مسجد در فقه اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مسجد است. مسجد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مسجد در لغت - مسجد در قرآن - مسجد در فقه اسلامی - مسجد در فقه سیاسی - مسجد در معارف و سیره حسینی - مسجد در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردنهاد مسجد
با توجه به نقش بسیار مهم و تأثیرگذار مسجد در اسلام از همان آغاز رسالت به تدریج مسجد به نهادی اجتماعی تبدیل شد و افزون بر عبادت[۱]، فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، بسیج روحی و سیاسی عمومی و حتی اداره امور کشور، قضاوت و حل اختلافات میان مردم در آن انجام می‌شد. در واقع مسجد دیگر یک معبد دینی نبود؛ بلکه نهادی با کارویژه‌های متعدد اجتماعی، فرهنگی و اجتماعی بود. حتی اعلان‌های سیاسی حکومت‌ها نیز در مسجد انجام می‌شد. اساساً مسجد فراتر از یک مکان، ساختاری با نیروی انسانی، ظرفیت‌های اجتماعی و گاه منابع مالی مستقل در راستای حفظ دین و ارزش‌های دینی و بسط و توسعه آن در جامعه عمل می‌کرد و حتی در مقاطعی جریان‌های اجتماعی یا مذهبی و یا سیاسی را ایجاد می‌کرد[۲]. اینکه با ورود به مسجدی مستحب است نماز تحیت (سلام) خوانده شود را می‌توان بیانگر حیات و زنده بودن مسجد و نهاد مسجد دانست. در تاریخ اسلام، مردمی بودن و ام و استقلال مالی و مدیریتی مساجد از دولت‌ها، آن را به نهادی مستقل از حکومت اسلامی تبدیل کرده است که نوع فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی آن همواره با صلاحدید هیئت امنای مردمی آن انجام می‌شده است[۳].
به همین دلیل حجم بسیار بالایی از روایات و نیز آیات راجع به احکام، آداب و شنون مسجد و کیفیت تعامل با آن از لحاظ تقدیس، تکریم و تعمیر ساختمانی آن، همچنین آباد کردن مساجد با انجام عبادت در آن و ثواب رفتن به مسجد، خواندن نماز، اعتکاف و حتی توقف در آن است[۴]. «رسول خدا(ص)] مسجد را به عنوان پایگاه و مرکز تجمع مسلمانان بر پا داشته و از مسلمانان لشکر، بسیج نموده با مشرکین به ستیز و مبارزه بر می‌خیزد، برای دعوت به اسلام به قبایل و شهرهای اطراف مبلغ می‌فرستد و با یهود مدینه قرارداد عدم تعرض امضا می‌کند، حدود اسلام را به مرحله اجرا می‌گذارد و برای جمع‌آوری زکات و مالیات و اداره امور مسلمین، فرماندار و والی به شهرها و قبایل اعزام می‌دارد»[۵].
مسجد در زمان امامان شیعه(ع) مرکز مناظرات علمی و اعتقادی شناخته می‌شد و علما و دانشمندان از فرقه‌های گوناگون به مناظره در امور مختلف می‌پرداختند[۶]. از امام باقر(ع) روایت شده که به ابان بن تغلب می‌فرمود: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا صادر کن. همانا من دوست دارم در میان شیعیانم افرادی همانند تو دیده شوند»[۷]. فراتر اینکه مسجد حتی به عنوان زندان نیز به کار گرفته می‌شد: «در دوره پیامبر اسلام(ص) و ابوبکر، زندان وجود نداشت؛ افراد را در مسجد و پیش ورود و دالان خانه‌ها زندانی می‌کردند»[۸]. همچنین در زمان رسول خدا(ص) رئیس اهالی سرزمین یمامه را به یکی از ستون‌های مسجد بسته بودند[۹]. نکته شایان ذکر اینکه اصل ساخت و حفظ مسجد[۱۰] و نیز اقامه نماز جماعت و جمعه[۱۱]، اذان[۱۲]، از شعائر دینی شمرده می‌شود و حفظ و حراست از شعائر گاه واجب و گاهی مستحب شناخته شده است. همه این شعائر در جهت حفظ دین و حراست از ارزش‌های دینی در جامعه است؛ چراکه در طول تاریخ، این شعائر بوده‌اند که نقش بسیار مؤثری در حفظ و ترویج دین و ارزش‌های دینی ایفا کرده‌اند.[۱۳]
منابع
پانویس
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۸۳، صص ۳۶۷ و ۳۸۵ و ج۹۷، ص۱۱۶.
- ↑ سید محمدباقر حکیم، نقش اهل بیت(ع) در بنیانگذاری جماع صالحان، ج۷، ص۳۷.
- ↑ ر.ک: رحیم نوبهار، «نقش نظام اسلامی در مدیریت اسلامی»، ص۱۵۴-۱۶۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، صص ۱۱۸، ۱۴۱-۱۴۳، ۱۴۸، ۴۲۶ و ۴۵۵.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۹۰.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، فهرست، ص۴۱؛ به نقل از: حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۳، ص۱۶۹.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۵۵.
- ↑ حسینعلی منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج۴، ص۲۱۷.
- ↑ مقداد بن عبدالله سیوری حلی، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۱۲۳؛ میرابوالفتح حسینی جرجانی، تفسیر شاهی، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ جواد تبریزی، استفتائات جدید، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی، دایره المعارف فقه مقارن، ص۵۴۵.
- ↑ نباتیان، محمد اسماعیل، فقه و امنیت ص ۲۷۰.