تفسیر بغوی (کتاب)
تفسیر بغوی کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویلات آیات قرآن میباشد. این کتاب اثر حسین بن مسعود بغوی است و انتشارات دار إحیاء التراث العربی انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
| تفسیر بغوی | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | حسین بن مسعود بغوی |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات دار إحیاء التراث العربی|انتشارات انتشارات دار إحیاء التراث العربی]][[رده:انتشارات انتشارات دار إحیاء التراث العربی]] |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۲۰ق، ۱۹۹۹ م، ۱۳۷۹ ش |
درباره کتاب
«معالم التنزیل» به زبان عربی معروف به «تفسیر بغوی» است که ابومحمد حسین بن مسعود بن محمد بغوی شافعی آن را تألیف نموده است. بغوی منسوب به شهر «بغ» یا «بغشور» شهری است میان مرو و هرات که حسین بن مسعود صاحب این تفسیر در سال ۴۳۴ق یا ۴۳۶ق در آن چشم به جهان گشوده است. او پس از تحصیلات مقدماتی نزد بزرگانی چون قاضی حسین محمد مروزی، فقیه بزرگ شافعیه و عبدالواحد ملیحی هروی، علم فقه و تفسیر آموخته است و شاگردان نامداری چون ابومنصور محمد بن اسعد عطار را تربیت نموده است.
این مفسر بزرگ آثار متعددی در حدیث و فقه و تفسیر دارد که از جمله آنها «التهذیب فی فقه الإمام الشافعی»، «شرح السنه»، «مصابیح السنه»، «مجموعه الفتاوی» و «معالم التنزیل» است. او سر انجام در سال ۵۱۶ق در شهر مرو چشم از جهان فروبست و به سرای باقی شتافت.
بغوی خود در مقدمه تفسیرش می‌نویسد: از ابن عباس و پس از او از تابعین و دیگر ائمه سلف مانند: عکرمه، عطاء بن ابی رباح، حسن بصری، قتاده، ابوالعالیه، محمد بن کعب قرظی، زید بن اسلم، کلبی، ضحاک، مقاتل بن حیان، مقاتل بن سلیمان و سدی نقل قول نموده است و قطعاً از دیگر تفاسیر پیش از خود همچون تفسیر طبری و تفسیر عبدالرزاق صنعانی استفاده کرده است.
بغوی، نخست در این اثر به مطالبی در سه فصل پرداخته و نکات جالبی را یادآور شده است:
- فصل فی فضائل القرآن و تعلیمه.
- فصل فی فضائل تلاوة القرآن.
- فصل فی وعید من قال فی القرآن برأیه من غیر علم.
محمد حسین ذهبی گوید: «این تفسیر سالم‌ترین تفسیر نقلی است»[۲]. این اثر را میتوان از جهتی تفسیر قرآن با قرآن تلقی کرد؛ زیرا معمولاً در آغاز تفسیر هر آیه، دیگر آیات مشابه را نیز در نظر گرفته و آنگاه از احادیث نبوی به عنوان شاهد تفسیر به وفور یاد می‌کند. این اثر به نکات ادبی و بلاغی نیز اهمیت داده و در بیان مقصود و مفهوم واژه‌ها نیز دقت کافی نموده است.
بغوی در این تفسیر پُرارج به روایات نبوی اهمیت فراوان داده است و حتی به شیوه ثعلبی (که این تفسیر خلاصه آن تلقی شده است) از آوردن روایات ائمه اطهار(ع) نیز دریغ ننموده و شماری از روایاتی را نیز، که در فضیلت و مقام آنان است، نقل نموده که از آن جمله میتوان به روایت حدیث «یوم الدار» یا «یوم الانذار» اشاره کرد که در ذیل آیه ﴿إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَلَا تَتَّقُونَ﴾[۳] آن را نقل کرده است؛ هر چند که در بعضی چاپ‌های آن، جمله آخر حدیث را حذف کرده‌اند، اما در چاپ دار احیاء التراث العربی - بیروت(۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م) به طور کامل ذکر شده است.
در این اثر جنبه‌های نقل قول از دیگران بر دیگر جهات آن غلبه دارد؛ هر چند که به مباحث لغوی و ذکر شواهد شعری و نقل قرائت‌های گوناگون و تشریح آیات الاحکام به‌گونه مفید و مختصر نیز کم و بیش توجه نموده است. عمده امتیاز این اثر به «قدمت تاریخی» و همچنین «نوعی جامعیت همراه با قلّت لفظ و کثرت معنی» و «دقت و استواری در نثر» آن است. همین امتیازات سبب شده است که این تفسیر به عنوان منبع و مأخذ مورد استفاده فراوان دیگر مفسران سپس از خود شود تا جایی که «تفسیر خازن» به‌گونه‌ای خلاصه همین تفسیر بغوی است. علاءالدین علی بن محمد بغدادی معروف به «خازن»، در مقدمه تفسیرش می‌نویسد: «کتاب معالم التنزیل ابومحمد حسین بن مسعود بغوی که در ردیف بهترین تألیفات تفسیری است از گوهرهای درخشان آن به وفور استفاده کرده‌ام»[۴].[۵]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
ابومحمد حسین بن مسعود بن محمد بغوی معروف به فراء فقیه و محدث و مفسر شافعی مذهب. وی در ماه جمادی الاولی سال ۴۳۳ه متولد شد. او منسوب به بغشور ناحیه‌ای بین هرات و مرورود، ولی ساکن مرورود و پنج ده بود. [۶] ابومحمد فقه را از قاضی حسین بن محمد مرورودی آموخت[۷] و از او و محدثانی همچون ابوعمر عبدالواحد ملیحی، ابوالحسن محمد شیرزی، ابوالحسن علی بن یوسف جوینی، احمد بن ابی نصر کوفانی و دیگران حدیث شنید. روایتگرانی نیز مانند ابومنصور محمد بن اسعد عطاری، ابوالفتوح محمد بن محمد طائی، ابوالمکارم فضل اللّه بن محمد نوقانی و عده‌ای دیگر از او روایت کرده‌اند. همچنین فخر بن علی بخاری از وی اجازه روایت داشت. درباره ویژگی‌های اخلاقی وی گفته‌اند فردی زاهد و قانع بود[۸] و همواره با طهارت در جلسه درس حضور پیدا می‌‌کرد. ابومحمد سرانجام در ماه شوال سال ۵۱۶ه در مرورود درگذشت و کنار مقبره استادش قاضی حسین دفن شد. [۹] سال‌های ۵۱۰[۱۰] و ۵۱۵ه[۱۱] زمان‌های دیگری است که برای فوت او ذکر کرده‌اند. آثار او عبارت‌اند از: التهذیب در فقه، شرح السنه در حدیث، معالم التنزیل در تفسیر قرآن، المصابیح، الجمع بین الصحیحین،[۱۲] ارشاد الانوار فی شمائل النبی المختار، ترجمه الاحکام در فروع، الکفایه در فقه، الکفایه در قرائت، معجم الشیوخ، [۱۳] فتاوی و تعلیقه ای بر کتاب فتاوی استادش قاضی حسین[۱۴].[۱۵]
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۴
پانویس
- ↑ کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ «(یاد کن) آنگاه را که برادرشان هود به آنان گفت: آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟» سوره شعراء، آیه ۱۲۴.
- ↑ تفسیر و مفسران، ج۲، ص۱۹۴؛ معالم التنزیل فی التفسیر و التاویل (تفسیر البغوی)، حسین بن مسعود بغوی، تحقیق محمد عبدالله النمر و عثمان جمعه ضمیریه و سلیمان مسلم الحرش، ریاض، دار طیبه، چاپ پنجم، ۱۴۲۳ق.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر معالم التنزیل»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ معجم البلدان ۱ / ۴۶۸.
- ↑ وفیات الاعیان ۲ / ۱۳۶.
- ↑ سیر اعلام النبلاء ۱۹ / ۴۳۹.
- ↑ وفیات الاعیان ۲ / ۱۳۶.
- ↑ المختصر فی اخبار البشر ۲ / ۲۲۹.
- ↑ دول الاسلام ۲۶۷.
- ↑ سیر اعلام النبلاء ۱۹ / ۴۳۹.
- ↑ هدیة العارفین ۱ / ۳۱۲.
- ↑ طبقات المفسرین (داودی) ۱ / ۱۶۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۴، ص۱۱۶.