التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث تفسیر مأثور است.

مقدمه

نام کتابی است که ابراهیم بن حسن دیدگاه‌های تفسیری نقل شده از عمر بن خطاب را از کتاب‌های تفسیری و روایی اهل تسنن^[۱] به ترتیب سوره‌های قرآن در آن گرد آورده است و مجموع آن ۸۵۳ مورد است^[۲]، ولی بسیاری از آثاری که در آن گرد آمده، تفسیری نیست؛ برای نمونه:

اثر اول دربارۀ این است که در نماز شب می‌توان به قرائت «فاتحة الکتاب» اکتفا کرد.
اثر دوم درباره این است که پیامبر(ص)، ابو بکر و عمر در نماز ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را بلند قرائت می‌کردند.
در اثر سوم وجه آورده شدن ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ﴾ در ذکر «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» بیان شده است.
در اثر چهارم علت کم شدن ملخ در زمان عمر بیان شده است.
اثر ۵ تا ۱۳ در بیان کیفیت قرائت آیه ۵ سوره بقره و ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ یا "مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ" خوانده شدن آن است.
اثر چهاردهم در بیان این است که عمر ﴿صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ﴾^[۳] را "صِرَاطَ مَن أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ" و ﴿وَلَا الضَّالِّينَ﴾^[۴] را "وَغير الضَّالِّينَ" قرائت کرده است.

بنابراین، از ۱۴ اثری که در ارتباط‍ با سورۀ حمد گرد آورده، هیچ‌ کدام تفسیری نیست ^[۵] و به همین صورت، بسیاری از آثاری که در سوره‌های دیگر گرد آورده نیز تفسیری نمی‌باشد.

اثر پانزدهم و شانزدهم در بیان فضیلت قرائت سوره بقره و فضیلت یاد گرفتن آن است.

اثر هفدهم در بیان این است که عمر سورۀ بقره را در دوازده سال یاد گرفت و وقتی آن را تمام کرد، یک شتر نحر کرد^[۶].

در اثر ۸۱۷ آمده است که عمر در بالای منبر آیاتی از سوره عبس را قرائت کرد و به آیه ﴿فَاكِهَةً وَأَبًّا﴾^[۷] رسید معنای «ابّ» را نمی‌دانست، گفت چه اشکال دارد که معنای آن را ندانی^[۸].

در نتیجه هرچند نام این کتاب التفسیر المأثور است، ولی محتوای آن جز در مواردی اندک تفسیر نمی‌باشد و از نظر سند نیز بیشتر آن آثار سندی معتبر ندارند، بلکه در نزد شیعه صحت سند هیچ‌یک از آن آثار قابل اثبات نیست^[۹]^[۱۰]

منابع

بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن

پانویس

↑ مانند: جامع البیان طبری، تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر، الدر المنثور سیوطی، صحیح البخاری، صحیح مسلم، مسند احمد بن حنبل.
↑ پارسا، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۴۶۲، رقم ۳۰۴۴ نیز به این کتاب اشاره کرده است.
↑ «راه آنان که به نعمت پرورده‌ای؛ که نه بر ایشان خشم آورده‌ای و نه گمراه‌اند» سوره فاتحه، آیه ۷.
↑ «راه آنان که به نعمت پرورده‌ای؛ که نه بر ایشان خشم آورده‌ای و نه گمراه‌اند» سوره فاتحه، آیه ۷.
↑ ر.ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۹۳-۱۰۷.
↑ ر.ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۱۰۸، ۱۰۹.
↑ «و میوه و علف؛» سوره عبس، آیه ۳۱.
↑ ر.ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۸۹۷.
↑ برای توضیح ر.ک: همین کتاب، ص۳۵۲؛ بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۳۲۶-۳۲۷.
↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۷۹-۲۸۰.

جستارهای وابسته

[1] مانند: جامع البیان طبری، تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر، الدر المنثور سیوطی، صحیح البخاری، صحیح مسلم، مسند احمد بن حنبل.

[2] پارسا، کتابشناسی جهانی قرآن کریم، ج۱، ص۴۶۲، رقم ۳۰۴۴ نیز به این کتاب اشاره کرده است.

[3] «راه آنان که به نعمت پرورده‌ای؛ که نه بر ایشان خشم آورده‌ای و نه گمراه‌اند» سوره فاتحه، آیه ۷.

[4] «راه آنان که به نعمت پرورده‌ای؛ که نه بر ایشان خشم آورده‌ای و نه گمراه‌اند» سوره فاتحه، آیه ۷.

[5] ر.ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۹۳-۱۰۷.

[6] ر.ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۱۰۸، ۱۰۹.

[7] «و میوه و علف؛» سوره عبس، آیه ۳۱.

[8] ر.ک: ابن الحسن، التفسیر المأثور عن عمر بن الخطاب، ص۸۹۷.

[9] برای توضیح ر.ک: همین کتاب، ص۳۵۲؛ بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۳۲۶-۳۲۷.

[10] بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۲۷۹-۲۸۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]