بحث:سند دعای ندبه چیست؟ (پرسش)
نویسنده: آقای ظرافتی
پاسخ تفصیلی
کتب منبع برای دعای ندبه
- دعای ندبه دعایی است که از نظر محتوا مستدل و عالی و فصیح و گیرا و عاطفی و حماسی است و در صورت آگاهی کاملِ خواننده می‌تواند الهام‌‌‌بخش برای اصلاح وضع اجتماعی و مبارزه با ظلم و فساد گردد و جهشی باشد به سوی اهداف بزرگ انسانی[۱]. معارف والا و معانی روشن که با اسلوبی بدیع، شیوا و منطقی و عباراتی بلند و فصیح در این دعای شریف آمده، ما را از ارائۀ هرگونه سند و منبع بی‌نیاز میکند، زیرا چنین حقایق تابناک و دقایق درخشان، هرگز از هیچ منبعی، جز سرچشمه زلال ولایت صادر نمی‌شود. ولی برای یقین بیشتر و نورانیت دل‌های مشتاقان، برخی منابع محکم دعای ندبه را بیان می‌‌شود[۲]. این دعا در سه کتاب معروف و معتبر قدیمی و نیز در کتاب شریف بحارالانوار آمده است:
- کتاب مزار کبیر، تألیف محدّث و دانشمند معروف قرن ششم محمد بن جعفر المشهدی، ایشان دعا را به امام زمان (ع) نسبت داده است[۳].[۴]
- کتاب مزار قدیم که مؤلف آن ظاهرا قطب راوندی[۵] از دانشمندان معاصر مرحوم طبرسی نویسندۀ کتاب احتجاج از قرن ششم است[۶].
- کتاب مصباح الزائر تألیف سید رضی الدین بن طاووس که از زهّاد و بزرگان محدّثان قرن هفتم است[۷]. ایشان در بخش اعمال عید سعیدِ فطر بدون اشاره به سند دعای ندبه میگوید: در عیدهای چهارگانه فطر، قربان، غدیر و روز جمعه خوانده شود[۸].[۹]
- مرحوم مجلسی هم در بحار الانوار از این کتاب‌ها نقل کرده است و در هر سه کتاب، دعا از محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره و او از محمد بن حسین بن سفیان البزوفری که در زمان غیبت صغری می‌زیسته و به وسیلۀ مکاتبه از طریق نوّاب با امام (ع) تماس گرفته و از حضرت مهدی صاحب الامر (ع) نقل میکند که دستور دادند این دعا را بخوانید[۱۰]. البته علامۀ مجلسی در کتاب زاد المعاد میگوید: "دعای ندبه که مشتمل بر عقاید حقّه و تأسّف بر غیبت قائم (ع) است، به سند معتبر از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است"[۱۱].
رجال سند دعای ندبه
- در مورد سند دعای ندبه، کتاب بحار از کتاب مزار علی بن طاووس نقل میکند که: «ذَکَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی قُرَّةَ نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ دُعَاءَ النُّدْبَةِ» و دعا را تا آخر نقل کرده است[۱۲]. در بررسی افرادی که در سند دعای ندبه واقع شده‌اند روشن می‌‌شود تمام آنها از افراد مورد وثوق هستند:
- نفر اول: "ابو الفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره قنائی" معاصر نجاشی و از رجال شیعه است و در کتب رجال توثیق شده است. نجاشی میگوید: "ثقه است و زیاد شنیده و زیاد نوشته است، چند کتاب دارد: کتاب عمل یوم الجمعه، کتاب عمل الشهور، و کتاب معجم رجال ابی مفضل، و کتاب التهجد. و اجازۀ همه کتبش را به من داده است"[۱۳].
- نفر دوم: "ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بن بَزَوفری" از مشایخ مرحوم شیخ مفید بوده، در معجم رجال در شرح حال وی میگوید: "روی عن احمد بن ادریس و روی عنه ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان(المفید) و الحسین بن عبد الله و شیخ طوسی وی را در مشیخه تهذیب در طریقش به احمد بن ادریس آورده است[۱۴]. مرحوم شیخ مفید روایت‌های زیادی از وی نقل کرده و برای او طلب رحمت نموده است. شیخ طوسی در امالی میگوید: «أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْبَزَوْفَرِی»[۱۵].
- مرحوم آیت اللّه بروجردی می‌‌نویسد: "یکی از راه‌های شناخت رجال، شناخت شخصیت شاگردان آنان است. و هرگاه مشاهده شد اشخاصی همچون شیخ مفید از شخص معینی زیاد روایت نقل میکند و هرگز مذمّتی در حق او ندارد این به نوبۀ خود نشانۀه این است که آن شخص مورد وثوق و اطمینان است"[۱۶].
- اشکال: مرحوم بزوفری این دعا را از خود معصوم اخذ ننموده و روایت مرسل به شمار می‌‌آید؟ در پاسخ گفته شده است: "اطمینان حاصل است که این دعا در کتاب بزوفری با سند بوده است و پس از اینکه از کتاب او نقل شده است، مسامحه سند آن را نقل نکرده‌اند و یا اینکه آن قدر معروف و مشهور بوده است که بزوفری هم خود را از ذکر سند آن بی‌نیاز شمرده است"[۱۷].
- باید یادآوری کرد در سند، تصریحی به اینکه این دعا از کدام معصوم است، نشده. ظاهر عبارت «أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ» که در کتاب "بزوفری" آمده، این است که از ناحیه مقدسه صادر شده است. ولی مرحوم علامۀ مجلسی در کتاب زاد المعاد تصریح میکند این دعا از امام صادق(ع) است: "و اما دعای ندبه که مشتمل است بر عقاید حقّه و تأسف بر غیبت حضرت قائم، به سند معتبر از امام جعفر صادق(ع) منقول است که این دعای ندبه را در چهار عید بخوانند؛ یعنی در روز عید فطر، روز عید قربان، روز غدیر و روز جمعه"[۱۸].
- علاوه براین، بر فرض مجهول بودن سند دعا، بر اساس "قاعده تسامح در ادله سنن" یعنی در عین اینکه در سند روایات مربوط به احکام واجب و حرام باید سخت‌‌‌گیری و موشکافی زیاد کرد، در ادلۀ مستحبات لازم نیست سخت‌‌‌گیری شود، چه اینکه مستحبات اعمالی هستند که انجام آنها واجب و ترک آنها حرام نیست. مطابق این قاعدۀ معروف که متکی به احادیث زیاد و معتبری هست، فقهای اسلام هیچ‌‌‌گاه دربار، سند مستحبات و دعاها ایراد نمی‌گرفتند و به همین اندازه که در کتابی مشهور نقل شده بود و مضمون صحیحی داشت قناعت می‌کردند[۱۹]؛ زیرا به جهت استحباب قرائت آن احتیاج مبرمی به بررسی سندی ندارد، بلکه قرائت آن به رجا و امید مطلوبیّت کافی است و می‌توان از قوت متن و الفاظ و مضامین دعا پی به اعتبار آن برد؛ زیرا این مضامین در آیات و روایات معتبر نیز وارد شده است[۲۰].
- از طرفی علمای بسیاری چون حاج شیخ عباس قمی، سید محسن امین، شیخ محمد باقر فقیه ایمانی، میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی، میرزا حسین نوری، صدرالاسلام همدانی، سید محمد طباطبایی یزدی و سید حیدر کاظمی دعای ندبه را در کتاب‌های ارزشمند خود نقل کرده‌اند که این نیز می‌تواند دلیلی بر مستند بودن آن باشد[۲۱].
نتیجه گیری
- بنابراین، در هر صورت طبق مدارک فوق دعای ندبه دارای سند معتبر و همه راویان آن ثقه و شناخته شده‌اند. علاوه بر اینکه این دعا آنچنان از نظر محتوا غنی و هماهنگ با قرآن و سنت قطعی است که ما را از بررسی سندی بی‌نیاز می‌‌نماید.
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱.
- ↑ ابن مشهدی، مزار کبیر، ص۵۷۳، دعای۱۰۷. «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی قُرَّةَ: نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ هَذَا الدُّعَاءَ، وَ ذَکَرَ فِیهِ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ عَجَّلَ فَرَجَهُ وَ فَرَجَنَا بِهِ، وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَی بِهِ فِی الْأَعْیَادِ الْأَرْبَعَةِ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ، وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ، وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً...»
- ↑ ر.ک. صافی گلپایگانی، لطف الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، ج ۱، ص ۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۲۲۹ ـ ۲۳۱.
- ↑ ر.ک. صافی گلپایگانی، لطف الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، ج ۱، ص ۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ ر.ک. ابن طاووس، سید رضی الدین، مصباح الزائر، ص ۴۴۶؛ اقبال الاعمال، ص ۲۹۵-۲۹۹: «ثُمَّ قَالَ السَّیِّدُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ ذَکَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی قُرَّةَ نَقَلْتُ مِنْ کِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سُفْیَانَ الْبَزَوْفَرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ دُعَاءَ النُّدْبَةِ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یُدْعَی بِهِ فِی الْأَعْیَادِ الْأَرْبَعَةِ وَ هُوَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیما...»
- ↑ ابن طاووس، سید رضی الدین، اقبال الاعمال، ج۱، ص۵۰۴؛ بحارالانوار، ج۹۹، ص۱۰۴.
- ↑ ر.ک. صافی گلپایگانی، لطف الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، ج ۱، ص ۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ ر.ک. موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، ص ۴۸۸و۳۰۳؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ - ۸۳؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۲۲۹ ـ ۲۳۱.
- ↑ ر.ک. شوشتری، محمدتقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱.
- ↑ ر.ک. رجال نجاشی، ص۳۹۹؛ صافی گلپایگانی، لطف الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، ج ۱، ص ۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ ـ ۸۳.
- ↑ خوئی، معجم الرجال، ج۱۶، ص۹.
- ↑ ر.ک. طوسی، امالی، ص۵۶ و ۱۶۷؛ صافی گلپایگانی، لطف الله، فروغ ولایت در دعای ندبه، ج ۱، ص ۳۸۲ ـ ۳۸۵؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۰؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ - ۸۳.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۰.
- ↑ ر.ک. صافی گلپایگانی، فروغ ولایت در دعای ندبه، ص۳۴؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ - ۸۳.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، ص۳۰۳؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ - ۸۳.
- ↑ ر.ک. موسوی نسب، سیدجعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۵۳-۳۵۵.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۸۷.
- ↑ ر.ک. مهدی‌پور، نام؟؟؟، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص ۶۳؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱.