اثبات عصمت پیامبر

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث عصمت و پیامبر است. مدخل‌های وابسته به این بحث:

اثبات عصمت پیامبر در قرآن - اثبات عصمت پیامبر در حدیث - اثبات عصمت پیامبر در کلام اسلامی - اثبات عصمت پیامبر در عرفان اسلامی - مقام عصمت| عصمت پیامبر

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اثبات عصمت پیامبر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

چیستی عصمت پیامبران

• عصمت در لغت به معنای بازداشتن، حفظ کردن و نگه‌داشتن است و در اصطلاح، عصمت پیامبران به این معناست که پیامبران از هر گناه و خطا و اشتباهی معصوم و مصون هستند.

ادلۀ عصمت پیامبران

• عصمت پیامبران از طریق ادله عقلی و نقلی قابل اثبات است:

دلایل عقلی

1. لزوم بعثت در نبوت: غرض اصلی بعثت پیامبران ابلاغ احکام الهی به مردم است و اگر پیامبران نسبت به ابلاغ چنین احکامی عصمت نداشته باشند با غرض اصلی بعثت یعنی ابلاغ احکام منافات دارد، چراکه موجب می‌‌شود احکام به صورت صحیح به دست مردم نرسد.
2. پیامبر، سرمشق عملی مؤمنین: یکی از هدف‌های اصلی ارسال پیامبران، تربیت و تزکیه مردم است: ﴿رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾، این هدف به صورت کامل محقق نمی‌شود مگر آنکه پیامبر، از لحاظ تربیت و عمل سرمشق و الگوی مؤمنین باشد و الگو شدن زمانی است که پیامبر از هر گونه گناه و خطایی معصوم باشد.
3. اطاعت از پیامبر: اگر پیامبر داری عصمت از گناه و اشتباه نباشد خداوند نباید در قرآن دستور به اطاعت از پیامبران می‌‌دادند در حالی که چنین دستوری در قرآن آمده است.
4. عدم عصمت پیامبران مساوی با ضعف وجودی آنان است: گناه کردن هر انسانی، زاییدۀ ضعف وجودی اوست، چراکه تمام قوای نفسانی، مطیع و تابع عقلند و عقل به هیچ عنوان ارادۀ گناه و معصیت را بر قوای نفسانی صادر نمی‌کند. بنابراین اگر شخصی دچار گناه و معصیت شد یعنی از نظر عقلی فردی ضعیف و ناقص است، با این وجود آیا می‌‌توان قائل شد پیامبران معصوم نیستند و آلودۀ به گناه می‌‌شوند.
5. وحی امر تکوینی است: عده ای معتقدند همانطور که وجود پیدا کردن انسان‌ها امر تکوینی است، هدایت آنها هم امر تکوینی است، بنابراین باید وسیله هدایت که همان وحی است تکوینی باشد، یعنی هیچگونه خلل و خطایی در آن وجود نداشته باشد و لازمۀ عصمت وحی الهی به معنای عصمت پیامبران نیز هست چراکه اگر پیامبران معصوم نباشند خطا و اشتباه آنان به سبب اینکه حامل و مبلغ وحی الهی هستند موجب می‌‌شود عصمت وحی نیز زیر سوال برود.
6. عدم عصمت پیامبران موجب تسلسل خواهد شد: اگر پیامبران معصوم نباشند، باید برای هدایت شدنشان پیامبر دیگری بیاید تا آنها را هدایت کنند و در صورتی که قایل به عدم عصمت پیامبران شدیم باید برای پیامبران جدید هم پیامبران جدیدی برای هدایتشان نازل شوند و چون این امر منجر به تسلسل خواهد شد و تسلسل امری محال است می‌‌توان نتیجه گرفت پیامبران معصوم هستند.

دلایل نقلی

1. اثبات عصمت پیامبران در قرآن: در قرآن کریم به صراحت دربارۀ عصمت پیامبران سخنی گفته نشده است، اما به صورت التزامی از طریق آیات قرآن می‌‌توان عصمت آنان را ثابت کرد:
   1. در قرآن کریم از عصمت و امانتداری فرشتۀ وحی سخن گفته شده است به نحوی که خداوند دربارۀ آنان فرموده است: ﴿لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ﴾، بنابراین اگر حاملِ اول وحی یعنی فرشتگان از جمله جبرئیل دارای عصمت باشد، حامل دیگر آن یعنی پیامبر هم چنین صفتی باید داشته باشد، زیرا نداشتن عصمت همانطور که نقض امانتداری فرشته وحی محسوب می‌‌شود، نقض امانتداری پیامبران هم خواهد بود.
   2. در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که در آن شیطان قسم یاد می‌‌کند تمام بندگان خداوند را گمراه می‌‌کند مگر بندگان مخلص خداوند را: ﴿فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ﴾، ﴿قَالَ رَبّ‏ِ بمَِا أَغْوَيْتَنىِ لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فىِ الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنهَُّمْ أَجْمَعِين إِلَّا عِبَادَكَ مِنهُْمُ الْمُخْلَصِينَ﴾، پیامبران چون مصداق اصلی بندگان مخلص خداوند هستند، وسوسه شیطان نمی‌تواند در آنان اثری کند و این معنایی غیر از عصمت پیامبران نخواهد داشت.
   3. همچنین آیات دیگری وجود دارد که در آن پیامبر، امید و آرزوی هدایت انسان‌ها را دارد، ولی شیطان برخلاف این آرزو انسان‌ها را وسوسه می‌‌کند و یا اینکه شیطان در تلاوت قرآن توسط پیامبر، القائاتی را انجام می‌‌دهد اما خداوند تمام این القائات و آرزوهایی شیطانی را از بین می‌‌برد: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾. برخی این آیات در جهت اثبات عصمت وحی الهی از صدور وحی تا ابلاغ آن است و وقتی این مطلب یعنی عصمت وحی از مرحله صدور تا مرحلۀ وصول ثابت شد، لازمه‌اش اثبات عصمت پیامبر هم خواهد بود، چراکه مسئولیت ابلاغ و وصول وحی بر عهدۀ پیامبران است.
2. اثبات عصمت پیامبران در روایات: در روایت نیز به صراحت دربارۀ عصمت پیامبران سخن گفته شده است، چنانکه امام رضا(ع) دربارۀ عصمت پیامبران برای مأمون نوشت: «خداوند فرمان کسی که می‌‌داند مردم را گمراه می‌‌کند واجب نمی‌کند و برای رسالت خویش کسی را انتخاب نمی‌کند که می‌‌داند او به خدا و بندگانش کفر ورزیده و شیطان را به جایی خدا عبادت می‌‌کند».

نتیجه گیری

• براساس ادلۀ عقلی و نقلی عصمت پیامبران قابل اثبات است، دلایل عقلی مانند: معصوم نبودن ایشان، الگو بودن پیامبران را زیر سوال می‌‌برد و مساوی با ضعف وجودی آنان است و نیز با توجه به آیات و روایات نیز می‌‌توان عصمت را برای پیامبران اثبات کرد آیاتی مانند عصمت بندگان مخلَص و روایتی مانند روایت امام رضا(ع) که فرمودند خداوند فرمان کسی را که می‌‌داند مردم را گمراه می‌‌کند واجب نمی‌کند.

منابع

• خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲

• سعیدی مهر، محمد؛ دیوانی، امیر، معارف اسلامی ج۲

جستارهای وابسته

• عصمت مطلق
• عصمت نسبی
• عصمت از خطا
• عصمت از گناه
• عصمت در احکام
• عصمت در اعتقاد
• عصمت در افعال
• عصمت در تبلیغ
• عصمت علمی
• عصمت عملی
• عصمت امرای امام
• عصمت انبیا
• عصمت اهل اجماع
• عصمت اهل بیت
• عصمت اولوالامر
• عصمت غیر انبیا
• عصمت ملائکه
• عصمت نواب امام
• آیات عصمت
• اسباب عصمت
• اعتراف معصومین به گناه
• انسان معصوم
• زمان عصمت
• علم به مثالب معاصی
• علم به مناقب طاعات
• مقام عصمت
• وجوب عصمت

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع نبوت

• کتاب‌شناسی نبوت؛
• مقاله‌شناسی نبوت؛
• پایان‌نامه‌شناسی نبوت.

پانویس