سیاست‌های اداری امام علی

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام علی(ع) است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

راستی در سیاست‌

• امام علی(ع): هیهات! اگر پرهیزگاری نبود، من زیرک‌ترینِ تازیان بودم.
• امام علی(ع): به خدا سوگند، معاویه از من زیرک‌تر نیست؛ لیکن او پیمان شکنی می‌کند و معصیت می‌ورزد، و اگر نبود که پیمان شکنی، زشت و ناپسند است، من از زیرک‌ترین مردمان بودم؛ لیکن هر پیمان شکنی‌ای، معصیت است و هر معصیتی، کفر و ناسپاسی است؛ و برای هر پیمان شکن، پرچمی است که در قیامت، بدان شناخته گردد. به خدا سوگند، با فریب، غافلگیر نشوم و در سختی‌ها، ناتوان نشوم.

حق‌مداری‌

• امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: حق را از آنِ هر که بود، بر عهده گیر، نزدیک یا دور، و در این راه، شکیبا باش و آن را به حساب خداوند بگذار، هر چند این رفتار، با نزدیکان و خویشاوندان و اطرافیانت باشد، و پایان آن را با همه‌ دشواری‌ای که دارد، طلب کن؛ زیرا که پایان آن، پسندیده است.

قانون‌گرایی‌

• الغارات‌- در گزارشی درباره نجاشی شاعر-: نجاشی در جنگ صفین، شاعر علی(ع) بود. در کوفه باده نوشید و امیرمؤمنان او را حد زد. وی خشمگین شد و به معاویه پیوست و علی(ع) را هجو کرد. هنگامی که علی(ع) نجاشی را حد زد، همراهان علی(ع) از قبیله یمانی، خشمگین شدند. نزدیک‌ترین فرد این قبیله به امیرمؤمنان، طارق بن عبدالله نَهدی بود که بر علی(ع) وارد شد و گفت: ای امیرمؤمنان! گمان نمی‌کردیم که معصیتکاران و طاعت‌پیشگان، جدایی‌طلبان و همگرایان، نزد پیشوایان عدالت و سرچشمه‌های فضیلت، در کیفر برابر باشند، تا اینکه رفتارت را با برادرم حارث نجاشی‌ دیدم. سینه‌هایمان را به درد آوردی، امورمان را از هم گسستی و ما را بر راهی واداشتی که پیش از آن، گمان می‌کردیم رونده‌اش به آتش در می‌غلتد. علی(ع) فرمود: "و به درستی که این کار، گران است، مگر بر فروتنان". ای برادرِ قبیله بنی نهد! مگر او مرد مسلمانی نبود که یکی از محرمات خداوند را هتک کرد و ما حدی را که کفاره‌اش بود، بر او جاری ساختیم؟ خدای متعال می‌فرماید: "و البته نباید دشمنی گروهی، شما را بر آن دارد که به عدالت رفتار نکنید. عدالت پیشه کنید که آن به پرهیزگاری نزدیک‌تر است"".

سازش‌ناپذیری‌

• پیامبر(ص): زبانتان را از [ایراد به‌] علی بن ابی طالب(ع) بردارید. به درستی که او درباره [اجرای مقررات‌] خداوند عز و جل، سختگیر است و در دینش سازشکار نیست.
• حلیة الأولیاء- به نقل از عبد الواحد دمشقی-: حَوشبِ خیری، در جنگ صفین، علی(ع) را ندا داد و گفت: ای فرزند ابو طالب! از ما دست بردار. از تو می‌خواهیم که خداوند را در خون‌های ما و خودت منظور داری. ما تو را با سرزمین عراق، رها می‌کنیم و تو ما را با سرزمین شام، رها کن و خون مسلمانان را حفظ نما. علی(ع) فرمود: "هرگز، ای فرزند ام ظَلیم! سوگند به خداوند، اگر برای سازش در دین خداوند، راهی می‌جُستم، بدان عمل می‌کردم و هزینه‌اش بر من آسان‌تر بود؛ ولی خداوند نمی‌پسندد که پیروان قرآن، سازش و سکوت کنند، در حالی که خداوند، معصیت می‌شود".

برنامه‌ریزی و سازماندهی‌

• امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-:... کار هرروز را در همان روز انجام بده؛ چرا که هر روز، کار خود را دارد... از شتاب در کارهایی که هنگام انجام دادن آن نرسیده، و از سستی در آن وقتی که انجام دادنش ممکن گردیده، یا اصرار بی‌جا به هنگامی که ناشناخته و مبهم است، و یا سستی به هنگامی که روشن و آشکار است، بپرهیز! هر کاری را در جای آن بِنه و هر کاری را به هنگام آن، بگزار.

گزینش کارگزاران شایسته‌

• امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: برای سرپرستی کارها، پرواپیشگان، اهل دانش و اهل سیاست را برگزین.

به کار نگرفتن خائنان و ناتوانان‌

• امام علی(ع): آفتِ کارها، ناتوانی کارگزاران است.
• امام علی(ع): مغیرة بن شعبه، به من پیشنهاد کرد معاویه را بر شام بگمارم و خود در مدینه باشم؛ ولی از آن، سر باز زدم، و هرگز خداوند نبیند که گمراهان را به یاری گرفته‌ام‌.
• امام علی(ع)‌- از نامه‌اش به رفاعه، قاضی او در اهواز-: بدان‌ای رفاعه که این حکمرانی، امانت است. هرکه در آن خیانت ورزد، ### 313### خدا بر او باد تا روز رستاخیز، و هرکس خیانتکاری را به کار گمارد، حقیقتاً محمد(ص) در دنیا و آخرت، از او بیزار است.

گشاده‌دستی در روزی کارگزاران‌

• امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: آن‌گاه بر آنان روزی را فراوان ساز؛ چرا که این، نیرویی است برای اصلاح نفس آنان، و سبب بی‌نیازی است برای آنها، تا به مالی که در اختیار دارند، دست نگشایند، و حجتی است بر آنها، اگر فرمانت را نپذیرفتند یا در امانت، خیانت ورزیدند.

برگزیدن دیده‌بان برای مراقبت از کارگزاران‌

• امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: آن‌گاه، در امر کارگزارانت بنگر و آنان را با آزمودن، به کار گیر... و رفتار آنان را وارسی کن. دیده‌بانانی صداقت‌پیشه و وفادار به سویشان گسیل دار؛ چرا که وارسی پنهانی، آنان را به امانتداری و ملایمت با شهروندان وا دارد؛ و خود را از کارگزارانت واپای. اگر یکی از آنها دست به خیانتی زد و گزارش دیده‌بانان تو بر آن خیانت، هم‌داستان بود، بدین گواه، بسنده کن و کیفر او را با تنبیه بدنی بدو برسان و از کاری که کرده است، بازخواست نما. پس او را خوار بدار و خیانتکار شمار و طوق بدنامی را در گردنش بیاویز.

تشویق درست‌کار و تنبیه خطاکار

• امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر، هنگامی که او را بر حکومت مصر گماشت-: نیکوکار و بدکار، نزدِ تو یکسان نباشند؛ چرا که این کار، نیکوکاران را از نیکی باز دارد و بدکاران را به بدی وا دارد، و درباره هریک از آنان، به چیزی پایبند باش که خود بدان پایبند است.

قاطعیت در برابر کارگزاران‌

• اشعث بن قیس‌: نثر الدر: [امام علی(ع)‌] به اشعث بن قیس فرمود: "آنچه [از اموال بیت‌المال‌] بر عهده توست، ادا نما؛ و گرنه تو را با شمشیر خواهم زد". او نیز آنچه بر عهده‌اش بود، ادا کرد.
• زیاد بن ابیه‌: امام علی(ع)‌- از نامه‌اش به زیاد بن ابیه-: به خدا سوگند یاد می‌کنم، سوگندی راستین، که اگر به من خبر رسد که در ثروت مسلمانان خیانت کرده‌ای، کم یا زیاد، چنان بر تو سخت بگیرم که تو را اندک‌مال کند، و بارِ هزینه عیال بر دوشت سنگینی کند و خوار و پریشانْ‌حال شوی. والسلام!.

کنار نهادن کارگزاران خیانت‌پیشه‌

• الاستیعاب: علی(ع) بر شهرها، دینداران و امانت‌پیشگان را می‌گماشت و اگر خیانتی از یکی از آنان به وی می‌رسید، برایش می‌نوشت: "در حقیقت، شما را از جانب پروردگارتان پند و اندرزی آمده است. پس پیمانه و ترازو را دادگرانه تمام نَهید، و اموال مردم را کم مدهید و در زمین، به فساد سر برمدارید. اگر مؤمن باشید، باقی‌مانده [حلالِ‌] خداوند برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم. هنگامی که نامه‌ام به تو رسید، وظایفی که بر عهده‌ات بود، سامان ده تا شخصی را روانه کنیم و از تو تحویل بگیرد". آن‌گاه رویش را به‌سوی آسمان می‌کرد و می‌گفت: "بار خدایا! تو می‌دانی که من نه آنان را به ستم کردن بر بندگانت فرمان دادم و نه به کنار گذاردن حقوق تو". سخنرانی‌ها، موعظه‌ها و سفارش‌های او به کارگزارانش هنگامی که آنان را به سوی کارها روانه می‌کرد، بسیار است و از بازگو کردنش صرف‌نظر کردم تا کتابم طولانی نشود؛ گرچه تمامی آنها زیباست.

کیفر دادن کارگزاران خیانت‌پیشه‌

• امام علی(ع)‌- از سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر در مراقبت از کارگزاران-: اگر یکی از آنان دست به خیانتی زد و گزارش بازرسان تو بر آن خیانت، هم‌داستان بود، بدین گواه بسنده کن و کیفر او را با تنبیه بدنی بدو برسان و از کاری که کرده است، بازخواست کن. سپس او را خوار بدار و خیانتکار شمار و طوق بدنامی را بر گردنش بیاویز.

1. آخرین خطبه امام علی
2. شهادت آرزوی امام علی
3. پدر امام علی
4. از ذو قار تا بصره‌
5. ازدواج امام علی
6. امارت امام علی در حدیث
7. امامت امام علی در حدیث
8. انواع دانش‌های امام علی
9. انگیزه‌های دشمنی با امام علی
10. ایثار امام علی در شب هجرت
11. بازگشت خورشید برای امام علی
12. اقدامات امام علی در جنگ بدر
13. بیعت با امام علی
14. اقدامات امام علی در جنگ تبوک
15. ترور امام علی
16. توطئه برای ترور امام علی
17. جایگاه علمی امام علی
18. اقدامات امام علی در جنگ احد
19. اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
20. اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
21. اقدامات امام علی در جنگ حنین
22. خبر دادن پیامبر از شهادت علی
23. خلافت امام علی در حدیث
24. اقدامات امام علی در جنگ خندق
25. اقدامات امام علی در جنگ خیبر
26. داوری‌های امام علی
27. دشمنان امام علی
28. دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
29. دلایل تنهایی امام علی
30. حب امام علی
31. رویارویی امام علی با ناکثین
32. زیان‌های دشمنی با امام علی
33. سیاست‌های اجتماعی امام علی
34. سیاست‌های اداری امام علی
35. سیاست‌های اقتصادی امام علی
36. سیاست‌های امنیتی امام علی
37. سیاست‌های جنگی امام علی
38. سیاست‌های حکومتی امام علی
39. سیاست‌های فرهنگی امام علی
40. سیاست‌های قضایی امام علی
41. سیمای امام علی
42. شکست بت‌ها توسط امام علی
43. شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
44. عصمت امام علی در حدیث
45. علم امام علی در حدیث
46. امام علی از زبان اهل بیت
47. امام علی از زبان دشمنانش
48. امام علی از زبان قرآن
49. امام علی از زبان همسران پیامبر
50. امام علی از زبان پیامبر
51. امام علی از زبان یارانش
52. امام علی از زبان یاران پیامبر
53. امام علی از زبان خودش
54. غلو در دوست داشتن امام علی
55. اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
56. فرزندان امام علی
57. لقب‌های امام علی
58. مأموریت امام علی
59. محبوبیت امام علی
60. محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
61. هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
62. نافرمانی سپاه امام علی
63. نام‌های امام علی
64. نسب امام علی
65. نیرنگ‌های دشمنان امام علی
66. هدایت امام علی در حدیث
67. وراثت امام علی در حدیث
68. وصایت امام علی در حدیث
69. ولادت امام علی
70. ولایت امام علی در حدیث
71. ویژگی‌های اخلاقی امام علی
72. ویژگی‌های اعتقادی امام علی
73. ویژگی‌های امام علی
74. ویژگی‌های جنگی امام علی
75. ویژگی‌های دشمنان امام علی
76. ویژگی‌های دوستداران امام علی
77. ویژگی‌های سیاسی امام علی
78. ویژگی‌های عملی امام علی
79. پذیرفته شدن دعاهای امام علی
80. پرورش امام علی
81. پس از شهادت امام علی
82. پیشگویی امام علی
83. کارگزاران امام علی
84. کنیه‌های امام علی
85. کین‌ورزی به امام علی
86. یاران امام علی
87. یاری خواستن امام علی از کوفیان‌
88. یوم‌الدار

منابع

• محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین