عزت نفس در معارف مهدویت

مقدمه

معناشناسی عزت نفس

عزت نفس که در علم روانشناسی با عنوان "حرمت خود" از آن یاد می‌‌شود به معنای بازتاب ارزیابی یا برآورد یک فرد از ارزش‌های خود است، به عبارت دیگر، باور و اعتقادی است که فرد، دربارۀ ارزش و اهمیت خود دارد. عزت نفس یکی از عوامل تعیین کنندۀ رفتار در انسان به شمار می‌رود. در حقیقت برداشت و قضاوتی که افراد از خود دارند تعیین کنندۀ چگونگی برخورد آنها با مسائل مختلف است؛ به‌گونه‌ای که یکی از ملاک‌های شخص سالم، داشتن عزت نفس و احترام به خود است و بالابودن آن می‌‌تواند از بسیاری ناراحتی‌ها و بیماری‌های روانی جلوگیری کند و فردی که عزت نفس پایین دارد و برای خود ارزش و احترامی قایل نیست ممکن است دچار انزوا، گوشه‌گیری و یا پرخاشگری و رفتارهای ضداجتماعی شود. مجموعۀ هزاران برداشت، ارزیابی و تجربه‌ای که فرد از خود دارد، باعث می‌شود نسبت به خود احساس خوشایند، ارزشمند بودن یا برعکس آن را داشته باشد که در انسان منتظر به دلیل اتصال به انسان کامل یعنی حضرت مهدی (ع) به کامل ترین وجه نمود پیدا می‌‌کند و این مطلب خود آثار عمیقی بر بهداشت روانی و سلامت جسم و رفتار اجتماعی انسان‌ها دارد. بنابراین، عزت نفس را می‌توان مجموعه‌ای از افکار، احساسات، عواطف و تجربه‌ها تصور کرد که در فرآیند زندگی اجتماعی شکل می‌گیرند^[۱].

قرآن کریم از نفس به عنوان بزرگترین سرمایۀ آدمی یاد می‌‌کند و نفس را آنقدر ارزشمند می‌‌داند که اگر معامله ای صورت گیرد جز با پروردگار عالم این معامله نیست^[۲]. رسول خدا (ص) درباره عزت و کرامت نفس می‌فرماید: «درخواست‌هایتان را همراه با حفظ عزت نفستان مطرح نمایید»^[۳]. امام علی ‌(ع) نیز خطاب به فرزندش می‌فرماید: «نفس خود را از هرگونه پستی بازدار هرچند تو را به اهدافت برساند زیرا نمی‌توانی به اندازۀ آبرویی که از دست می‌دهی به دست ‌آوری برد. دیگری مباش که خداوند تو را از او آفریده است»^[۴].

عزت نفس در انتظار

عزت نفس، یکی از پایه‌های اساسی شخصیت آدمی و باعث نیل انسان به افتخار و سربلندی است. عزت نفس مایۀ آزادگی و والایی همت است. عزت‌مندان هرگز به ذلت و بندگی دیگران تن نمی‌دهند و سرمایۀ شرافت و آزادگی خود را با هیچ قیمتی معامله نمی‌کنند. عزت نفس از طرفی برای تمام افراد یکی از بزرگ‌ترین فضیلت‌های اخلاقی است و از طرف دیگر، محرک آدمی در اجرای دیگر برنامه‌های اخلاقی تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، شرافت نفس افزون بر آن که خود از نظر فردی صفتی نیکوست، می‌تواند ضامن اجرای دیگر صفات پسندیده در محیط خانواده و اجتماع نیز به شمار آید^[۵].

انتظار عامل امید و حرکت است و هیچ انسانی از آن بی‌نیاز نیست. انتظارها و آرزوهای افراد متفاوت است؛ آرزوهای بلند، متعالی و ارزشمند، حکایت از کمال روح و رشد شخصیت انسان‌ها و بلندای همت آنها می‌‌کند. به عکس، آرزوهای خرد، حقیر و بی‌ارزش، نشان از بی‌همتی و رشد نیافتگی افراد دارد. آرزوها انسان را به حرکت وا می‌‌دارند و به طور طبیعی هر چه همت بلندتر و آرزو، ارزشمندتر باشد حرکت و تلاش نیز از ارزش بیشتری برخوردار خواهد بود و چون انسان منتظر برترین و ارزشمندترین آرزوهای ممکن را داراست، به طور طبیعی از بهترین و والاترین ارزش‌ها نیز برخوردارست؛ زیرا آرزوی نهایی انسان منتظر، حاکمیت دین خدا و مذهب اهل بیت (ع) بر سراسر جهان، استقرار حکومت صالحان و مستضعفان در سراسر گیتی، کوتاه شدن دست ظالمان و مستکبران از گوشه گوشۀ جهان، برقراری نظام قسط و عدالت بر پهنۀ زمین و گسترش امنیت و رفاه در جای جای کرۀ خاک است. قطعاً چنین آرزوی بلندی از ارزش و فضیلتی وصف ناپذیر برخوردار است. به شرط آنکه "منتظر" به تناسب آرزوی بلند خود از تلاش و کوشش برای تحقق هر چه زودتر این آرزو کوتاهی نکند. این انتظار است که دیدگاه وسیع و افق بلند مسلمانان و مخصوصاً شیعیان را نشان می‌‌دهد^[۶].

پرسش مستقیم

احساس عزت نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

پیشگیری از بیماری روانی (سلامت روانی)

رشد شخصیت

منابع

سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان
مرتضوی، زهرا سادات، فلسفه انتظار
موحدی، محسن، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
انصاری، رضا، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت

پانویس

↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳؛ انصاری، رضا، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت؛ موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
↑ سوره بقره، آیه ۲۰۷.
↑ «اُطْلُبُوا الْحَوَائِجَ بِعِزَّةِ الْاَنْفُسِ»؛ نهج‌الفصاحه شماره ۳۲۵.
↑ «وَ أَکْرِمْ نَفْسَکَ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ وَ إِنْ سَاقَتْکَ إِلَی الرَّغَائِبِ فَإِنَّکَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِکَ عِوَضاً وَ لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ حُرّاً»؛ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ص ۳۴۴.
↑ ر. ک: انصاری، رضا، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
↑ ر. ک: مرتضوی، زهرا سادات، فلسفه انتظار، ماهنامه شمیم یاس، ص۳۲.

[1] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳؛ انصاری، رضا، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت؛ موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[2] سوره بقره، آیه ۲۰۷.

[3] «اُطْلُبُوا الْحَوَائِجَ بِعِزَّةِ الْاَنْفُسِ»؛ نهج‌الفصاحه شماره ۳۲۵.

[4] «وَ أَکْرِمْ نَفْسَکَ عَنْ کُلِّ دَنِیَّةٍ وَ إِنْ سَاقَتْکَ إِلَی الرَّغَائِبِ فَإِنَّکَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِکَ عِوَضاً وَ لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ حُرّاً»؛ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ص ۳۴۴.

[5] ر. ک: انصاری، رضا، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[6] ر. ک: مرتضوی، زهرا سادات، فلسفه انتظار، ماهنامه شمیم یاس، ص۳۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]