تبلیغات در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تبلیغات است. تبلیغات از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تبلیغات در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

«تبلیغات» جمع «تبلیغ»، از ریشه «بلغ»، مترادف واژه بلاغ، به معنای رساندن است و به انجام دادن فعالیت سازمان‌یافته برای گسترش یک عقیده یا جلب نظر مردم به سوی کسی یا چیزی گفته می‌شود. فراخواندن به مذهب، مسلک و روشی که تبلیغ‌کننده در نظر دارد، از مصادیق تبلیغ به‌شمار می‌آید و به‌طور کلی به هر نوع ارتباطی (گفتاری، نوشتاری، رفتاری و تصویری) که به منظور نفوذ و تأثیرگذاری در افکار، عقاید و احساسات مخاطبان، سازماندهی شود و برای جهت‌ بخشیدن به آنان در راستای هدف و مقصدی خاص، هویت پیدا کند، تبلیغات گفته می‌شود.تبلیغ در کاربرد اسلامی نیز به معنای رساندن پیام وحی به همه افراد بشر برای دعوت آنان به سوی کانون حقیقت آمده است. امام‌ خمینی با تعریف تبلیغات، به عنوان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدی‌ها و نشان‌ دادن راه گریز و منع از آن، تعریف کرده است..

پیشینه

انسان از آغاز تاریخ با مفهوم تبلیغ آشنا بوده و بسیاری از نشانه‌های به‌جامانده از آن دوران، به نوعی ابزار تبلیغ محسوب می‌شده است. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که تبلیغات، به‌ویژه تبلیغات سیاسی، از زمان‌های قدیم مورد توجه فرمانروایان بوده و ناطقان یونان و روم و سایر امپراتوری‌های باستان، از اشکال مختلف تبلیغات استفاده می‌کرده‌اند؛ لکن واژه تبلیغ (پروپاگاند) به معنای ترویج افکار و عقاید، به‌طور صریح در دوره رنسانس وارد فرهنگ لغات شد و با ترویج افکار آزادی‌خواهی و ظهور مکتب‌های مختلف اجتماعی و سیاسی در قرن نوزدهم، فعالیت‌های تبلیغاتی توسعه یافت. با آغاز قرن بیستم و شروع جنگ جهانی اول، تبلیغات سیاسی به عنوان یک سلاح مؤثر درآمد و مطبوعات، ابزار مهمی برای برخورد عقاید و آرا شد؛ چنان‌که قرن بیستم را قرن تبلیغات نامیده‌اند.

تبلیغات در فرهنگ توحیدی نیز جایگاه رفیعی دارد و در تمام احکام و عبادات، یک وجه ارتباطی و اجتماعی دیده می‌شود. نخستین مبلغان پیامبران الهی(ع) بودند که تلاش کردند پیام‌های الهی را به افراد بشر برسانند. بخش عمده‌ای از کتاب‌های تورات، انجیل و قرآن کریم به بیان تاریخِ پیامبران(ع) و تبلیغ دین به دست آنها و دعوت مردم به حق اختصاص دارد. پس از ظهور اسلام، حلقه‌های آموزشی برای تبلیغ دین در مسجدالحرام و خانه‌های مؤمنان مانند خانه ارقم‌ بن‌ ابی‌ ارقم در دامنه کوه صفا که بعدها به «دارالتبلیغ ارقم» معروف شد، شکل گرفت. این مراکز که نخست تنها به آموزش ساده قرآن و احکام می‌پرداختند، بعدها پایه تشکیل مراکز و فعالیت‌های تبلیغی پیچیده‌تر شدند.

امام‌ خمینی که از آغاز نهضت اسلامی خود بر اهمیت تبلیغ و لزوم کشاندن جوانان به مساجد و ایستادگی در برابر دشواری‌های آن ازجمله فشارهای رژیم تأکید داشت، با توجه‌دادن به اهمیت تبلیغات در سراسر دنیا، گسترش اسلام و صدور انقلاب در جهان را تنها از راه تبلیغات ممکن می‌دانست نه زور و سرنیزه. ایشان ضمن توصیه به تسریع، توسعه، مدیریت و سازماندهی تبلیغات اسلامی، حفظ هماهنگی در تبلیغات را از مهم‌ترین امور می‌شمرد و آن را موجب از بین‌ رفتن تبلیغات سوء می‌دانست..

تبلیغات در قرآن و صدر اسلام

قرآن کریم که در نخستین آیات خود، پیامبر اکرم(ص) را مأمور ابلاغ پیام الهی و انذار مردم کرد، ﴿قُمْ فَأَنْذِرْ﴾ واژه تبلیغ را به صورت ﴿بَلَّغْتَ﴾، ﴿بَلِّغْ﴾، ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾ ﴿أُبَلِّغُكُمْ﴾؛ ﴿أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنْصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾، ﴿أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ﴾، ﴿قَالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ وَأُبَلِّغُكُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ وَلَكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ﴾ و ﴿يُبَلِّغُونَ﴾؛ ﴿الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا﴾ به‌کار برده است. همچنین آیه ﴿وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾ جهاد با جهل را در برابر جهاد با دشمن، لازم می‌شمرد و به گروهی از مؤمنان سفارش می‌کند تا با آگاهی از احکام دین، به تبلیغ آن در میان دیگر مؤمنان بپردازند. محتوای این تبلیغ از نظر قرآن کریم، اموری چون دین، رسالت الهی، خیر و معروف است ﴿وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾، ﴿وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾، ﴿الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾، ﴿الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ﴾ و توجه به عناصری مانند زمان ﴿قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزِّينَةِ وَأَنْ يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى﴾، ﴿وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾ و زبان، ﴿قُرْآنًا عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾، ﴿إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾ از عوامل مؤثر در امر تبلیغ است.

قرآن کریم با ذکر ویژگی‌هایی برای مبلغان، به شیوه‌های تبلیغی نیز توجه کرده است، ازجمله یادآوری نعمت‌های الهی،﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾، ﴿الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾، ﴿يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾، ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا﴾، ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ﴾ بیدار کردن وجدان مخاطبان،﴿فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ﴾، ﴿قَالَ هَلْ أَنْتُمْ مُطَّلِعُونَ﴾، ﴿وَإِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا﴾ توجه‌ دادن به تجربه‌های تاریخی، ﴿قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ﴾، ﴿أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ﴾ تشویق یا تبشیر در کنار هشدار یا انذار، ﴿وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا﴾، ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾، ﴿هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا﴾، ﴿وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الْأَنْعَامِ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُبِينًا﴾، ﴿وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ﴾، ﴿وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ﴾، ﴿وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ﴾ بیدارسازی عقل و فطرت، ﴿أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ﴾،﴿أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ﴾، ﴿قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾، ﴿أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ﴾ بهره‌گیری از برهان و استدلال و پند و اندرز نیکو، ﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ﴾، ﴿وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾، ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾ استفاده از تمثیل و تصویرسازی، ﴿فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءَةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ﴾، ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ﴾ معرفی الگو و الگوسازی ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا﴾، ﴿قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ رَبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ﴾، ﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ﴾ و توجه به ظرفیت مخاطب در پذیرش و دریافت پیام و القای تدریجی. ﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلًا﴾، ﴿وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا﴾

تبلیغ وظیفه اصلی پیامبران تبلیغی و دومین وظیفه مهم پیامبران تشریعی پس از آوردن قانون و شرع از جانب خداوند متعال بود. در سخن معصومان(ع) نیز پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) مبلغ شمرده شده‌اند. پیامبر اکرم(ص) در آغاز بعثت، سه سال پنهانی و پس از آن آشکارا به ابلاغ پیام الهی پرداخت ﴿فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ﴾ ؛ زیرا تنها راه گسترش اسلام تبلیغ بود و معارف دینی در دوران حیات پیامبر(ص) و دو سه دهه نخستین، به روش تبلیغی به مردم آموخته می‌شد؛ از این‌رو اعزام مبلغ و فرستادن نامه به سران کشورهای بزرگ، از اموری بود که رسول خدا(ص) از آغاز به آن اهتمام داشت و بدین ترتیب تشکیلات تبلیغی احکام اسلام پایه‌گذاری شد.

پس از ظهور اسلام، برخی مراکز و ابزارهای فرهنگی و ارتباطی نیز مانند قرآن با فصاحت و بلاغت و جاذبه فوق‌العاده‌ای که داشت، خواندن قرآن با صوت خوش، خطبه‌های نهج البلاغه، دعاهای معصومان و شعر، در مسیر تبلیغ اسلام قرار گرفتند. نهادها و ابزارهایی نیز ایجاد شدند که دارای کارکرد تبلیغی بودند، مانند مسجد، اذان، نماز جمعه و خطابه و منبر و گسترش اسلام بیش از هر چیز مرهون تبلیغ مستقیم پیام اسلام است. پس از پیامبر اکرم(ص)، ائمه معصوم(ع) با تعلیم افراد مستعد، تبلیغ حقایق و احکام اسلام و پاسخگویی به شبهات، به تبلیغ دین پرداختند. آنان چنان‌که امام‌ خمینی نیز خاطرنشان کرده، هیچ‌گاه، حتی زمانی که در تنگنا بودند، دست از تبلیغ نکشیدند و امام‌ حسین(ع) در میدان جنگ و امام‌ سجاد(ع) و حضرت زینب(س) در اسارت و پس از آن، پیام دین را ابلاغ کردند. عنصر تبلیغ در متن قیام حسینی و توصیه امامان معصوم(ع) به سوگواری در ماه محرم که با هدف تبلیغ شریعت و تجدید حیات اسلام بود، موجب شد تا این ماه به عنوان ماه تبلیغ دین شناخته شود.

همچنین تأسیس حوزه‌های علمیه و مکاتب علمی شیعی، ادامه حرکت تبلیغی امامان معصوم(ع) بود که با تشویق علما برای حضور در میان مردم و روشن‌کردن تکالیف شرعی آنها آغاز شد و زمینه تبلیغ دین و هدایت جامعه اسلامی را در زمان غیبت امام معصوم(ع) آماده کرد..

اهداف تبلیغات

غلبه بر عنصر زمان و مکان به عنوان مانع سرعت ارتباط میان انسان‌ها، همواره مطلوب بشر بوده است و تاریخ رسانه‌های ارتباط جمعی مراحل تاریخی پیروزی انسان بر این موانع را به‌خوبی نشان می‌دهد. در جهان امروز، تبلیغ اهرم سیاست، اقتصاد، فرهنگ و قدرت نظامی است و آن قدرتی در این میدان پیروز است که از وسایل کارآزموده‌تر برخوردار باشد. کارایی ایستگاه‌ها و مراکز تبلیغی در دنیای امروز، بیشتر از تسلیحاتی چون توپ و تانک و موشک است.

امام‌ خمینی در وصف دنیای معاصر، با اشاره به پیشرفت رسانه‌های اطلاع‌رسانی و سرعت انتشار اخبار، جهان را به خانه و خانواده تشبیه می‌کرد و با استفاده از تعابیری چون فرو ریختن دیوارها و برداشته‌ شدن حدود که موجب انعکاس سریع اخبار در جهان می‌شود، اولویت امر تبلیغات در زمان حاضر و توجه بیشتر به گفتار و اعمال را ضروری می‌دانست. از نظر ایشان نخستین گام برای تشکیل حکومت اسلامی، تبلیغات است و علاوه بر مسائل عبادی، باید به تبلیغ و تعلیم مسائل سیاسی، اقتصادی و حقوقی اسلام نیز پرداخت و با ایجاد موج تبلیغاتی و فکری در جامعه، قیام برای تشکیل حکومت اسلامی با حضور توده‌های مردم را ممکن کرد.

از آنجا که در نگاه امام‌ خمینی صدور انقلاب تنها از طریق تبلیغات صحیح ممکن است و تأثیر تبلیغات در انحراف و هدایت انسان‌ها، انسجام یا تشتّت یک ملت و برپایی یا سرنگونی یک حکومت، غیر قابل انکار است؛ از این‌رو ایشان با هشدار در مورد ساده‌انگاری دربارهٔ تبلیغات، زیان تبلیغات علیه یک کشور را از زیان جنگ بیشتر و نگران‌کننده‌تر می‌دانست و معتقد بود هدف نظام سلطه، نابودی اسلام است و مهم‌ترین محورهای تبلیغاتی دشمن، ایجاد تفرقه، جلوگیری از تحقق اسلام، دمیدن روح ناامیدی، تضعیف پایداری ملت،تبلیغ ضداسلام و روحانیت و تبلیغ در جهت گسترش فساد و فحشا است. ایشان با وظیفه‌دانستن تبلیغات و محوریت آن در نظام اسلامی، بر نقش خطبا و روحانیان در بیداری مردم و به‌ثمرنشستن انقلاب تأکید کرد و شکرانه این پیروزی را تبلیغ اهداف و آرمان‌های انقلاب در میان ملت‌های جهان شمرد. ایشان معتقد بود باید با قدرت و بدون اظهار ضعف، به تقویت و توسعه تبلیغات به‌ویژه در خارج از کشور اهتمام ورزید.

از سوی دیگر، امام‌ خمینی ضمن اینکه تبلیغات صحیح اسلامی را وظیفه روحانیت می‌دانست، نگرش منفی برخی جوانان به دین اسلام را ناشی از تبلیغات ضداسلامی رژیم پهلوی و معرفی نادرست اسلام می‌خواند. ایشان با تحلیل تبلیغات رسانه‌ای در دوران رژیم پهلوی، گسترش آثار تمدن غربی و بازگذاشتن دست رسانه‌ها در تبلیغ مظاهر فساد در ایران را باعث رواج فساد و بی‌عفتی در میان جوانان شمرده و خاطرنشان کرده است که در این دوره که دستگاه تبلیغی کشور یعنی تلویزیون در اختیار بهائیان بود، تبلیغات اسلامی ارتجاع سیاه نام گرفت و روحانیت مرتجع و مخالف اصلاحات معرفی شدند و تبلیغ و انتشار کتاب‌های گمراه‌کننده برای همه گروه‌ها آزاد بود. ایشان نمایش برخی مراسم مذهبی از سوی رسانه‌های رژیم را نیز برای فریب‌دادن ساده‌لوحان می‌دانست و هدف از ارائه چهره ناقص از اسلام در دستگاه تبلیغی رژیم را ایجاد تفرقه میان اقشار تأثیرگذار جامعه مانند روحانیان و دانشگاهیان و بقای رژیم برمی‌شمرد.

از نگاه ایشان نظام تبلیغاتی رژیم پهلوی، در طول مبارزات ملت ایران، ضمن تبلیغات گسترده برای ضرورت حفظ محمدرضا پهلوی در ایران، در مسائل جزئی، با هدف غفلت انقلابیان از مبارزه، به اختلاف‌افکنی می‌پرداخت. از آنجا که مهم‌ترین نقش و کارکرد تبلیغات، اصلاح یا افساد فرهنگ و ایجاد حرکت‌های اجتماعی سیاسی است، امام‌ خمینی برنامه‌های تبلیغاتی رژیم پهلوی را نمونه بارز تبلیغات در خدمت تباه‌ساختن فرهنگ و بهترین مکان برای خدمت به اصلاح فرهنگ را رسانه‌های گروهی جمهوری اسلامی می‌دانست. ایشان با مهم‌ شمردن حفظ هماهنگی در تبلیغات و افزودن بر حجم تبلیغات سالم در عرصه روابط خارجی، معتقد بود جمهوری اسلامی ایران با تبلیغات صحیح و بدون مبالغه خود، می‌تواند از آسیب تبلیغات دامنه‌دار داخلی و خارجی در امان بماند..

ابزارهای تبلیغاتی

پیچیدگی تبلیغات در جهان معاصر ابعاد مختلف دارد و تحول شگرف وسایل ارتباطی، از اصلی‌ترین محورهای این پیچیدگی در این زمان است. مهم‌ترین دستاوردهای وسایل جدید ارتباطی برای تبلیغ، سرعت و مداومت انتشار پیام تبلیغی و فراگیر بودن آن برای مخاطبان در سطح جهان و سرانجام فراهم‌ آمدن شکل‌ها و قالب‌های کاملاً متنوع برای بیان و القای یک مطلب است.

قرن حاضر، قرن غلبه و سیطره ابزار تبلیغ و وسایل ارتباطی است و شکست و پیروزی ایدئولوژی‌ها، عقاید و آرمان‌های ملی و مذهبی ملت‌های جهان، تا حد زیادی به میزان توفیق در تسلط بر ابزار پیشرفته تبلیغات بستگی دارد. در تبلیغ اسلام، هرچند ابزار و وسایل پیام، استقلال ندارد، اما اهمیت ابزار تبلیغی نه تنها مورد انکار نیست، بلکه در مواردی مانند قلم که مجرای اندیشه، علوم و هنرهاست، مورد توجه ویژه اسلام قرار گرفته است. در سوگند خداوند سبحان به قلم و نوشته،﴿ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ﴾ هم به ابزار و هم به پیام، توجه ویژه شده است؛ اما باید توجه کرد که تمامی ابزار تبلیغات اعم از نطق، خطابه، کتاب، مطبوعات، رادیو، تلویزیون و سینما، قابلیت استفاده در راه خیر و شر را دارند.

امام‌ خمینی ضمن توجه به اهمیت ابزار تبلیغات و اهمیت محتوای عرضه‌ شده در ابزاری مانند رادیو و تلویزیون، سینما، مطبوعات، کتاب و تئاتر، بر لزوم استفاده از متخصصان برای نظارت در به‌کارگیری دقیق ابزار در تبلیغات اسلامی تأکید داشت و ابزارهایی چون ادعیه، نماز جمعه، مجالس عزاداری و حج را نیز علاوه بر رادیو و تلویزیون، مطبوعات، کتاب و شعر و زبان خارجی از ابزارهای مهم تبلیغ اسلام می‌شمرد و نقش نشریات را در جهت رشد و صلاح کشور، حتی از خون شهید بالاتر و سازنده‌تر می‌دید.

از نظر ایشان نشریات و مجلات و فرهنگی که به وسیله این ابزار ارائه می‌شود، می‌تواند در روحیه مردم بسیار تأثیرگذار باشد؛ از این‌رو نشریات باید در جهت اسلامی و هدایت و مصلحت‌اندیشی و انتقاد سالم حرکت کنند. ویژگی این ابزار از نظر امام‌ خمینی، آموزش، تربیت، نیروبخشی، انعکاس آرمان‌های ملت، بیان واقعیات و آگاهی‌ بخشی، معرفی اسلام و تبلیغ احکام آن، خدمتگزاری جامعه، امانتداری، استقلال و عمل در جهت مصالح کشور است.

شیوه‌های تبلیغ

شیوه‌های تبلیغ شامل دو دسته اقدامات موازی است: اول ساخت پیام و انتشار آن، دوم اقداماتی در جهت تقویت اهداف پیام؛ مثلاً کشورهای قدرتمند از یک طرف با تبلیغات همه‌جانبه، برتری خود را در پیام‌های گوناگون و پیچیده از اخبار گرفته تا فیلم‌های سینمایی، به مردم جهان القا می‌کنند و پس از آن با تهدیدها و دخالت‌های سیاسی ـ نظامی این برتری را در عمل به نمایش می‌گذارند؛ به این ترتیب تبلیغات در کشورهای قدرتمند با دیگر فعالیت‌های آنها هماهنگ است و در مجموع یک پیکر را تشکیل می‌دهد. امروزه متفکران جهان به شدت از شیوه‌های تبلیغی رایج دنیا که مبتنی بر تحریف، تهدید و تطمیع، ترویج فساد، تفرقه و تشتت، بزرگ‌نمایی، شایعه‌سازی، دروغ و القای یأس است، انتقاد می‌کنند؛ اما تبلیغات در اسلام مبتنی بر حقیقت و صداقت است و به عنوان یک وظیفه الهی در جهت خیر و صلاح دنیا و آخرت مخاطب، به اطاعت از پروردگار دعوت می‌کند.

شیوه تبلیغی امام‌ خمینی که مبانی فکری خود را از قرآن و سنت گرفته بود، همان شیوه تبلیغی اسلام است که توجه به زمان و مکان در آن، جایگاهی ویژه دارد. ایشان ضمن استفاده از فرصت‌های تبلیغی، همواره جهات شرعی را در تبلیغ رعایت می‌کرد و با دوری از مبالغه، تبلیغات اسلامی را بی‌نیاز از مبالغه می‌دانست. افزون بر این، رعایت تدریج در تبلیغات، سادگی در گفتار، شیوه‌های پاسخگویی و ساخت پیام، نظیر استفاده از تمثیل، استفاده از ارزش‌های مشترک، تحقیر دشمن، مقایسه و مانند آن، از روش‌های تبلیغی ایشان ازجمله در سخنرانی‌ها بود. ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، با اولویت‌دادن به مصاحبه با رسانه‌های خارجی، به تبلیغ انقلاب اسلامی در سطح جهانی پرداخت. این مصاحبه‌ها تا مدتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ادامه داشت. در این مصاحبه‌ها، بیشتر از شیوه‌های آگاهی‌بخشی عقلی و استدلالی که از شیوه‌های مهم تبلیغات در اسلام است، استفاده شده است.

دیگر شیوه‌های تبلیغی عبارت‌اند از شیوه‌های تأیید و موافقت، دعوت، نصیحت و تذکر، نهی و تهدید، شیوه احساسی، عاطفی و ایمانی. البته امام‌ خمینی با استناد به حدیث «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِالْخَيْرِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ »، بر ضرورت تبلیغ عملی از سوی علما، تأکید کرده و توجه داده است که وجود عالم مهذب حتی بدون تبلیغ لفظی، موجب تهذیب و هدایت مردم می‌شود..

مراکز مهم تبلیغ اسلامی

از سوی دیگر، امام‌ خمینی، مساجد و مصلاها را که از صدر اسلام تاکنون، کانون حرکت‌های اسلامی و بسیج نیروها برای سرکوب کفار بوده‌اند، ازجمله مراکز اصیل و مهم تبلیغ اسلامی به‌شمار می‌آورد؛ چنان‌که مکه معظمه در زمان اجتماع عظیم مسلمانان برای ادای فریضه حج را مرکز مهم تبلیغی مسلمانان معرفی کرده است. ایشان همچنین سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را هم از مراکز مهم تبلیغی می‌دانست.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مراکز و دستگاه‌های تبلیغی جدیدی برای سامان‌دادن به امر تبلیغات به وجود آمدند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سازمانحج و زیارت، ستاد امر به معروف و نهی از منکر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی. همچنین سامان‌دادن امر تبلیغات در خارج از کشور که مورد توجه ویژه امام‌ خمینی نیز قرار داشت، بر عهده نهادهای مختلف مانند مرکز مدیریت حوزه علمیه و بخش‌های فرهنگی سفارتخانه‌های ایران در سراسر جهان قرار گرفت.

در دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، افزون بر رسانه‌های عمومی، جهت ساماندهی موضوع مهم تبلیغات و خبررسانی جنگ، ستاد تبلیغاتجنگ پدید آمد.

تبلیغات حوزوی

یکی از وظایف اصلی و ذاتی حوزه‌های ـ علمیه، تبلیغ دین و آموزش اسلام به مردم است. روحانیت شیعه که به تأسی از اولیای الهی، وظیفه روشنگری دینی و ارشاد و هدایت مردم را بر عهده دارد، پس از آغاز حکومت صفویه، امکان یافت تا در صحنه تبلیغات علنی، حضور فعال داشته باشد. حوزه‌های علوم اسلامی شیعه، با تبلیغ، هدایت و شناساندن اسلام به دنیا و جوامع بشری، تألیف کتاب‌های سودمند، انتشار مقالات، مجلات، سخنرانی‌ها و مواعظ، نقش چشمگیری در رشد سطح معارف مسلمانان و بیداری شیعه داشته‌اند.

امام‌ خمینی «تبلیغ و تعلیم» را دو فعالیت مهم و اساسی سازمان روحانیت شیعه می‌دانست و آن را جهاد علما و خطبا می‌شمرد. ایشان معتقد بود علما در کنار آموزش و تحقیق، از سوی خداوند تعالی، عهده‌دار تبلیغ رسالت انبیا(ع) هستند تا با معرفی اسلام و رساندن احکام آن به مردم، به اصلاح جامعه بپردازند. هدف از تحصیل طلاب حوزه علمیه، تبلیغ دین است و طلاب باید ضمن تحصیل علم، از تبلیغ و رساندن پیام اسلام به مردم غافل نباشند ؛ از همین‌رو ایشان اعزام مبلغ به دورترین نقاط داخل و خارج کشور و نظارت بر امر تبلیغات را از رسالت‌ها و وظایف اصلی حوزه‌های علمیه به‌شمار می‌آورد و تبلیغ را برای روحانیون، در شرایطی که ترک آن موجب گمراه شدن مردم باشد، واجب کفایی می‌دانست؛ همچنین معتقد بود طلاب حوزه علمیه که فارغ از تحصیل و تدریس هستند، مکلف شرعی‌اند که از حوزه علمیه کوچ کنند و در مناطق مورد نیاز به تبلیغ بپردازند.

ایشان با اهتمام به بسط و توسعه گستره تبلیغ و استفاده از شیوه‌های جدید تبلیغ، معتقد بود روحانیان افزون بر تبلیغ شفاهی و منبر باید از ابزارهای مختلف مانند یادگیری زبان‌های خارجی برای معرفی اسلام و انقلاب اسلامی بهره بگیرند. یکی از موارد نارضایتی ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز کم‌کاری علما در دستیابی به ابزار تبلیغی جدید و ارتباط با دنیای جدید بود. از سوی دیگر، باید توجه داشت که تأثیر سخنان روحانیت در میان مردم، در صورتی ممکن است که مردم به صدق گفتار و اخلاص این داعیان، ایمان داشته باشند؛ از همین‌رو امام‌ خمینی معتقد بود تبلیغات، باید بر اساس معنویات اسلام، تنها برای خدا و به دور از تشریفات باشد. ایشان با معرفی مرتضی مطهری به عنوان پشتوانه‌ای محکم برای حوزه‌های دینی و علمی و الگویی مناسب برای کسانی که قصد تحصیل و تبلیغ دین را دارند و نیز تشکر از محتوای سخنرانی‌های محمدتقی فلسفی در بسیاری از موارد و ملقب‌ساختن وی به زبان گویای اسلام و خطیب شهیر، الگوهای مناسب تبلیغی را ارائه کر.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به دستور امام‌ خمینی و تأیید علمای حوزه، شورای مدیریت حوزه علمیه قم تشکیل شد و توانست مبنای تحولات بسیاری در نظام آموزشی و تبلیغی حوزه علمیه شود..

وظایف و ویژگی‌های مبلغان

قرآن کریم با بیان وظایف و ویژگی‌های پیامبران(ع) که نخستین مبلغان دینی به‌شمار می‌روند، مانند حکمت، موعظه و استدلال نیکو،﴿ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ﴾ خشیت الهی ﴿يُبَلِّغُونَ﴾؛ ﴿الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا﴾ و شرح صدر و تحمل ﴿قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي﴾، ﴿وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي﴾ را سرلوحه کار مبلغان دانسته و آگاهی از هدف و محتوای تبلیغ، ﴿قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ ایمان به هدف، ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ تطابق میان گفتار و رفتار، اصلاح‌طلبی،﴿قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَرَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا وَمَا أُرِيدُ أَنْ أُخَالِفَكُمْ إِلَى مَا أَنْهَاكُمْ عَنْهُ إِنْ أُرِيدُ إِلَّا الْإِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَمَا تَوْفِيقِي إِلَّا بِاللَّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ﴾ اخلاص و نداشتن چشم‌داشت مادی،﴿وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾ خوشرویی و سعه صدر، ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾ علم‌دوستی و کمال‌جویی،﴿فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا﴾ پشتکار در کار و دلسوزی برای مردم ﴿وَإِذْ قَالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ﴾ و شجاعت ﴿يُبَلِّغُونَ﴾؛ ﴿الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا﴾؛ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾ را از مهم‌ترین ویژگی‌های مبلغان شمرده است. مبلغ برای موفقیت در امر تبلیغ، ضمن مجهزبودن به اصول کارشناسی تبلیغ و آشنایی کامل با روان‌شناسی اجتماعی و آگاهی کامل از هنجارهای ملی و دینی، باید در عمل‌ کردن به آنچه توصیه می‌کند، کوشا باشد.

امام‌ خمینی به صورت خاص تداوم دعوت به دین، بیان مصالح و مفاسد روز جامعه، ترویج شرع مطهر و بیان حقایق اسلام در برابر حاکمان ستمگر و آگاه‌ کردن طبقات مردم از مسائل اسلام را جزو وظایف مبلغان مسلمان دربارهٔ آنچه که باید از فرهنگ اسلامی انتقال دهند، می‌دانست. همچنین اهتمام به امور مسلمانان، شناخت مسائل واقعی و خنثی‌ کردن تبلیغات وسیع دشمنان علیه اسلام، عنایت خاص به جوانان، ابهام‌زدایی و معرفی اسلام ناب، فراگیری زبان‌های زنده دنیا و مخاطب‌شناسی را از وظایف مبلغان برمی‌شمرد. ویژگی بارز این مبلغان که رمز محبوبیت و موفقیت آنان نیز است، معنویت، اخلاص و صداقت،تبلیغ عملی،زهد و ساده‌زیستی است. آمادگی مبلغان برای تبلیغات در خارج از مرزها و یادگیری زبان‌های خارجی نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است و عبادتی بزرگ شمرده می‌شود..

آسیب‌شناسی تبلیغات

هم‌زمان با آغاز دوران رکود علمی جهان اسلام، به‌ویژه پس از آغاز دوران انحصار فعالیت‌های علمی حوزه‌ها به فقه و اصول، نظام تبلیغی روحانیت نیز با دو آسیب عمده روبه‌رو شد: یکی توجه‌ نکردن بزرگان دین به وعظ و خطابه که نوعی خسران فرهنگی اجتماعی است و دیگری رواج منبرهای ضعیف و آلوده به تحریف، خرافه و عوام‌زدگی که خود نتیجه طبیعی آسیب نخست است.

امام‌ خمینی با اذعان به ضعف حوزه‌های علمیه در امر تبلیغ در گذشته، معتقد بود تبلیغات باید متناسب با نیازها و مسائل واقعی و تحت نظارت فضلای حوزه علمیه باشد. افزون بر این ایشان تأکید می‌کرد باید دقت شود مطالب خلاف واقع از شهر قم که مرکز علم دین است، منتشر نشود.

از نظر ایشان مهم‌ترین آسیب و آفت تبلیغات، تشریفات دست و پاگیر و دوری از معنویت و نیز عامل‌نبودن مبلغان به آنچه تبلیغ می‌کنند، است و این امر می‌تواند موجب تزلزل عقیدتی مردم شود. ایشان همچنین مطبوعات را از تبلیغات گزنده و انتقاد بر اساس خلاف مصلحت ملت، نهی می‌کرد و آن را موجب تضعیف کشور و حرام می‌دانست. ایشان که انقلاب اسلامی ایران را از نظر محتوا، از بزرگ‌ترین انقلاب‌ها می‌دانست، با انتقاد از ضعف کشور در تبلیغات، به‌خصوص تبلیغات خارجی، این مسئله را موجب سوء استفاده دشمنان و معرفی نامطلوب انقلاب در دنیا می‌دانست و به نتایج زیانبار ضعف تبلیغاتی برای کشور هشدار می‌داد..

منابع

1. طاهری کل کشوندی، مسلم، مقاله «تبلیغات»، دانشنامه امام خمینی ج۳