (عنوان سابق: مبانی جهان‌بینی اسلامی)؛
12. دوره‌ها و پیشگامان بیداری اسلامی (ترجمهٔ فارسی: الصحوة الإسلامیة المعاصرة)؛
13. گفتمان بیداری اسلامی؛
14. نقد ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق؛
15. داستان انسان نخستین.

به زبان عربی

1. معالم الفکر الأصولی الجدید؛
2. حجیّة سنة الصحابی؛
3. کتاب الخمس (دو جلد)؛
4. کتاب القضاء؛
5. صلاة الجمعة؛
6. ملکیة المعادن فی الفقه الإسلامی؛
7. ثبوت الهلال فی الأماکن المتباعدة؛
8. نظریة الحکم فی الإسلام؛
9. الأسس النظریة للدولة الإسلامیة؛
10. أساس الحکم فی الإسلام؛
11. الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه؛
12. حوار فی الإمامة؛
13. نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم؛
14. سنن القیادة الإلهیة فی القرآن الکریم (عنوان سابق: صلح الحسن و ثورة الحسین)؛
15. صلح الامام الحسن (ع) و ثورة الامام الحسین (ع)؛
16. ثورة الامام الحسین (ع) من منظور السنن التاریخیة فی القرآن (کتاب)؛
17. سنن التطور الاجتماعی فی القرآن الکریم؛
18. مدخل إلی منهج المعرفة الإسلامیة؛
19. المعرفة الإسلامیة، منهجاً و تصوراً؛
20. مدخل إلی العرفان الإسلامی؛
21. الصحوة الإسلامیة المعاصرة، أدوار وروّاد.

به زبان انگلیسی

1. Contemporary Islamic Awakening (ترجمه انگلیسی کتاب: الصحوة الإسلامیة المعاصرة؛ أدوار وروّاد)؛
2. Freedom and Causality in Contemporary Islamic & Western Philosophy (متن فارسی برگرفته از پایان‌نامهٔ دکتری).

مقاله‌ها و مصاحبه‌های منتشرشده

به زبان فارسی

1. مودت اهل‌بیت، ملاک وحدت حقیقی جامعه اسلامی؛
2. هویت جمعی و نقش امام؛
3. وحدت اجتماعی و جایگاه امام؛
4. اسلام و علم الاجتماع: رابطه امام و جامعه؛
5. مهدویت و سنت‌های رهبری الهی در قرآن؛
6. جایگاه شورا در انتخاب حاکم اسلامی؛
7. فرصت‌های موج سوم، کارکردهای عام رهبری معنوی در جهان امروز؛
8. خاستگاه مشروعیت قدرت؛
9. اثبات ولایت فقیه در پرتو عقل و قرآن؛
10. ولایت مطلقه فقیه مورد اجماع؛
11. اندیشه سیاسی انقلاب اسلامی؛
12. رهبری معنوی در جهان امروز؛
13. الزامات فقه سیاسی (با همکاری محمد جواد ارسطا)؛
14. جایگاه مردم در نظام حکومتی اسلام از دیدگاه امام خمینی؛
15. جایگاه مردم در نظام حکومتی اسلام؛
16. تدوین هنجارهای حکومت اسلامی؛
17. عقل در اغما، فریب‌های علمی و مفروضات مخفی علوم انسانی غرب؛
18. آهنگ شتابان بازسازی حوزه، پیوند دو نسل گذشته و آینده، حوزه علمیه را احیا می کند؛
19. جدیت، پژوهش مستمر، تدبر؛
20. نظری کوتاه بر جنبش نواندیشی دینی در حوزه‌های علمی ایران در نیمه دوم قرن بیستم؛
21. جامعیت شخصیت امام خمینی؛
22. زندگی مشترک زن و مرد بدون عقد ازدواج؛
23. شهید صدر و احیاگری در حوزه نجف؛
24. حقیقت ادراک و مراحل آن در فلسفه ملاصدرا؛
25. آیا اختیار با قانون علیت ناسازگار است؟
26. هویت‌ سازی عشق و نفرت؛
27. محتاج نگاه دوباره‌ایم؛
28. روش استنباط قواعد تنظیمی در اندیشه شهید صدر (با همکاری امین عابدی‌نژاد داورانی)؛
29. ماهیت پیشرفت اسلامی و لوازم تحلیلی آن (با همکاری امین عابدی‌نژاد داورانی)؛
30. نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی؛
31. سازماندهى حوزه و مرجعیت؛
32. شمس در اشعار مولانا؛
33. شمس به روایت شمس؛
34. گفت و گوی تمدن ها، چیست؟ چرا؟ چگونه؟
35. اسلام و علم الاجتماع: وحدت و تراکم اراده‌ها؛
36. بنیاد علم الاجتماع اسلامی چیست؟

به زبان عربی

1. العرفان الإسلامی الأصیل علی ضوء المعارف السجادیة
2. آلیات التبلیغ فی عاشوراء الحسین(ع)؛
3. العدالة، مفهومها وحقیقتها وطرق إثباتها؛
4. الفرق بین علوم القرآن و التفسیر؛
5. القرآن الکریم: نظرة فی تاریخ علومه و اسمائه؛
6. القرآن الکریم: أهمیة دوره و کیفیة التعامل معه؛
7. کیف نزل القرآن؟؛
8. فقه الحجّ فی دراسة استدلالیّة مقارنة حجّ الصبیان؛
9. الإمام الصدر ومشاریع النهضة فی الفکر الإسلامی؛
10. حکم المعاطاة فی النکاح؛
11. التعایش بین الجنسین؛
12. التراث الثقافی فی الفقه الإسلامی؛
13. الجرائم الصهیونیة علی ضوء بیان القائد
14. الشهید الصدر و المنجز الفکری و الحضاری

تحقیق آثار

1. تصحیح کتاب مقالات الأصول ضیاء الدین عراقی (با همکاری سید منذر حکیم)؛
2. تصحیح اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة از مقداد سیوری (با همکاری سید عمار أبورغیف).

تأسیس نهادهای علمی

او با همکاری عده‌ای از اندیشمندان حوزه در سال ۱۳۶۶ مجمع الفکر الإسلامی را تأسیس کرد؛ مجمعی که به انجام اموری چون انتشار دورهٔ کامل آثار شیخ انصاری، احیای برخی کتب علمای شیعه، انتشار مجلهٔ علمی الفکر الإسلامی پرداخت.

به همت او در انگلستان، فعالیت‌های علمی دیگری چون امور ذیل صورت گرفت:

• تأسیس کالج علوم‏ اسلامی لندن؛
• تأسیس دانشکدهٔ آکسفورد آکادمی (در شهر آکسفورد انگلستان)؛
• تأسیس کرسی شیعه‌شناسی در دانشگاه کمبریج؛
• تأسیس کرسی شیعه‏‌شناسی در دانشگاه بریستول؛
• تأسیس دفتر همکاری‏‌های علمی اسلامی در دانشگاه SOAS لندن؛
• تأسیس جمعیت علمای مسلمان انگلیس (جماعة علماء المسلمین فی بریطانیا).

فعالیت‌های فرهنگی

پس از پیروزی انقلاب از سوی دفتر امام خمینی به اهواز، خرمشهر و آبادان اعزام شد. درسال ۱۳۵۸ اولین حوزهٔ علمیهٔ خرمشهر و همچنین مرکز فرهنگی التوعیة الإسلامیة را تأسیس کرد.

وی در مدت ده‌سالهٔ مأموریتش در انگلستان فعالیت‌های متفاوتی داشت. موارد ذیل برخی از فعالیت‌های فرهنگی او است:

• تأسیس مرکز اسلامی انگلیس در لندن؛
• تأسیس مرکز اسلامی سکینه تراست (در شرق لندن)؛
• تأسیس مسجد اسلامی کرولی لندن؛
• تأسیس مرکز اسلامی منچستر؛
• تأسیس مرکز اسلامی بیرمنگهام؛
• تأسیس مرکز اسلامی نیوکاسل؛
• تأسیس مرکز اسلامی کاردیف؛
• تأسیس مرکز اسلامی اهل‌البیت گلاسکو؛
• تأسیس مجتمع آموزشی و فرهنگی ایرانیان در لندن؛
• تأسیس مؤسسهٔ بهار (ویژهٔ تازه‏‌مسلمانان)؛
• تأسیس بنیاد جوانان فجر؛
• تأسیس مؤسسهٔ بانوان مسلمان.

وی در حوزهٔ بین‌الملل نیز فعالیت‌های فرهنگی متعددی در کارنامهٔ خود دارد؛ از جمله: برگزاری کنگره‌های بین‌المللی علمی و دینی در انگلستان؛ مانند:

• کنگرهٔ گفتگوی تمدن‏‌ها (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ تحلیل و بررسی تروریسم (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ فرهنگ و تمدن اسلامی ایران (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ نوآوری‌‏ها در اندیشهٔ امام‏ خمینی (در دانشگاه لندن)؛
• کنگرهٔ مصلح جهانی در ادیان آسمانی (در مرکز اسلامی انگلیس)؛
• کنگرهٔ بررسی اندیشه و افکار مولانا جلال‏‌الدین رومی (در مرکز اسلامی انگلیس).

از موارد دیگر می‌توان به انتشار چند عنوان مجله و نشریه به زبان‌های مختلف انگلیسی، فارسی، عربی و اردو (وابسته به مرکز اسلامی انگلیس) اشاره کرد.

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

وی پیش از انقلاب با بیت امام خمینی مرتبط بود و در نشر اعلامیه‌‏ها و آثار امام از جمله کتاب حکومت اسلامی، در عراق فعالیت می‌کرد. از سوی دیگر، در جلسات درس شهید صدر حضور فعال داشت و در نتیجهٔ آگاهی‌بخشی به جوانان دانشگاهی در عراق پیرامون نظام سلطه و بصیرت‌افزایی به آنان در ارتباط با تأسیس حکومت اسلامی بر اساس مکتب انقلابی امام خمینی و شهید صدر، تحت تعقیب دستگاه امنیتی رژیم بعث قرار گرفت و حدود یک سال، زندگی مخفیانه داشت. از سال ۱۳۵۴ که به قم مهاجرت کرد چندین بار به سازمان امنیت احضار و بازجویی شد. وی با اوج‏‌گیری انقلاب در سال ۱۳۵۷ فعالیت‌‏های سیاسی خود را علیه رژیم طاغوت تشدید کرد، تظاهرات عاشورای ۵۷ را در شهر اراک رهبری کرد و به ایراد سخنرانی و دیگر فعّالیت‏‌های انقلابی پرداخت.

از جمله فعالیت‌های وی پس از انقلاب، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حاکم شرع آبادان و خرمشهر؛
• ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی استان خوزستان؛
• ریاست کل دادگستری استان خوزستان؛
• نمایندگی امام خمینی در شهرستان دزفول و امامت جمعهٔ این شهر؛
• سه دوره نمایندگی مجلس خبرگان.

پس از مراجعت از مأموریت نمایندگی ولی فقیه در خارج و آغاز فعالیت مجدد وی در ایران، با حکم رهبر انقلاب اسلامی، به عضویت شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و سپس به سمت دبیر کلی این مجمع برگزیده شد. وی همچنین به عضویت شورای‌عالی مجمع جهانی اهل بیت (ع) و نایب رئیسی، دبیری شورا و همچنین سرپرستی این مجموعه منصوب گردید. از دیگر مسئولیت‌های وی می‌توان به عضویت در هیئت امنای جامعة المصطفی العالمیة اشاره کرد.

جستارهای وابسته

آثار معرفی‌شدهٔ الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه (کتاب)

پیوند به بیرون

• پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری
• وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای

دریافت متن کتاب

• دریافت متن PDF کتاب در وبگاه کتابخانه دیجیتال نور
• دریافت متن PDF کتاب در وبگاه کتابخانه دیجیتالی تبیان

پیوند به بیرون

• وبگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
• شبکه جامع کتاب گیسوم
• وبگاه مکتبة الشیخ الحر العاملی العامة
• وبگاه ویستا
• وبگاه خانه کتاب
• وبگاه کتابخانه مجازی الفبا