عقل مطبوع در اخلاق اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عقل مطبوع است. عقل مطبوع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عقل مطبوع در قرآن - عقل مطبوع در حدیث - عقل مطبوع در اخلاق اسلامی - عقل مطبوع در عرفان اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• نیرویی که خداوند در انسان آفریده تا به وسيله آن حقایق را درک کند. این نیرو عقل فطری یا طبیعی نامیده می‌شود و در روایات با عنوان عقل مطبوع از آن یاد شده است.
• امیرالمؤمنین (ع) در کلامی موزون، عقل طبیعی را به چشم و عقل تجربی را به نور خورشید تشبیه کرده است. می‌فرماید: "من عقل را بر دو گونه یافتم عقل طبیعی و عقل شنیدنی عقل شنیدنی نفعی ندارد اگر عقل طبیعی نباشد چنان که نور خورشید نفعی ندارد اگر نور دیده بسته باشد"
• طبق این کلام شریف، درک حقایق همانند دیدن اشیای خارجی است، همان طور که دیدن اشیا از طرفی منوط به بینایی و از طرفی منوط به نور خورشید است، درک حقایق نیز از طرفی محتاج تجربه و از طرفی منوط به قوه مدركه انسان است و همان طور که نور خورشید نمی‌تواند نابینایی انسان را جبران کند و به تنهایی دیدن اشیا را باعث شود، آموزش و کسب تجربه هرچند پیوسته و قوی نمی‌تواند کمبود درک و فهم انسان را جبران کند.
• در روایتی از رسول خدا (ع) آمده است: "خداوند چیزی برتر از عقل بین بندگان خویش قسمت نکرده است".
• و می‌فرماید: "خداوند چیزی گرامی‌تر از عقل نیافریده است".
• منظور از عقل در این دو حدیث شریف، عقل طبیعی است.

منابع

• تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی ج۱