دعا برای تعجیل فرج

دعا برای تعجیل فرج امام زمان (ع) یکی از وظایف شیعیان در عصر غیبت است که در روایات بسیاری مورد تاکید قرار گرفته است مانند: «وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ». این نوع از دعا آثار فراوانی به دنبال دارد مانند نجات انسان از فتنه‌های آخرالزمان؛ انس با مسأله ظهور و فرج امام عصر (ع)؛ آمادگی روحی برای درک ظهور و... .

جایگاه دعا برای تعجیل فرج امام مهدی

مجموعه‌ای از وظایف برای مسلمین در زمان غیبت وجود دارد که این وظایف فقط نسبت به امام غائب حتمی و ضروری است؛ از جملۀ این وظایف، دعا برای فرج حضرت حجت (ع) است دعا در لغت به معنای نداست. این واژه به معنی خواندن و خواستنی است که مورد توجه قرار گیرد. به طور کلی دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد؛ به گونه ای که خداوند به دعا کننده وعدۀ اجابت داده است: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ﴾^[۱] در عظمت دعا همین بس که در روایتی امام باقر (ع) به نقل از پیامبر فرمودند: "دعا جلوی قضای الهی را می‌‌گیرد"^[۲]. مراد از دعای فرج صرفاً خواندن زبانی دعا نیست؛ بلکه آرزویی برآمده از قلب و عشق به امام است؛ یعنی همچنان که امام عصر (ع) نماد همۀ آمال و آرزوهای انسان منتظر است، به همین ترتیب باید بزرگ‌ترین دغدغه انسان منتظر هم دعا برای تعجیل ظهور آن حضرت باشد^[۳]. دعا برای تعجیل فرج بیانگر آماده‌سازی برای ظهور منجی نیز هست؛ چراکه دعا افزون بر اینکه یاری و کمک خواستن از خداوند قادر و تواناست، موجب آمادگی فکری و قلبی شده، نوعی توجه به وظایف و عهد و پیمان را به دنبال دارد.

دعا برای تعجیل فرج در روایات

برخی از روایات دربارۀ دعای برای تعجیل فرج امام مهدی (ع) عبارت‌اند از:

امام زمان (ع) در ضمن توقیعی که از ناحیۀ مقدسه صادر شد فرمودند: «وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ»^[۴]؛ «و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید». گرچه کلمۀ فرج به معنای مطلق گشایش است؛ اما در اینجا به قرینه سیاق توقیع و کلمه تعجیل این را می‌‌رساند که در اینجا مراد دعای برای ظهور حضرت است^[۵].
یکی از یاران حضرت هادی (ع) از آن بزرگوار دربارۀ برنامه عملی و وظیفه عموم شیعیان در زمان غیبت امام عصر سؤال می‌کند: در زمان غیبت، شیعیان شما چه کاری انجام دهند؟ امام هادی (ع) می‌فرماید: «بر شما باد دعا و نیایش، و حفظ حالت انتظار»^[۶].
امام حسن عسکری (ع) به احمد بن اسحاق فرمود: «سوگند به خداکه فرزندم مهدی (ع)‌ غیبت خواهد کرد؛ غیبتی که در آن مسلمانان گرفتار می‌‌شوند، مگر کسی که خدای عزوجل او را بر اعتقاد به امامت وی استوار کند و به او توفیق دهند که برای تعجیل در فرج او دعا کند»^[۷].
امام صادق (ع) در روایتی یکی از آثار دعا برای تعجیل فرج امام عصر را اینگونه نقل کرده است: «هر کس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم (ع) را درک کند»^[۸].

دعا برای فرج و آمادگی برای ظهور

دعاکننده برای فرج چون می‌داند که یکی از عوامل غیبت آماده نبودن شرایط‍‌ برای حکومت جهانی آن بزرگوار است، می‌کوشد تا در حد توان خویش در ایجاد چنین زمینه‌ای مؤثر باشد و زمانی که تحقق آن را از عهده خویش و امثال خویش خارج می‌یابد، به رحمت واسعه خداوند امیدوار می‌ماند.

و چنین است عکس‌العمل او در برابر خوف امام زمان (ع)، از کشته شدن که به‌عنوان عملی دیگر در پیدایش و استمرار غیبت به شمار می‌آید. دعاکننده برای فرج تا آنجا که می‌تواند با شناساندن امام زمان (ع) و ایجاد محبوبیت نسبت به او و برانگیزاندن شوق نسبت به قیام و جلوه‌های ظهور آن بزرگوار در بین مردم می‌کوشد تا به میزان توانایی خود این عامل را کم تأثیر سازد؛ چنان‌که نسبت به هرعامل دیگر نیز چنین جهت‌گیری و تلاشی در مورد او صادق است و این خود والاترین و تعیین‌کننده‌ترین خاصیت برای دعا فرج است. تأثیر دعا در تغییر دادن تقدیرات و قضای الهی غیرقابل‌انکار است، چنان‌که در روایات پیامبر اکرم (ص) آمده است: زیاد دعا کن؛ زیرا دعا قضای الهی را باز می‌گرداند^[۹]. دعا بلای الهی را برمی‌گرداند^[۱۰]. تقدیر الهی را چیزی جز دعا تغییر نمی‌دهد^[۱۱].

با توجه به چنین روایاتی، شیعه منتظر در عین تسلیم به خواست خدا، با دعای خویش نسبت به تعجیل فرج، از آفریدگار خویش می‌خواهد که در تقدیر و قضای خویش نسبت به ظهور آن عدالت موعود تغییری ایجاد فرماید و به لطف و عنایت خود بلای غیبت امام زمان (ع)، را مرتفع گرداند^[۱۲].^[۱۳]

شرایط دعای فرج

دعا برای فرج امام مهدی (ع) شرایطی دارد و صرفاً گفتن الفاظ بدون توجه به معنا و مفهوم آن کافی نیست. بر اساس آموزه‌های اسلام شرایط دعای فرج عبارت‌اند از:

مسلمان واقعی با صراحت از خدای تعالی، ظهور حضرت را درخواست می‌‌کند. به هر زبانی که باشد عربی، فارسی یا زبان‌های دیگر.
منتظر هنگامی که دعای فرج را از کسی می‌شنود، آمین می‌‌گوید؛ چون آمین گفتن به منزله دعا است.
منتظر برای آمرزش گناهانی که ظهور و فرج امام را به تأخیر می‌‌اندازد، دعا کند یا گفته شده است: دعای فرج زمانی می‌‌تواند برای مسلمین در جایگاه خاص قرار بگیرد که دعای فرج به واسطۀ حضرت در درگاه خدا عرضه شود؛ یعنی اینکه مسلمین به خاطر شان والای امام از امام بخواهند که در پیشگاه خداوند، برای ظهور دعا کند^[۱۴].

آثار دعا برای فرج

کثرت دعا برای فرج امام عصر (ع)، حداقل این آثار را دارد:

زدودن غفلت و بی‌توجهی نسبت به ظهور امام (ع)؛
دور ماندن از آثار و عواقب این بی‌توجهی و غفلت؛
انس با مسأله ظهور و فرج امام عصر (ع)؛
انس و عادت نسبت به ذکر و یاد خود آن حضرت و برخورداری از آثار و برکات آن؛
آمادگی روحی برای درک ظهور؛
زیاد شدن علاقه و محبت انسان به مولا و امام زمانش؛
آمادگی برای گام برداشتن عملی در راه بندگی حضرت حق و تقرب به سوی او و ولی‌ اعظم او^[۱۵].

دعاهای مرتبط با امام زمان (ع)

در رابطه با امام زمان (ع)، دعاها و زیارت‏‌های فراوانی نقل شده که در کتب ادعیه موجود است و در کتابی به نام صحیفه مهدیه نیز گرد آمده است. به بعضی از این دعاها و زیارت‌‏ها اشاره می‌‏شود:

دعای ندبه: مهم‏ترین دعاها در عصر غیبت، دعای ندبه است که سفارش فراوانی به خواندن آن شده است. صدرالاسلام همدانی در کتاب تکالیف الأنام می‌‏گوید: از خواص دعای ندبه این است که اگر در جایی با حضور قلب و اخلاص تمام و توجه به مضامین عالی آن خوانده شود، عنایت و توجه امام زمان (ع) را به آن مکان جلب می‌‏‏کند، بلکه آن حضرت در آنجا حضور می‌‏‏یابد، چنان‏که در بعضی جاها اتفاق افتاده است‏^[۱۶]. علامه مجلسی نیز در کتاب زاد المعاد با سند معتبر از امام صادق (ع) نقل می‌‏کند: قرائت دعای ندبه در اعیاد چهارگانه: روز جمعه، عید فطر، عید قربان و عید غدیر مستحب است^[۱۷].
دعا برای ظهور امام زمان در روز جمعه: شیخ طوسی آن را در مصباح المتهجد نقل کرده است: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صَلَاتَكَ وَ صَلَاةَ مَلَائِكَتِكَ وَ رُسُلِكَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» یا بگوید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ »^[۱۸].
صلوات ضرّاب اصفهانی؛ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ، وَ خَاتَمِ النَّبِيِّين‏... اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى وَلِيِّكَ الْمُحْيِي سُنَّتَكَ الْقَائِمِ بِأَمْرِك‏....» این دعا در چند کتاب از کتاب‌‏های معتبر و با سندهای معتبر روایت شده است و همیشه می‌‏توان آن را خواند^[۱۹].
صلوات بر امام زمان: « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى وَلِيِّكَ وَ ابْنِ أَوْلِيَائِكَ الَّذِينَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُم‏... اللَّهُمَّ انْتَصِرْ بِهِ لِدِينِكَ وَ انْصُرْ بِهِ أَوْلِيَاءَكَ وَ أَوْلِيَاءَهُ...»^[۲۰].
دعای فرج الهی عظم البلاء: مرحوم کفعمی در کتاب البلد الامین دعایی را بر حضرت امام زمان (ع) نقل می‌‏‏کند که آن حضرت این دعا را به مردی زندانی‏ یاد داد و بعد از خواندن، او از زندان آزاد شد: « اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْكَشَفَ الْغِطَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ...»^[۲۱].
دعای افتتاح: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِكَ وَ أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّك‏...» علامه مجلسی می‌‏گوید: با سند معتبر روایت شده که امام عصر (ع) خطاب به شیعیان فرمود: این دعا را در تمام شب‌‏های ماه مبارک رمضان بخوانید؛ زیرا فرشتگان به آن گوش فرا می‌‏دهند و برای خواننده این دعا، طلب بخشش می‌‏کنند^[۲۲].
حضرت صادق (ع) در روایتی به یکی از اصحابش فرمود: در زمان غیبت، دعای غریق بخوانید. راوی پرسید: دعای غریق چگونه است؟ حضرت فرمود: این‏چنین است: «يَا اللَّهُ يَا رَحْمَانُ يَا رَحِيمُ يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِك‏»^[۲۳].
زراره از امام صادق (ع) پرسید: اگر من زمان غیبت امام زمان (ع) را درک کردم و در آن زمان واقع شدم، چه کاری انجام دهم؟ حضرت فرمود: ای زراره! اگر این زمان را درک کردی، پیوسته این دعا را بخوان: خدایا! خودت را به من بشناسان، چون اگر خویش را به من نشناسانی پیامبرت را نمی‌‏شناسم. خدایا! فرستاده‌‏ات را به من بشناسان، چون اگر او را به من نشناسانی، حجتت را نمی‌‏شناسم، خدایا! حجت خود را به من بشناسان وگرنه گمراه خواهم شد و از دینم منحرف می‌‏گردم^[۲۴]
دعای عهد: « اللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِيمِ وَ رَبَّ الْكُرْسِيِّ الرَّفِيع‏...»؛ امام صادق (ع) در مورد این دعا می‌‏فرماید: هرکس چهل صبح این دعا را بخواند از یاوران حضرت قائم (ع) خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبر بیرون می‌‏آورد تا در خدمت آن حضرت باشد و حق‌‏تعالی به هرکلمه از این دعا هزار حسنه به او عطا می‏‌کند و هزار گناه او را می‌‏‏بخشد ^[۲۵].
زیارت آل یاسین: که دارای مضمون عالی و محتوای ارزنده‌‏ای است. این زیارت مورد تأکید امام زمان (ع) است و خود می‌‏فرماید: هرگاه خواستید توجه کنید به وسیله ما به سوی خداوند و به سوی ما- چنان‏که خدای تعالی فرموده است- چنین بگویید: الگو:متنن حدیث.
دعای فرج: « اللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّك‏...»؛ شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان این دعا را در اعمال شب ۲۳ ماه مبارک رمضان ذکر کرده است.
دعای «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِيَةِ ...»؛ این دعا در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است‏^[۲۶].^[۲۷]

نتیجه‌

از مجموعه معارفی که در دعاها آمده می‌توان برداشت کرد دعا در تحقق ظهور مؤثر است؛ به عبارت دیگر، دعا یکی از اسباب الهی برای فرج مردم و ظهور امام مهدی (ع) است. شایسته است برای دعا کردن، شرایط آن نیز رعایت شود؛ زیرا به زبان آوردن و زمزمه کردنِ دعا بدون دقت در معانی و عمل به محتوای آن کافی نیست و چه‌بسا فایده چندانی نداشته باشد^[۲۸].

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ «و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.
↑ بحار الانوار، ج۵۹، ص۲۲۸.
↑ ر. ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲.
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۸۳، ح ۲.
↑ ر. ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲.
↑ «عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج ۹۵، ص ۳۳۶، به نقل از صحیفه مهدیه، ص ۹۹.
↑ «وَ اللَّهُ لیغیبن غیبة لَا ینجو فیها مِنْ التهلکة إِلَّا مَنْ یثبته اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ علی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بتعجیل فَرْجَهُ» کمال الدین، ج ۲، ص ۴۸۵.
↑ «مَنْ قَالَ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ بَعْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ الْقَائِمَ»؛ ابو جعفر محمد بن الحسن الطوسی (شیخ طوسی)، مصباح المتهجد، بیروت، ۱۴۱۱، ص ۳۲۸.
↑ نهج الفصاحة، ص۸۴، حدیث ۴۴۶.
↑ نهج الفصاحة، ص۳۳۲، حدیث ۱۵۹۰.
↑ نهج الفصاحة، ص۱۲۴، حدیث ۶۲۴.
↑ نشریه موعود، شماره ۱۴، ص۵۸.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۲۴-۳۲۶.
↑ صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶؛ ر. ک: هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۲۴-۳۲۶.
↑ الیف الأنام فی غیبة الامام، ص ۱۹۷
↑ زاد المعاد، ص ۴۹۱
↑ مصباح المتهجد، ص ۲۸۴.
↑ مصباح المتهجد، ص ۴۰۶؛ البلد الامین، ص ۱۲۰؛ دلائل الامامة، ص ۵۴۹.
↑ مصباح المتهجد، ص ۴۰۵.
↑ البلد الامین، ص ۶۰۷؛ مزار شهید، ص ۲۳۱.
↑ زاد المعاد، ص ۱۱۰؛ مصباح المتهجد، ص ۵۷۷.
↑ برای مطالعه بیشتر ر. ک: اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۷۵، ح ۶؛ مهج الدعوات، ص ۳۹۶.
↑ «ِ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي »؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۶، ح ۷۰؛ جمال الاسبوع، ص ۳۱۴.
↑ مفاتیح الجنان، ص ۱۰۶۱؛ زاد المعاد، ص ۴۸۸؛ البلد الامین، ص ۱۲۴.
↑ ر. ک: مکیال المکارم در فوائد دعا برای حضرت قائم (ع)، سید محمد تقی موسوی اصفهانی، ج ۲.
↑ کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۲۲۵، ۲۲۸.
↑ ر. ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج2، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ موسوی، سید علی، فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن، ص ۲۴۴؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۹۷؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲؛ رحیمیان، محمد حسین، مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، ص ۳۶؛ ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه‌سازی ظهور، ص۳۱۰.

[1] «و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.

[2] بحار الانوار، ج۵۹، ص۲۲۸.

[3] ر. ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲.

[4] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۸۳، ح ۲.

[5] ر. ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲.

[6] «عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج ۹۵، ص ۳۳۶، به نقل از صحیفه مهدیه، ص ۹۹.

[7] «وَ اللَّهُ لیغیبن غیبة لَا ینجو فیها مِنْ التهلکة إِلَّا مَنْ یثبته اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ علی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بتعجیل فَرْجَهُ» کمال الدین، ج ۲، ص ۴۸۵.

[8] «مَنْ قَالَ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ بَعْدَ صَلَاةِ الظُّهْرِ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ الْقَائِمَ»؛ ابو جعفر محمد بن الحسن الطوسی (شیخ طوسی)، مصباح المتهجد، بیروت، ۱۴۱۱، ص ۳۲۸.

[9] نهج الفصاحة، ص۸۴، حدیث ۴۴۶.

[10] نهج الفصاحة، ص۳۳۲، حدیث ۱۵۹۰.

[11] نهج الفصاحة، ص۱۲۴، حدیث ۶۲۴.

[12] نشریه موعود، شماره ۱۴، ص۵۸.

[13] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۲۴-۳۲۶.

[14] صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶؛ ر. ک: هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.

[15] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۲۴-۳۲۶.

[16] الیف الأنام فی غیبة الامام، ص ۱۹۷

[17] زاد المعاد، ص ۴۹۱

[18] مصباح المتهجد، ص ۲۸۴.

[19] مصباح المتهجد، ص ۴۰۶؛ البلد الامین، ص ۱۲۰؛ دلائل الامامة، ص ۵۴۹.

[20] مصباح المتهجد، ص ۴۰۵.

[21] البلد الامین، ص ۶۰۷؛ مزار شهید، ص ۲۳۱.

[22] زاد المعاد، ص ۱۱۰؛ مصباح المتهجد، ص ۵۷۷.

[23] برای مطالعه بیشتر ر. ک: اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۷۵، ح ۶؛ مهج الدعوات، ص ۳۹۶.

[24] «ِ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي »؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۶، ح ۷۰؛ جمال الاسبوع، ص ۳۱۴.

[25] مفاتیح الجنان، ص ۱۰۶۱؛ زاد المعاد، ص ۴۸۸؛ البلد الامین، ص ۱۲۴.

[26] ر. ک: مکیال المکارم در فوائد دعا برای حضرت قائم (ع)، سید محمد تقی موسوی اصفهانی، ج ۲.

[27] کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۲۲۵، ۲۲۸.

[28] ر. ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج2، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ موسوی، سید علی، فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن، ص ۲۴۴؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۹۷؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲؛ رحیمیان، محمد حسین، مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، ص ۳۶؛ ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه‌سازی ظهور، ص۳۱۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]