اصول دین در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصول دین است. اصول دین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اصول دین در فقه اسلامی - اصول دین در کلام اسلامی - اصول دین در معارف و سیره رضوی - اصول دین در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردامام رضا (ع) و اصول دین
دین‌شناسی از روی تحقیق و اصولی، همواره مورد تأکید پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) بوده است و آن بزرگواران در پی ایجاد شناخت و معرفت صحیح به مردم، در مورد دین، توحید و نبوت و معاد و امامت و دیگر مسائل دینی و اعتقادی بودند. سخنان امام رضا (ع)، به عنوان هشتمین امام و پیشوای مسلمین جهان، در این مقال راهگشای راه دین جویان حقیقی می‌باشد که به آن می‌پردازیم.[۱]
توحید («لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ»)
نیاز انسان به توحید، شناخت خدا، ایمان به خدا، اطاعت خدا و تسلیم در برابر او مهم‌ترین نیاز انسان‌هاست. بشر بدون معرفت، اطاعت و ارتباط با خدا و عبادت او در ظلمات زندگی می‌کند. بدون توحید، انسان نه برای «از کجا آمده‌ام» پاسخی می‌یابد نه برای «به کجا می‌روم»، جوابی دارد و نه به «آمدنم بهر چه بود»، می‌تواند پاسخ دهد. کلمه «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» دژ امن الهی در برابر هجوم شیاطین و سلاطین است و چتر ایمن خدا بر سر جوامع بشری است. تلاش امام رضا (ع) در گسترش اندیشه توحیدی و آموزشی محتوای «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» به افراد و امت اسلامی و تربیت جامعه‌ای خدا محور، در صدر تمام تلاش‌های آن بزرگوار است.
سیره قرآنی امام رضا (ع) تلاش‌های تفسیری ایشان در زمینه دعا و نیایش، آموزه‌های رضوی در باب دعا، استغفار، تسبیح و یاد خدا، تحمید و تهلیل و تکبیر، اقدامات شب زنده داری و تهجد، نیایش‌های صبح و شام و نماز و تعقیبات نماز و ادعیه امام در ماه رجب و شعبان و رمضان و به ویژه دعای عمیق سحرهای ماه رمضان، یکی از بهترین میراث فرهنگی امام رضا (ع) در باب توحید است.
امام رضا (ع) می‌فرمایند: «هر کس سوره توحید (﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾[۲]) را بخواند و به آن ایمان داشته باشد یقینا توحید را شناخته است و به شناخت کامل خداوند نایل گشته است»[۳]. ایشان در طی خطبه‌ای می‌فرمایند: «نخستین عبادت خدا، معرفت اوست و اصل و ریشه معرفت خدا، توحید اوست»[۴].
از نظر امام رضا (ع) مردم در شناخت مسئله توحید سه دسته‌اند و سه مذهب دارند:
- نفی توحید (انکار خداوند) که جایز و روا نیست.
- تشبیه (شریک قائل شدن) و این نیز جایز نیست زیرا که هیچ چیزی به خداوند متعال شبیه نیست.
- اثبات بدون تشبیه، که مذهبی درست و حقیقی می‌باشد[۵].
امام رضا (ع) از پدران خویش نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمودند: «اعتقاد به توحید بهای بهشت است»[۶].
و در جایی دیگر فرمودند: «شرک به خداوند گناهی بزرگ است. خداوند متعال تمام مردم را در قیامت محاسبه می‌کند، مگر مشرک را که او را حساب نمی‌کند و دستور می‌دهد که به آتش جهنم افکنده شود»[۷][۸]
نبوت
امام رضا (ع) می‌فرمایند: «چون مردم در خلقت و توان خود آن قدرت را نداشتند که کارهای خویش را بر وفق مصلحت انجام دهند و آفریدگار نیز از دیدگاه آنها خارج بود و دست وصول به او را نداشتند و ضعف و ناتوانی آنها، از ادراک خداوند آشکار بود، ناچار باید فرستاده‌ای در میان آنها و خداوند وجود داشته باشد که از عصمت برخوردار بوده تا امر و نهی و آداب و دستورهای الهی را به مردم برساند و آنان را به موجبات جلب و از ضررها آگاه سازد. اگر شناخت این فرستادگان واجب نمی‌بود، در آمدن آنان نه سودی بود و نه نیازی از مردم بر طرف می‌شد و آمدن آنها عبث و بیهوده بود. بیهوده بودن در اعمال الهی منتفی است و هیچ کاری از خداوند صورت نمی‌پذیرد مگر بر پایه حکمت و عدالت و موهبت همه جانبه او»[۹].
امام رضا (ع) در مورد کیفر مدعی نبوت می‌فرمایند: «آیین حضرت محمد (ص) تا روز قیامت زایل نمی‌شود و نیز تا روز قیامت، هیچ پیامبری بعد از او نخواهد آمد؛ بنابراین بعد از آن حضرت، هر کس ادعای نبوت کند و یا کتابی بیاورد، ریختن خون او جایز و مباح است برای هر کس که ادعای او را می‌شنود»[۱۰][۱۱]
معاد
در حدیثی از امام رضا (ع) آمده: «باید معتقد بود به عذاب قبر و پرسش منکر و نکیر و باید ایمان آورد به زنده و برانگیخته شدن بعد از مرگ و ایمان به حساب و میزان و صراط که تردیدی در وقوع آنها نیست»[۱۲]. یاسر خادم که از مأموران نظامی مأمون بود، از قول امام رضا (ع) می‌گوید: «شنیدم که امام علی بن موسی الرضا (ع) فرمودند: وحشت بارترین مواقع برای مردم سه مورد است؛ روزی که از مادر متولد می‌شوند و دنیا را می‌بینند، روزی که می‌میرند و عالم بعد از مرگ و اهل آن را مشاهده می‌کنند، روزی که دوباره زنده می‌شوند و به صحنه قیامت قدم می‌گذارند و احکامی را می‌بینند که در دنیا ندیده‌اند»[۱۳].
امام رضا (ع) می‌فرمایند: «هر کس مصائب ما را یاد آورد و خود بگرید و دیگری را بگریاند، در روزی که همه چشم‌ها گریان است (روز قیامت) چشم او گریان نخواهد بود و هر کس در مجلسی بنشیند که امر ما زنده می‌گردد، آن روز که همه دل‌ها می‌میرند، دلش نمی‌میرد»[۱۴]. و از پدران بزرگوارش (ع) نقل می‌کنند: «قیامت در روز جمعه، میان نماز ظهر و عصر بر پا می‌شود»[۱۵][۱۶]
عدل
امام رضا (ع) در مورد عدالت خداوند می‌فرمایند: «خداوند متعال بی‌گناه را به جرم گناهکار، گرفتار عذاب خود نمی‌کند و فرزندان و کودکان را به خاطر گناه پدران عذاب نخواهد کرد. بدرستی که خداوند فرمود: هیچ کس بار دیگری را بر دوش نخواهد کشید و براستی که انسان چیزی جز آنچه که خود کوشیده است، نخواهد داشت»[۱۷].
امام (ع) در ضمن حدیثی فرمودند: «هر کس خدا را به آفریدگانش تشبیه کند، خدا را نشناخته و هر کس گناهان بندگان خدا را به خدا نسبت دهد او را عادل ندانسته است»[۱۸][۱۹]
امامت
امام رضا (ع) در بخشی از مناظره‌ای که در خصوص فضیلت امام سخن ایراد می‌کردند، فرمودند: «همانا امامت، مقام پیغمبران و میراث اوصیا است. امامت، خلافت و جانشینی خدا و رسول (ص) اوست و مقام امیر المؤمنین (ع) و میراث حسن (ع) و حسین (ع) می‌باشد. همانا امامت زمام دین و مایه تحکیم نظام مسلمین و صلاح دنیا و عزت مؤمنین است. امام همچون خورشید پرتو افکن است که نورش عالم را فرا می‌گیرد و در افق والایی قرار دارد؛ به گونه‌ای که دست‌ها و دیدگان به آن دست نیابند»[۲۰].
سلیمان جعفری می‌گوید: «از امام رضا (ع) پرسیدم: یابن الحسن! آیا زمین از حجت خداوند خالی می‌ماند؟ حضرت فرمودند: اگر زمین یک لحظه و به اندازه یک چشم بر هم زدن از حجت خالی باشد، زمین، ساکنان خود را نابود خواهد کرد»[۲۱][۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۱۰۷.
- ↑ «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.
- ↑ اصول کافی، ج۱، ص۹۱.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۳۹؛ بحارالانوار، ج۹۴، ص۱۸۱.
- ↑ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۵۶۱.
- ↑ آثار الصادقین، ج۲۵، ص۱۶۴.
- ↑ نور الثقلین، ج۴، ص۴۹۷.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۱۰۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۱، ص۴۰.
- ↑ وسایل الشیعه، ج۱۸، ص۵۵۵.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۱۰۸.
- ↑ عیوں الغبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۲۵.
- ↑ گفتار فلسفی معاد، ج۱، ص۷۶.
- ↑ بحار الانوار، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ جامع احادیث شیعه، ج۶، ص۱۶۲.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۱۰۹.
- ↑ تحف العقول، باب کلمات امام رضا (ع).
- ↑ آثار الصادقین، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۱۰۹.
- ↑ تکمیل این سخنان در تحف العقول آمده است.
- ↑ کمال الدین و اتمام النعمه، ص۳۱۱.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۱۰۹.