بنی‌ربیعه

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی‌ربیعه است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

نسب ربیعه

ربیعه را از قبایل بزرگ عدنانی و از نسل نزار بن مَعَدِّ بن عدنان گفته، و چون به وصیت پدر، وارث اسبان او شد، «ربیعة الفرس» خطابش کردند. نسب شناسان از «مضر»، «اَنمار» و «اِیاد» به عنوان برادران او یاد کرده‌اند معانی متعددی برای ربیعه برشمرده‌اند که متداول‌ترین آنها سنگ یا صخره سترگ و کلاه خود است. منسوبان به قبیله ربیعه را رَبَعی می‌‌گویند. این قبیله، همراه با قبایل مضر و قضاعه و یمنی‌ها چهار رکن اصلی عرب‌های جزیرة العرب را تشکیل می‌‌دادند. از ربیعه و مضر –که در میان عرب و نیز حدیث، در بیان کثرت و فراوانی به آنها مثل زده شده است - قبایل بسیار منشعب شده‌اند که این امر موجب گردید که هر یک از آن دو، در طبقه‌بندی شش گانه اقوام عرب در ردیف بزرگترین واحد یعنی "شَعب" قرار گیرند. از ربیعه فرزندان بسیار تولد یافتند که «اسد»، «ضُبَیعَه»، «اَکلُب» و «عایشه» از جمله آنان‌اند. اکلب در رأس قبایل بسیاری بود که خود را به قبیله خثعم در یمن منتسب می‌‌کردند. ضبیعه که ریاست قبیله ربیعه را به عهده داشت، دارای چهار فرزند بود که «اَحمَس» و «حارث» از جمله آنها می‌‌باشند. اسد نیز پدر جدیله، عنزه (نام دیگر او عمرو یا عامر) و عمیره بود که فرزندانشان بیشترین اعضای قبایل ربیعه را تشکیل می‌‌دادند. «نمر» و «وائل» فرزندان قاسط بن هنب –از نوادگان اسد- بودند. نمر بن قاسط از همسرش هند دختر تمیم بن مرّ -معروف به امّ القبائل- صاحب فرزندان متعدد چون «تیم الله»، «اوس الله» (اوس مناة) و «عبد مناة» شد. بعد از مرگ وی، برادرش وائل بن قاسط، همسر وی را به زنی گرفت و از او صاحب فرزندانی شد که مهمترین آنان بکر بن وائل و «تغلب» (دثار) بودند. از میان قبائل ربیعه، قبایل بکر بن وائل و عبدالقیس بن افصی از جماجم محسوب می‌‌شدند. از دیگر قبایل مشهور ربیعه می‌‌توان از تمیم، یشکر بن بکر بن وائل، شیبان بن ذهل، سَدوس بن شیبان بن ذهل، حنیفة بن لُجَیم، عجل بن لجیم، قیس بن ثعلبه و تیم اللات بن ثعلبه نام برد.

بر اساس گزارشات موجود تا سده هفتم هجری، قبایل ربیعه -از جمله بکر و تغلب-، چنان با کشاورزان درآمیختند که از عربیت آنها و کثرت و عظمت این قوم چیزی باقی نمانده بود. در این قرن، بنی‌حنیفه در یمامه، عبدالقیس در بحرین، و بنی‌نمر در رأس‌العین ساکن بودند. بنی‌عنزه در عین‌التمر و بعد خیبر و بحرین، بنی‌شعبه نزدیک مکه و طائف و یمن، و بنی‌عنز در تَبالۀ یمن بودند، اما از قبایل بنی‌شیبان در حدود موصل و بنی‌شیخ (از بنی‌شیبان و حاکمان آمد) و بنی‌عجل (که در ذوقار ایرانیان را شکست داده بودند و در یمامه تا بصره، و ذوقار و قراقر ساکن بودند) کسی باقی نمانده بود. در حال حاضر نیز، قبایل بسیاری در عراق و اهواز خود را منتسب به این قبیله می‌‌دانند که از جمله آنان می‌‌توان از قبیله «میاح»، «بنوتغلب»، «البغلانیه»، «الباویه»، «عبوده»، «عنزه»، «عچرش»، «عتاب»، «کریش»، «الرویشد»، «بنوعکبه»، «الذهیبات»، «البودراج» و «الانباریون» نام برد. از خاندان‌های سلطنتی‌ای که نسب از ربیعه می‌‌برند هم می‌‌توان به اسامی حمدانیان، آل‌سعود در عربستان، آل‌صباح در کویت و حکام آل‌خلیفه در بحرین اشاره کرد. ضمن این که بزرگ‌ترین قبیله حال حاضر عرب، به عنزة بن اسد بن ربیعه منتسب‌اند که منازلشان از نجد تا حجاز، «فؤادی سرحان»، «حماد»، «بادیة‌الشام»، «حمص»، «حماه» و «حلب» کشیده شده است.

خاستگاه و مواطن بنی ربیعه

بر اساس نقلی از متون تاریخی، ربیعة بن نزار پس از مرگ پدر، از برادران جدا شد و نزدیک بطن عراق در وادی فرات فرود آمد. فرزندان او همچنان در این منطقه بودند تا این که پس از افزایش افراد قبیله، ناگزیر در سرزمین‌های مختلف پراکنده شدند. پس خاندان اسد بن ربیعه به رهبری عبدالعزی بن عمرو عنزی در پی مراتع و مناطق باران‏خیز به یمامه، حجر و سپس بحرین رفتند و فرزندان عبدالقیس به خاطر شکستی که در جنگ با نمر بن قاسط متحمل شدند، به تهامه کوچ کردند و با بیرون کردن خاندان ایاد خود در آنجا ساکن شدند. دیگر روایات تاریخی هم، سرزمین اصلی ربیعه را منطقه نجد و تهامه در غرب عربستان معرفی کرده، منازلشان را قرن، حضن، عکاظ، رکبه، حنین، غمزة أوطاس، ذات العرق و عقیق و نیز نجد دانسته‌اند. تا این که افزایش جمعیت ربیعه و سایر قبیله‌ها در تهامه، به همراه کمبود چراگاه و زمین‌های حاصل‌خیز و نیز خشکسالی به وجود آمده در مکه، قبایل همسایه را رو در روی هم قرار داد. پس قتل ضَحیان بن سعد بن خزرج- از تیره بنی قاسط و متولی مراتع بنی ربیعه- به‌دست بنی عامر بن حارث- از بطون بنی‌افصی بن عبد القیس-، بنی ربیعه را در آستانه جنگ‌های داخلی قرار داد و با سستی و تعلل بنی عبدالقیس در پرداخت دیه مقتول، و با به قتل رسیدن گروگان‌های این قبیله از جانب بنی قاسط، آتش جنگ میان آنها شعله‌ور شد. ناامنی‌هایی که در پی این جنگ-که نخستین جنگ درون قبیله‌ای ربیعه دانسته شده- پدیدار شد، اسباب متفرق شدن قبایل ربیعه در مناطق مختلف جزیرة العرب را فراهم آورد. پس گروه‌هایی از بنی ربیعه با سوق داده شدن به سوی سواحل جنوبی خلیج فارس، در بحرین و هجر و عمان رحل اقامت افکندند. زمان این مهاجرت، که خود سرآغاز فصلی نوین در تاریخ روابط اعراب با حوزه تمدن ایرانی بود، را همزمان با ظهور اسلام یا اندکی قبل از آن و به نقلی به احتمال زیاد، مقارن با سال‌های فروپاشی امپراتوری اشکانی و روی کار آمدن شاهنشاهی ساسانیان گفته‌اند. اندک زمانی نگذشته بود که بنی عبدالقیس، به زعامت عَبدالعُزی بن عنزی بر بحرین سلطه یافتندو با برقراری روابط با قبیله ازد -از ساکنین کهن بحرین- آن دیار را میان خود تقسیم کردند. جذیمه بن عوف، بر منطقه الخط و اطراف آن مستقر شدند؛ شَن بن افصی، مناطق پیرامون بنی جذیمه تا عراق را فرو گرفتند و بنی نَکَره بن لُکَیز، نواحی قطیف، شفار، ظهران تا نواحی بین هجر، قطر و بینونه را به تملک خود درآوردند. بعضی از بنی عمرو بن وَدیعِه و بنی عَوَقَه نیز رهسپار عمان شدند و به ازدی‌ها و بنی ناجیه پیوستند.

قبایل ربیعه به خصوص بنو عبدالقیس پس از مهاجرت به بحرین، در بیشتر آبادی‌ها و شهرهای آن ساکن شدند و به امور کشت و زرع به‌ویژه کشت خرما پرداختند. از مشهورترین قرای آنان در این منطقه می‌‌توان از جار، قمادی، جبله، بیضاء، القلیعه، النجوه، فیاض ریمان، دبیره، دار، النبطاء و سوار یاد کرد. گروهی از ربعی‌ها هم به منطقه کور واقع بین جزیره و عراق (موسوم به دیار ربیعه) رفتند؛ بعضی هم در بلاد نجد و حجاز سکونت اختیار کردند. منابع جغرافیایی و تاریخ نگاری، نصیبین، قرقیسیا، رأس عین، میّافارقین، آمد، قُردی، ماردین، سمیساط، بلد و حَوب را از سرزمین‌های ربیعه گفته‌اند و برخی تهامه، حمی، یمامه و نیز دیار بکر را هم به شمار دیار ربیعه افزوده‌اند. ضمن این که بعضی نیز سرزمین اقور که فرات گرد آن قرار یافته و دجله از آن سرچشمه گرفته، را از سرزمین‌های مشترک ربیعه، بکر و مضر دانسته‌اند. بر اساس برخی روایات کردها -که به‌سبب هم‌جواری با ایرانیان زبانشان تغییر کرد- نیز از نسل ربیعه به شمار رفته‌اند و طایفه‌ای از آنان به نام شوهجان، که خود را از نسل ربیعه می‌دانستند، در دینور و همدان ساکن بودند.

پس از ظهور اسلام و گسترش فتوحات در نواحی و شهرهای گوناگون سبب شد تا تیره‌های ربیعه بیش از پیش در نواحی مختلف پراکنده شوند و با اجرای سیاست اسکان قبایل عرب در شهرهای مفتوحه، شهرهای توج و موصل سکونتگاه تیره‌های مختلف عبدالقیس به‌ویژه اللبُوه گشت. علاوه بر آن با تأسیس کوفه و سپس بصره، اعراب از جمله عبدالقیس از سرتاسر شبه جزیره عربستان، به این دو شهر هجرت کردند. بصره به هنگام تأسیس بر چهار خطه بنا نهاده شد:

1. خطه اهل عالیه که بسیاری از قبایل که تعدادشان در بصره اندک بود از جمله: سلیم، ضبَّه، مزینه، باهله، ثقیف، خزاعه، هذیل، قشیر، نهد، نمیر و غنی را شامل می‌‌شد.
2. خطه تمیم. که تعدادی از بطون این قبیله همچون: سعد، صریم، نهشل، مجاشع، یربوع، قریع و... را در بر می‌‌گرفت.
3. خطه ربیعه؛ که بر دو قسم بودند. یکی خطه بکر بن وائل که شامل: بنی عجل بن لجیم، قیس بن ثعلبه، تیم بن ثعلبه، سدوس و یشکر، ذهل، حنیفه، عنزه و... می‌‌شد. و دیگری خطه عبدالقیس که شامل تیره‌هایی از بطون این قبیله مانند: بنی محارب بن عمرو، بنی عصر بن عوف، العمور، بنی عامر بن الحارث، بنی الصباح بن لکیز و... می‌‌گردید.
4. خطه ازد و دیگر قبایل یمنی.

کوفه هم به هفت قسم موسوم به "اسباع" تقسیم شد:

1. همدان وحمیَر
2. قیس عیلان و عبد القیس
3. مذحج و أشعریون
4. کنده، قضاعه و مهره
5. أزد و بجیله و خثعم و أنصار
6. قبائل بکر بن وائل و تغلب وسایر ربیعه غیر از عبد القیس
7. قریش و تمیم و أسد و ضبَّه و رباب و مزینه

در تقسیم‌بندی‌ها، هر قسمتی دارای امیری بود که امیر قیس بن عیلان و عبدالقیس در آن زمان، سعد بن مسعود ثقفی- عموی مختار بن أبی عبید- بود. و ریاست سایر قبایل ربیعه را وعلة بن محدوح ذهلی بر عهده داشت. از آنجا که به گزارش بلاذری، قبایل نزاری در سمت غربی کوفه مستقر شدند و دیگران نیز این قبیله‌ها را نام برده‌اند، می‌‌توان اطمینان یافت که ربعی‌ها در سمت غربی مستقر بوده‌اند. ساختار انسانی - قومی کوفه در مدت ۳۳ سال، سه بار تجدید سازمان یافت. به روزگار خلافت عمر بن خطاب، امام علی(ع) و حکمرانی زیاد بن سمیه بر عراق، بافت قبیله‌ای کوفه دگرگونی‌هایی یافت؛ اما با این وجود، قبیله عبدالقیس، جایگاه خویش را در این شهر حفظ نمود. به طوری که به روایتی، قبایل ربیعه و مضر در سال ۲۶۴ ق / ۸۷۸ م، ۵۰ هزار خانه در کوفه را به خود اختصاص داده بودند و ۲۴ هزار خانه خاص بقیۀ قبایل بوده است. آنها همچنین، به حفظ موقعیت خود در شهر جدید التأسیس بصره همت گماشتند. خاندان آل جارود) عبدالقیس) به همراه خاندان مهلب و بنی مسلم بن عمر باهلی و خاندان بنی مسمع، از بنی بکر بن وائل، چهار خاندان معروف بصره را تشکیل می‌‌دادند که در زمان عثمان بن عفان، اذینه بن سلمه بن حارث عبدی، ریاست بر بنی عبدالقیس بصره را برعهده داشت و پسرش عبدالرحمان، عهده دار قضاوت شهر بود. تیره‌های آل معذل بن عیلان و بنو عامره نخل از دیگر بطون صاحب نام عبدالقیس در بصره بودند. در عمان نیز، عشیره‌های بنی نَکَره بن لُکَیز و بنی الدلیل منزل اختیار کردند. این پراکندگی، اقتدار و نفوذ ایشان را در بسیاری از تحولات تضمین می‌‌کرد. در ایام حاکمیت معاویة بن ابوسفیان در شام در دوران خلافت عمر و عثمان هم، بسیاری از اعراب مسلمان از جمله مردم ربیعه در دیار ربیعه اسکان داده شدند.

علاوه بر عراق، خراسان نیز از دیگر مناطق محل اجتماع و مهاجرت مردمانی از قبیله ربیعه و خاندان بنو عبدالقیس به شمار رفته است. گفته شده که در سال ۹۶ هجری تعداد جنگجویان عبدالقیس در خراسان به فرماندهی عبدالله بن علوان به چهار هزار تن می‌‌رسید. همچنین برخی دیگر از گزارشات از اسکان گروهی دیگر از ربیعه در شهرهای مختلف مصر همچون قلیوبیه، فیوم، اسوان، عَیذاب و نواحی نوبه و بُجَه و نیز شهرهای شمال افریقا حکایت دارند. اعیان اندلس را که شامل بنی‌عطیه، بنی‌عبدالبر، بنی‌حمدیس و بکریین می‌‌شدند را هم در شمار بنی ربیعه ذکر کرده‌اند. ربعی‌ها پس از سکونت در سرزمین قوم بُجَه (که دارای معادن طلا و زمرد بود)، پس از مدتی درگیری با دیگر قبایل و با مزاوجت با مردم آن منطقه، از همسایگان خود –اعم از قحطانی و مضری- نیرومندتر شدند؛ تا آنجاکه در سال ۳۳۲ هجری، مالکیت معدن طلای بجه را، مردی از ربعی‌ها به نام ابومروان بشر بن اسحاق ربعی بر عهده داشت. وی لشکری با سه هزار تن از ربیعه و متحدان مضری و یمنی داشت.

ادیان و اعتقادات جاهلی ربیعه

مردم ربیعه هم بسان بسیاری از اعراب جاهلی دیگر، بت می‌‌پرستیدند. آنان بت‌های «الکعبات» یا «ذوالکَعَبات» –واقع در سنداد عراق- و «بَلْج» را می‌پرستیدند. ضمن این که مردمانی از قبایل بکر بن وائل بتانی چون «عوض» و «محرق» –واقع در موضعی به نام سلمان- و بنی تغلب بت «اوال» و بنو عبدالقیس بُت معروف «ذو اللبا» را به خدایی گرفته بودند. برخی نیز خدای مشترک قبایل ربیعه را "الرحمان" عنوان کرده‌اند و آورده‌اند که دارای کعبه مخصوص به خودش در یمامه بود. تمامی قبایل ربیعه بر کیش حِله بوده ‌اند. بر این اساس، آنان در موسم حج، شکار، استعمال روغن و عطر، و خوردن گوشت و غذاهای روغنی را حرام نمی‏دانستند و برای احرام اگر جامۀ‏ حمس نمی‌یافتند، برهنه طواف می‏‌کردند. لبیک‌گویی آنان در مناسک حج هم با دیگران اندکی تفاوت داشت. آنان دختران خود را در جاهلیت زنده‌به‌گور می‌کردند؛ چندان که برخی مفسّران، شأن نزول آیه ﴿قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ قَتَلُوا أَوْلَادَهُمْ سَفَهًا بِغَيْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُوا مَا رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِرَاءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ﴾ را در مورد دو قبیله ربیعه و مُضر دانسته‌اند که از روی سفاهت، دخترانشان را به سبب ترس از فقر و ننگِ اسارت، زنده به گور می‌‌کردند. با این حال، ربیعه و دیگر فرزندان معد به بقایای دین اسماعیل ایمان داشتند. و جمعی از آنان –همانند قبیله عبدالقیس- که به جهت قرار داشتن بحرین بر سر راه هیات‌های تجاری و تبلیغی مسیحیان رومی و حبشی، تحت تاثیر آنان به آیین نصرانی در آمده بودند که از چهره‌های مشهور آنان می‌‌توان به مثقب عبدی -شاعر پُر آوازه عصر جاهلی-، رئاب بن براء شنی عبدی و بحیرای راهب -که نامش در نزد نصارا جرجیس بود- اشاره کرد. مسیحیت در میان عبدالقیس، تا پیش از ظهور دین مبین اسلام، کم و بیش برای خود پیروانی داشت. علاوه بر عبدالقیس، جمعی از مردم بنی تغلب هم، بر اثر اقامت در دیار ربیعه و تماس مداوم با رومیان مسیحیِ شام، به مسیحیت گرویده بودند. گروهی از تغلبیان مسیحی در جزایر فَرَسان دارای کلیسا بودند و آیین‌های خویش را در آنجا اجرا می‌‌کردند. همچنین، فرمانبرداری بی‌چون و چرای منطقه بحرین –محل اسکان قبایل عبدالقیس- از حکومت ایران و وجود ارتباط وثیق فی ما بین بحرین و ایران، این احتمال را که گروه‌هایی از مردم این منطقه به آیین زرتشتی گرایش یافته باشند، دور از ذهن نمی‌نمایاند به خصوص این که این احتمال بواسطه وجود برخی اخبار تقویت می‌‌شود. در نامه‌ای که منذر بن ساوی عبدی به رسول خدا(ص) ارسال داشته از وجود یهودیان و مجوسیانی که از پذیرش اسلام سر بر می‌‌تافتند، خبر داده شده که بیان از وجود شمار معتنابهی از مردم یهودی و مجوسی-علاوه بر مسیحیت-،در سرزمین بحرین و به تبع در میان عبدالقیس دارد.

تاریخ جاهلی ربیعه

بنابر مشهور، ربیعه به مانند مضر، در تهامه و نجد تحت سلطه تبابعه به سر می‌‌بردند و آنان افرادی را برای اداره امور قبایل مختلف مضر و ربیعه می‌‌فرستادند. حجر بن عمرو معروف به آکل المرار کندی -بزرگ قبیله حمیری کنده- یکی از این افراد بود. وی از سوی برادر مادری‌اش -حسان بن تبع- بر بنی معد در حجاز فرمانروایی یافت و تا هنگام پیری، با حسن سیرت بر آنها حکومت کرد. حجر در ایام حکومت خود، میان کنده و ربیعه اتحادی را بر پا کرد. از این رو، آنان همراه با کندی‌ها، حجر بن عمرو را در لشکرکشی به بحرین و شام همراهی کردند. ربعی‌ها در جنگی که به "یوم بیداء" معروف است، با مضر و قضاعه متحد شدند و با قبایل یمنی مذحج که قصد تجاوز به تهامه را داشتند به رهبری عامر بن ظرب عدوانی در ناحیه بیداء – بین مکه و مدینه- وارد کارزار شدند و آنان را شکست دادند. برخی این جنگ را از کهن‌ترین جنگ‌های معدیان با یمنی‌ها و به روایتی، قبایل حمیر با کلب دانسته‌اند. پس از مرگ آکل المرار، پسرش عمرو -معروف به قصیر-، برای حکومت بر قبایل ربیعه و مضر تعیین شد. اما قبایل ربیعه او را نپذیرفتند و عمرو به کمک مرثد حمیری با سپاهی بزرگ در ناحیه "قنان" به جنگ ربیعه رفت اما شکست خورد و کشته شد و بدین ترتیب ربیعه از سلطه حاکمان کنده آزاد گردید. تبع بن حسان پس از کشته شدن عمرو، پسرش حارث را برای اداره قبایل معد تعیین کرد. برخی از مورخان هم علت تعیین حارث بن عمرو را به ریاست امور بنی معد را پراکنده شدن قبایل معد و ظلم آنها به یکدیگر و در نتیجه در خواست برخی از آنان از صَهبان بن ذی حرب –پادشاه یمن- برای تعیین حاکمی بر آنان تا عدالت را میانشان برقرار نماید، دانستند. حارث پس از استقرار در آنجا، پسرانش را به ترتیب بر بنو معد ریاست داد و بدین ترتیب "حجر" را حاکم اسد و کنانه، "شرحبیل" را حاکم قیس و تمیم، و "معدیکرب" –جد اشعث بن قیس- را بر ربیعه حاکم نمود.ربعی‌ها دست کم در دو نبرد بزرگ با مضری‌ها علیه یمنی‌ها با یکدیگر متحد شدند که "یوم السُلان" یکی از آن جنگ‌ها بود. در این جنگ، آنان صهبان –پادشاه یمن- را که از قیام فرزندان نزار بر ضد عمال خود در تهامه، خشمگین شده بود و سپاهی را در اواخر سده پنج میلادی جهت سرکوبی آنان فرستاده بود، به رهبری ربیعة بن حارث بن مره تغلبی یا کلیب بن ربیعه وائلی شکست دادند. در دیگر جنگ، موسوم به "یوم خزّاز" نیز که میان مجموع قبایل عدنانی ربیعه و مضر و قضاعه به فرماندهی کلیب بن ربیعه از یک سو و قبایل مذحج و سایر قبایل یمنی از سوی دیگر در کنار کوه خزاز در گرفت، عدنانیان به پیروزی دست یافتند. این نبرد که به احتمال پیش از جنگ "بسوس" و در اواخر قرن پنجم میلادی به وقوع پیوست، مهمترین جنگ دوره جاهلی محسوب می‌‌شد؛ چرا که پس از آن ربیعه و مضر از زیر سلطه حکام یمن خارج شدند و تا ظهور اسلام، با اقتدار بر یمن چیره بودند. سایر جنگ‌های مهم قبیله ربیعه از جمله "بسوس" -که چهل سال (۴۸۵-۵۲۵ میلادی) طول کشید-، "داحس"، ر"َحرَحان"، "شعب جبله"، "اَوارَه اول و دوم"، "جبله"، "کلاب اول و دوم"، "صَفقَه"، "وَقیط" و ایام الفجار -چه با مضری‌ها و چه با یمنی‌ها- با انگیزه‌هایی نظیر تصرف آب و زمین کشاورزی، چراگاه، انتقام جویی و تعصب قبیله‌ای و به طور عمده در سده ششم میلادی و بعضی همزمان با تولد پیامبر اکرم(ص) در سال ۵۷۰ میلادی رخ داده است. علاوه بر آن، نبرد قبایل ربعی با ایرانیان نیز از دیگر وقایع مهم تاریخ این قوم است. قبایل ربعی -از جمله عبدالقیس و بکر بن وائل- در کنار دیگر قبایل عرب ساکن بحرین در اوایل قرن چهارم میلادی، با استفاده از خردسالی شاپور دوم ساسانی - پادشاه ایران - از خلیج فارس عبور کردند و شهرها و بنادر ساحلی کرانه‌های شمالی خلیج فارس را مورد تاخت و تاز خود قرار دادند. حضور این قبایل در جانب شرقی خلیج فارس چند سالی طول کشید تا این که با بزرگ شدن شاپور ملقب به ذی الاکتاف، -شاهنشاه ساسانی ایران،- در سال ۳۲۶ میلادی تصمیم به قلع و قمع و سرکوب قبایل یاغی گرفت. پس به ناگاه بر آنان حمله برد و جمعی را کشته و جمعی دیگر را به اسارت گرفت. سپس خشمگینانه با گذر از دریا، در بندر" الخط" پیاده شد و به سوی هَجَر تاخت و بسیاری از مردمان قبایل بکر بن وائل، بنی تمیم و عبدالقیس را به هلاکت رساند و به نقلی مشهور، کتفهای یاغیان را به هم دوخت و از این رو در تاریخ به "ذو الاکتاف" شهره شد. در این میان، حملات او به عبدالقیس شدیدتر و سهمگین‌تر گزارش شده است چندان که گفته شده خون کشته شدگان بر زمین جاری شد و چاهها رنگ خون به خود گرفتند. شاپور دوم با بنای شهر شاپور در بحرین، جهت دفع طغیان احتمالی، قبایل بنی حنظله را در بیابان‌های اهواز و بصره اسکان داد و بنی عبدالقیس را در کرمان و به روایت دیگر، در بیابان‌های هجر و یمامه پراکنده کرد و با انهدام قناتها، چشمه‌ها و سایر منابع آبی آنها، این قبایل را آواره و بیچاره ساخت. شاپور این بلا را نیز بر سر بنی ایاد آورد؛ مگر آنان که در خاک روم بودند. امام علی(ع)، در یکی از خطابه‌های خود، با ذکر نام شاپور، به نحوه برخورد او با بنی ایاد در سواد اشاره کرده‌اند.جنگ بنوشیبان –از قبایل مشهور ربیعه- با سپاه ساسانی در حدود سال دوم هجری که در تاریخ به جنگ "ذوقار" معروف است هم، از دیگر ایام مشهور این قبیله با ایرانیان است.

مردم این قبیله پیش از اسلام در شمار قبایل بیابان‌گرد و صحرانشین قرار داشتند که به برکت اسلام به شهرنشینی روی آوردند و برخی از آنان در سرزمین‌های دوردست ممالک اسلامی جای گرفتند و از مدافعان ثغور اسلامی شدند. ریاست در قبایل ربیعه همیشه از آن فرزند بزرگتر بود و این ریاست در میان قبایل و بطون ربیعه دست به دست می‌‌شد به طوری که نخست به ضبیعه و به ترتیب به عنزة بن اسد، عبدالقیس، و پس از کوچ این قبیله به یمامه، به نمر بن قاسط، بنی‌یشکر بن صعب، بنی‌تغلب و سپس بنی‌شیبان رسید. این نوع ریاست، با در گرفتن جنگ بسوس از بین رفت. قبایل ربیعه همواره با قبایل مضر و قبایل یمن مفاخره می‌‌کردند. گفته شده که آنان بواسطه همین عصبیت‌های جاهلی و شدید، پس از برانگیخته‌شدن پیامبر اسلام(ص) از میان فرزندان مضر، همواره نسبت به خدای خویش خشمگین بودند. شاید بر اثر همین خشم و حسدورزی بود که غالباً نام ربیعه را پیش از مضر ذکر می‌‌کردند. بر پایه این عصبیت شدید قبیله ای بود که طلحۀ نمری در ۱۱ ق / ۶۳۲ م، در گفتگو با مسیلمه کذاب و یقین به دروغین بودن پیامبری وی، از روی تعصبات قومی، اعلام کرد که دروغ‌گوی ربیعه (مسیلمۀ کذاب) را بیش از راست‌گوی مضر (پیامبر(ص)) دوست می‌دارد. در برخی روایات هم، ایشان به کفر، قساوت قلب و جفا توصیف شده‌اند. اما علی‌رغم وجود این روایات و متون تاریخی، در اخبار و احادیث بسیاری که در منابع گوناگون تاریخی و روایی شیعه و سنی وارد شده، از این قبیله و برخی از طوایف شان به نیکی تقدیر به عمل آمده است. در برخی از این روایات، از ایشان با تعابیر بلند و عجیبی نظیر "في كل ربيعه خير" و در مورد برخی دیگر از قبایل آن همچون عبدالقیس با وصف «خیر أهل مشرق» و «عبد القیس خیر ربیعه» یاد شده است. از امام رضا(ع) هم به نقل از اجداد طاهرینش نقل شده که رسول خدا(ص) چهار قبیله: انصار، عبدالقیس، أسلم و بنی تمیم را دوست داشت. علاوه بر روایات، برخی منابع هم برای ایشان خصائص و ویژگی‌هایی برشمردند که دیگر قبایل عرب فاقد آن بودند و آن این که: مهمان نوازترین، (جارود و فرزندانش) شجاع‌ترین، (حکیم بن جبله) عابدترین، (هرم بن حیان) بخشنده‌ترین، (عبد الله بن سوار بن همام) خطیب‌ترین (مصقلة بن رقبه) و بهترین راهنمای عرب از این قوم بودند.

بنی‌ربیعه و ظهور اسلام

عمرو بن قیس عبدی که از طرف دایی و پدر همسرش، اشج عبدی، در سال نخست هجری نزد رسول خدا(ص) فرستاده شده بود تا آن حضرت را بیازماید، نخستین ربعی بود که اسلام آورد و به دنبال او، اشج و مردم هجر و بحرین مسلمان شدند. بدین ترتیب، گروهی از جانب آنان به ریاست منذر بن عائذ معروف به اشجّ در مدینه، نزد پیامبر(ص) آمدند و با آن حضرت دیدار کردند. جارود بن عمرو -پیشوای مسیحی عبدالقیس- نیز در رأس هیئتی از قوم خود نزد رسول خدا(ص) آمد و اسلام آورد. همچنین در باب وفد دیگر از قوم ربیعه چنین آمده که در سال ۸ هجری، رسول خدا(ص) علاء بن حضرمی را همراه با نامه‌ای به سوی منذر بن ساوی عبدی که از سوی پادشاه ایران حکمران بحرین بود، فرستاد و مرزبانان و امیران بحرین را به اسلام فرا خواند. مُنذر بن ساوی -حاکم شهر اسبذ و امیر اعراب بحرین- و اسپیدویه- مرزبان هَجَر- اسلام آوردند و به تبع ایشان، بسیاری از اعراب و ایرانیان بحرین نیز مسلمان شدند. اما هنوز جمعیت چشمگیری دل درگرو یهودیت، مسیحیت و زرتشتی گری داشتند منذر بن ساوی، طی نامه‌ای از پیامبر(ص) در این باب چاره جویی خواست و پیامبر(ص) او را به بردباری فرا خواند و فرمان به گرفتن جزیه داد. با دریافت نامه رسول خدا(ص)، بزرگان و اهالی بحرین، هیئت نمایندگی خود مرکب از ۲۰ مرد، به رهبری عبدالله بن عوف، که در میان آنها ۳ مرد از بنی عبید، ۳ مرد از بنی غنم و ۱۲ مرد از بنی عبدالقیس در آن حضور داشتند، خدمت نبی مکرم اسلام(ص) فرستادند. گویند سپیده دم روزی که شبانگاه آن، وفد عبدالقیس رسید؛ رسول اکرم اسلام(ص) به افق نگریست و فرمود: «گروهی از مشرکان خواهند آمد که برای پذیرش اسلام مجبور نشده‌اند. خدایا قبیله عبدالقیس را بیامرز که پیش من آمده‌اند و چیزی نمی‌خواهند. ایشان بهترین مردمان خاورانند». هیات نمایندگی عبدالقیس، به مدت ۱۰ روز در خانه رمله بنت حارث اسکان یافتند و از ایشان پذیرایی به عمل آمد. این گروه، سرانجام، همراه با بدرقه و هدایای پیامبر(ص) به سوی قوم بازگشتند. عبدالقیسی‌ها پس از پذیرش اسلام، مسجدی را در جواثای بحرین موسوم به "مسجد عبدالقیس"، بنا نهادند که به روایت بخاری، دومین مسجدی است که بعد از مسجد النبی(ص) در مدینه، در آن اقامه نماز جمعه شده است. علاوه بر عبدالقیسی‌ها دیگر طوایف و قبایل ربیعه از جمله بکر بن وائل، تغلب، حنیفه و بنی شیبان نیز نمایندگان خود را عازم مدینه کردند و با حضور در این شهر، رسول خدا(ص) را از سرسپردگی خود به اسلام با خبر ساختند.

ربیعه و دوران خلافت خلفای راشدین

واقعه ارتداد قبایل

پس از رحلت پیامبر)ص) قبایل بکر بن وائل و بسیاری از قبایل دیگر، در جریان ارتداد وارد شدند و با افراشتن علم طغیان بر ضد حکومت مدینه صف آرایی کردند. از‌ جمله قبایل ربیعه که به ارتداد‌ گرایید، قبیلۀ حنیفة بن لُجَیم به رهبری یکی از متنبئین به نام مسیلمه کذاب بود. خالد بن ولید به امر ابوبکر به یمامه لشکر کشید و با او مصاف داد و او را قتل آورد. اما قبیله دیگر بنی ربیعه یعنی بنی عبدالقیس با ارشاد و راهنمایی بزرگ خود جارود بن معلی، در اسلام ثابت قدم ماندند و حتی سی سوار هم، به سرداری ابان بن سعید جهت یاری ابوبکر روانه مدینه کردند. اما دیگر قبیله این قوم بنی بکر بن وائل که از قدیم با این قوم در اختلاف و کشمکش بودند، با سخن از برتری خود بر آل عبدالقیس در نزد شاه ایران، تأیید او را برای پادشاهی منذر بن نعمان بر بحرین به دست آوردند و با سپاهی متشکل از سه هزار بنی بکری و هفت هزار ایرانی به رهبری حُطَم بن ضبیعه و نیز طَبیان بن عمر و مِسمَع بن مالک به سوی بحرین لشکر کشیدند که پس از الحاق قبایل سبابجه در بین راه به آنان، به امید بر تخت نشاندن منذر بن نعمان، در برابر سپاه چهار هزار نفری عبدالقیسی‌ها و هم پیمانانشان صف آرایی کردند. بنی عبدالقیس به رهبری جارود بن معلی، در ابتدای نبرد، پیروزی‌هایی به‌دست آورد و بسیاری از سربازان عربی و عجمی آنان را از پای درآوردند. اما سرانجام مغلوب سربازان تحت فرماندهی منذر شدند و بالاجبار به هَجَر عقب نشستند و در دژ "جُواثا"و برج و باروی شهر "دارین" به محاصره در افتادند. سرانجام آنان توانستند با حمله غافلگیرانه علاء حضرمی و با خروج به موقع از دژهایشان، مرتدین را سرکوب کرده و با به هلاکت رسیدن منذر بن نعمان در کنار دژ "چواثا" از مهلکه جان بدر برند. همزمان با فروکش کردن شورش بحرین، فتنه عمان که رهبری آن به‌دست لقیط بن مالک ذوالتاج بود، مسلمانان را در شرایط دشواری قرار داد. چندان که اگر مدد قبایل عبدالقیس-به رهبری سیحان بن صوحان- و بنی ناجیه- به سرداری خُویت بن راشد- نبود، سپاهیان مسلمان در نبرد دژ "دَبا" نابود می‌‌شدند. عکرمه بن ابی جهل، یکی دیگر از سرداران خلافت نیز، در یک سفر نظامی به اقلیم مُهره، موفق شد در یک نبرد سنگین، مصبح بنی محاربی- از عبدالقیس- را با کمک قبایل عبدالقیس و بنی ناجیه مغلوب و متواری نماید.

فتوحات اسلامی

با برقراری آرامش در سرزمین‌های کرانه جنوبی خلیج فارس، علاء حضرمی در رقابت با سعد بن ابی وقاص به سوی سواحل شمالی خلیج فارس، به‌ویژه ایالت فارس لشکر کشید و در این لشکرکشی به علت آشنایی دیرینه قبایل ازد و عبدالقیس با سواحل و راه‌های شمالی خلیج فارس، توانست بر بسیاری از روستاها و شهرهای ساحلی دست یابد و تا حوالی اصطخر پیشروی کند و با تسخیر شهر توج آنجا را سرای هجرت خویش قرار دهد. هیربد -سردار ایرانیان-، ارتباط علاء را با کشتی‌هایش قطع و او را به محاصره انداخت. خبر این واقعه به خلیفه دوم رسید و او با اعزام لشکر دوازده هزار نفری -به رهبری عتبه بن غزوان- علاء و سپاهیانش را از مهلکه نجات داد. این لشکرکشی تلفات زیادی برای مسلمانان داشت. عثمان بن ابی العاص ثقفی- والی بحرین- بار دیگر با لشکریانی از ازد، عبدالقیس، بنی تمیم و بنی ناجیه به سوی جزایر و بنادر ایالت فارس تاخت و با غافل‌گیر کردن مرزبان کرمان، در جزیره "بنی کاوان" و کشتن او، روحیه پایداری اهالی کرمان را در جنگ‌های آتی تضعیف کرد. با وخامت اوضاع، شهرک، -مرزبان ایالت فارس،- با لشکر سی هزار نفری از اساوره در برابر سپاه سه هزار نفری عثمان بن ابی العاص در "ریشهر" صف آرائی کردند. سعد بن ابی العاص، جارود العبدی، مهلب بن ابوصُفره و عبدالله بن معمر تمیمی را بر قسمت‌های مختلف سپاه خویش فرماندهی داد و آماده پیکار با ایرانیان شدند. این دو سپاه، در ناحیه "ریشهر" وارد مصاف شدند. با قتل شهرک که به ضرب نیزه سَوار بن همام عبدی صورت گرفت، شیرازه سپاه ایران از هم گسست و راه برای پیشروی مسلمانان به سوی سرزمین‌های داخلی ایران- از جانب خلیج فارس- باز شد.

هرم بن حیان عبدی، سردار کارکشته عثمان ابن ابی العاص، شهر ساحلی "سینیز" را گشود. تسخیر دژهای" شبیر" و "ستوج"، واقع در ایالت فارس را هم بدو نسبت داده‌اند. شواهدی در دست است که عبدالقیس در فتح اهواز و نبرد با هرمزان حضوری فعال داشت. همچنین، در فتوحات منطقه سیستان، در دوران خلیفه سوم، نیز خوش درخشیدند. مکران با تدبیر و جنگاوری حَکِیم بن جَبَله عبدی گشوده شد و این فتح، زمینه را برای پیروزی‌های بعدی حارث بن مُره عبدی در ثغور سند فراهم کرد. عبدالقیسی‌ها جدا از شرکت در نبردهای فاتحانه ایالت‌های جنوبی شاهنشاهی ساسانی، با حضور فعال در نبردهای جبهه غربی قلمرو ساسانی، نظیر: مهران و قادسیه نیز نقش عمده‌ای در فرو ریختن دیوارهای تدافعی ایرانیان بر عهده داشتند. در سال ۱۲ هجری، سپاهی هشت هزار نفره متشکل از ربیعه و مضر و دو هزار عرب دیگر خالد بن ولید را در فتح نواحی مختلف سرزمین سواد همراهی کردند. آنان در جنگ‌های بُوَیب (سال ۱۳ هجری) و قادسیه (سال ۱۴ یا ۱۶ هجری) حضوری چشمگیر از خود به نمایش گذاشتند. گفته شده که در سپاه مثنی بن حارثۀ شیبانی نیز، هشت هزار ربعی حاضر بودندکه شش هزار تن از آنان از بکر بن وائل بودند. تهور و شجاعت جنگ آوران ربیعه در فتوحات عراق و ایران زبانزد مسلمانان بود و مسلمین از آنان با لقب "ربیعةالاسد" و "ربیعةالفرس" یاد می‌‌کردند. چندان که محمد بن حذیفة بن یمان در ذکر شجاعت‌های این قوم در فتوحات ایران، هیچ عربی را در مقابل پارسیان جسورتر از ربیعه نمی‌دانست.

بنی‌ربیعه و خلافت عثمان

بنی ربیعه و نام آوران عبدالقیس آن تا زمان خلافت عثمان بن عفان بیشتر سرگرم کشورگشائی و تسخیر شهرهای گوناگون بودند و چندان توجه جدی به امور داخلی خلافت اسلامی مدینه نداشتند. وقوع تحولات سیاسی و اجتماعی نظیر فسادهای گسترده سیاسی و مالی، ایجاد شکاف‌های عظیم طبقاتی و تسلط روز افزون بنی امیه بر ارکان اجرائی و تصمیم‌گیری خلافت مدینه، توجه این قبیله را به سوی این دگرگونی‌ها جلب کرد. مردان عبدالقیس به رهبری حکیم بن جبله عبدی، درع بن عباد عبدی و سدوس بن عبس شنی همزمان با اعتراض عناصر هم قبیله کوفی خود نظیر زید بن صوحان، تلاش زیادی برای دفع مفاسد و برگرداندن اوضاع جامعه به عصر نبوی(ص) از خود نشان داده و تبلیغات زیادی به راه انداختند و به همراه مشاهیر و سردارانی همچو مالک اشتر، عبدالله بن امم، زیاد بن نصر به سوی مدینه رهسپار شدند. خلیفه سوم، به جای رسیدگی به شکایت‌ها، دستور داد تا رهبران معترض عبدالقیس- صَعصَعه و زید بن صوحان- و همچنین کمیل بن زیاد نخعی، عامر بن قیس، عمرو بن حموح خُزاعی را به شام نزد معاویه تبعید کنند. این سرشناسان دنیای اسلام، شجاعانه، بر سیاست‌ها و عملکردهای عثمان و کارگزاران او زبان به اعتراض گشودند. این امر موجب خشم معاویه گردید و دستور داد تا مالک اشتر و عمرو بن زراره عدسی را زندانی کنند. با اعتراض صعصعه بن صوحان، نسبت به این عمل، معاویه از بیم بالا گرفتن فتنه و نارضایتی آنان را آزاد کرد و در طی نامه‌ای به عثمان، حضور این افراد را در شام مایه خطر دانست و پیشنهاد بازگشت آنان را داد. با ادامه سیاست‌های اشتباه عثمان و عدم توجه به اصلاح امور، حَکِیم بن جَبَله عبدی با دویست و پنچاه مرد از بصره، مالک اشتر با صد مرد از کوفه، سودان بن حمران مرادی با چهار صد مرد از مصر در مدینه گرد هم آمده و مصمم بودند که عثمان باید خلع یا کشته شود.

بنی ربیعه و حکومت علی(ع)

پس از قتل خلیفه سوم، حُکیم بن جبله عبدی صعصعه و زید بن صوحان عبدی، همراه با اویس قرنی، سلیمان بن صرد خزاعی، عبدالله بن وال، حارث همدانی و رُشید هَجری در مدینه با امام علی(ع) بیعت کردند. دیری نگذشت که طلحه و زبیر همراه با عایشه و جمعی دیگر بیعت شکستند و رو سوی بصره آوردند. آنان پیش از ورود به بصره، جهت فراهم آوردن یاران بیشتر، به نامه نگاری با بزرگان و سران قبایل بصره -از جمله بزرگان ربیعه- پرداختند. در نامه طلحه و زبیر به منذر بن ربیعه، آنها منذر را به خونخواهی عثمان دعوت کردند اما او با این پاسخ که «عثمان تا زمانی که در میان شما بود خوار و زبون بود؛ شما از چه زمان به این آگاهی و دانش (مظلوم بودن عثمان و لزوم خونخواهی او) دست یافتید» از پذیرش دعوت آنان امتناع کرد. عایشه هم، در نامه‌هایی مشابه به زید بن صوحان و صعصعة بن صوحان، از آنها خواست که به یاری‌شان برخیزند و اگر چنین نکردند لااقل مردم را از هواداری علی(ع) باز دارند. صعصعه در پاسخ به او، با یادآوری این که خداوند در قرآن، جهاد را بر مردان و خانه نشینی را بر زنان پیامبر(ص) واجب کرده و خواسته عایشه از او، خلاف آیات الهی است، از اجابت خواسته عایشه سرباز زد و به سپاه امیرالمؤمنین(ع) پیوست. عایشه و طلحه و زبیر همچنین، با ارسال نامه‌ای به عثمان بن حنیف انصاری -والی بصره-، او را به اطاعت از خود فرا خواندند. عثمان، احنف بن قیس و حکیم بن جبله عبدی را به مشورت فرا خواند و آنان رأی به مقابله با ناکثین دادند. موضوع به شور عمومی نیز گذاشته شد. در آن جلسه هم با سخنان برخی چهره‌های ربعی بصره، تصمیم به مبارزه با پیمان شکنان گرفته شد. پس، با ورود بیعت شکنان به بصره، و قصدشان جهت تصرف دار الإماره، عثمان بن حنیف انصاری، به همراه قبایل وفادار به حضرت علی(ع) و در رأس شان حکیم بن جبله و قومش عبدالقیس به مقابله با مهاجمان پرداختند و توانستند آنان را تا "السبخه" عقب برانند. نبرد در فردای آن روز به شدت ادامه یافت. در این جنگ شدید که دامنه آن از بصره خارج و به وادی "زابوقه" رسید، غیر از شهدای سایر قبایل، پانصد تن از شیوخ عبدالقیس –از قبایل ربیعه- به شهادت رسیدند و تلفات بسیاری هم به جملیان وارد شد. با بالا گرفتن شعله‌های جنگ، با وساطت گروهی از زعما و شیوخ بصره، جنگ متوقف شد و دو طرف صلح کردند. برپایه این صلح، دو طرف موافقت کردند که دارالإماره، مسجد بزرگ و بیت المال در دست عثمان بماند و طلحه، زبیر و عایشه در هر کجای بصره که بخواهند بمانند تا امام علی(ع) شخصاً حضور یابد. اما بیعت شکنان پس از ورود به شهر، عهد شکستند و در یک غافل‌گیری، به سوی بیت المال یورش بردند و با غارت آن، چهل نفر از سبابجه محافظ بیت المال را از دم تیغ گذراندند و عثمان بن حنیف انصاری را به شدت مورد ضرب و شتم قرار دادند و سپس موهای سر و صورتش را کندند و از بصره اخراجش کردند. حکیم بن جبله عبدی –از بزرگان عبدالقیس در بصره- با دریافت خبر نیرنگ بیعت شکنان، با هفتصد تن و به نقلی سه هزار تن از ربعی‌ها به مقابله با آنان برخاستند که به شهادت او و سه تن از برادرانش و نیز همه کسانی که با او بودند منجر گردید. امام علی(ع) با شنیدن خبر شهادت حکیم بن جبله و مردان عبدالقیس، بر مرگ آنان بسیار افسوس خوردند و مردم را از عمل طلحه و زبیر آگاه کردند. حضرت ابتدا برای ممانعت از آغاز جنگی گسترده و فراگیر، عبدالله بن عباس و زید بن صوحان عبدی را به عنوان سفیر نزد عایشه فرستاد. اما چون این سفارت نتیجه‌ای در بر نداشت، امام علی(ع) برای دفع فتنه آنان، سپاهیان خود را به سوی بصره به حرکت درآورد. خبر چون به ربیعه و عبدالقیس رسید، تمامی مردان عبدالقیس- به جز یک نفر- به سرپرستی عمرو بن جَرموز عبدی بیرون رفته، در منزل خُرَیبَه، به سپاه امام(ع) پیوستند. این کار آنان، ستایش علی(ع) را در پی داشت؛ پس در تقدیر و تمجید از ایشان عبد القیس را «خیر ربیعه» و فرد فرد مردم ربیعه را «خیر» برشمردند و اشعاری را در وصفشان زمزمه کردند. پس دو یا چهار هزار تن از عبدی‌ها فراهم آمدند. و امام(ع) به سوی جملیان حرکت کردند. علی(ع) پس از حرکت از ذی قار، بار دیگر، صعصعه بن صوحان عبدی را با نامه‌ای نزد ناکثین فرستاد و آنان را نسبت به اعمالشان بیم داد و آنها را به اطاعت از خود دعوت کرد. صعصعه نزد طلحه و زبیر و عایشه رفت و پیغام حضرت را به آنها رسانید ولی آنها اطاعت نکردند و واقعه عظیم جنگ جمل را در سال ۳۶ هجری پدید آوردند. در روز جمل، با صف‌بندی دو سپاه در مقابل هم، علی(ع) برای قبایل ربعی در میدان -یعنی بکر و تغلب و ربیعه-، پرچم بست و پس از گماشتن ربیعه بصره و ربیعه کوفه در میمنه سپاه، علباء بن هیثم سدوسی و به نقلی عبد الله بن جعفر را بر ایشان امیر کرد. همچنین، زید بن صوحان که دست چپش را در جنگ جَلولاء از دست داده بود، فرمانده سوارگان عبدالقیس کوفه، و حارث بن مُره عبدی، سرداری پیادگانشان و منذر بن جارود عبدی، امیر سواره نظام عبدالقیس بصره را بر عهده داشتند. پیش از شروع جنگ، امام علی(ع) برای اتمام حجت؛ داوطلبی از میان ارتش خود خواست تا قرآن را بر گیرد و بیعت شکنان را به اجرای فرامین آن فرا بخواند. جوانی از عبدالقیس به نام مسلم، ندای امام(ع) را پاسخ گفت. اما جوان عبدالقیسی به امر سران جمل، به ضرب نیزه به شهادت رسید و بدین ترتیب، جنگ آغاز شد. در جنگ جمل، ربعی‌ها بیشترین شهدا را در قیاس با قبایل دیگر به خود اختصاص دادند. در این روز، آنان شجاعانی نظیر ابوعبیده عبدی، سیحان و زید بن صوحان را از دست دادند و صعصعه نیز مجروح شد. در این جنگ که سه هزار تن از مردم ربیعه بصره، به یاری علی(ع) برخاسته بودند، گروه‌هایی از قبایل ربیعه نیز در طرف مقابل جنگ شرکت داشتند. مسعودی اشعاری منسوب به امام علی(ع) را در تحسین و ستایش از جمعی از قبایل ربیعه که در کنار وی جنگیدند، نقل کرده است.

در صفین در سال ۳۷ هجری نیز مردان قبایل ربیعه حضوری پُررنگ و فعال داشتند. در این جنگ، امام علی(ع)، جناح راست سپاه خویش را با اتکا به رزم آوران بنی ربیعه و بطونش -از جمله عبدالقیس- استوار ساخت و عبدالله بن عباس را فرمانده ایشان قرار داد و در رده‌های پایین‌تر فرماندهی این جناح، برخی از مردم این قوم را سمت فرماندهی داد. پس صعصة بن صوحان را بر ربیعه کوفه گماشت و فرماندهی پیادگانِ جناح چپ را به حارث بن مره عبدی سپرد. ایشان همچنین، ریاست ذهلی‌های کوفه یزید بن رویم شیبانی و بر ذهل بصره خالد بر معمر سدوسی سپردو با پشتیبانی عبدالقیسی‌های کوفی به ریاست عبدالله بن طفیل و عبدالقیسی‌های بصری به رهبری عمرو بن حنظله لشکریان خویش را تقویت کرد.حملات پی در پی قبایل ربیعه بر صفوف سپاه معاویه در صفین، عرصه را چنان بر شامیان تنگ کرد که عمرو بن عاص به امید آنکه برخی از آنان را به خدمت معاویه درآورد، نزد آنان رفت. اما در گفتگو با عقیل بن نویره عبدی –نماینده عبدالقیس و ربیعه- پاسخ دردناکی دریافت کرد و طحل بن اسود از بنی ربیعه و مردانی از بنی عنتره و بنی هضم هم عمرو بن عاص را با تندی جواب دادند. در روز پنجم نبرد صفین و نیز روز نهم -که یکی از سخت‌ترین روزهای نبرد صفین بود-، قبایل ربیعه به فرماندهی عبدالله بن عباس بارها در برابر حملات شدید سپاه حمیریان شام به فرماندهی ذوالکلاع حمیری و عبیدالله بن عمر ایستادگی کردند. مردان ربیعه پس از شهادت پرچمدارشان ابوعرفاء جبلة بن عطیة ذهلی به شدت بر صفوف اهل شام و حمیریان یورش آوردند؛ چندان که کشته‌های دو طرف فزونی گرفت و زیاد بن خصفه تیمی –از تیم اللات از بطون قبیله ربیعه- از نابودی قبیله ربیعه ترسید و به قومش ندا در داد که به کمک ایشان بشتابند و ذوالکلاع و عبیدالله را عقب برانند و گرنه ربیعه هلاک می‌‌شود. پس سواران عبدالقیس چونان ابری سیاه بر میمنه سپاه معاویه وذوالکلاع و یاران حمیری‌اش تاختند. جنگ بالا گرفت تا این که ذوالکلاع کشته شد. و عبیدالله بن عمر به ضربت عبدالله بن سوار عبدی به قتل رسید. پیروزی سپاه امام(ع) در روز نهم به گونه‌ای بود که مذحج و همدان و ربیعه تا سراپرده معاویه پیش رفتند. در این هنگام معاویه با عمرو بن عاص از بلایی که عراقی‌ها بر سر آنها آوردند، گفت و عرضه داشت که بی‌گمان در معرض خطری بزرگ افتاده است. عمرو بن عاص هم گفت: «اگر ربیعیان چنان ناقه‌ای که به گشن خود گراید پیرامون علی(ع) گرد آیند، ضربه‌ای واقعی و هجومی سخت از جانب آنها خواهی دید؛ چنان ضربتی که تا کنون هیچ زنی بر سوگ کشتگان آن ننشسته باشد». نقل است: در صبح روز دهم، ربیعه پیرامون علی(ع) چون سپیدی چشم بر گرد سیاهی آن حلقه زدند و خالد بن معمّر سدوسی –از بزرگان ربیعه- در قوم خود ندا در داد که کیست که دل از جان بشوید و جانش را با خدا معامله کند؟ پس هفت هزار تن با او بیعت کردند که تا به سراپرده معاویه نرسند، به عقب بر نگردند. پس غلاف شمشیر بشکستند و تاختند تا به سراپرده معاویه رسیدند. در روایتی دیگر آمده که چون علی(ع) به فوج‌ها و پرچم‌های ربیعه رسید عتّاب بن لقیط، قوم خود را ندا در داد که: چون علی(ع) به پرچم‌های شما پناه آورد، اگر به ایشان آسیبی برسد (در نزد عرب) رسوا می‌‌شوید. شقیق بن ثور هم گفت: «اگر علی(ع) در میان شما آسیبی ببیند و یک تن از شما زنده بماند، شما را در پیشگاه عرب عذری نماند» و در ادامه شکر زندگی و حیات آبرومندانه را در گرو حمایت و دفاع از آن حضرت عنوان کرد. پس ربعی‌ها چنان نبردی کردند که تا پیش از آن سابقه نداشت. در هنگامه نبرد، آنان با هم پیمان بستند که به عقب بر نگردند تا به مقر فرماندهی معاویه برسند. چون معاویه در ایشان نگریست و دید که آنان همچنان می‌‌تازند گفت:

إذا قلت قد ولت ربیعه

أقبلت کتائب منها کالجبال تجالد

«آن دم گفتم: ربیعه با فوجهایش بسان کوههایی که از جا بجنبد، رو به میدان نهاده‌اند».

سپس فرار کرد و به یکی از پناهگاه‌های لشکر پناه جست و از آنجا به خالد بن معمر سدوسی –فرمانده ربعییان در صفین- پیغام داد که «به راستی امروز تو بر ما پیروز شدی ولی اگر این پیروزی را ناتمام بگذاری، فرمانروایی خراسان از آن تو باشد». خالد نیز به این وعده طمع بست و کار جنگ را که در شرف پیروزی بود، ناتمام گذاشت.

مردم قبیله ربیعه -علی رغم برخی خیانت‌های صورت گرفته از سوی برخی از رؤسایشان،- در مجموع، در صفین، بسیار پُر فروغ و تأثیرگذار ظاهر شدند و نقش آفرین بسیاری از حوادث و وقایع این جنگ شدند. از افتخارات قبیله ربیعه در این جنگ همین بس که علی(ع) از آنان به عنوان "زره و نیزه "خود یاد کردند و اشعاری نیز در تمجید آنان نقل فرمودند. بی‌تردید، با جانبازی و فداکاری چنین قبایلی بود که مالک اشتر تا نزدیکی‌های خیمه سرای معاویه و سران شام پیش رفت که اگر توطئه افراشتن قرآن‌ها بر سر نیزه نبود، کار سپاه شام یکسره می‌‌شد اما نیرنگ عمروعاص کار ساز گردید و شکافی عظیم در سپاه عراق پدیدار شد و ماجرای حکمیت که در باب آن سخن‌ها رفته، به وقوع پیوست. وقوع این حادثه، دل‌های سران ربیعه را به درد آورد. آنها پیرامون وجود امام علی(ع) گرد آمدند وبا به زبان راندن سخنانی، اطاعت و فرمانبرداری خویش را از آن حضرت ابراز داشتند.

از دیگر وقایع ایام حکومت علی(ع) که ربعی‌ها در آن نقشی فعال ایفا نمودند، فتنه عبدالله بن عامر حضرمی است. آغازگر این توطئه شوم، صُحار بن عباس از بزرگان قبیله عبدالقیس بود که با علی(ع) مخالف بود و با عشیره‌اش که از آن حضرت طرفداری می‌‌کردند مخالفت می‌‌کرد. او پس از جنگ صفین، نامه‌ای به معاویه نوشت و او را تشویق کرد تا در بصره دست به فعالیت بزند و او هم عبدالله بن حضرمی را به طرف بصره روانه کرد. در این طرح براندازی، معاویه قصد داشت با اعزام ابن حضرمی به بصره نظر قبایل شهر را به نفع خود جلب کند، اما با پایمردی برخی از بزرگان بصره نظیر عمرو بن مرحوم عبدی و مثنی بن مخربه عبدی و البته نقش بی‌بدیل و بسیار تأثیر گذار جاریة بن قدامه -نمایندۀ امام علی(ع)-، از این نقشه شوم خود طرفی نبست. البته معاویه هم پیش از فرستادن عبدالله‌ بن عامر حضرمی به بصره، وی را از ربیعه برحذر داشته بود و با تشریح خطر آنان، به وی گوشزد کرده بود که: «آنان به دلیل آنکه همگی ترابیه‌ (شیعه)اند، از تو سرپیچی خواهند کرد».

بنی‌ربیعه در ایام حکومت امیرالمؤمنین(ع) همواره نسبت به ایشان وفادار بودند و در نظر و مرآی حضرت نیز، هیچ قبیله‌ای بسان و همتای ربیعه ‌شمرده نمی‌شد. پس از شهادت امام علی(ع) و در ایام خلافت امام حسن(ع) نیز، ربعی‌ها به همراه قبیله «همدان‌» یارانی ویژه و پیروانی وفادار برای امام(ع) بودند. پس از شکل‌گیری خلافت امام حسن(ع)، آنان به حضرت اظهار وفاداری نمودند و جهت جنگ با معاویه، سپاه ایشان را تا ساباط همراهی کردند. در پی آشفتگی سپاه امام حسن(ع) در این منطقه و هجوم و سوء قصد خوارج به حضرت، گروهی از ربعیان به همراه قبیله همدان، امام(ع) را در پناه خود گرفتند و به محلی امن در مدائن بردند. وفاداری ربعی‌ها به امام(ع) موجب شد تا پس از صلح امام حسن(ع)، معاویه والی خود در بصره را از ربیعه برحذر بدارد.

بنی ربیعه و قیام‌های ضد اموی

قیام حجر بن عدی

قیام حجر بن عدی در سال ۵۱ هجری در کوفه رخ داد اما این قیام به دلایلی آن چنان که بایسته و شایسته است مورد استقبال و حمایت قبایل و طوایف بنام کوفه از جمله بنی ربیعه و طوایف آن قرار نگرفت. از این رو قیام به سرعت به شکست انجامید و حجر و یاران اندکش از جمله صیفی بن فسیل شیبانی ربعی به اسارت نیروهای زیاد بن ابیه –فرماندار اموی کوفه- در آمدند. زیاد بن ابیه با تنظیم شهادتنامه ای علیه حجر، کفر وی و خلع خلیفه را از موارد اتهامی حجر عنوان کرد و از بزرگان کوفه خواست تا زیر این شهادتنامه را امضا کنند. در این میان، افرادی از قبیله ربیعه و طوایف زیر مجموعه آن همانند عناق بن شرحبیل بن ابی رهم تیمی، یزید بن رویم شیبانی، محفّر بن ثعلبة بن عائذة قریش شیبانی، مصقلة بن هبیره شیبانی، قعقاع بن شور ذهلی و شداد بن منذر بن حارث بن وعله ذهلی پای این شهادتنامه را امضا کردند. ابن زیاد، حجر و همراهانش را همراه با این شهادتنامه سوی معاویه فرستاد و بزرگانی از کوفه همچون مصقلة بن هبیره شیبانی را با آنها همراه کرد. گفته شده که مردم ربیعه بر کسانی از این قبیله که علیه حجر شهادت دادند، غضب کردند و آنان را بواسطه شهادت دادن علیه دوستان و هم پیمانان خود سرزنش کردند.

قیام امام حسین(ع)

در جریان واقعه قیام ابا عبدالله الحسین(ع) نیز مردم ربیعه حضور در خور توجهی در هر دو جبهه حق و باطل داشتند. امام حسین(ع) پیش از حرکت به سوی کربلا، نامه‌هایی به سران قبایل بصره از جمله منذر بن جارود عبدی –بزرگ بنی عبدالقیس- نوشت و آنان را از قیام خود با خبر کرد. اما منذر با این گمان که این امر، خدعه عبیدالله بن زیاد برای امتحان اوست، وی را از موضوع با خبر کرد. عبیدالله نیز، فرستاده امام(ع) را به حضور‌طلبیده، او را گردن زد. زمانی هم که مسلم بن عقیل به عنوان سفیر امام حسین(ع) وارد کوفه شد، بسیاری از مردم این شهر که تعداد آنان را تا هجده هزار تن هم بر شمرده‌اند از جمله بنی ربیعه با ایشان بیعت کردند. پس از ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه و دستگیری هانی بن عروه، مسلم جهت آزادی هانی و در هم شکستن مخالفین، بیعت کنندگان خود را فرا خواند و برای هر یک از قبایل و طوایف پرچمی بست و فردی را بر ایشان فرماندهی داد. وی فرماندهی قبایل کنده و ربیعه را به عبیدالله بن عمرو بن عزیز کندی و به نقلی به عبدالرحمن بن کریز کندی سپرد و سوی دارالإماره روانه شد. پس از شهادت مسلم و برپایی قیام عاشورا، مردان این قوم بیشترین حضور را در قیاس با دیگر قبایل در جمع یاران سید و سالار شهیدان(ع) به ثبت رساندند که از جمله آنان می‌‌توان به نام کنانة بن عتیق تغلبی -از اصحاب رسول خدا(ص) -، ادهم بن امیّه عبدی –از اصحاب رسول خدا(ص) ساکن در بصره-، سالم غلام عامر بن مسلم عبدی، سیف بن مالک عبدی، بکر بن حیّ تیمی، جبلة بن علی شیبانی، سعید بن عبدالله حنفی،عامر بن مسلم عبدی بصری، قاسط بن زهیر تغلبی و برادرانش کردوس و مقسط، یزید بن ثبیط(ثبیت- نبیت) عبدی و پسرانش عبدالله و عبیدالله و.... اشاره کرد. در برابر سپاه اباعبدالله الحسین(ع) هم، جمعی از بنی ربیعه حضور داشتند که فرماندهی آنان از سوی عمر بن سعد به قیس بن اشعث کندی سپرده شده بود. رجاء بن منقذ عبدی-از تازندگان اسب بر پیکر امام حسین(ع)-، رضی بن منقذ عبدی، مرة بن مُنقذ عبدی - قاتل علی‌اکبر(ع) -، عروة بن بطار تغلبی –از قاتلین سوید بن عمرو بن ابی‌المطاع خثعمی- اسامی برخی از مردان قوم ربیعه است که در شمار قتله کربلا در منابع به ثبت رسیده است.

قیام توابین و قیام مختار

ربعی‌ها در قیام توابین نیز مشارکت کردند به طوری که از چهره‌های ممتاز و شناخته شده آنان در این قیام می‌‌توان از أبو جویریه عبدی و مثنی بن مخربه عبدی یاد کرد. اعتراض گسترده زنان و مردان این قبیله به انتخاب عمر بن سعد به سمت امارت کوفه پس از مرگ یزید از دیگر وقایع مهمی است که نام مردم ربیعه در آن به ثبت رسیده است. بر این اساس، زمانی که کوفیان، حاکم اموی شهر عمرو بن حریث را از شهر بیرون راندند و در برابر بیعت با عبیدالله بن زیاد مقاومت نمودند، سران قبایل بر آن شدند تا امارت شهر را به عمر بن سعد بسپارند. در این هنگام زنان قبایل همدان و نخع و ربیعه شیون کنان وارد مسجد شدند و با یادآوری مصیبت امام حسین(ع) گفتند: «آیا برای عمر بن سعد کشتن امام حسین(ع) کافی نبود که حالا می‌خواهد حکومت کوفه را به‌دست گیرد». آنان بر این امر پای فشردند تا این که مردم کوفه از این امر منصرف شده، امارت را به عامر بن مسعود سپردند. مردم ربیعه در قیام مختار نیز حضوری گسترده داشتند. مثنی بن مخربه عبدی بصری که از قیام توابین جان سالم به در برده بود، در کوفه به جمع بیعت کنندگان با مختار پیوست و پس از بیعت با مختار از سوی وی مأموریت یافت تا میان قبیله‌اش (عبدالقیس) و سایر قبایل بصره به تبلیغ بپردازد. مثنی به بصره رفت و مردم شهر را به بیعت با مختار فرا خواند. او با گرد آوری سپاه، به نبرد با حارث بن ابی ربیعه موسوم به قباع –عامل ابن زبیر در بصره- پرداخت اما شکست خورد و به کوفه بازگشت. شریک بن جدیر تغلبی هم از افرادی بود که به خون‌خواهی امام حسین(ع)، وارد سپاه مختار شد و به همراه عشیره‌اش در جنگ نهر خازر نقش مهمی در پیروزی مختار ایفا کرد. علاوه بر آنان، عُمَیر بن حُباب سُلَمی -از سرداران عبیدالله ابن زیاد- نیز، با اتحاد قبایلمضر و ربیعه بر ضد سپاه شام -به فرماندهی عبیدالله بن زیاد-، یکی از عوامل شکست سپاه شام در جنگ خازر را فراهم آورد. اما در تقابل با این گروه از عبقسی‌ها، جماعتی دیگر از ایشان نیز به ریاست یزید بن حارث بن رَویم به هنگام شورش اشراف کوفه در ذی الحجه سال ۶۶ هجری در جبانة السبیع و نبرد کناسه کوفه علیه مختار شوریدند اما در نبرد شکست خوردند.- ربعی‌های بصره نیز به حمایت از زبیریان برخاستند و مصعب بن زبیر به پشتوانه آنان سپاهی متشکل از قبایل تمیم، بکر بن وائل، ازد، عبدالقیس، کنده، مذحج و فراریان کوفه علیه مختار فراهم آورد و سوی کوفه حرکت کرد. مردم ربیعه در جنگ‌های مهلب بن ابی صفره –عامل ابن زبیر- مشارکت داشتند و میسره سپاه وی را در سالهای ۶۵، ۶۶ و ۷۷ هجری را به خود اختصاص داده بودند.آنان همچنین در جنبشهای سیاسی- نظامی) اعم از شیعی و غیر شیعی) نظیر: خیزش بردگان زنگی، شورشهای خوارج، امرای جنابی بحرین، در سرزمین‌های پیرامونی خلیج فارس، حضوری چشمگیر و نمایان داشتند.

ربیعه و خوارج

با شکل‌گیری خوارج، مردان ربیعه از جمله یارانی بودند که جهت جنگ با آنان در جنگ نهروان نیز در کنار امیرالمؤمنین(ع) قرار گرفتند. در یکی از برهه‌های این جنگ، حضرت علی(ع)، صعصعة بن صوحان را به سوی خوارج که در حروراء جمع شده بودند فرستاد تا از اهداف و خواسته‌های این قوم باخبر گردد. همچنین در دیدار دیگری که بین صعصعه و عبیدالله بن عباس با خوارج صورت گرفت سخنان دلسوزانه و متقن صعصعه، پانصد تن از خارجیان را متقاعد به بازگشت و پیوستن به سپاه علی(ع) نمود. صعصعه پس از شهادت امیرالمؤمنین(ع) نیز، رویه مخالفت خود با خوارج را ادامه داد چندان که نقل شده که وی پس از اطلاع از این که عده ای از قومش قصد پیوستن به خوارج را دارند، طی سخنانی، آنان را از این تصمیم منصرف کرد. ربعی‌ها و به طور مشخص، عبدالقیسی‌ها، بعدها نیز جنگ‌های خونینی با خوارج داشتند.در آن سو نیز، بسیاری از سران خوارج همچون مثنی بن حارثۀ شیبانی (د ۱۴ ق / ۶۳۵ م)، عمران بن حطان سدوسی رئیس صفریه از بنی‌شیبان، نافع‌ بن ازرق (مق‍ ۶۵ ق / ۶۸۵ م) که فرقۀ ازارقه به او منسوب است، و شیبان‌ بن سلمۀ خارجی که در زمان ابومسلم به یاری او و علی بن کرمانی برضد نصر بن سیار قیام کرد، از ربیعه بودند. ضحاک بن قیس خارجی (د ۱۲۸ یا ۱۲۹ ق / ۷۴۶ یا ۷۴۷ م) یکی دیگر از ربعی‌ها بود که بر مذهب صفریۀ خوارج، با او بیعت کردند. او کوفه و چند جای دیگر را گرفت. حتی گروهی از امویان با او بیعت کردند، ولی سرانجام توسط مروان بن محمد کشته شد. -

بنی ربیعه و تعامل با حکومت امویان در منازعات و رویدادهای دوره امویان همواره از قبایل ربیعه نام برده شده است. در سال ۶۴ هجری قبیله بکر بن وائل -از ربیعه- پیمانی را که در جاهلیت با ازدیان یمن بر ضد مضر بسته بود، را تجدید کرد و این امر موجبات درگیری‌هایی بین مضر و ربیعه را فراهم آورد. در نبرد راهط در سال ۶۵ هجری، قبایل ربیعه در کنار مروان بن حکم قرار گرفتند و با ضحاک بن قیس فهری به مقابله برخاستند و آنها را مغلوب خود ساختند. ربعی‌ها در دوره حاکمیت عبدالله بن زبیر و برادرش مصعب بر بصره، با آنان همپیمان شدند اما اندکی بعد برخی از قبایل آن، بیعت خود با عبدالله بن زبیر را نقض کردند و با زبیریان وارد جنگ شدند. در نبرد جُفره که در سال ۶۹ یا ۷۰ هجری بین سپاه اموی شام و مصعب بن زبیر در بصره رخ داد، قبایل ربیعه و متحدانش در حمایت از امویان، با قبایل ازد یمن که از طرفداران زبیریان بودند، یک روز کامل جنگیدند. در جنگ دیر الجاثلیق در سال ۷۲ هجری نیز، ربیعه در کنار عبدالملک بن مروان اموی در مقابل سپاه مصعب بن زبیر قرار داشتند. همچنین در خراسان در سال ۷۲ هجری در نتیجه اختلافات میان ربعی‌های طرفدار امویان و مضریان هوادار زبیریان نبردهای سختی رخ داد که به قتل عبدالله بن خازم سُلمی توسط امویان منجر شد. در سال ۹۴ هجری ربعی‌ها با قتیبة بن مسلم باهلی –سردار اموی- همراه شدند و او پس از فتح بخارا شهر را برای سکونت قبایل ربیعه و مضر و اهالی یمن میان آنان تقسیم کرد. در حوادث مهم سالهای ۱۲۷ و ۱۲۸ هجری در عراق و خراسان نیز، قبیله ربیعه سهمی عمده داشتند. - آنان به قیام عبدالله بن معاویه (در ۱۲۷ ق / ۷۴۵ م) به رهبری عبدالله بن غضبان مدد رساندند که این امر به روایتی، نشانگر التزام آنان به حزب علوی و اعتماد این حزب به ربیعه است. بر اساس برخی روایات، محمد بن علی عباسی و پس از وی، ابراهیم امام که نهضت عباسیان را بر ضد امویان برپا کردند، به داعیان خود همچون ابوعکرمه و ابومسلم خراسانی توصیه می‌‌کردند با ربیعه مدارا کنند. در ۱۳۲ ق / ۷۵۰ م، قبایل ربیعه و مضر در قیام محمد بن خالد بن عبدالله قَسری، که در کوفه به حمایت از عباسیان برخاسته بود، شرکت کردند. آنان در بصره نیز در هر دو سپاه اموی و عباسی بودند و با یکدیگر جنگیدند.-

اعلام و رجال ربیعه از رجال و مشاهیر بسیار بنو ربیعه در جاهلیت و اسلام علاوه بر چهره‌های ممتاز و بزرگی همچون زید بن صوحان و برادرانش سیحان و صعصعه، حُکیم بن جبله عبدی، عمرو بن مرجوم عصری، جویریة بن مسهِّر عبدی و اسود بن عبدالله سدوسی که همگی در زمره اصحاب پیامبر اکرم(ص) و ائمه (ع) قرار داشتند، می‌توان به نام شعرای بنامی چون مُرَقَش الاکبر، مرقش الاصغر، طَرَفَة بن العبد، مُتَلَمَّس (جریر بن عبدالمسیح) صاحب الصحیفه، اعشی -از شعرای معلقات سبعه که پس از گرویدن به اسلام، پیامبر(ص) را مدح گفت- و مسیب بن علس نابغه ذبیانی، زهیر بن ابی سلمی و لبید که همگی از مشاهیر ربیعه در دوره جاهلیت بودند اشاره کرد. کلیب بن ربیعه و برادرش مهلهل –مسببان جنگ بسوس-، همام بن مره و جسّاس بن مره –دو طرف مقابل بسوس- الفِند الزمانی –سوارکار مشهور ربیعه در جنگ بسوس-، دعفل بن حنظله شیبانی –نسب شناس-، عوف بن مُحَلّم بن ذهل –مشهور در آزادمنشی-، هانی بن مسعود -سرکرده بنی شیبان در جنگ ذوقار-، عامر بن سعد معروف به ضحیان که چهل سال میان قبیله‌اش تیم الله ریاست و قضاوت کرد، از دیگر چهره‌های جاهلی این قوم به شمار رفته‌اند. ضمن این که مثنی بن حارثه شیبانی، معن بن زائده شیبانی -از بخشندگان معروف-، صهیب بن سنان -از سابقین در اسلام و از امرای مدینه-، احمد بن حنبل –از ائمه اهل سنت-- و نیز عامر بن ربیعه -از بدریون و مهاجران به حبشه و مدینه-، ابوحبره شیحة بن عبدالله بن قیس ضبعی -از یاران و راویان امام علی(ع)- اعور شنّی -شاعر و از یاران علی(ع) در جنگ جمل-، خوله دختر ایاس -همسر امام علی(ع) و مادر محمد حنفیه-، ماریه بنت منقذ یا سعید العبدیه –از زنان مجاهد عبدالقیس که خانه‌اش محل تجمع شیعیان بصره و محل ذکر فضائل آل محمد(ص) بود-، طریف‌ بن ابان -از شهدای کربلا - و ابوالعتاهیه –از شعرای بزرگ عرب- - هم از چهره‌های سرشناس ربیعه در دوره اسلامی اند. همچنین در شمار روات و اصحاب ائمه(ع) می‌‌توان از ابوسعید ابان بن تغلب بکری، نجم بن حطیم، و یونس بن أبی یعفور در شمار اصحاب و راویان امام باقر(ع) و از إبراهیم بن خالد بن عطار معروف به ابن أبی ملیقه، یونس بن عمار صیرفی تغلبی، فهبان بن عامر یشکری، جفیر بن الحکم، الحسن بن السری، حفص بن سلیم، زرارة بن اعین شیبانی و پسرانش رومی و عبید، منذر بن جفیر و... به عنوان بخشی از راویان بی‌شمار امام صادق(ع)، احمد بن محمد بن حنبل بن هلال شیبانی از راویان امام کاظم(ع) و عمر بن محمد بن عبد الرحمن بن أُذینه، ذریح بن محمد المحاربی و أبو هفان عبد الله بن أحمد بن حرب بن مهزم العبدی صاحب کتابهای: أشعار عبد القیس وأخبارها، و شعر أبی طالب بن عبد المطلب وأخباره جمعه وشرحه و کتاب طبقات الشعراء از أصحاب امام رضا(ع) و نیز محمد بن إبراهیم الحضینی الأهوازی و المختار بن زیاد از أصحاب امام جواد (ع) و محمد بن موسی ربعی و حجاج بن سفیان العبدی از أصحاب امام حسن عسکری(ع) نام برد.

منابع

1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت