توزیع ثروت در معارف و سیره علوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث توزیع ثروت است. توزیع ثروت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توزیع ثروت در معارف و سیره نبوی - توزیع ثروت در معارف و سیره علوی - توزیع ثروت در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
یکی از موضوعات اساسی در اقتصاد، نحوه تخصیص منابع ثروت و درآمد است که با تعبیرهایی چون توزیع مناسب، توزیع بهینه و... به آن اشاره می‌شود که عدالت توزیعی نیز در این جهت مطرح است. در اقتصاد کلان، به ویژه اقتصاد بخش عمومی، از سیاست‌های اقتصادی و ابزار مناسب برای توزیع بهتر ثروت و درآمد در قالب الگوهای نظری بحث می‌شود.
مطالعه و بررسی سخنان امام نشان می‌دهد که نگرش او به رابطه دنیا و آخرت، بهترین نظام انگیزشی و ضمانت اجرای درونی را در مسلمان برای اقدام به توزیع عادلانه ثروت و درآمد پدید می‌آورد؛ به طوری که توجه به وعده‌های الهی در جهان دیگر، ضمانت اجرای مهمی برای انجام تکالیف و حقوقی است که در چارچوب راهبردهای عدالت توزیعی اسلام، فرد مسلمان با آگاهی و اختیار به انجام آنها اقدام می‌کند. امام علی (ع) به علاء بن زیاد حارثی فرمود: «این خانه بزرگ در دنیا به چه کارت آید که در آخرت نیازت به چنین خانه‌ای بیش‌تر است»[۱]. آن‌گاه با بیان اینکه اگر دیگران را در منافع استفاده از این خانه بزرگ شریک گردانی، به آخرت هم می‌توانی برسی، در عمل به آثار توزیعی و کمک به قشرهای ضعیف و نیازمند اشاره فرموده و اقدام به چنین توزیعی را وسیله خوبی برای رسیدن به آخرت دانسته است. امام در بیان مشابهی، خطاب به معاون یکی از استانداران خویش می‌نویسد: میانه‌رو باش و از زیاده‌روی دست بدار و امروز، فردا را به خاطر آر و از مال نگاه دار، چندان که تو را کارساز است و زیادت را پیشاپیش فرست برای روزی که تو را بدان نیاز است[۲].
آن‌چه با صراحت از نگرش توزیعی حضرت خبر می‌دهد، این سخن است که فرمود: «من دارایی‌ها را به گونه‌ای قرار ندادم که در بین اغنیا، دست به دست شود»[۳]. امام، تأمین نیازهای فقیران را در حدی که در زندگی‌شان گشایش حاصل آید نیز وظیفه ثروتمندان می‌دانست که در صورت تخطی از این وظیفه، خداوند آنان را در دنیای دیگر عذاب خواهد کرد[۴]. و بدین‌سان تأثیر نگرش آخرت‌گرایی مطلوب امام علی (ع) در عرصه توزیع و جلوگیری از انباشت ثروت و در نهایت، تعدیل ثروت‌ها آشکار می‌شود.[۵]
کسب بیش‌ترین لذت (سودجویی)
علاقه به دنیا و لذت‌طلبی و سودگرایی، عامل بروز ناهنجاری‌های اخلاقی و اقتصادی و تضاد منافع افراد و تزاحم منافع فردی و اجتماعی است؛ اما اصالت دادن به سرای باقی و نعمت‌های معنوی آن، از بروز چنین تضادهایی در عرصه اقتصاد جلوگیری می‌کند. امام علی (ع) مسلمانان را به بهره‌برداری از لذت‌های حلال دنیا و لذت‌های ماندگار آخرت دعوت می‌کند و در صورت تضاد یا تزاحم بین لذت‌های حرام دنیا و لذت‌های حلال دنیا با لذت‌های ماندگار آخرتی، او را به صرف نظر از لذت‌های حرام دنیا فرا می‌خواند.
به طور آشکار، تأثیر نگرش امام علی (ع) در ارائه تفسیری دیگر از کسب بیش‌ترین لذت یا رضایتمندی این است که فرد مسلمان بر اساس این الگوی نظری علوی، هنگام بهره‌برداری از لذت‌ها، اولاً آنها را محصور در لذت‌های این دنیا ندانسته، ثانیاً اصالت و اهمیت بیش‌تر را به لذت‌های آخرت می‌دهد که اثر این بینش، در انجام امور خیر و رعایت منافع جامعه اسلامی و حتی ایثار و برگزیدن دیگران بر خویش، برای کسب رضایت خداوند ظاهر می‌شود؛ چنان که پیش از این از حضرت نقل شد که پرهیزگاران با اهل دنیا در بهره‌گیری از نعمت‌های دنیا شریکند[۶]؛ اما چون کار و کوششی که در این دنیا انجام می‌دهند، با جهت آخرت و با نگاه به آن است، به تعبیر امام، هر دو بهره را از دنیا و آخرت به دست می‌آورند و نزد خداوند نیز سرافراز و آبرومند خواهند بود[۷].
امام علی (ع) در برخورد با برادر علاء بن زیاد حارثی که به امور اقتصادی خویش و خانواده‌اش نمی‌پرداخت، فریاد برآورد که: ای دشمنک خویش! شیطان، سرگشته‌ات کرده و از راهت به در برده[۸]. این سخن امام نشان می‌دهد که ترک بهره‌مندی از دنیا و استفاده از نعمت‌های پاکیزه الهی، نگرشی شیطانی و از دید وی مطرود است.[۹]
منابع
پانویس
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹، ص۲۴۱.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۲۱، ص۲۸۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۸ ص۶۱.
- ↑ قاضی نعمان، تمیمی، دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۵۰.
- ↑ خادم علی‌زاده، عبدالامیر، مقاله «دنیا و آخرت»، دانشنامه امام علی، ج۷، ص ۱۴۷.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۲۷، ص۲۸۹.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۶۹.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹، ص۲۴۱.
- ↑ خادم علی‌زاده، عبدالامیر، مقاله «دنیا و آخرت»، دانشنامه امام علی، ج۷، ص ۱۴۸.