بحث:لیلة المبیت
جانفشانی امام علی(ع) در لیله المبیت
نخستین اقدام پیامبر خدا(ص) برای اجرای فرمان هجرت، انتخاب امام علی(ع) به عنوان جانشین خود برای انجام اموری مانند پرداخت دیون و تحویل امانت‌های مردم مکه بود. شبی که مشرکان، خانه پیامبر(ص) را به محاصره کامل خود در آوردند تا صبح هنگام او را بکشند، رسول خدا(ص) عازم «غار ثور» شد و از علی(ع) خواست در بستر وی بخوابد و از روانداز مخصوص ایشان استفاده کند سپس علی را در آغوش کشید و با چشمانی اشک بار از یکدیگر خداحافظی کردند[۱].
علی(ع) با گزینش مرگ برای خود، زمینه‌ساز هجرت تاریخی رسول خدا(ص) به مدینه شد و بدین‌سان مراتب ایثار خود را بی‌هیچ چشم‌داشتی به نمایش گذاشت. جبرئیل، خطاب به پسر ابوطالب گفت خدا به واسطه تو بر ملائکه هفت آسمان مباهات می‌کند[۲]. آنگاه آیه ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾[۳] در ستایش ایثارگری او نازل شد و این حادثه به «لیلة المبیت» شهرت یافت. ابوجعفر اسکافی خوابیدن علی(ع) را در بستر رسول خدا(ص) از اخبار متواتر و ثابت شده‌ای شمرده که جز بی‌خردان، کسی را یارای انکار آن نیست[۴].
به گفته علامه طباطبایی، آیه پیش گفته نشان می‌دهد کسی که جان خود را با خداوند معامله کرده، هدفی جز رضای خداوند نداشته، رفتارش امر دین و دنیا را اصلاح می‌کرده، به وسیله او حق برپا می‌شده و در زندگانی انسانی پاکیزه می‌شده و بشر از برکات اسلام برخوردار می‌شده است. او در بیان ارتباط صدر و ذیل آیه نیز فرموده است: وجود چنین فردی در میان انسان‌ها، نمود رأفت خداوند بر بندگانش است[۵].
پیامبر خدا(ص) با سپردن امور به علی(ع)، ضمن خواندن بخشی از سوره یس (آیه ۹)، از منزل خود به طرف غار ثور حرکت کرد، تا در فرصتی مناسب، از آنجا رهسپار مدینه شود. غار ثور در خلاف جهت مسیر مدینه بود و انتخاب این مسیر حضرت را از شر دشمن دور نگه می‌داشت.
مشرکان صبح‌دم هنگامی که به خانه پیامبر(ص) هجوم آوردند و با مشاهده علی بن ابی طالب در بستر پیامبر(ص) متوجه شکست طرح خود شدند و از علی(ع) خواستند تا بگوید پیامبر کجاست. آن حضرت فرمود: مگر او را به من سپرده بودید که از من می‌خواهید. آنان از خشم در این هنگام به سوی علی(ع) یورش بردند و به نقل طبری او را آزردند و آنگاه وی را به سوی مسجدالحرام کشیدند و پس از بازداشت، او را آزاد ساختند[۶].
بدین‌سان، پیامبر(ص) پس از سیزده سال تلاش بی‌وقفه در مکه رهسپار مدینه شد و اصول رفتاری مهمی را در رویارویی با مخالفان و لجاجت قریش به نمایش گذاشت، تا نمونه‌ای برای همگان باشد[۷].
ایثار در لیلة المبیت
پس از شکست توطئه‌های قریش برای جلوگیری از گسترش دعوت پیغمبر اکرم(ص)، به ویژه پس از پذیرش اسلام از سوی مردم یثرب و مهاجرت مسلمانان به آن شهر، سران قریش به این نتیجه رسیدند که اگر پیغمبر مکه را ترک گوید و به یثرب هجرت کند، کارش بالا خواهد گرفت. از سوی دیگر چون یثرب بر سر راه مهم تجارتی آنان بود، منافع اقتصادی قریش با هجرت پیغمبر به آن شهر به شدت مورد تهدید قرار می‌گرفت. بنابراین، سران مشرک قریش تصمیم گرفتند پیش از خروج آن حضرت از مکه، کار آن حضرت و اسلام را یکسره کنند؛ بزرگان قریش گرد آمدند و پس از مشاوره به این نتیجه رسیدند که اخراج و حبس پیغمبر بی‌فایده است و از این رو، بر قتل آن حضرت توافق کردند. قرار شد از هر تیره قریش یک تن برای اجرای توطئه قتل رسول خدا(ص) حاضر شود. رسول خدا(ص) از طریق وحی از قصد شوم آنان آگاه گشت و مأمور شد که همان شب مکه را ترک گوید. پیغمبر موضوع را با علی(ع) در میان گذاشت و از او خواست که برای فریب مشرکان در بسترش بخوابد. آنگاه به علی(ع) فرمود: «یا علی! چه می‌گویی و چه خواهی کرد؟» علی(ع) گفت: «یا رسول الله، اگر من در جایت بخوابم، سالم خواهی ماند؟» پیغمبر فرمود: «آری، این را جبرئیل خبر داده است». علی(ع) لبخندی زد و بر زمین نشست و سجده کرد و شکر خدا را به جا آورد. شکر علی(ع) از این رو بود که او فدای رسول خدا(ص) می‌شود و اگر خطری او را تهدید می‌کند، در برابر پیغمبر خدا سالم می‌ماند. سپس سر از سجده برداشت و گفت: «یا رسول الله، هر آن‌چه را بایسته است، انجام ده که گوش و چشم و دلم فدایت باد. به هر کاری می‌خواهی، فرمان ده که برای انجامش آماده‌ام و جز از خدا توفیق نمی‌جویم». و این نخستین بار بود که مسلمانی سجده شکر به جای می‌آورد و علی(ع) نخستین کسی است که پس از سجده، صورت بر خاک نهاد.
پیغمبر از خانه خارج شد و به اعجاز الهی از حلقه محاصره مشرکان قریش گذشت. ابوبکر حضرت را دید و از قصدش باخبر شد و با او همراه گردید. آنگاه پیامبر از مکه بیرون رفت و راه جنوب در پیش گرفت و به غار ثور درآمد در پی خروج رسول خدا(ص) از خانه، علی(ع) ردای آن حضرت را بر خود انداخت و در جای پیغمبر آرامید. مشرکان به این گمان که پیغمبر در زیر ردا است، تا نزدیکی صبح، چندین بار به سوی بستر آن حضرت سنگ انداختند. علی(ع) سر را در ردا فرو می‌برد تا سنگ‌ها به سرش نخورد و مشرکان در نیابند که پیغمبر در آنجا نیست و به جست‌وجویش بپردازند و بر او دست یابند. نزدیک صبح، کفار به بستر پیغمبر حمله‌ور شدند. علی(ع)، که تا این لحظه سر را پوشانده بود، برخاست و به آنان هجوم آورد. کفار گفتند: «تو علی هستی! پس محمد کجا است؟» علی(ع) فرمود: «شما تصمیم به قتلش گرفتید و او نیز از شهر شما رفت». به نقلی دیگر فرمود: «مگر او را به من سپرده بودید که اینک از من می‌خواهید؟!» در این هنگام کفار از روی خشم بر علی(ع) حمله بردند و او را گرفتند و به سوی مسجدالحرام بردند، ولی پس از اندکی رهایش کردند[۸].
به نوشته یعقوبی، خداوند در آن شب به جبرئیل و میکائیل فرمود: «من برای یکی از شما مرگ را برگزیده‌ام. کدام یک حاضرید در راه رفیق خود، از خویش بگذرید؟» هر دو زندگی را برگزیدند. خدا فرمود: «چرا شما همچون علی بن ابی‌طالب نیستید؟ من میان او و محمد برادری برقرار کردم و عمر یکی از آنان را بیش‌تر قرار دادم. علی مرگ را برای خویش برگزید و زندگی را برای محمد و بر جای او آرامید. اکنون به زمین فرود آیید و از او در برابر دشمن پاسداری کنید». جبرئیل و میکائیل فرود آمدند. یکی بالای سر و دیگری در پایین پای علی(ع) نشست تا او را از دشمن حفظ کنند و سنگ‌ها را از او دور بدارند. در آن حال جبرئیل می‌گفت: «به! به! ای پسر ابوطالب! چه کسی مانند تو است؟ خدا با تو بر فرشتگان هفت آسمان مباهات می‌کند»[۹]. در احادیث معتبر شیعه و سنی آمده است که در آن شب این آیه شریفه در بزرگداشت علی(ع) بر پیغمبر نازل شد: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ﴾[۱۰].[۱۱]
لیلةُ المبیت
در تاریخ اسلام شبی را گویند که علی بن ابی طالب(ع) در آن به جای پیغمبر اسلام(ص) بیتوته کرد. آن شب را تا بامداد در بستر آن حضرت خفت، تا مشرکان که در آن شب، قصد جان رسول خدا(ص) را داشتند، حضرتش را در بستر خویش خفته پندارند و به تعقیب وی که از تاریکی شب استفاده نموده و رهسپار کوه ثور گشت، نپردازند. آن شب حَسَب کتب تاریخی، شب اول ربیع الاول بود و همان شب مبدأ تاریخ هجری گردید[۱۲]. نکته مهم در این صفحه درخشان، همان جانبازی علی(ع) در راه حقیقت است. خوابیدن علی(ع) در بستر پیامبر(ص) در آن شب پرغوغا، نمونه بارزی از عشق او به حقیقت است. این جانبازی به اندازه‌ای ارزش داشت که خداوند آن را ستوده است و آیه ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ﴾[۱۳] به نقل از بسیاری از مفسرین اسلامی، در این مورد نازل گردیده است[۱۴].
مفسران و محدثان غالباً اعتراف کرده‌اند که آیه فوق در «لیلة المبیت» درباره فداکاری حضرت علی(ع) نازل شده است[۱۵]. مرحوم طبرسی می‌فرماید: فَاخْتَارُوا خَمْسَةَ عَشَرَ رَجُلًا فِيهِمْ أَبُو لَهَبٍ عَلَى أَنْ يَدْخُلُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَيَقْتُلُونَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَلَى رَسُولِهِ ﴿وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ﴾[۱۶] ثُمَّ تَفَرَّقُوا عَلَى هَذَا وَ أَجْمَعُوا أَنْ يَدْخُلُوا عَلَيْهِ لَيْلًا وَ كَتَمُوا أَمْرَهُمْ فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ بَلْ نَحْرُسُهُ... وَ قَالَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) يَا عَلِيُّ افْدِنِي بِنَفْسِكَ قَالَ نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لَهُ نَمْ عَلَى فِرَاشِي وَ الْتَحِفْ بِبُرْدِي[۱۷]. پیامبر(ص) فرمود: علی جان! حاضری خود را فدا کنی! آن حضرت پذیرفت و آن چه در «لیلة المبیت» رخ داده مایه افتخار و مباهات است و شیعه باید برخود ببالد که در سایه چنین رهبرانی زندگی نموده و از آنها پیروی می‌کند[۱۸].[۱۹].
پانویس
- ↑ طوسی، الامالی، ص۴۶۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۹.
- ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۶۱-۲۶۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۹۸.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۴۷۳.
- ↑ محمدی، داداش‌نژاد، حسینیان، تاریخ اسلام ص ۱۴۵.
- ↑ ر.ک: ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۳؛ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۲، ص۳۷۴؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۴۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۹۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۹.
- ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ رجبی، محمد حسین، مقاله «امام علی در عهد پیامبر»، دانشنامه امام علی ج۸ ص ۱۵۷.
- ↑ معارف و معاریف، دائرة المعارف جامع اسلامی، ج۸، ص۷۹۲.
- ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
- ↑ برخی از مردم با خدا معامله نموده و جان خود را برای رضایت خدا از دست می‌دهند، خدا به بندگان خود مهربان است.
- ↑ فروغ ابدیت، ج۱، ص۴۲۵ و ۴۲۶.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که کافران با تو نیرنگ می‌باختند تا تو را بازداشت کنند یا بکشند یا بیرون رانند، آنان نیرنگ می‌باختند و خداوند تدبیر می‌کرد و خداوند بهترین تدبیر کنندگان است» سوره انفال، آیه ۳۰.
- ↑ اعلام الوری، طبرسی، ص۷۲.
- ↑ منتهی الامال، ج۱، ص۱۱۰.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۸۱۸.